ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ & ΕΥΡΩΠΗ: Παρακολούθηση & Τεκμηρίωση

ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ & ΕΥΡΩΠΗ: Παρακολούθηση & Τεκμηρίωση 1

Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου ΑΣΚ Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου ΕΚΤΕΠΝ Επιμέλεια: Μαρία Σαββίδου :+ 357 22442972 :+ 357-22305190 : info@ektepn.org.cy : www.ektepn.org.cy : www.asknow.org.cy Cyfield Tower, Λεωφόρος Λεμεσού 130,City Home 81, 4ος Όροφος, 2015 Στρόβολος Λευκωσία. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Το παρόν αποτελεί ιδιοκτησία του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου) και καλύπτεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Το ΑΣΚ δεν φέρει καμία ευθύνη ή υπαιτιότητα για τυχόν συνέπειες από τη χρήση των πληροφοριών που περιέχει το παρόν έγγραφο. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή μόνο με αναφορά της πηγής. 2

Το ΑΣΚ και το ΕΚΤΕΠΝ εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς όλες τις θεραπευτικές δομές της Κύπρου, που αποστέλλουν με μεγάλο κόπο και επιμονή, δεδομένα για τα αιτήματα θεραπείας λόγω κατάχρησης του αλκοόλ 3

Πρόλογος Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου (ΕΚΤΕΠΝ), το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου από το 2004, έθεσε εξαρχής, ως βασικούς στόχους του, τη διαμόρφωση έγκυρης, αντικειμενικής και τεκμηριωμένης εικόνας του φαινόμενου των εξαρτησιογόνων ουσιών στη χώρα μας. Με βάση τη νομοθεσία που διέπει τη λειτουργία του ΑΣΚ και την αρμοδιότητα του ως του ανώτατου σώματος στο πεδίο των παράνομων ουσιών και του αλκοόλ, το ΕΚΤΕΠΝ ανέλαβε από τότε,, τη συλλογή, ανάλυση, μελέτη και αξιολόγηση στοιχείων, δεδομένων και πληροφοριών αναφορικά με την κατάσταση των ναρκωτικών στην Κύπρο. Με την πρώτη αυτή έκθεση για το αλκοόλ, διευρύνεται η παρακολούθηση του ΕΚΤΕΠΝ που αφορούσε μέχρι σήμερα τις παράνομες ουσίες, καθώς πλέον αναγνωρίζεται πως, η επιβλαβής χρήση του αλκοόλ, απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια με εμπειρικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις οι οποίες να βασίζονται σε μεθόδους και αναλύσεις που να αποτυπώνουν την πραγματική έκταση του προβλήματος. Το ΕΚΤΕΠΝ, ως κέντρο παρακολούθησης και τεκμηρίωσης, για πρώτη φορά, μέσω αυτής της έκθεσης, αλλά και μέσω της μελλοντικής συνεχιζόμενης προσπάθειας, θα προσπαθήσει να αναδείξει το κρυμμένο πρόβλημα της κατάχρησης αλκοόλ στην Κύπρο, εγχείρημα βέβαια πολύ δύσκολο, λόγω της συνυφασμένης κοινωνικής αποδοχής του ως μέσού χαλάρωσης και διασκέδασης, με διαστάσεις βαθιά ριζωμένες στη κουλτούρα του κυπριακού λαού. Το ΕΚΤΕΠΝ, θα παρακολουθήσει την προβληματική χρήση του αλκοόλ, θα αναδείξει τον αριθμό των ατόμων που αιτούνται θεραπείας κάθε χρόνο, θα προσδιορίσει τις τάσεις που διαμορφώνονται, θα καταγράψει τον αριθμό των θανάτων λόγω κατάχρησης αλκοόλ, θα αναδείξει τη βαριά επεισοδιακή κατανάλωση αλκοόλ από τους νέους και τους εφήβους, αλλά και θα υπολογίσει τα χαμένα έτη ζωής λόγω θανάτων και ανικανότητας, από την κατάχρηση αλκοόλ. Η έκθεση αυτή, θα προσφέρει πολύτιμα στοιχεία τόσο για το ίδιο το ΑΣΚ, ως σώμα χάραξης πολιτική, αλλά και για όλους τους εμπλεκόμενους, Υπουργεία, οργανώσεις, μηκυβερνητικούς φορείς και άλλους, που καλούνται μέσα από τη Νέα Εθνική Στρατηγική για τα Ναρκωτικά και την επιβλαβή χρήση αλκοόλ 2013-2020 να αντιμετωπίσουν το θέμα αυτό μέσα από μια νέα οπτική η οποία με σφαιρικότητα στοχεύει στην παροχή παρεμβάσεων που αφορούν τόσο στις παράνομες όσο και στις νόμιμες εξαρτησιογόνες ουσίες. Επιπλέον, η έκθεση θα βοηθήσει τους επαγγελματίες του χώρου, να εκτιμήσουν τα αποτελέσματα των υπηρεσιών που προσφέρουν. 4

Για όσους κρατούν στα χέρια τους την έκθεση αυτή, ενδεχομένως γεννιούνται μια σειρά από εύλογα ερωτήματα: Εν μέσω οικονομικής κρίσης, θα μπορέσουν να επεκταθούν τα θεραπευτικά προγράμματα, για την αποτελεσματική και εξατομικευμένη αντιμετώπιση της κατάχρησης αλκοόλ; Θα είναι δυνατή η περαιτέρω μελέτη του προβλήματος, με νέες έρευνες που αφορούν συγκεκριμένα στο πρόβλημα της κατάχρησης του αλκοόλ; Θα μπορέσουν να εφαρμοσθούν βέλτιστες και εμπειρικά τεκμηριωμένες προληπτικές παρεμβάσεις, για τους νέους ή ακόμη και για τα άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας, οι οποίοι όπως θα φανεί παρακάτω, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα, λόγω κατάχρησης αλκοόλ; Δεν είναι όμως ο σκοπός μας να εξαντλήσουμε σε αυτόν το σύντομο πρόλογο όλα τα ερωτήματα και τις ανησυχίες που ενδεχομένως προκύπτουν αφού το. ΕΚΤΕΠΝ ως κέντρο παρακολούθησης και τεκμηρίωσης, θα επιτρέψει την περαιτέρω παρουσίαση των γκρίζων περιοχών της προβληματικής κατανάλωσης αλκοόλ και την προώθηση εμπειρικά τεκμηριωμένων λύσεων. Στόχος μας θα συνεχίσει να είναι η συστηματική συλλογή, η παρακολούθηση και αξιολόγηση, θεμελιώδη στοιχεία για τη χάραξη πολιτικής και αντιμετώπισης του φαινομένου. Δρ. Χ. Γεωργίου Πρόεδρος Αντιναρκωτικού Συμβουλίου Κύπρου 5

