Ανακαλύπτοντας τη χλωρίδα και πανίδα της Μακεδονίας.

ΓΥΜΝΑΣΙΟ Λ.Τ ΕΙΡΗΝΟΥΠΟΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΛ2 Ανακαλύπτοντας τη χλωρίδα και πανίδα της Μακεδονίας. Υπεύθυνος Εκπαιδευτικός : Παπαδημητρίου Θωμάς - ΠΕ 09 Σχολικό Έτος : 2015-2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2 4 σελ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΝΙΔΑ ΕΛΛΑΔΑΣ 4 ΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΕΙΔΗ 5 ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 5-14 ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 15-19 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΛΩΡΙΔΑ 20 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΝΙΔΑ 21 ΑΡΚΟΥΔΑ 22-25 ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ 26-28 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 29 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 30 2

ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Με τον όρο χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών φυτών που απαντούν σε μία περιοχή. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 6.000 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία περίπου 1.100 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη. Είναι μοναδική στην Ευρώπη για τον πλούτο της, αλλά και για την μεγάλη αναλογία ενδημικών σε σχέση με την έκτασή της. Έτσι, για παράδειγμα η Γερμανία, με έκταση σχεδόν τριπλάσια της Ελλάδας έχει 2.400 είδη και 6 ενδημικά, η Αγγλία με διπλάσια έκταση έχει 2.300 είδη και 16 ενδημικά και η Ισπανία με τετραπλάσια έκταση έχει σχεδόν τον ίδιο αριθμό ειδών με την Ελλάδα. Αυτό το γεγονός οφείλεται στην μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και οικοσυστημάτων, τα οποία είναι ικανά να φιλοξενήσουν όχι μόνο αυτόν τον αριθμό χλωρίδας αλλά και πολύ σημαντική πανίδα. Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας μεταξύ τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), το ιδανικό μεσογειακό κλίμα, το έντονο ανάγλυφο, οι δαντελωτές ακρογιαλιές, τα χιλιάδες νησιά και η πλούσια παλαιογεωγραφική ιστορία του ελληνικού χώρου δημιούργησαν οικότοπους ζωτικής σημασίας στην Ευρώπη και τον κόσμο. Χλωρίδα γλυκού νερού Η χλωρίδα γλυκού νερού είναι το σύνολο των φυτών που αναπτύσσονται σε ποταμούς, λίμνες και γενικότερα σε γλυκά νερά. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της χλωρίδας των γλυκών νερών είναι η προσαρμογή στη ζωή του νερού που περιέχει μικρή ποσότητα σε άλατα. Μερικά από αυτά τα φυτά μπορούν να ζήσουν σε μεταβαλλόμενα ποσά άλατος. Ο ρόλος της χλωρίδας των γλυκών νερών στην ισορροπία της φύσης είναι ουσιώδης. Αποτελεί τον πρωτογενή δεσμό στην αλυσίδα τροφής των υδρόβιων οργανισμών και των φυτοσυνθετικών φυτών. Η υπερβολική ανάπτυξη της χλωρίδας των γλυκών νερών πολλές φορές αποβαίνει επιζήμια και επιβλαβής. Η μεγάλη ανάπτυξή της σε τεχνητές λίμνες, διώρυγες και κανάλια διανομής εμποδίζει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργικότητα των υδροτεχνικών κατασκευών. Η μαζική ανάπτυξη μικροσκοπικών πρασινοκίτρινων φυκών προκαλεί καταστροφή των ψαριών, βγάζει εκτός λειτουργίας τα φίλτρα παροχής, μεταβάλλει τον όγκο της παροχής, προκαλεί υπολειτουργία των δικτύων και επηρεάζει δυσμενώς τη γεύση και την ποιότητα του νερού. Στις περιπτώσεις αυτές ο εμπλουτισμός των νερών με κατάλληλα ειδικά φυτοφάγα ψάρια, όπου είναι δυνατό, είναι ίσως ο αποτελεσματικότερος και πλέον ανώδυνος τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος. 3

Παράκτια χλωρίδα Είναι ο φυτικός κόσμος της παράκτιας ζώνης. Στις θάλασσες, η παράκτια χλωρίδα αποτελείται κυρίως από πράσινα, καφέ, ερυθρά και κυανοπράσινα φύκη που είναι προσκολλημένα στον πυθμένα. Η ειδική σύσταση της χλωρίδας αλλάζει ουσιωδώς από το ανώτερο επίπεδο προς το κατώτερο. Τα πράσινα φύκη αναπτύσσονται στα ανώτερα επίπεδα, ενώ τα καφέ και ερυθρά στα μεσαία και κατώτερα επίπεδα. Χλωρίδα πεδινών εκτάσεων Είναι η χλωρίδα των μεγάλων πεδινών εκτάσεων. Χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη ποικιλομορφία των ειδών που ευνοούνται από το μεγάλο εύρος των κλιματολογικών συνθηκών, καθώς επίσης και από τις ευνοϊκές εδαφολογικές συνθήκες. Η πεδινή χλωρίδα μπορεί εύκολα να διαιρεθεί με κριτήριο το γεωγραφικό πλάτος σε μεγάλες ζώνες ανάπτυξης και καλλιέργειας φυτών που έχουν οικονομική ωφέλεια. Η κατανομή και εξάπλωση των φυτικών ειδών οικονομικής σημασίας εξαρτάται κυρίως από τους εξής παράγοντες: καλλιεργητική παράδοση, παραγωγικότητα, καταναλωτικές συνήθειες, βαθμό εκμηχάνισης. εγκαταστάσεις επεξεργασίας και μεταποίησης, οργάνωση εμπορίας και διανομής και τέλος επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης αυτών που ασχολούνται με την παραγωγή. Είναι φανερό ότι με την πάροδο του χρόνου επέρχονται μεταβολές στη δομή και λειτουργία της χλωρίδας. Αυτές οι αλλαγές επηρεάζουν σημαντικά πολλούς τομείς και μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες οικονομικές επιπτώσεις. Οι κυριότερες αιτίες που τις προκαλούν είναι: μεταβολές κλίματος, επίδραση εξωτερικών παραγόντων (φωτιά, ρύπανση), αύξηση του πληθυσμοί) και εξέλιξη που οφείλεται στην ίδια τη φύση ως οικολογική διαδοχή. Ορεινή Χλωρίδα Περιλαμβάνει τα φυτικά είδη που είναι χαρακτηριστικά των ορεινών εκτάσεων. Η σύνθεση των ειδών και ιδιαίτερα των γενών της ορεινής χλωρίδας είναι κατά κανόνα φτωχότερη από αυτή των χαμηλών περιοχών, διότι οι κλιματολογικές συνθήκες παρεμβαίνουν με αρνητικό τρόπο σε αρκετά είδη περιορίζοντας έτσι την ποικιλομορφία των γενών. Σύμφωνα με τη διάκριση των φυτών κατά υψόμετρο, η ορεινή χλωρίδα μπορεί να διαιρεθεί σε μεσοορεινή που καταλαμβάνει τις επικλινείς εκτάσεις κάτω από τη γραμμή ξυλείας και τη χλωρίδα των μεγάλων υψομέτρων που γεωγραφικά οριοθετείται πάνω από αυτό το όριο. 4

ΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή. Η γνώση μας για τα ζώα της Ελλάδας ξεκινά πολύ παλιά, ουσιαστικά από τον Αριστοτέλη που πριν από 2.300 χρόνια έγραψε το "Περί ζώων ιστορίαι", όπου περιέγραψε με ιδιαίτερη λεπτομέρεια περίπου 600 είδη. Σύμφωνα με πρόσφατες απογραφές (Fauna Europaea 2004), στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 23.130 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών.σ αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα 3.500 είδη της θάλασσας. Αν προσθέσουμε έναν αριθμό ειδών που έχει καταγραφεί αλλά δεν περιλαμβάνεται στους σημερινούς καταλόγους, φθάνουμε σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ειδών. Η πανίδα της Ελλάδας δεν είναι καλά μελετημένη. Καλύτερα γνωστά είναι τα Σπονδυλόζωα, ενώ τα μεγαλύτερα κενά υπάρχουν στα Ασπόνδυλα. Πιστεύεται ότι αν μελετηθεί η ελληνική πανίδα πλήρως, θα πρέπει να περιλαμβάνει περίπου 50.000 είδη!. Σπάνια και προστατευόμενα είδη Ανάμεσα στα προστατευόμενα είδη είναι η μεσογειακή χελώνα Καρέτα-Καρέτα και η φώκια Μονάχους-Μονάχους. Η τελευταία φιλοξενείται στα ύδατα της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς, ενώ η πρώτη συναντάται στα ύδατα του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους. Τα πυκνά δάση και κυρίως το Δάσος της Δαδιάς, ανεβαίνοντας τον Έβρο ποταμό στη Θράκη, είναι καταφύγιο για τη μεγαλύτερη ποικιλία κυνηγετικών πουλιών στην Ευρώπη. Η Μικρή Πρέσπα στη Μακεδονία έχει την πλουσιότερη αποικία ψαροφάγων πουλιών στην Ευρώπη, ενώ μπορούμε επίσης να συναντήσουμε κορμοράνους, νερόκοτες, σταχτόχηνες και χηνοπρίστες. Η καφέ αρκούδα (το μεγαλύτερο θηλαστικό της Ευρώπης) επιβιώνει στα βουνά της Πίνδου και στα βουνά των συνόρων με την Αλβανία, τη Π.Γ.Δ.Μ. και τη Βουλγαρία. Τα βόρεια δάση προσφέρουν καταφύγιο στην αγριόγατα, το σαμούρι και τον αίγαγρο και περιστασιακά σε λύκους και λύγκες, ενώ ευρωπαϊκοί αίγαγροι και σκαντζόχοιροι ζουν στο νότο 5

ΠΑΝΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μπούφος Ο μπούφος ή βύας (bubobubo) είναι νυκτόβιο πτηνό της οικογένειας γλαυκίδες στριγγίδες. Ο μπούφος συναντάται στην Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία και τη Β Αμερική. Tόποι κατοικίας του είναι τα βουνά, τα δάση και γενικά οι δυσπρόσιτες περιοχές. O μπούφος συναντάται μεταξύ άλλων περιοχών και στο Χολομώντα της Χαλκιδικής. Η φωλιά του μπούφου βρίσκεται συνήθως σε κουφάλες δέντρων και ανοίγματα βράχων. Οι αρσενικοί μπούφοι είναι πιο μικρόσωμοι από τους θηλυκούς. Χαρακτηριστικό του μπούφου είναι τα φτερά, που σχηματίζουν ένα είδος αυτιών στο κεφάλι του. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής των μπούφων αποτελείται από ποντίκια, λαγούς, σκαντζόχοιρους, πάπιες, θαλασσοπούλια, μικρά είδη κουκουβάγιας, ερπετά, βατράχια και ψάρια. Η αναπαραγωγή του μπούφου ξεκινά κάθε χρόνο στα τέλη του χειμώνα. Τα θηλυκά, που συχνά παραμένουν σε σταθερά ζεύγη μέχρι το τέλος της ζωής τους, γεννούν από 1 έως 4 αυγά. Οι μπούφοι κινδυνεύουν κυρίως από επεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον τους. Συχνά πέφτουν θύματα ηλεκτροπληξίας, τροχαίων ατυχημάτων και πυροβολισμού. Λύκος Ο λύκος (Canislupus) είναι σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογένειας των κυνιδών. Στις μέρες μας, λύκοι απαντώνται κυρίως σε ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης, της Μεσογείου και της Β Αμερικής. Ανάμεσα στις περιοχές της χώρας μας που συναντάται ο λύκος είναι και η Χαλκιδική. Το μήκος του λύκου μπορεί να φτάσει μέχρι το 1,5 μ. και το ύψος του 6

τα 90 εκ. Ο λύκος έχει ψηλά πόδια και στενό στέρνο. Εξαιτίας της ανατομίας του μπορεί να διανύει μεγάλες αποστάσεις σε αναζήτηση τροφής. Ο λύκος τρέφεται κυρίως με φυτοφάγα ζώα, όπως ελάφια και ζαρκάδια. Καθώς, όμως, τα ζώα αυτά σταδιακά εκλείπουν, ο λύκος στρέφεται σε άλλα μικρά ζώα, όπως τα τρωκτικά, σε κτηνοτροφικά είδη, νεκρά ζώα ή ακόμη και σκουπίδια. Χαρακτηριστικό στοιχείο της ζωής του λύκου είναι η οργάνωσή του σε αγέλες. Κέντρο της αγέλης είναι πάντα το μοναδικό κυρίαρχο αναπαραγωγικό ζευγάρι. Τα θηλυκά γεννούν μία φορά το χρόνο από 3 έως 7 μικρά. Τα μικρά παραμένουν με τους γονείς τους για ένα χρόνο και ακολούθως εντάσσονται στην ίδια ή σε άλλη αγέλη, είτε φεύγουν προς αναζήτηση της δικής τους επικράτειας. Ο λύκος προστατεύεται σε όλη την Ευρώπη και περιλαμβάνεται στα απειλούμενα είδη της χώρας μας. Τσακάλι Το τσακάλι (Canisaureus) ζει στη ΝΑ Ευρώπη, σε κάποιες περιοχές της Ασίας και της Αφρικής. Στη χώρα μας βρίσκεται στη Β Ελλάδα, στην Πελοπόννησο, στο Ιόνιο και στη Σάμο. Οι περιοχές που προτιμά έχουν χαμηλό υψόμετρο και είναι συνήθως λίμνες, έλη, ποτάμια, και παραλίες. Το σώμα του τσακαλιού φτάνει σε μήκος μέχρι τα 96 περίπου εκ. και έχει ύψος 40 εκ. Το τσακάλι έχει καστανόχρυσο τρίχωμα και φουντωτή ουρά. Η διατροφή του αποτελείται από καρπούς, πτηνά του εδάφους, μικρά θηλαστικά, όπως τρωκτικά, καθώς και ψοφίμια. Εξαιτίς της διατροφής του από ψοφίμια, το τσακάλι εκπέμπει μία δυσάρεστη μυρωδιά. Το τσακάλι ζει σε υπόγειες στοές και είναι νυχτόβιο. Χαρακτηριστικό είναι και το ουρλιαχτό του τις νύχτες. Τα τσακάλια είναι μονογαμικά ζώα. Τα θηλυκά, μετά το πρώτο έτος της ζωής τους, γονιμοποιούνται και γεννούν 3 έως 6 μικρά, τα οποία όμως πολύ δύσκολα επιβιώνουν. Σήμερα, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το τσακάλι είναι και πάλι ο άνθρωπος, ο οποίος με την ανεξέλεγκτη δόμηση και τις πυρκαγιές απειλεί τους βιοτόπους του. 7