Εισαγωγή: Το αλκοόλ σε αριθμούς Η προβληματική κατανάλωση αλκοόλ, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την υγεία και ταυτόχρονα, θεωρείται σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα στην Ευρώπη. Έχει εκτιμηθεί πως 53 εκατομμύρια Ευρωπαίοι δεν καταναλώνουν καθόλου αλκοόλ, ενώ αντίστοιχα περίπου 58 εκατομμύρια προχωρούν σε υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, εκ των οποίων, τα 23 εκατομμύρια, είναι εξαρτημένοι σε αυτό (Anderson & Baumberg, 2006). Επίσης, εκτιμήσεις φέρουν το αλκοόλ να είναι υπεύθυνο για περίπου 90 επιπλέον θανάτους για κάθε 100.000 Ευρωπαίους άντρες και περίπου 60 επιπλέον θανάτους για κάθε 100.000 Ευρωπαίες γυναίκες. Παράλληλα, περίπου 80 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πολίτες, προχωρούν σε βαριά επεισοδιακή κατανάλωση 1 τουλάχιστον μια φορά το μήνα, αριθμός που αντιστοιχεί περίπου σε αναλογία σε 1 στους 4 ενήλικες Ευρωπαίους. Επίσης, εκτιμήσεις από έρευνες ανάμεσα στο μαθητικό και νεανικό πληθυσμό στην Ευρώπη 2, έχουν δείξει ότι σχεδόν 1 στους 8 (13%) Ευρωπαίους μαθητές ηλικίας 15-16 ετών, έχουν μεθύσει περισσότερο από 20 φορές στη ζωή τους και περισσότεροι από 1 στους 6 (18%), έχουν καταναλώσει τουλάχιστον 3 φορές, κατά τον τελευταίο μήνα, περισσότερα από 5 ποτά σε μία μόνο περίσταση (Currrie και συν., 2008; Hibbel και συν., 2012). Μέσα από την παρούσα έκθεση, θα αναδειχθεί ότι η προβληµατική κατανάλωση του αλκοόλ στην Κύπρο αλλά και τα προβλήµατα υγείας που τη συνοδεύουν, απαιτούν συντονισµένες προσπάθειες από τη πολιτεία και το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, ως το αρμόδιο σώμα της χώρας μας για τις εξαρτήσεις. Απαιτείται η χάραξη μιας συνεκτικής και σφαιρικής πολιτικής για να συντονίσει σε τοπικό επίπεδο, τις προσπάθειες και πρωτοβουλίες, κρατικών και μη φορέων στη διαχείριση της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ. Ο σχεδιασμός στο πλαίσιο αυτό όμως απαιτεί πρώτιστα τη σκιαγράφηση της κατάστασης, μέσα από τη συλλογή δεδομένων για την κατάσταση της προβληματικής κατανάλωσης αλκοόλ και τη συνεχή παρακολούθηση των τάσεων από το ΕΚΤΕΠΝ. Η έκθεση που ακολουθεί θα συμπληρώσει το πάζλ της κατάστασης της προβληματικής χρήσης αλκοόλ κατά τα τελευταία χρόνια, μέσα από δεδομένα τα οποία, για πρώτη φορά θα ενσωματωθούν σε μια ολοκληρωμένη έκθεση για το αλκοόλ στην Κύπρο. Μέσα από μια σύντομη απεικόνιση της έκθεσης που ακολουθεί και στα όρια που μας επιτρέπει η παρούσα εισαγωγή, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εν συντομία 10 κύρια συμπεράσματα 1 Ως βαριά επεισοδιακή κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οριστεί η κατανάλωση σε μία μόνο περίσταση το λιγότερο 6 ποτών (WHO,2004). 2 Έρευνες ESPAD (http://www.espad.org) & HBSC (http://www.hbsc.org/). 6

που προέκυψαν από την παρακολούθηση του φαινομένου από το ΕΚΤΕΠΝ, και τα οποία θα αναφερθούν εκτενώς στα αντίστοιχα κεφάλαια που ακολουθούν : 1. 1 στους 5 νέους ηλικίας 15-24 να αναφέρει ότι μέθυσε κατά τον τελευταίο χρόνο, ενώ όπως φαίνεται, η τάση για πρώτη μέθη είναι εντονότερη στις ηλικίες 15-22. 2. 1 στους 5 Κύπριους κατανάλωσε 6 ή περισσότερα ποτά σε μία μόνο περίσταση, ενώ ανάμεσα στους νέους 15-24 ετών, η συχνότητα αυτή είναι 1 στους 4. Επίσης, σχεδόν οι μισοί μαθητές (44%) 15-16 ετών, ανέφεραν ότι κατανάλωσαν 5 ή περισσότερα αλκοολούχα ποτά σε μια περίσταση κατά τον τελευταίο μήνα. 3. 1 στους 2 μαθητές στην Κύπρο (15-16 ετών) ανέφεραν πως κατά το τελευταίο μήνα, αγόρασαν αλκοολούχα ποτά για δική τους κατανάλωση, ενώ παράλληλα, στην Κύπρο, η πρόσβαση των εφήβων στο αλκοόλ, υπερβαίνει το μέσο όρο των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. 4. Κατά το 2012, από τα άτομα που οδήγησαν αφού προηγουμένως είχαν πιει 3-6 ποτήρια, οι περισσότεροι, βρέθηκαν στην ηλικιακή κατηγορία των 25-34 ετών (1 στους 3). 5. Ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά πολιτών που δεν θεωρούν μεγάλο ρίσκο την οδήγηση μετά από κατανάλωση 2 ή περισσότερων ποτών είναι η Κύπρος. 6. Εκτιμήθηκε ότι περίπου τουλάχιστον το 3% του πληθυσμού στην Κύπρο, είναι εξαρτημένο στο αλκοόλ. 7. Κατά το 2011 αιτήθηκαν θεραπείας λόγω κατάχρησης αλκοόλ 213 άτομα. Τα περισσότερα άτομα, βρέθηκαν να ανήκουν κυρίων στην κατηγορία των χρηστών μέσης και τρίτης ηλικίας. 8. Η Κύπρος βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά εσωτερικής νοσηλείας λόγω αλκοολικής ηπατοπάθειας και αλκοολικής παγκρεατίτιδας. 9. Συνολικά, για τα έτη 2004-2010, έχουν καταγραφεί στην Κύπρο τουλάχιστον 526 θάνατοι οφειλόμενοι στην κατάχρηση αλκοόλ, που αντιστοιχεί περίπου στο 2% όλων των θανάτων στην Κύπρο. Πιο απλά, 2 στους 100 θανάτους που συμβαίνουν στην Κύπρο, οφείλονται στο αλκοόλ. 10. Οι Κύπριοι σε γενικές γραμμές, είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν περιοριστικές πολιτικές που έχουν να κάνουν με πιο αυστηρά μέτρα τροχαίας, ενώ παράλληλα, πολλοί είναι έτοιμοι να αποδεχθούν πιο φιλελεύθερες πολιτικές που βασίζονται στην ελεύθερη πώληση και διαφήμιση του αλκοόλ και στην χαλαρή φορολογική πολιτική που δεν θα εξαντλεί όλη την αυστηρότητά της. 7

Περιεχόμενα Πρόλογος... 4 Εισαγωγή: Το αλκοόλ σε αριθμούς... 6 Εικόνες... 9 Γραφήματα... 9 Πίνακες... 10 Συντομογραφίες... 10 Γλωσσάρι: Α-Ω... 10 Κεφάλαιο 1: Πολιτική για το αλκοόλ στην Ευρώπη: Μέτρα για τον περιορισμό της επιβλαβούς χρήσης... 14 1.1 Μέτρα για τον περιορισμό της προσφοράς... 16 1.1.1. Πολιτικές έναντι της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ... 16 1.1.2. Πολιτικές ρύθμισης της αγοράς αλκοόλ : Φορολόγηση, σημεία πώλησης, ωράριο πώλησης & ελάχιστα όρια ηλικίας... 18 1.1.3 Πολιτικές μάρκετινγκ του αλκοόλ... 19 1.2 Μέτρα για τη μείωση της ζήτησης... 21 1.2.1 Πολιτικές πληροφόρησης και ενημέρωσης του κοινού για την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ... 21 1.2.2 Έγκαιρη Ανίχνευση & Ταχεία Παρέμβαση... 21 1.2.3 Προγράμματα Θεραπείας και αποκατάστασης... 24 Κεφάλαιο 2: Εθνική Στρατηγική για το Αλκοόλ στην Κύπρο... 26 2.1 Πυλώνας Πρόληψης... 26 2.2 Πυλώνας Μείωσης της Βλάβης... 27 2.3 Πυλώνας Ρύθμισης και Ελέγχου της Προσφοράς... 28 2.4 Πυλώνας Θεραπείας και Κοινωνικής Επανένταξης... 29 Κεφάλαιο 3: Επικράτηση της Χρήσης Αλκοόλ στο Γενικό Πληθυσμό... 29 3.1 Συχνότητα Κατανάλωσης Αλκοόλ... 30 3.2 Μέθη, Υπέρμετρη Κατανάλωση & Οδήγηση... 31 3.3 Λόγοι Κατανάλωσης & Εξάρτηση από το Αλκοόλ... 33 Κεφάλαιο 4: Οι αντιλήψεις για το αλκοόλ στην Κύπρο & στην Ευρώπη... 35 7.1 Αντιλήψεις για τους κινδύνους από το αλκοόλ και την οδήγηση & γνώση για τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα... 35 7.2 Αντιλήψεις για την πολιτική του αλκοόλ... 37 Κεφάλαιο 5: Δείκτες Επικράτησης της Χρήσης Αλκοόλ στο μαθητικό πληθυσμό... 41 5.1 Δείκτης 1: Πρόσβαση εφήβων στο αλκοόλ Αγορά αλκοολούχων ποτών... 41 8

5.2 Δείκτης 2: Πρόσβαση εφήβων στο αλκοόλ Χρήση αλκοολούχων ποτών σε χώρους διασκέδασης... 41 5.3 Δείκτης 3: Βαριά επεισοδιακή κατανάλωση (binge drinking) ανάμεσα στους εφήβους... 42 5.4 Δείκτης 4: Ποσοστό εφήβων που κατανάλωσαν αλκοόλ, κατά τον τελευταίο χρόνο... 44 Κεφάλαιο 6: Δείκτης Αίτησης Θεραπείας για το Αλκοόλ... 44 Κεφάλαιο 7: Συνέπειες από την Προβληματική Χρήση Αλκοόλ... 48 7.1 Δείκτης Παραβατικότητας λόγω κατάχρησης Αλκοόλ... 48 7.2 Δείκτης Θανάτων & Ατυχημάτων... 49 7.2.1 Τροχαία Ατυχήματα & Δυστυχήματα... 49 7.2.2 Άλλες Αιτίες Θανάτων (βάσει ICD-10): Έμμεσα & Άμεσα σχετιζόμενες με το αλκοόλ, όπως έχουν καθοριστεί από τον WHO... 50 7.3 Δείκτης Χαμένων Ετών Ζωής από Πρόωρο θάνατο ή Ανικανότητα... 51 λόγω του Αλκοόλ... 51 7.4 Σωματικές και άλλες Ασθένειες... 54 Επίλογος: Δεδομένα & Στρατηγικές Δράσεις... 62 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 65 Εικόνες Εικόνα 1: Όρια επιπέδων συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα (BAC) κατά την οδήγηση στην Ευρώπη... 17 Εικόνα 2 : Τεστ Ανίχνευσης Διαταραχών της Κατανάλωσης Αλκοόλης... 23 Εικόνα 3: Δείκτης χαμένων ετών ζωής από πρόωρο θάνατο ή ανικανότητα... 51 Γραφήματα Γράφημα 1: Αριθμός Χρηστών ανά ηλικία πρώτης μέθης... 31 Γράφημα 2: Οδήγηση μετά από κατανάλωση 3-6 αλκοολούχων ποτών... 32 Γράφημα 3: Λόγοι Κατανάλωσης Αλκοόλ... 33 Γράφημα 4: Εξάρτηση από το Αλκοόλ... 34 Γράφημα 5: Αντιλήψεις Ευρωπαίων για το αλκοόλ & την οδήγηση: Μετά από πόσα ποτά δεν θα έπρεπε να οδηγούσε κάποιος (α);... 35 Γράφημα 6: Αντιλήψεις Ευρωπαίων για το αλκοόλ & την οδήγηση: Μετά από πόσα ποτά δεν θα έπρεπε να οδηγούσε κάποιος (β);... 36 Γράφημα 7: Γνώσεις Ευρωπαίων για τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα στη χώρα τους... 37 Γράφημα 8: Αντιλήψεις για την πολιτική του αλκοόλ στην Κύπρο... 39 Γράφημα 9: Αντιλήψεις Κυπρίων για την προτεινόμενη ηλικία πώλησης αλκοόλ... 40 Γράφημα 10: Αγορά Αλκοολούχων ποτών από μαθητές στην Ε.Ε... 41 Γράφημα 11: Αγορά αλκοολούχων ποτών από μαθητές σε χώρους διασκέδασης στην Ε.Ε. 42 9

Γράφημα 12: Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση κατά τον τελευταίο μήνα: Ευρώπη... 43 Γράφημα 13: Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση: Κύπρος, 1999-2011... 43 Γράφημα 14: Αριθμός ατόμων στη θεραπεία λόγω κατάχρησης αλκοόλ, ανά κέντρο... 44 Γράφημα 15: Ηλικιακή ομάδα ατόμων στη θεραπεία λόγω κατάχρησης αλκοόλ... 45 Γράφημα 16: Τόπος Διαμονής ατόμων που αιτούνται θεραπείας... 46 Γράφημα 17: Μέσος όρος ελέγχων και καταγγελιών άλκοτεστ: 2009-2011... 48 Γράφημα 18: Ποσοστιαία (%) κατανομή χαμένων ετών ζωής λόγω χρήσης αλκοόλ - DALYs 53 Γράφημα 19: Χαμένα έτη ζωής λόγω πρόωρης θνησιμότητας ή ανικανότητας (DALYs): Ανά Ασθένεια, για τα άτομα 15-16 στην Ευρώπη... 54 Γράφημα 20: Περιστατικά Αλκοολικής Ηπατοπάθειας στην Κύπρο & Ευρώπη... 59 Γράφημα 21: Διαχρονικά στοιχεία αλκοολικής ηπατοπάθειας στην Κύπρο... 59 Γράφημα 22: Περιστατικά Αλκοολικής Παγκρεατίτιδας στην Κύπρο & Ευρώπη... 60 Γράφημα 23: Διαχρονικά στοιχεία αλκοολικής παγκρεατίτιδας στην Κύπρο... 61 Πίνακες Πίνακας 1: Θύματα τροχαίων στην Κύπρο... 50 Πίνακας 2: Xαμένα έτη ζωής από πρώιμη θνησιμότητα ή ανικανότητα εξαιτίας του αλκοόλ... 52 Πίνακας 3: Ασθένειες & Αλκοόλ... 55 Συντομογραφίες ΑΣΚ = Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου ΕΚΤΕΠΝ= Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου Π.Ο.Υ = Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Τ.Α.Ε.Π= Τμήματα Ατυχημάτων και Επειγόντων Περιστατικών ΑUDIT = Alcohol Use Disorders Identification Test Γλωσσάρι: Α-Ω αλκοόλ: ο όρος αλκοόλ προέρχεται από την αραβική λέξη «Al Kohl» (Ποταμιάνος, 2005). Η αιθυλική αλκοόλη ή αιθανόλη, δηλαδή το αλκοόλ που περιέχεται στα οινοπνευματώδη ποτά, είναι προϊόν αλκοολικής ζύμωσης της γλυκόζης. Αυτή η διαδικασία γίνεται συνήθως με την παρουσία σακχαρομυκητών, ενώ υπόστρωμα για τη ζύμωση αποτελούν κάποια φυσικά προϊόντα, όπως τα σταφύλια, το άμυλο των δημητριακών κ.τ.λ. Η αιθυλική αλκοόλη είναι ένα άχρωμο υγρό με μάλλον ευχάριστη οσμή και γεύση, που διαλύεται εύκολα στο νερό. Η μέγιστη καθαρότητα του οινοπνεύματος μετά την απόσταξη 10