Αλεπού Η αλεπού (Vulpesvulpes) είναι σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογένειας των κυνιδών. Η αλεπού ζει σχεδόν σε όλη την Ευρώπη, τη Β Αφρική, την Ασία και τη Β Αμερική. Στην Ελλάδα συναντάται παντού εκτός από την Κρήτη. H αλεπού βρίσκεται σε θαμνώδεις περιοχές και δάση, ενώ συχνά ζει κοντά σε πόλεις, χωριά ή ακόμη και παραλίες, εξαιτίας της ευχέρειας εύρεσης τροφής. Η αλεπού είναι μικρόσωμο και ευέλικτο ζώο. Το μήκος του σώματός της φτάνει και τα 90 εκ. Το τρίχωμά της είναι χνουδωτό σε καστανές αποχρώσεις. Η ουρά της είναι φουντωτή και στο άκρο της λευκή. Η αλεπού τρώει κυρίως ποντίκια, σκίουρους, λαγούς, ερπετά, αλλά και καρπούς. Χαρακτηριστικό είναι, πως όταν βρίσκει παραπάνω τροφή την κρύβει σε λάκκους, για να τη χρησιμοποιήσει αργότερα. Η αλεπού βγαίνει συνήθως τις βραδινές ώρες σε αναζήτηση της τροφής της. Η αλεπού παλαιότερα ήταν επικηρυγμένο είδος, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί από πολλές περιοχές της Ευρώπης. Ωστόσο, η αλεπού έχει σημαντική επίδραση στον έλεγχο των πληθυσμών των τρωκτικών και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί επιβλαβές είδος. Λαγός O λαγός (Lepuseuropaeus) είναι θηλαστικό που απαντάται σε όλη την Ευρώπη, τη Μ. Ασία, την Αραβία, τη Β Αφρική, την Αμερική, την Αυστραλία και τη Ν. Ζηλανδία. Λόγω της μεγάλης εξάπλωσης, το είδος παρουσιάζει διάφορες από τόπο σε τόπο. Μάλιστα στη Χαλκιδική συναντάται και το είδος του λευκού βουνίσιου λαγού (Lepustimidus). Αιτία για το χρώμα αυτού του λαγού είναι ο αλβινισμός. Γενικά, το σώμα του λαγού είναι επίμηκες με μήκος 50-60 εκ., ύψος 20-30 εκ. και βάρος ως 6 κιλά. Το κεφάλι του λαγού είναι μεγάλο και ωοειδές και τα μάτια του βρίσκονται λοξά και πλάγια του κεφαλιού. Τα αυτιά του είναι μακριά και όρθια. Ο λαγός συναντάται σε διαφορετικούς βιοτόπους, αλλά προτιμά τους θαμνότοπους και τα αραιά δάση. Η τροφή του περιλαμβάνει χόρτα, καρπούς, δημητριακά, κάστανα, βελανίδια κ.ά. Ο λαγός είναι πολυγαμικό ζώο. Αναπαράγεται από το Φεβρουάριο ως τον Αύγουστο. Γεννά τέσσερις με πέντε φορές το χρόνο από 2 ως 4 μικρά. Ο αριθμός των λαγών παρουσιάζει έντονες αυξομειώσεις ανά περιόδους. Σε αυτό 8

επιδρούν παράγοντες σχετικοί με την εύρεση τροφής, το κλίμα, οι φυσικοί του εχθροί και διάφορες ασθένειες. Ασβός Ο ασβός (Melesmeles) είναι σαρκοφάγο θηλαστικό της οικογένειας των μουστελιδών. Ο ασβός έχει μικρό μέγεθος και δεν ξεπερνά τα 65 εκ. σε μήκος. Χαρακτηριστική είναι η γούνα του με το πυκνό τρίχωμα σε καφετιά απόχρωση. Στο κεφάλι του έχει μια χαρακτηριστική λευκή ταινία, που ξεκινάει από τη μύτη και καταλήγει στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Ο ασβός έχει άκρα με δάχτυλα, που είναι εφοδιασμένα με νύχια για να σκάβει λαγούμια στο έδαφος. Στο έδαφος μέσα σε λαγούμι βρίσκεται και η φωλιά του. Εκεί καταφεύγει κατά τη διάρκεια της μέρας, ενώ μοιράζεται το μέρος αυτό με το μοναδικό σύντροφο του και την οικογένειά του. Τα βράδια βγαίνει από τη φωλιά του προς εύρεση τροφής. Η διατροφή του αποτελείται από έντομα, φίδια, αρουραίους, λαγούς, πέρδικες, βατράχια, αλλά και φρούτα ή ρίζες, ενώ του αρέσει και ιδιαίτερα το μέλι. Το όπλο του ασβού στις επικίνδυνες καταστάσεις είναι η έντονη άσχημη μυρωδιά που αποπνέει, λόγω των εκκρίσεων του σώματός του, προκειμένου να προστατευτεί. 9

Αγριόχοιρος Ο αγριόχοιρος είναι πρόγονος του εξημερωμένου χοίρου. Πρόκειται για θηλαστικό της οικογένειας των συιδών. Το αγριογούρουνο στη χώρα μας συναντάται στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα και στη Σάμο. Πρόσφατα εισήχθηκε στην Πελοπόννησο και στη Λέσβο. Στη Χαλκιδική υπάρχουν αρκετά αγριογούρουνα, ιδίως στην περιοχή του Χολομώντα. Τόποι διαμονής του αγριόχοιρου είναι τα δάση πλατύφυλλων, δρυός, καστανιάς και οξιάς. Συχνά όμως μετακινείται για αναζήτηση τροφής σε έλη, σε γεωργικές καλλιέργειες κοντά σε δάση ή ακόμα και σε μεγάλα υψόμετρα κατά τους θερινούς μήνες. Ο αγριόχοιρος σε πλήρη ανάπτυξη φτάνει τα 170-200 κιλά. Έχει πολύ ανεπτυγμένη όσφρηση και ακοή, ενώ η όρασή του είναι περιορισμένη. Το τρίχωμά του αποτελείται από δύο ειδών τρίχες. Το κυρίως τρίχωμα είναι τρίχες μακριές, σκληρές και αραιές ενώ το πυκνό υπόστρωμα είναι τρίχες μαλακές και κοντές για να το προφυλάξουν από τις χαμηλές θερμοκρασίες. Το τρίχωμα αλλάζει δύο φορές το χρόνο. Είναι πολύ δυνατό ζώο και όταν τρέχει μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα έως 40 χλμ την ώρα. Το αγριογούρουνο είναι παμφάγο ζώο. Συνήθως βγαίνει σε αναζήτηση τροφής τη νύχτα, αλλά μπορεί να βγει και τη μέρα, αν δεν ενοχλείται. Πρόκειται για πολυγαμικό ζώο. Ένα αρσενικό μπορεί να σχηματίσει χαρέμι με 6-8 θηλυκά. Το θηλυκό γεννάει 4-10 ριγωτά γουρουνάκια μετά από κύηση 114-140 ημερών. Πετρίτης Ο πετρίτης είναι ένα γεράκι που ανήκει στην οικογένεια των ιερακίδων. Ο πετρίτης είναι ένα από τα ιδιαίτερα πτηνά που συναντώνται στο Χολομώντα και σε άλλες περιοχές της Χαλκιδικής. O πετρίτης, όταν επιτίθεται στη λεία του, μπορεί να αναπτύξει ταχύτητες που ξεπερνούν τα 270 χλμ την ώρα, ενώ υποστηρίζεται ότι μπορεί να φτάσει και τα 400 χλμ την ώρα. Το γεγονός αυτό καθιστά τον πετρίτη το πιο γρήγορο ον του πλανήτη μας. Χαρακτηριστικά του πετρίτη είναι οι μακριές και μυτερές φτερούγες του, το μαύρο μουστάκι, η σχετικά κοντή ουρά και το γρήγορο φτεροκόπημά του. Το μήκος του μπορεί να φτάσει και τα 48 εκ., ενώ ο θηλυκός πετρίτης είναι πιο μεγαλόσωμος και σκοτεινότερου χρώματος από τον αρσενικό. Το φτέρωμα του αρσενικού πετρίτη είναι από σκούρο ως 10

ανοιχτό γκρίζο στο πάνω μέρος του σώματος, μαύρο το πάνω μέρος του κεφαλιού, ενώ το κάτω μέρος του σώματος έχει απόχρωση ασπροκίτρινη με πυκνές, μαύρες λωρίδες. Ο Πετρίτης αναπαράγεται μία φορά το χρόνο. Γεννάει 3-4 αβγά, τα οποία κλωσά το θηλυκό, με τη βοήθεια συχνά και του αρσενικού, επί 29-32 μέρες. Φιδαετός Ο φιδαετός είναι ένα αρπακτικό μεταναστευτικό πτηνό. Ο φιδαετός συναντάται στη λεκάνη της Μεσογείου, στη Ρωσία, στη Μέση Ανατολή και σε τμήματα της Ασίας. Οι φιδαετοί από τη λεκάνη της Μεσογείου μεταναστεύουν κάθε Σεπτέμβριο με Οκτώβριο στην Αφρική και επιστρέφουν κάθε Μάιο. Τόπος διαμονής αυτού του πτηνού είναι τα θαμνοτόπια, οι βραχώδεις θέσεις και τα δάση πλατύφυλλων. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό είδος αετού με ύψος που φτάνει μέχρι τα 70 εκ. και άνοιγμα φτερών 1.80 μ. Ο φιδαετός έχει ανοιχτό καστανό χρώμα και λευκό στην πλάτη. Στην κοιλιά του υπάρχουν καστανοκίτρινες κηλίδες. Τα πόδια στο κάτω μέρος τους είναι γυμνά και προστατεύονται από χονδρά λέπια. Τα δάχτυλά του είναι κοντά και τα νύχια του δυνατά, προκειμένου να συγκρατούν τη λεία του. Ο φιδαετός τρέφεται αποκλειστικά με ερπετά, όπως φίδια και σαύρες. Διανύει μεγάλες αποστάσεις για να βρει την τροφή του. 11

Ελάφι Το ελάφι είναι θηλαστικό μηρυκαστικό, που ανήκει στην οικογένεια των ελαφιδών. Είναι ένα από τα πλέον απειλούμενα ζώα στη χώρα μας. Μία από τις τέσσερις περιοχές, όπου συναντάται πληθυσμός ελαφιών, είναι το όρος Ίταμος στη Σιθωνία της Χαλκιδικής. Το ελάφι είναι λεπτόσωμο ζώο με μήκος που φτάνει ως και τα 2,30 μ. Το ύψος του φτάνει ως το 1,5 μ. και το βάρος του ως τα 100 κιλά. Το κεφάλι του ελαφιού είναι μικρό, με ρύγχος μυτερό. Έχει μεγάλα όμορφα μάτια και λεπτά πόδια. Το αρσενικό έχει στο κεφάλι του κέρατα με διακλαδώσεις που ανανεώνονται κάθε χρόνο. Το ελάφι έχει σπάνια ευκινησία και τρέχει γρήγορα, κάνοντας πηδήματα μέχρι 8 μέτρα. Ένα ελάφι μπορεί να ζήσει γύρω στα 40 με 50 χρόνια. Περιοχές διαμονής του ελαφιού είναι τα πυκνά δάση. Εκεί βρίσκει την τροφή του που είναι συνήθως χλόη, χόρτα ή και φλούδα από τους κορμούς μικρών δέντρων. Το θηλαστικό αυτό ζει σε ζευγάρια ή αγέλες και σήμερα κινδυνεύει με αφανισμό, κυρίως εξαιτάς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Χρυσαετός Ο χρυσαετός είναι αρπακτικό της οικογένειας των αετιδών. Πρόκειται για πτηνό με ύψος που φτάνει τα 75-88 εκ. και άνοιγμα φτερούγων που κυμαίνεται μεταξύ 185 και 220 εκ. Ο χρυσαετός έχει χαρακτηριστικό χρυσαφί κεφάλι και αυχένα. Το σώμα και οι φτερούγες του είναι ομοιόμορφα σκούρες από κάτω, ενώ από πάνω είναι πιο ανοιχτόχρωμες. Στην ουρά υπάρχουν επίσης ανοιχτόχρωμες ταινίες. Ο χρυσαετός φωλιάζει σε βραχώδεις θέσεις και τρέφεται στις ορεινές 12

χορτολιβαδικές εκτάσεις, στα αείφυλλα πλατύφυλλα και στα φαράγγια. Πετά πολύ γρήγορα και είναι ικανός να συλλαμβάνει πολλά είδη πουλιών στον αέρα. Τρέφεται και με μικρά άγρια θηλαστικά. Μπορεί όμως να επιτεθεί και σε μικρά κατσίκια ή αρνιά. Οι χρυσαετοί αποτελούν ένα από τα πλέον απειλούμενα είδη πτηνών. Αίτια θανάτου τους είναι το κυνήγι, η δηλητηρίαση από τα δηλητηριασμένα πτώματα ζώων, με τα οποία τρέφονται, αλλά και η μείωση της λείας τους, λόγω εντατικοποίησης της γεωργίας και εγκατάλειψης της ορεινής κτηνοτροφίας. Όρνιο Ο όρνιο είναι είδος γύπα που ανήκει στην οικογένεια των αετιδών. Το όρνιο στην Ελλάδα, αποτελεί ένα από τα σπάνια είδη. Συγκεκριμένα στη χώρα μας έχουν απομείνει γύρω στα 400 ζευγάρια ορνέων με τα περισσότερα από αυτά στην Κρήτη. Στο όρος Χολομώντας της Χαλκιδικής, όμως, συναντώνται επίσης κάποια όρνεα. Πρόκειται για μεγάλο μεγάλο αρπακτικό με άνοιγμα φτερούγων 260 εκ και μήκος σώματος 97-104 εκ. Όταν κουρνιάζει διακρίνεται το γυμνό από φτερά κεφάλι του με το κολάρο από λογχοειδή κοντά φτερά στη βάση του λαιμού. Τα φτερά του κολάρου είναι αυτά από τα οποία διακρίνεται κυρίως αν το πουλί είναι ενήλικο (με άσπρα κοντά φτερά) ή νεαρό (με καφέ μακριά φτερά). Υπάρχουν όμως κι άλλες διαφορές ανάμεσα στις ηλικίες. Το ενήλικο έχει ασπρογκρίζο κεφάλι και λαιμό, καφέ ως ασπρογκρίζο φτέρωμα, άσπρο-κίτρινο ράμφος, καφέ-κιτρίνη ίριδα. Το νεαρό πουλί έχει λευκό κεφάλι και λαιμό, κανελί φτέρωμα, μακρύτερα δάχτυλα στις άκρες των φτερούγων, μολυβί ράμφος, και καφέ ίριδα. Το όρνιο φωλιάζει κατά μικρές αποικίες σε βραχώδεις γκρεμούς και κάθε Φεβρουάριο γεννάει μόνο ένα αυγό, το οποίο επωάζουν και οι δύο γονείς εναλλάξ έως και 50 μέρες. Κύρια αιτία εξαφάνισης των ορνέων αποτελεί η εγκατάλειψη της νομαδικής κτηνοτροφίας, λόγω της εγκατάλειψης της νομαδικής κτηνοτροφίας, που ευνοούσε το πτηνό. Άλλες απειλές για το όρνιο είναι το παράνομο κυνήγι και η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων. 13

Σφηκιάρης Ο σφηκιάρης ανήκει στην οικογένεια των αετιδών. Πρόκειται για αποδημητικό πτηνό που συναντάται στην Ευρώπη και τη Δ.Ασία, ενώ μεταναστεύει στην Αφρική για να ξεχειμωνιάσει. Τέτοια πτηνά συναντώνται και στον ορεινό όγκο της Χαλκιδικής. Ο σφηκιάρης είναι μεσαίου μεγέθους αρπακτικό με μήκος γύρω στα 51-58 εκ. Μοιάζει με τη γερακίνα, από την οποία διακρίνεται από τη μακρύτερη ουρά και από το γκρίζο ράμφος Τόποι διαμονής του είναι τα δάση φυλλοβόλων με μεγάλα διάκενα. Εκεί συνηθίζει να φωλιάζει σε δέντρα και να τρώει έντομα, σφηκοφωλιές, μικρά θηλαστικά και ερπετά. 14