φτάνει συνήθως το 95%. Η 100% καθαρότητα του οινοπνεύματος απαιτεί χημική επεξεργασία (Μαρσέλος, 1997). Η μέθη από την κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση ή ακόμη και σε θάνατο. Η μακροχρόνια κατάχρηση μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση ή σε μεγάλη ποικιλία σωματικών και ψυχικών διαταραχών (ΠΟΥ,2010). αλκοολική γαστρίτιδα (alcoholic gastritis, ICD10 = Κ29.2): φλεγμονή του βλεννογόνου του στομάχου από την επίδραση του αλκοόλ. Εμφανίζεται χαρακτηριστικά μετά από επεισόδιο υπερκατανάλωσης αλκοόλ και χαρακτηρίζεται από διαβρώσεις του βλεννογόνου που ενίοτε αιμορραγούν. Τα συμπτώματα είναι πόνος στην ανώτερη κοιλιακή χώρα και ενδεχομένως γαστρική αιμορραγία. Η αλκοολική γαστρίτιδα συνοδεύεται συχνά από οισοφαγίτιδα. Η νόσος είναι συνήθως αυτοπεριοριζόμενη και υποχωρεί κατόπιν αποχής από το οινόπνευμα (ΠΟΥ, 2010). αλκοολική ηπατίτιδα (alcoholic hepatitis, ICD10 = Κ70.1): ηπατική ανωμαλία που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή και νέκρωση των ηπατικών κυττάρων μετά από χρόνια κατανάλωση επικίνδυνων ποσοτήτων αλκοόλ. Είναι καλά τεκμηριωμένη πρόδρομη κατάσταση της αλκοολικής κίρρωσης, ιδίως σε άτομα που εξακολουθούν να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ (ΠΟΥ, 2010). αλκοολική μυοκαρδιοπάθεια (alcoholic cardiomyopathy, ICD10 = I42.6): διάχυτη αλλοίωση του καρδιακού μυός που παρατηρείται σε άτομα με ιστορικό επικίνδυνης κατανάλωσης αλκοόλ, συνήθως, διάρκειας περισσότερης των 10 ετών. Χαρακτηριστικά, οι ασθενείς παρουσιάζουν δικοιλιακή καρδιακή ανεπάρκεια. Τα συνήθη συμπτώματα είναι δύσπνοια κατά την κόπωση, νυκτερινή δύσπνοια, οίδημα των σφυρών και μετεωρισμός λόγω ταχυκαρδίας. Συχνά παρατηρούνται αρρυθμίες και τις περισσότερες φορές κολπική μαρμαρυγή (ΠΟΥ, 2010). αλκοολική ηπατοπάθεια (alcoholic liver disease, ICD10 = Κ70.3): Βαριά μορφή αλκοολικής ηπατικής νόσου που χαρακτηρίζεται από νέκρωση και μόνιμη αλλοίωση της αρχιτεκτονικής του ήπατος, που οφείλεται στο σχηματισμό ινώδους ιστού και αναγεννητικών οζιδίων. Ο ορισμός αυτός είναι αυστηρά ιστολογικός, αλλά η διάγνωση τίθεται συχνά βάσει κλινικών και μόνο κριτηρίων. Η αλκοολική κίρρωση εκδηλώνεται κυρίως στις ηλικίες μεταξύ 40 και 60 ετών, μετά από επικίνδυνη πόση τουλάχιστον 10 ετών (ΠΟΥ, 2010). αλκοολική παγκρεατίτιδα (alcoholic pancreatitis, ICD 10 = Κ86.0): διαταραχή που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή και νέκρωση του παγκρέατος, συνοδευόμενη συχνά από ίνωση και δυσλειτουργία που οφείλεται στην κατανάλωση επικίνδυνων ποσοτήτων αλκοόλ. Η αλκοολική παγκρεατίτιδα μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια. Η οξεία μορφή 11

εκδηλώνεται με άλγη στην ανώτερη κοιλιακή χώρα, ανορεξία και εμέτους και μπορεί να επιπλέκεται από υπόταση, νεφρική ανεπάρκεια, πνευμονοπάθεια και ψύχωση. Η χρόνια μορφή εκδηλώνεται συνήθως με επαναλαμβανόμενο ή επίμονο κοιλιακό άλγος, ανορεξία και απώλεια βάρους. Είναι δυνατόν να υπάρχουν σημεία παγκρεατικής ανεπάρκειας, ως προς τις εξωκρινείς λειτουργίες του παγκρέατος (π.χ. δυσαπορρόφηση, διατροφικό έλλειμμα) ή ως προς τις ενδοκρινείς λειτουργίες αυτού (σακχαρώδης διαβήτης) (ΠΟΥ, 2010). αλκοολισμός: αναφέρεται σε χρόνια συνεχή ή περιοδική κατανάλωση αλκοόλ η οποία χαρακτηρίζεται από μειωμένη ικανότητα ελέγχου της χρήσης, συχνά επεισόδια μέθης, προσκόλληση στην ιδέα του αλκοόλ και χρήση αλκοόλ παρά τις δυσμενείς συνέπειες. Πιο περιορισμένη έννοια είναι η αντίληψη του αλκοολισμού ως νόσου. Ο αλκοολισμός δεν περιλαμβάνεται ως διαγνωστική οντότητα στο ICD-10. Παρόλο που η έννοια της λέξης αλκοολισμός είναι διφορούμενη, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρύτερα ως διαγνωστικός και περιγραφικός όρος (ΠΟΥ, 2010). βαριά επεισοδιακή κατανάλωση αλκοόλ (binge drinking): κατανάλωση σε μία μόνο περίσταση το λιγότερο 6 ποτών (WHO,2004). εξάρτηση από το αλκοόλ (alcohol dependence, ICD-10 = F10.2): η διεθνής ταξινόμηση του Π.Ο.Υ. για τις ψυχικές και συμπεριφορικές διαταραχές, ICD-10, ορίζει την εξάρτηση από το αλκοόλ ως το σύνολο των οργανικών, συμπεριφορικών και γνωσιακών φαινομένων όπου η χρήση αλκοόλ αποκτά μεγαλύτερη προτεραιότητα για ένα άτομο σε σχέση με άλλες συμπεριφορές που είχαν κάποτε μεγαλύτερη αξία. Ένα κεντρικό χαρακτηριστικό είναι η επιθυμία (συχνά ισχυρή, ορισμένες φορές ακαταμάχητη) για κατανάλωση αλκοόλ. Η επιστροφή στο ποτό μετά από μία περίοδο αποχής συχνά σχετίζεται με την ταχεία επανεμφάνιση των χαρακτηριστικών του συνδρόμου (WHO,1992). επακόλουθα υπερκατανάλωσης αλκοόλ (hangover): κατάσταση που επακολουθεί της μέθης και η οποία περιλαμβάνει τα άμεσα επακόλουθα της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών σε υπέρμετρη ποσότητα. Η ποσότητα αλκοόλ που χρειάζεται για να προκληθούν τα επακόλουθα της υπερκατανάλωσης, κυμαίνεται ανάλογα με τη σωματική και ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο. Τα επακόλουθα υπερκατανάλωσης διαρκούν μέχρι και 36 ώρες, αφού αποβάλει ο οργανισμός όλο το αλκοόλ. Στα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνονται: κόπωση, πονοκέφαλος, δίψα, ίλιγγος, γαστρικές διαταραχές, ναυτία, εμετός, αϋπνία, μικρές τρομώδεις συσπάσεις των χεριών και άνοδο ή πτώση της πίεσης του αίματος. Όσον αφορά στα ψυχολογικά συμπτώματα, περιλαμβάνουν 12

οξύ άγχος, ενοχή, κατάθλιψη, ευερεθιστότητα και ακραία ευαισθησία. Ο όρος hangover χρησιμοποιείται συνήθως για τις συνέπειες ενός μεμονωμένου επεισοδίου υπερκατανάλωσης και δεν υποδηλώνει την παρουσία καμιάς άλλης διαταραχής από χρήση αλκοόλ (ΠΟΥ, 2010). επιβλαβής κατανάλωση αλκοόλ (harmful drinking, ICD-10 = F10.1): ως επιβλαβής κατανάλωση αλκοόλ ορίζεται η μορφή κατανάλωσης που σχετίζεται με πρόκληση βλάβης στην υγεία, είτε οργανική (όπως κίρρωση του ήπατος) είτε ψυχική (όπως η δευτερογενής κατάθλιψη που ακολουθεί τη χρήση αλκοόλ) (WHO, 1992). επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ (hazardous drinking, ICD-10 = F.10.0): ως επικίνδυνη κατανάλωση αλκοόλ έχει οριστεί το επίπεδο ή ο τρόπος κατανάλωσης που είναι πιθανόν να οδηγήσει σε βλάβη εάν οι συνήθειες κατανάλωσης επιμείνουν. Παρόλα αυτά, τα άτομα τα οποία κάνουν επικίνδυνη κατανάλωση, έχουν αποφύγει προς το παρόν οποιαδήποτε προβλήματα τα οποία σχετίζονται με το αλκοόλ (Babor et al., 1994). μέθη (inebriety): αναφέρεται στην κατάσταση του μεθυσμένου ατόμου. Ο όρος υποδηλώνει συνήθως τακτική ή επαναλαμβανόμενη κατανάλωση αλκοόλ μέχρι τοξίκωσης. Χρησιμοποιείτο παλαιότερα σε περιπτώσεις όπου σήμερα θα χρησιμοποιούσαμε τους όρους «αλκοολισμός» ή «εξάρτηση από το αλκοόλ», οι οποίοι υποδηλώνουν παθολογική κατάσταση (ΠΟΥ, 2010). Βλ. επίσης: τοξίκωση πολιτική για το αλκοόλ (alcohol policy): το σύνολο των μέτρων που αποβλέπουν στον έλεγχο της προσφοράς και της ζήτησης αλκοολούχων ποτών και περιλαμβάνουν στρατηγικές μείωσης της βλάβης, εκπαιδευτικά και θεραπευτικά προγράμματα κ.τ.λ. (ΠΟΥ, 2010). προβληματική κατανάλωση αλκοόλ (problematic alcohol consumption): η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ που οδηγεί σε προβλήματα υγείας ή κοινωνικά προβλήματα, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο. Ο προβληματικός χρήστης αλκοόλ είναι άτομο του οποίου η συνήθεια να πίνει έχει οδηγήσει σε προβλήματα υγείας ή κοινωνικά προβλήματα (ΠΟΥ, 1994). Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ, στην περίπτωση των ανδρών, προβληματική θεωρείται η καθημερινή κατανάλωση 6 ή περισσότερων τυποποιημένων ποτών, ενώ στις γυναίκες, η καθημερινή κατανάλωση 4 ή περισσότερων τυποποιημένων ποτών (Rehm et al. 2004). τοξίκωση (intoxication): οξεία δηλητηρίαση από ψυχοδραστικές ουσίες. Η τοξίκωση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τύπο και τη δόση της ουσίας και επηρεάζεται από το επίπεδο ανοχής του κάθε ατόμου. Ο όρος χρησιμοποιείται συχνότερα σε σχέση με τη χρήση 13

οινοπνεύματος και η αντίστοιχη έκφραση στην καθομιλουμένη είναι «μεθύσι». Η τοξίκωση από οινόπνευμα εκδηλώνεται με έξαψη του προσώπου, κακή άρθρωση, ευφορία, υπερκινητικότητα, ασταθή βάδισμα, φλυαρία, επιβράδυνση των αντιδράσεων, μειωμένη κρίση και απώλεια κινητικού συντονισμού, αναισθησία ή λήθαργο. Οξεία τοξίκωση (acute intoxication), είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στο ICD-10 για μέθη κλινικής σημασίας (F1x.0). Οι ενδεχόμενες επιπλοκές, ανάλογα με την ουσία και τη μέθοδο χορήγησης, είναι τραυματισμός, παραλήρημα, κώμα και σπασμοί (ΠΟΥ,2010). τυποποιημένο ποτό (standard drink): όγκος οινοπνευματώδους ποτού που περιέχει περίπου την ίδια ποσότητα αιθανόλης (σε γραμμάρια), ανεξάρτητα από τον τύπο του ποτού (π.χ. ένα ποτήρι κρασί, ή ένα κουτάκι μπύρα). Οι ποσότητες οινοπνεύματος που επιλέγονται ως προσέγγιση σε ένα κανονικό ποτό μπορεί να είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες ανάλογα με τα έθιμα και τις συσκευασίες των ποτών κάθε χώρας (ΠΟΥ,1994). Στην Ευρώπη ένα «κανονικό ποτό» συνήθως περιέχει 10 γραμμάρια αιθανόλης (Turner, 1990). υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (excessive drinking): όρος που δεν προτιμάται στις μέρες μας και σημαίνει κατανάλωση η οποία υπερβαίνει κάποιο πρότυπο μέτριας κατανάλωσης (μέτρια ποσότητα κατανάλωσης που δεν προκαλεί προβλήματα), ή αποδεκτό επίπεδο κατανάλωσης. Ο όρος «επικίνδυνη κατανάλωση» είναι περίπου αντίστοιχος και ευρύτερα χρησιμοποιούμενος (ΠΟΥ, 2010). 14