Χλωρίδα Μακεδονίας Πουρνάρι ή Πρίνος Είναι ένα είδος δρυός που φυτρώνει συνήθως με θαμνώδη μορφή, σχηματίζοντας εκτεταμένα δάση από πουρνάρι, είτε μαζί με άλλα δένδρα και θάμνους. Το πουρνάρι είναι ιδιαίτερα εξαπλωμένο είδος στη Μεσόγειο και αποτελεί το πλέον σύνηθες αειθαλές φυτό της χώρας μας. Αιτία της εξάπλωσής του είναι και το γεγονός, ότι φυτρώνει από τις ακτές μέχρι και σε υψόμετρο άνω των χιλίων μέτρων. Ο πρίνος έχει την εμφάνιση θάμνου ή μικρού δέντρου με ύψος από 1 εώς 6 περίπου μ. ή και λίγο παραπάνω. Ο φλοιός του είναι τεφρόχρωμος, αρχικά λείος, αργότερα με φολιδωτό ή σχισμένο ξηρόφλοιο στον κορμό και στους γέρικους κλάδους. Τα φύλλα είναι απλά, δερματώδη, με λεία επιφάνεια, μήκους 1-5 εκ. Οι καρποί του πουρναριού, εμφανίζονται μοναχικοί ή σε ζεύγη. Οι καρποί (βαλανίδια) χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κόκκινης βαφής, αλλά και στη φαρμακευτική. Το πουρνάρι αποτελεί, επίσης, πολύτιμη τροφή των γιδιών. Βασικότερος κίνδυνος για το πουρνάρι είναι οι πυρκαγιές, καθώς είναι ιδιαίτερα εύφλεκτο φυτό. Έλατο Το έλατο είναι δέντρο που ανήκει στην οικογένεια των ελατιδών. Τρία είδη του κωνοφόρου αυτού δέντρου βρίσκονται στην Ελλάδα. Πρόκειται για την υβριδογενή ελάτη, την Κεφαλληνιακή και τη λευκή ελάτη. Στην περιοχή της Χαλκιδικής συναντάται η υβριδογενής ελάτη. Στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής μάλιστα καλλιεργούνται έλατα για χριστουγεννιάτικα δέντρα. Η ελάτη είναι δέντρο ύψους 15-20 μ., ανάλογα με το είδος, με στενή κόμη, καλό κορμό και λεπτά κλαδιά. Το ριζικό της 15

σύστημα χαρακτηρίζεται ως μέτριο βαθύ και έντονο. Η έναρξη της σποροπαραγωγής γίνεται σε ηλικία 20-50 ετών και φτάνει στο μέγιστο της σε ηλικία 60-100 ετών. Οι σπόροι της έχουν μικρή φυτρωτική ικανότητα και η φύτρωση τους γίνεται 2-4 εβδομάδες μετά τη σπορά. Η αύξηση της σε ύψος γίνεται πολύ αργά και φτάνει στο μέγιστο στην ηλικία των 40-60 ετών. Η διάρκεια ζωής της είναι από 300 ως 500 έτη. Το έλατο έχει μεγάλες ανάγκες σε νερό και χρειάζεται βαθιά και χαλαρά εδάφη με καλή αποστράγγιση και μεγάλη σχετική υγρασία αέρα. Από τα τρία είδη πιο ανθεκτικό στην ξηρασία. Οξιά Η οξιά ή φηγός είναι ένα γένος ειδών φυλλοβόλων δέντρων που συναντώνται σε όλη την Ευρώπη, στην Ασία και στη Β Αμερική. Στη χώρα μας, η οξιά φύεται σε ύψομετρο 500-1800 μ. και βρίσκεται στη Μακεδονία, στη Θράκη, στον Όλυμπο, στην Πίνδο, στο Μέτσοβο και στην Κόνιτσα. Στη Χαλκιδική υπάρχουν δάση οξιάς στο Χορτιάτη, στο Στρατονικό, στο Χολομώντα και στον Άθω. Η οξιά μπορεί να φτάσει σε ύψος περίπου τα 40 μ. Έχει κορμό ευθύ και κόμη σε νεαρή ηλικία κωνική, ενώ όταν το δέντρο γεράσει μετατρέπεται σε πλατιά θολωτή. Τα φύλλα της είναι ωοειδή και έχουν χρώμα σκούρο πράσινο. Το ξύλο της έχει χρώμα ελαφρά κοκκινωπό. Το ξύλο της οξιάς χρησιμοποιείται στην οικοδομική, την επιπλοποιία, τη ναυπηγική και γενικά στη βιομηχανία του ξύλου. Δρυς ή βαλανιδιά Η βαλανιδιά ή δρυς είναι γένος φυλλοβόλων φυτών της οικογένειας των φηγιδών. Το γένος περιλαμβάνει πάνω από 500 αυτοφυή είδη στο Β ημισφαίριο της Γης. Η δρυς ζει πάνω από 2.000 χρόνια και είναι το μεγαλύτερο δένδρο του δάσους. Οι ρίζες της προχωρούν βαθιά μέσα στο έδαφος. Ο κορμός της είναι χοντρός και έχει εξογκώματα αρκετά μεγάλα. Αρχίζει να δίνει άνθη στα 60 της χρόνια. Τα άνθη της είναι δύο ειδών: αρσενικά και θηλυκά. Ο καρπός της ονομάζεται βαλανίδι, έχει σχήμα ωοειδές και αποτελεί θρεπτική τροφή για τα ζώα και κυρίως για τους χοίρους. Ανάμεσα στα διαφορετικά είδη βαλανιδιάς περιλαμβάνονται: η αριά, το πουρνάρι, η φελλοδρύς από το φλοιό της οποίας γίνεται ο φελλός κ.ά. Το ξύλο της είναι σκληρό και χρησιμοποιείται στην οικοδομική, στη ναυπηγική και στην επιπλοποιία. Ο φλοιός της και τα κύπελλα των βαλανιδιών της περιέχουν μια ουσία, την τανίνη που χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία, στη βαφική και στη φαρμακευτική. Ίταμος Η ταξός η ραγοφόρος ή ίταμος μαυρέλατος ή ήμερο έλατο είναι αειθαλές κωνοφόρο δέντρο της οικογένειας των ταξιδών. Ο ίταμος φύεται στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη, στη ΒΔ Αφρική, στο Β 16