Κεφάλαιο 1: Πολιτική για το αλκοόλ στην Ευρώπη: Μέτρα για τον περιορισμό της επιβλαβούς χρήσης Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για μείωση των αρνητικών συνεπειών που σχετίζονται με το αλκοόλ, προτείνει πέντε τομείς προτεραιότητας: Την προστασία των νέων, των παιδιών και του αγέννητου παιδιού. Τη μείωση των περιστατικών οδήγησης που σχετίζονται με τη χρήση αλκοόλ. Τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων και την αποτροπή των κινδύνων που σχετίζονται με το αλκοόλ στο εργασιακό περιβάλλον. Την παροχή πληροφόρησης, εκπαίδευσης και ενημέρωσης σε σχέση με το αντίκτυπο των αρνητικών συνεπειών που σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ, καθώς και την πληροφόρηση σε σχέση με τα ενδεδειγμένα πρότυπα κατανάλωσης. Την ανάπτυξη, την υποστήριξη και τη διατήρηση κοινής βάσης επιστημονικών δεδομένων και τεκμηρίωσης. Στην Ευρώπη, οι λιγότερο αυστηρές πολιτικές συναντώνται κυρίως στη Νότια και σε περιοχές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και οι πιο αυστηρές στη Βόρεια Ευρώπη. Οι Anderson και Baumberg (2006), αναφέρουν πως, συνδυάζοντας διάφορα πεδία της πολιτικής του αλκοόλ, σε μία μοναδική κλίμακα μέτρησης, η συνολική αυστηρότητα της πολιτικής κυμαίνεται μεταξύ του 5.5 (Ελλάδα) και του 17.7 (Νορβηγία) με μέγιστο δυνατό το 20 και μέσο όρο το 10.8. Πάντως, οι πολιτικές του αλκοόλ στις Ευρωπαϊκές χώρες φαίνεται να συγκλίνουν όλο και περισσότερο, κατά κύριο λόγο εξαιτίας της εντατικοποίησης τους σε πολλές από τις χώρες της Ευρώπης, ειδικότερα στο τομέα της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ, όπου όλα τα κράτη έχουν ορίσει κάποιο νομικό όριο. Επίσης, οι έλεγχοι στην πώληση, τα κατώτερα επιτρεπτά όρια ηλικίας για την αγορά αλκοόλ και τα υπεύθυνα όργανα προώθησης της δημόσιας πολιτικής έναντι του αλκοόλ, είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένα σήμερα, σε σχέση με δύο δεκαετίες προηγουμένως (Anderson και Baumberg, 2006). Μέτρα για τον περιορισμό της προσφοράς (πολιτικές και μέτρα καταπολέμησης της οδήγησης σε κατάσταση μέθης, πολιτικές μάρκετινγκ του αλκοόλ, φόροι οινοπνεύματος, περιορισμοί στον αριθμό πρατηρίων πώλησης και των ημερών και ωρών πώλησης, καθορισμός της ελάχιστης ηλικίας για την αγορά οινοπνευματωδών), καθώς και μέτρα μείωσης της ζήτησης (πληροφόρηση και ενημέρωση, έγκαιρη ανίχνευση και την ταχεία παρέμβαση στον τομέα της υγείας, προγράμματα θεραπείας και αποκατάστασης) είναι 15

μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς μπορούν να περιοριστούν οι βλαβερές συνέπειες του αλκοόλ (Anderson και Baumberg, 2006), και περιγράφονται παρακάτω. 1.1 Μέτρα για τον περιορισμό της προσφοράς 1.1.1. Πολιτικές έναντι της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ Οι πολιτικές έναντι της οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ περιλαμβάνουν τις τυχαίες, χωρίς ειδικούς περιορισμούς, εξετάσεις ανίχνευσης αλκοόλ (αλκοτέστ), τα χαμηλά επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα, τις ανακλήσεις των αδειών κυκλοφορίας και τη μείωση των επιτρεπόμενων ορίων συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα για τους νεαρούς οδηγούς (Anderson & Baumberg, 2006). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει μελετήσει την επίδραση και το κόστος από τη μη διενέργεια τέτοιων ελέγχων, ενώ υπολογίστηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 111.000 χρόνια ανικανότητας και πρόωρων θανάτων που θα μπορούσαν να αποφευχθούν με ένα υπολογιζόμενο κόστος 233δις ευρώ κάθε χρόνο (Anderson & Baumberg, 2006). Όσον αφορά στα επιτρεπόμενα όρια επιπέδων συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα (BAC), στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, ανάμεσά τους και η Κύπρος, έχει επιβληθεί ως ανώτατο όριο συγκέντρωσης του αλκοόλ στο αίµα, τα 0.5 g/l, με σκοπό την αποτροπή ή μείωση του φαινομένου της οδήγησης υπό την επήρεια οινοπνεύματος. Επίσης, αν και οι οδηγοί νεαρής ηλικίας αλλά και οι νέοι και άπειροι οδηγοί αποτελούν υψηλή ομάδα κινδύνου σε ό,τι αφορά τα τροχαία ατυχήματα και δυστυχήματα, λίγες είναι οι χώρες οι οποίες έχουν επιβάλει επιλεκτικά αυστηρότερα μέτρα που αφορούν τη συγκεκριμένη ομάδα (WHO, 2009α). 16

Εικόνα 1: Όρια επιπέδων συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα (BAC) κατά την οδήγηση στην Ευρώπη EUROBAROMETER, 2010 Σε γενικές γραμμές, τα τροχαία ατυχήματα και οι θάνατοι που οφείλονται στην οδήγηση σε κατάσταση μέθης έχουν μειωθεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Παρ όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης τα οποία αφορούν στα παρακάτω: 17

Όποιο και αν είναι το ισχύον νόμιμο επίπεδο οινοπνεύματος στο αίμα, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι θάνατοι μπορούν να αποφευχθούν με μια μείωση πιο κοντά στα 0,2 g / l. Η δράση αυτή, συμβάλλει στην καθιέρωση μιας κοινωνικής συνείδησης όπου δεν είναι αποδεκτή η οδήγηση σε κατάσταση μέθης. Πολλοί Ευρωπαίοι οδηγοί, πιστεύουν ότι υπάρχει πολύ μικρή πιθανότητα να εντοπιστούν (το 1/3 πιστεύει ότι ποτέ δε θα τύχει να υποβληθεί σε αλκοτέστ, αν και στις χώρες που διενεργούνται τυχαίοι έλεγχοι, το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο) (Anderson & Baumberg, 2006). Για να αποφέρουν αποτέλεσμα τα μέτρα που αφορούν στη μείωση των επιπέδων οινοπνεύματος στο αίμα, αυτοί που οδηγούν με μέθη θα πρέπει να αντιληφθούν ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να τους σταματήσουν και να ελέγξουν την αναπνοή τους ανά πάσα στιγμή (π.χ μέσω περισσότερων τυχαίων ελέγχων αναπνοής) (WHO, 2011). Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι κλίνουν προς τη λήψη αυστηρότερων μέτρων για τον περιορισμό της οδήγησης σε κατάσταση μέθης, μεταξύ των οποίων και η αυξημένη παρουσία της αστυνομίας για την επιβολής τους (WHO, 2011). Το ίδιο και οι Κύπριοι, (όπως αναφέρεται και στο κεφάλαιο 4 της παρούσας έκθεσης), οι οποίοι είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν περιοριστικές πολιτικές που έχουν να κάνουν με πιο αυστηρά μέτρα τροχαίας (ΑΣΚ, 2012). 1.1.2. Πολιτικές ρύθμισης της αγοράς αλκοόλ : Φορολόγηση, σημεία πώλησης, ωράριο πώλησης & ελάχιστα όρια ηλικίας Οι αυξήσεις των τιμών συσχετίζονται με τη μείωση των βλαβών που προκαλούνται από το αλκοόλ, πράγμα που δείχνει ότι η επιβλαβής κατανάλωση μειώνεται επίσης (WHO, 2011). Βέβαια, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, η αύξηση των φόρων δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και αύξηση των τιμών, καθώς οι παραγωγοί οινοπνευματωδών ποτών και οι έμποροι λιανικής ενδέχεται να απορροφήσουν τις αυξήσεις των φόρων και να μην τις μετακυλήσουν στον καταναλωτή. Ένας τρόπος για να διαχειριστεί κανείς κάτι τέτοιο είναι η εισαγωγή μιας νόμιμης ελάχιστης τιμής ανά λίτρο αλκοόλ (WHO, 2011). Η φορολόγηση του αλκοόλ είναι ιδιαίτερα σημαντική, στοχεύοντας στους νέους και τα προβλήματα που προκαλούνται από αυτό, σε όλες τις χώρες (WHO, 2011). Οι κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη να παρεμβαίνουν στην αγορά και επωφελούνται κάνοντας το. Για παράδειγμα, μία αύξηση κατά 10% στην τιμή του αλκοόλ στα 15 παλαιότερα Κράτη Μέλη, εκτιμάται ότι θα απέφερε μία αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 13δις ευρώ περίπου, κατά τον πρώτο χρόνο εφαρμογής της, ενώ επίσης, θα προλαμβάνονταν 9.000 θάνατοι κατά το επόμενο έτος (WHO, 2011). 18