Ιράν και στη ΝΔ Ασία. Στη Ελλάδα συναντάται στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τη Σαμοθράκη. Βρίσκεται συνήθως σε μεγάλο υψόμετρο σε δάση ελάτου και οξιάς. Στη Χαλκιδική έντονη είναι η παρουσία του δέντρου σε όρος στη Σιθωνία της Χαλκιδικής, στο οποίο έχει δώσει και το όνομά του. Η ταξός είναι δέντρο που μεγαλώνει αργά, όμως μπορεί να ζήσει πολλά χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι πως στη Χαλκιδική έχει καταγραφεί ίταμος 2.000 ετών. Το ύψος του κυμαίνεται μεταξύ 10 και 20 μ. με διάμετρο κορμού, που φτάνει και τα 2 μ. Έχει λεπτό φλοιό με φολίδες σε καστανές και ερυθρές αποχρώσεις. Τα φύλλα του μοιάζουν με παχιές πράσινες βελόνες. Οι κώνοι του ίταμου είναι στην ουσία μαλακά και σαρκώδη ερυθρά περιβλήματα σαν ρόγες, που περικλείουν τους σπόρους του δέντρου. Τα περισσότερα τμήματα του ήμερου έλατου είναι δηλητηριώδη. Πλάτανος Πλάτανος ονομάζεται το μακρόβιο φυλλοβόλο φυτό, που ανήκει στην οικογένεια των πλατανιδών. Πρόκειται για δέκα είδη δέντρων που φυτρώνουν στην Ευρώπη, την Ασία και τη Β Αμερική. Ο κοινός πλάτανος είναι αυτοφυής σε όλη σχεδόν την Ελλάδα και κοντά σε περιοχές με υγρό στοιχείο, όπως όχθες των ποταμών, πηγές, βρύσες, χείμαρρους, λίμνες κλπ. Το ύψος του πλάτανου μπορεί να φτάσει και τα 30 μ., ενώ ο κορμός του μπορεί να φτάσει σε διάμετρο και τα 4 μ. Ο φλοιός του δέντρου είναι λεπιδώδης, τα φύλλα και τα παράφυλλα είναι μεγάλα, τα άνθη μονογενή, ανεμόγαμα σε διαφορετικές ταξιανθίες κυρίως σφαιρικές. Ο καρπός είναι μικρός, σφαιρικός, σκληρός και φέρει θύσανο τριχών. Η επεξεργασία του ξύλου του πλάτανου μπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για την κατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στην επιπλοποιία. Ανεμώνη Ανεμώνη ονομάζεται το αγγειόσπερμο φυτό της οικογένειας των ρανουγκουλίδων. Η ανεμώνη ευδοκιμεί σε όλες τις χώρες, είτε σαν αυτοφυές λουλούδι, είτε μετά από καλλιέργεια. Οι περιοχές που συναντάται είναι κυρίως εύκρατες βόρειες. Η ονομασία ανεμώνη προέρχεται από τη λέξη άνεμος εξ αιτίας της εντύπωσης που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες, ότι τα φυτά αυτά άνθιζαν μόνον όταν φυσούσε άνεμος. Κάθε φυτό ανεμώνης βγάζει ένα άνθος, σπανιότατα δύο, σε χρώμα ιώδες έως κόκκινο, με διάφορες ενδιάμεσες αποχρώσεις (ροδόχροα, κυανόχροα, αιματόχροα κλπ.). Υπάρχουν όμως και ανεμώνες που βγάζουν άνθη λευκά ή και κίτρινα. Το άνθος της ανεμώνης, όταν είναι ακόμη κλειστό, περιβάλλεται από περιάνθιο που αποτελείται από πέντε ή περισσότερα πεταλοειδή φύλλα. 17

Κυκλάμινο To κυκλάμινο είναι φυτό της οικογένειας των πριμουλιδών. Τα κυκλάμινα συναντώνται σε πολλά μέρη της Ελλάδας και ανάμεσα σε αυτά και στη Χαλκιδική. Πολλές ακόμη είναι οι γνωστές ονομασίες γι αυτό το φυτό, όπως σκυλάκι, λαγόψωμο και λαγουδάκι. Σε κάποια μέρη της χώρας ονομάζεται και χοιρόψωμο, επειδή τις ρίζες του τις τρώνε οι χοίροι. Τα κυκλάμινα Φυτρώνουν κατά τα μέσα του φθινοπώρου, ανάμεσα σε σχισμές βράχων ή σε χαλάσματα. Το κυκλάμινο είναι μικρού ύψους, με σφαιρικό κόνδυλο, που μοιάζει με πατάτα. Τα φύλλα του έχουν μικρό και λεπρό μίσχο και φύλλωμα καρδιόσχημο, που μοιάζει με τα φύλλα κισσού. Τα άνθη του είναι ρόδινα και εύοσμα, με κάλυκα πενταμερή και στεφάνη συμπέταλη με πέντε λοβούς και καθώς αναπτύσσονται γυρίζουν προς τα κάτω πέντε στήμονες. Ορχιδέα Η Ορχιδέα είναι ένα καλλωπιστικό φυτό. Αποτελεί τη μεγαλύτερη οικογένεια των ανθοφόρων φυτών της τάξης των αγγειόσπερμων. Πρόκειται για τη νεότερη οικογένεια του φυτικού βασιλείου, η οποία βρίσκεται στο στάδιο της εξέλιξης και έτσι παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες, όσον αφορά τις ποικιλίες που περιλαμβάνει. Χαρακτηριστικό είναι, μάλιστα, ότι στην οικογένεια των ορχιδέων κάθε χρόνο προστίθενται περίπου 800 είδη. Οι ορχιδέες συναντώνται σχεδόν σε όλα τα οικοσυστήματα του πλανήτη, αν και προτιμούν συνήθως θερμές περιοχές με ήπιο κλίμα. Στην Ελλάδα συναντώνται περίπου 175 είδη, ενώ 50 από αυτά είναι ενδημικά. Οι κυριότερες απειλές για την ορχιδέα προέρχονται από την παράνομη συλλογή και την καταστροφή των ελάχιστων ή μοναδικών βιοτόπων τους, αλλά και από τη γεωγραφική τους απομόνωση. Άλλοι κίνδυνοι για το είδος είναι η υπερβόσκηση και η εκτεταμένη κατασκευή δασικών δρόμων. 18

Μνημείο της φύσης: Το Πεύκο της Νικήτης Χαλκιδικής Το Πεύκο της Χαλκιδικής χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης σύμφωνα με την απόφαση 44039/ 2525/1975 και το ΦΕΚ 738/ΤΒ/1976 του έτους 1976.Το πεύκο βρίσκεται κοντά στην πρωτεύουσα του δήμου Σιθωνίας, Νικήτη, και πλησίον του Πολύγυρου Χαλκιδικής. Το πεύκο έχει εντυπωσιακό μέγεθος και συναντάται δίπλα στη θάλασσα. 19

Κίνδυνοι που απειλούν την ελληνική χλωρίδα Πολλά είδη της ελληνικής χλωρίδας απειλούνται με εξαφάνιση από κινδύνους που οφείλονται σε πολλές αιτίες. Η κυριότερη κατηγορία χλωρίδας που κινδυνεύει είναι αυτή των ενδημικών ειδών, επειδή τα είδη αυτά έχουν μικρή περιοχή εξάπλωσης και πολύ ειδικό βιότοπο. Όμως πολλά είναι και τα απειλούμενα σπάνια είδη φυτών στον ελληνικό χώρο που δεν είναι ενδημικά. Αυτά έχουν μικρές σποραδικές εμφανίσεις και πολλές εμφανίζονται φορές σε βιότοπους που βρίσκονται κάτω από την επίδραση του ανθρώπου. Τέλος, υπάρχουν είδη κοινά, που απειλούνται έμμεσα, λόγω του ειδικού βιότοπου που κατέχουν ή λόγιο συσσωρευμένων κινδύνων που δρουν πάνω σ' αυτά. Τις μεγαλύτερες επιδράσεις δέχονται σήμερα τα είδη των παραθαλάσσιων περιοχών και κυρίως των αμμωδών λόγω απώλειας του βιοτόπου τους ή σημαντικής καταστροφής του. Τα περισσότερα, αν όχι όλα τα φυτά αυτών των βιοτόπων, βρίσκονται σήμερα σε άμεσο ή έμμεσο κίνδυνο εξαφάνισης. Οι κίνδυνοι που απειλούν την ελληνική χλωρίδα είναι πολυάριθμοι. Οι σοβαρότεροι απ' αυτούς είναι: Η επίδραση του ανθρώπου πάνω κυρίως στα παραθαλάσσια είδη και τους βιότοπους τους. Στην περίπτωση αυτή η κάθε μορφής ανθρώπινη δραστηριότητα στις παραλίες δημιουργεί άμεσο κίνδυνο στα είδη αυτά. Η βόσκηση και κυρίως η υπερβόσκηση που γίνεται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Η εκχέρσωση και αποξήρανση γαιών για να αποδοθούν στη γεωργία. Για παράδειγμα, η περίπτωση της αποξήρανσης της Κωπαΐδας και άλλων λιμνών υπήρξε καταστροφική για ολόκληρη την υδρόβια χλωρίδα. Οι πυρκαγιές που καταστρέφουν πολλές φορές το μεγαλύτερο μέρος της χλωρίδας μεγάλων περιοχών και μπορεί να είναι μοιραίες για τα μικρής εξάπλωσης ενδημικά και σπάνια είδη. Η κατασκευή νέων δρόμων και η διαπλάτυνση παλαιών. Η βιομηχανοποίηση και η αστικοποίηση. Η χλωρίδα της Αττικής για παράδειγμα έχει πάθει τεράστιες καταστροφές εξαιτίας της ανοικοδόμησης και είναι πολλά τα είδη που έχουν χαθεί ή κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Οι αλλαγές στις μεθόδους καλλιέργειας με τη χρήση ζιζανιοκτόνων που πολλές φορές καταστρέφουν σπάνια είδη. Υπερβολική συλλογή από επιστήμονες και ερασιτέχνες βοτανικούς. Συλλογή για εμπορικούς και βιομηχανικούς σκοπούς, όπως μερικά φαρμακευτικά είδη ή είδη που χρησιμοποιούνται ως αφεψήματα. 20

Κίνδυνοι που απειλούν την ελληνική πανίδα Με βάση την ποιοτική απογραφή των ζωικών ειδών στην Ελλάδα, τον προσδιορισμό του μεγέθους των πληθυσμών και της γεωγραφικής εξάπλωσης τους, καθώς και τη δυναμική της πανίδας, μια συνολική εκτίμηση δίνει την εντύπωση ότι η κατάσταση είναι σοβαρή, αλλά όχι δραματική. Οι ενθαρρυντικές ενδείξεις είναι οι παρακάτω: Η ελληνική πανίδα είναι εξαιρετική αλλά όχι και μοναδική. Ο αριθμός των ενδημικών ειδών δεν είναι τόσο μεγάλος όπως στα φυτά, και αυτό ισχύει, κατά μείζονα λόγο, για τις ανώτερες κατηγορίες ταξινόμησης. Έτσι ακόμα και είδη που έχουν εξαφανισθεί από την πανίδα της Ελλάδας ή κινδυνεύουν με εξαφάνιση, είναι δυνατό να αναβιώσουν, με εισαγωγή ατόμων από άλλες περιοχές, εφόσον βέβαια δεν πρόκειται για είδη ενδημικά. Ο αριθμός γνωστών ειδών που εξολοθρεύτηκαν ολοκληρωτικά στον ελληνικό χώρο, από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα, είναι περιορισμένος. Αυτό σημαίνει ότι κατά το χρονικό αυτό διάστημα που η δημογραφική αύξηση και η τεχνολογική επέμβαση στο φυσικό περιβάλλον ήταν σημαντικότερες από ό,τι κατά το παρελθόν, η ποιοτική υποβάθμιση της πανίδας δεν έγινε με τον ιλιγγιώδη ρυθμό που έγινε σ' άλλες χώρες. Η οικονομική πίεση, που εκδηλώνεται συνήθως στις με χωρίς αρχές επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον λόγω του πολύ χαμηλού βιοτικού επιπέδου των αγροτικών πληθυσμών, μειώνεται συνεχώς στην Ελλάδα, χάρη στη γενικότερη ανάπτυξη, την αστικοποίηση του αγροτικού πληθυσμού, την απασχόληση στη βιομηχανία ή την τριτογενή παραγωγή, στην τεχνολογική πρόοδο της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της αλιείας. 21

ΑΡΚΟΥΔΑ Η καφέ αρκούδα ή φαιά αρκούδα ή κοινή αρκούδα είναι παμφάγο θηλαστικό ζώο, που μπορεί να φτάσει σε μάζα από 170 μέχρι 300 κιλά. Υποείδος της είναι η Αρκούδα γκρίζλι, διάσημη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Ελλάδα, η καφέ αρκούδα υπάρχει κυρίως στη δυτική και βορειοδυτική Ελλάδα ωστόσο ο πληθυσμός της είναι περιορισμένος. Γενικότερα, απαντάται στην Ασία, την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική και τα όρη της βόρειας Αφρικής. Έχει μεγάλο κεφάλι, μικρά αυτιά, πατούσες με γερά νύχια και κοντή ουρά. Είναι μοναχικό ζώο. Ο ζωτικός χώρος των αρσενικών προστατεύεται από οποιονδήποτε αντίπαλο και φτάνει τα 1.000 τετρ. χλμ. Τρέφεται με φυτά, ψάρια, μέλι, πτηνά και τρωκτικά. Έχει οξεία όσφρηση και ασθενή όραση. Τα μικρά γεννιούνται τον χειμώνα, ζυγίζουν μερικές εκατοντάδες γραμμάρια και μένουν με την μητέρα τους πάνω από δύο χρόνια. Εξελικτική πορεία Μέσα από μια πορεία εξέλιξης και επιβίωσης διάρκειας 35 εκατομμυρίων χρόνων, η καφέ αρκούδα, εξαπλώθηκε από την τούνδρα της Αλάσκας και τις στέπες της Ασίας ως τα δρυοδάση των μεσογειακών χωρών. Η καφέ αρκούδα ως το 15ο αιώνα, ζούσε σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η 22

καταστροφή των βιοτόπων της και το κυνήγι της που έχει απαγορευτεί εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, είναι οι κύριες αιτίες της σταδιακής εξαφάνισης της από τις περισσότερες χώρες. Σήμερα ζει σε μικρούς αποκομμένους πληθυσμούς και κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Στην Ελλάδα έως το 17ο αιώνα, η αρκούδα ζούσε ακόμη και στην Πελοπόννησο, σήμερα έχει περιοριστεί στη βόρεια Πίνδο και την κεντρική Ροδόπη. Ο πληθυσμός της δεν ξεπερνά τα 150 άτομα και αποτελεί το νοτιότερο τμήμα του Βαλκανικού πληθυσμού που δεν ξεπερνά τα 2.500 άτομα. Η Βιολογία της Καφέ Αρκούδας Είναι ζώο που δεν έχει φυσικούς εχθρούς. Ο μοναδικός εχθρός της είναι ο άνθρωπος. Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης, με μεγάλη μυϊκή δύναμη, ιδιαίτερα στο λαιμό και στα άκρα. Έχει τριγωνικό κεφάλι, κυκλικά μικρά αυτιά και μικρά μάτια. Διαθέτει 40-42 δόντια με αναπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γομφίους. Η ουρά της είναι πολύ κοντή και κρύβεται από τη γούνα της, τα πόδια της καταλήγουν σε πέντε δάχτυλα εφοδιασμένα με καμπυλωτά νύχια. Έχει άριστη ακοή και όσφρηση όμως λιγότερο καλή όραση. Η αρκούδα βαδίζει πατώντας σε όλο το πέλμα των ποδιών της και μπορεί να τρέξει με ταχύτητα 40-50 χιλιόμετρα την ώρα. Το ύψος ενός ενήλικου ζώου στον τράχηλο μπορεί να φτάσει τα 1.10 μέτρα, ενώ το συνολικό μήκος κυμαίνεται μεταξύ 1.70 και 2.20 μέτρα. Το ενήλικο θηλυκό ζυγίζει από 60 ως 120 κιλά, ενώ το ενήλικο αρσενικό είναι συνήθως πιο μεγαλόσωμο και το βάρος του κυμαίνεται από 110 ως 250 κιλά. Γενικά το βάρος της αρκούδας δεν είναι ποτέ σταθερό. Το φθινόπωρο γίνεται μέγιστο εφόσον το ζώο αποθηκεύσει μεγάλες ποσότητες λίπους για να καλύψει τις ανάγκες του κατά την περίοδο του χειμέριου ύπνου, ενώ την άνοιξη έχει το ελάχιστο βάρος αφού όλο το λίπος έχει ήδη καταναλωθεί κατά τη διάρκεια 23