Η ρύθμιση της αγοράς του αλκοόλ, εκτός από τη φορολόγηση, συμπεριλαμβάνει και τη ρύθμιση των σημείων πώλησης και του ωραρίου πώλησης αλκοόλ. Στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τη μείωση της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ 2012-2020 (WHO, 2011), τονίζεται πως oι κυβερνήσεις θα πρέπει να προχωρούν στον έλεγχο της διαθεσιμότητας του αλκοόλ όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, ρυθμίζοντας την πυκνότητα των σημείων πώλησης οινοπνευματωδών και το ωράριο λειτουργίας τους. Καλό θα είναι να αποφεύγεται η παράταση των ημερών και ωρών πώλησης οινοπνευματωδών ποτών, ή να περιορίζεται περαιτέρω, όταν σε κάποιες γειτονιές ή κοινότητες καταγραφούν υπερβολικά βλαβερές συνέπειες από τη χρήση αλκοόλ. Τα στοιχεία δείχνουν ότι αν επιτραπεί παράταση του ωραρίου πώλησης του αλκοόλ, θα αυξηθούν και τα κρούσματα βίας. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει μελετήσει, σε ειδικό μοντέλο έρευνας, τις επιπτώσεις που θα είχε η μικρότερη διαθεσιμότητα πώλησης αλκοόλ από καταστήματα κατά 24 ώρες κάθε εβδομάδα. Εφαρμόζοντας αυτό το ερευνητικό μοντέλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίστηκαν 123.000 χρόνια ανικανότητας και πρόωρων θανάτων που θα μπορούσαν να προληφθούν με κόστος υλοποίησης 98 εκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο (Anderson & Baumberg, 2006). Τέλος, στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τη μείωση της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ 2012-2020 (WHO, 2011), τονίζεται πως θα πρέπει να επιβληθούν ελάχιστα όρια ηλικίας για την αγορά του αλκοόλ. Σε περίπτωση ορίου ηλικίας κάτω των 18, θα ωφελούσε να αυξηθεί το κατώτατο όριο στα 18 για όλα τα οινοπνευματώδη προϊόντα. Επίσης, τονίζεται πως δοκιμαστικοί αγοραστές αλκοολούχων ποτών (mystery shoppers) θα μπορούσαν να επισκέπτονται και να ελέγχουν τα σημεία πώλησης και τα μπαρ προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι πράγματι τηρείται η ελάχιστη ηλικία διάθεσης αλκοόλ. Αξίζει όμως να αναφερθεί παράλληλα, πως η ψήφιση ενός νόμου για την ελάχιστη ηλικία κατανάλωσης αλκοόλ, θα είχε μικρή αποτελεσματικότητα εάν δε συνοδευόταν ταυτόχρονα από μια εφαρμογή αφαίρεσης των αδειών λειτουργίας των καταστημάτων που επανειλημμένα πωλούν σε ανήλικους (Anderson & Baumberg, 2006). 1.1.3 Πολιτικές μάρκετινγκ του αλκοόλ Σύμφωνα με μελέτες, υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της έκθεσης των νέων σε διαφημιστικά μηνύματα για το αλκοόλ και της πιθανότητας να αρχίσουν να πίνουν αλκοόλ ή να πίνουν περισσότερο από ότι συνηθίζουν (Anderson και συν., 2009). Επίσης, μελέτες έχουν δείξει ότι η διαφήμιση μπορεί να έχει άμεση και ουσιαστική επίπτωση στο πόσο πίνουν οι νέοι, ενώ έχει ακόμα μεγαλύτερη επίδραση στους προβληματικούς χρήστες αλκοόλ (Smith και Foxcroft, 2009). 19

Ο περιορισμός του όγκου και του περιεχόμενου των διαφημίσεων των αλκοολούχων σκευασμάτων, πιθανό να οδηγήσει και στη μείωση των αρνητικών συνεπειών του. Οι διαφημίσεις έχουν μία ιδιαίτερη επίδραση στα νέα άτομα, προωθώντας μια θετικότερη στάση απέναντι στην κατανάλωση του αλκοόλ. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει υπολογίσει την επίδραση που θα είχε η απαγόρευση της διαφήμισης του αλκοόλ. Εφαρμόζοντας αυτό το ερευνητικό μοντέλο στην Ε.Ε., ο Π.Ο.Υ υπολογίζει 202.000 χρόνια ανικανότητας και πρόωρων θανάτων να προλαμβάνονται, με κόστος υλοποίησης 95 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως (Anderson & Baumberg, 2006). Συγκλονιστικά ήταν και τα ευρήματα πρόσφατου ερευνητικού έργου (The AMMIE project - De Bruijn, Van den Wildenberg, Van den Broeckshows, 2012) το οποίο διεξήχθη σε πέντε Ευρωπαϊκές χώρες - Βουλγαρία, Δανία, Γερμανία, Ιταλία και Ολλανδία και έδειξε πως ένας ανήλικος στις πέντε χώρες, ήταν πιθανό να εκτεθεί 970 εκατομμύρια φορές σε μια διαφήμιση που να αφορά στο αλκοόλ κατά τη διάρκεια μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου του 2010, διαμέσου τριών πιο γνωστών τηλεοπτικών καναλιών, σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Στην Βουλγαρία, ένας ανήλικος ήταν πιθανό να εκτεθεί 36 εκατομμύρια φορές, στη Δανία 10 εκατομμύρια φορές, στη Γερμανία 610 εκατομμύρια φορές, στην Ιταλία 260 εκατομμύρια φορές και στην Ολλανδία 54 εκατομμύρια φορές. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η θέσπιση ρυθμίσεων που να ελέγχουν την διαφημιστική προώθηση του αλκοόλ. Βέβαια, η προώθηση των πωλήσεων του αλκοόλ ελέγχεται σε διαφορετικό βαθμό, αναλόγως του είδους της διαφημιστικής δραστηριότητας. Οι τηλεοπτικές διαφημίσεις της μπύρας υπόκεινται σε νομικούς περιορισμούς σε περισσότερες από τις μισές Ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων πέντε χωρών με πλήρη απαγόρευση. Οι χώροι αφισοκόλλησης και τα έντυπα μέσα διέπονται από λιγότερους κανονισμούς, με μία στις τρεις χώρες (κυρίως στις Ε.Ε.10) να μην εφαρμόζει κανενός είδος έλεγχο σε αυτόν τον τομέα. Επίσης, οι αθλητικές χορηγίες υπόκεινται στους ασθενέστερους περιορισμούς, με μόνο επτά χώρες να έχουν κάποιου είδους νομικό περιορισμό (Anderson & Baumberg, 2006). Για να είναι, ωστόσο, αποτελεσματικές οι ρυθμίσεις απαιτείται ένα σαφές νομοθετικό πλαίσιο με επαρκή κίνητρα για την επιτυχία τους. Η παρακολούθηση των πρακτικών εμπορίας αλκοόλ γίνεται με τον καλύτερο τρόπο όταν ανατεθεί σε ανεξάρτητο φορέα ή κυβερνητικό οργανισμό και όταν εκπονείται συστηματικά και τακτικά (Jackson, και συν., 2000; Jernigan & Mosher, 2005; Monteiro, 2007). 20