του χειμέριου ύπνου. Η αρκούδα ζει περίπου 20 με 25 χρόνια και δεν είναι εκ φύσεως επιθετικό ζώο. Μπορεί βέβαια όπως κάθε αμυνόμενο ζώο να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά για εκφοβισμό. Όταν σηκώνεται στα πισινά της πόδια δεν εκδηλώνει επιθετική διάθεση, η κίνηση αυτή είναι ανιχνευτική και έχει απλά σκοπό να αυξήσει το οπτικό της πεδίο. Αμυντικό ρόλο έχει το δυνατό της μούγκρισμα. Χαρακτηριστικά της στοιχεία είναι η μεγάλη ταχύτητα της, η ευκινησία της, η ικανότητα της να ψαρεύει, η ικανότητα της στην αναρρίχηση, η χρήση του μπροστινού ποδιού ως "χέρι". Τροφή Η αρκούδα είναι ζώο παμφάγο με προτίμηση στις τροφές φυτικής προέλευσης και έχει ανάγκη από μεγάλες ποσότητες τροφής. Τρέφεται με όλων των ειδών τους διαθέσιμους καρπούς του δάσους: Βατόμουρα, άγρια κορόμηλα, κεράσια, μήλα, αχλάδια, σμέουρα, καρπούς σορβιάς, αγριοφράουλες, βελανίδια, καρπούς οξιάς αλλά και βολβούς, ρίζες και χόρτα. Συμπληρώνει το διαιτολόγιο της με μέλι, μικρά και μεγάλα θηλαστικά, έντομα, μυρμήγκια, βατράχια, σαλιγκάρια, ψάρια και χελώνες. Χειμέριος ύπνος Μία από τις αξιοπερίεργες φάσεις του βιολογικού κύκλου της αρκούδας είναι ο χειμέριος ύπνος που διαφέρει ουσιαστικά από τη γνωστή χειμερία νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών. Οι βασικότερες διαφορές είναι: 24

1) Κατά τη χειμέρια νάρκη η θερμοκρασία του σώματος του ζώου πλησιάζει τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος (σχεδόν 0 C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός ελαττώνονται δραματικά και το ζώο ξυπνά ανά διαστήματα για να αποβάλει ούρα και κόπρανα. 2) Κατά το χειμέριο ύπνο η θερμοκρασία του σώματος της αρκούδας ελαττώνεται κατά ένα βαθμό περίπου σε σχέση με την κανονική (38 C), οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός δεν ελαττώνονται δραματικά και το επίπεδο εγρήγορσης είναι υψηλότερο από ότι στη χειμέρια νάρκη, γι' αυτό η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της. Τέλος, πρέπει να προσθέσουμε ότι η αρκούδα δεν αποβάλλει ούρα ή κόπρανα γιατί τα ανακυκλώνει ο οργανισμός της. Ο χειμέριος ύπνος είναι ένας ακόμα τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος όπου ζει. Είναι ουσιαστικά ο μόνος τρόπος επιβίωσης για ένα μεγαλόσωμο παμφάγο θηλαστικό κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Μια ακόμα βασική λειτουργία είναι η προστασία των ευάλωτων νεογνών, εφόσον γεννιούνται μέσα στη φωλιά υπό ιδανικές συνθήκες θερμοκρασίας σαν να είναι ένα είδος θερμοκοιτίδας. Κίνδυνοι Απειλές Η φόνευση της καφέ αρκούδας, είτε λόγω πρόκλησης ζημιών σε παραγωγικές μονάδες (κτηνοτροφικά ζώα, μελίσσια, καλλιέργειες), είτε τυχαία φόνευση κατά το κυνήγι ή σκόπιμη φόνευση για τρόπαιο ή σύλληψη των μικρών. Η υποβάθμιση ή η απώλεια των βιοτόπων της καφέ αρκούδας λόγω αλόγιστης διάνοιξης δασικών δρόμων, απρογραμμάτιστης και αλόγιστης υλοτομίας και πυρκαγιών. Ο κατακερματισμός της γεωγραφικής κατανομής του είδους και η συρρίκνωση των συνδετικών περιοχών της κατανομής της καφέ αρκούδας σε εθνική ή διασυνοριακή κλίμακα λόγω υλοποίησης μεγάλων τεχνικών έργων οι οποίες στερούνται τις αναγκαίες περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Η ελλιπής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού που εκλαμβάνει την παρουσία του είδους ως απειλή στην περιουσία των παραγωγών και την ανθρώπινη ασφάλεια. Σύμφωνα με το άρθρο 258,παρ.2ε και 2ζ (Ν.Δ.86/69) του Δασικού κώδικα, απαγορεύεται ο φόνος, η αιχμαλωσία, η κατοχή και η έκθεση σε δημόσια θέα της καφέ αρκούδας. Το παραπάνω αποτελεί και το μοναδικό νομικό κείμενο της ελληνικής νομοθεσίας που αναφέρεται ρητά και σαφώς στο συγκεκριμένο είδος. Η καφέ αρκούδα χαρακτηρίζεται σαν σπάνιο και απειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων ειδών (Red Data Book) που εξέδωσε στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ενώσεως για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων. 25

Αρκτούρος 1992 - Η Δημιουργία του Αρκτούρου Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μία αστική, μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική, περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1992 κι έχει ως στόχο την προστασία της άγριας πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αφορμή της ίδρυσης του ήταν η ανάγκη εύρεσης άμεσης λύσης στο τότε διαρκώς αυξανόμενο πρόβλημα της αιχμαλωσίας αρκούδων αλλά και λύκων. Μια αφορμή που οδήγησε σε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο δράσεων και ενεργειών. Η λειτουργία του Περιβαλλοντικού Κέντρου Αρκτούρου Μέσα στις δράσεις του είναι επίσης κι η εκπόνηση επιστημονικών μελετών, η παροχή περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του κοινού στα ζητήματα βιοποικιλότητας κι αειφορίας, ενώ προσπαθεί να ασκεί πολιτική πίεση βασιζόμενος σε ολοκληρωμένα προγράμματα και λύσεις. Η συμβολή του Ελληνικού Ποιμενικού Κάθε χρόνο εμπλουτίζει τις δραστηριότητες του, καλύπτοντας έτσι ένα ευρύ φάσμα ενεργειών για την προστασία της άγριας ζωής, με πιο σημαντική προσθήκη την ελεγχόμενη αναπαραγωγή και διαιώνιση του ελληνικού ποιμενικού σκύλου και τη δωρεάν διάθεση του σε κτηνοτρόφους ορεινών περιοχών, συμβάλλοντας έτσι στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου κι άγριας ζωής. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μία οργάνωση που ο βασικός κινητήριος μοχλός του είναι η αγάπη του κόσμου. 26

27

28

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ INTERNET ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Κρίνουμε σκόπιμο να ευχαριστήσουμε τον Υποδιευθυντή του σχολείου κ. Μπαλτζή Απόστολο, καθώς και τους εκπαιδευτικούς : κ. Παπαδημητρίου Θωμά και κ. Κερεμίδη Ιωάννη που ανταποκρίθηκαν άμεσα στο αίτημα μας να διοργανωθεί μια εκπαιδευτική επίσκεψη στον Αρκτούρο στη Φλώρινα. Επίσης τους ευχαριστούμε για τη βοήθεια που μας παρείχαν στη συλλογή πληροφοριών και πολύτιμου υλικού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής μας επίσκεψης. Οι μαθητές του ΒΛ2 Ειρηνούπολης. 29