1.2 Μέτρα για τη μείωση της ζήτησης 1.2.1 Πολιτικές πληροφόρησης και ενημέρωσης του κοινού για την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ Η επίδραση των πολιτικών που υποστηρίζουν την ενημέρωση του κοινού, για την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ είναι μικρή, λόγω του ότι είναι περιορισμένες σε αριθμό και στερούνται αποτελεσματικότητας (Anderson & Baumberg, 2006). Στην πράξη, η εκπαίδευση για το αλκοόλ σπάνια πηγαίνει πέρα από την παροχή πληροφοριών σχετικά με τους κινδύνους της επιβλαβούς χρήσης, και έχει ως κύριο σκοπό να προάγει τις διαθέσιμες υπηρεσίες για βοήθεια. Αναμφισβήτητα, τα προβλήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ δεν μπορούν να λυθούν με την πληροφόρηση και την εκπαίδευση μόνο. Όμως, πολλές εθνικές στρατηγικές και πρωτοβουλίες κατά του αλκοόλ αναγνωρίζουν την ανάγκη ενημέρωσης και εκπαίδευσης του κοινού, ως μιας συνιστώσας. Αυτό μπορεί να εκφράζει την απλή αρχή ότι ο πληθυσμός οφείλει να γνωρίζει και να κατανοεί τους κινδύνους από την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ για την υγεία του (WHO, 2011). Είναι όμως σημαντικό να τονίσουμε ότι οι εκπαιδευτικού χαρακτήρα παρεμβάσεις, οι οποίες δείχνουν µικρή αποτελεσματικότητα σε ό,τι αφορά τη μείωση της βλάβης που προκαλείται από το αλκοόλ, δεν αποτελούν µία εναλλακτική λύση στα μέτρα που ρυθμίζουν την αγορά του αλκοόλ, τα οποία δείχνουν να έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στη μείωση της προκαλούμενης βλάβης, κυρίως στους νεότερους χρήστες (Anderson & Baumberg, 2006). 1.2.2 Έγκαιρη Ανίχνευση & Ταχεία Παρέμβαση Οι ασθενείς με επικίνδυνη και επιβλαβή κατανάλωση αλκοόλ και όσων η κλινική εικόνα εγείρει την υποψία μιας επιζήμιας κατανάλωσης αλκοόλ ή και εξάρτησης από αυτό, μπορούν να επωφεληθούν από μία περαιτέρω διερεύνηση. Πρώτης γραμμής εργαλείο είναι η κλίμακα των δέκα ερωτήσεων AUDIT του Π.Ο.Υ. Το συγκεκριμένο εργαλείο (Alcohol Use Disorders Identification Test - AUDIT), το οποίο και αφορά σε βραχεία παρέμβαση (Babor και συν., 2001) δημιουργήθηκε από μια ομάδα εργασίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με μεγάλη ευκολία από τα συμβουλευτικά κέντρα και στην Κύπρο, προκειμένου να διαπιστωθεί αν παρουσιάζεται κατάχρηση ή εξάρτηση, έτσι ώστε να γίνει έγκαιρη παραπομπή σε εξειδικευμένα θεραπευτικά κέντρα. Επίσης, η χρήση του AUDIT μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΑΕΠ) και στα Νοσοκομεία, καθώς από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας, έχουν προκύψει εμπειρικά τεκμηριωμένα στοιχεία που αφορούν στην 21

αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων σε τέτοιες μονάδες (Longabaugh και συν., 2001; D.Onofrio & Degutis 2002; Crawford et al. 2004; Smith et al. 2003). Βέβαια, το καλύτερο μοντέλο σύνδεσης μεταξύ της πρωτοβάθμιας φροντίδας και των εξειδικευμένων υπηρεσιών θεραπείας δεν είναι σαφές, αν και φαίνεται ότι η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και η θεραπεία από ειδικούς δίνουν καλύτερα αποτελέσματα σε συνδυασμό, από ότι εάν η καθεμία από αυτές παρέχεται ξεχωριστά (Anderson και συν., 2005). Έχει επίσης υπολογιστεί ότι οι βραχείες παρεμβάσεις για επικίνδυνη και επιβλαβή κατανάλωση αλκοόλ στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας συγκαταλέγονται μεταξύ των φθηνότερων ιατρικών προσεγγίσεων, που οδηγούν στη βελτίωση της υγείας. Με άλλα λόγια, εάν ένας λειτουργός της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αναλάβει τη πρωτοβουλία της βραχείας παρέμβασης σε ασθενείς με επικίνδυνη και επιβλαβή κατανάλωση αλκοόλ, θα προσφέρει σημαντικότερο όφελος στον εξεταζόμενο πληθυσμό, από ό,τι σχεδόν αν διαθέσει 10 λεπτά για να κάνει οτιδήποτε άλλο (Anderson και συν., 2005). Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε πως οι βραχείες παρεμβάσεις μπορούν να προλάβουν ένα στους τρεις θανάτους μεταξύ των ατόμων με προβληματική κατανάλωση αλκοόλ (Cuijpers et al. 2004). Κατά μέσο όρο, 282 ασθενείς χρειάζονται συμβουλευτική ώστε να προληφθεί ένας θάνατος εντός ενός έτους. Μία τέτοια μείωση είναι μετρήσιμη και δείχνει πως η αποτυχία εφαρμογής των βραχέων παρεμβάσεων θα οδηγήσει σε θανάτους που θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί (Anderson και συν., 2005). Επιπλέον, και αφού η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας περιλαμβάνει την αντιμετώπιση κοινών σωματικών και ψυχικών παθήσεων, οι σχετιζόμενες με τη χρήση αλκοόλ αιτίες τους, πρέπει να αντιμετωπισθούν, ενώ, λόγω της προέχουσας θέσης της μείζονος ψυχικής διαταραχής, η κατάχρηση και εξάρτηση από το αλκοόλ συχνά υποανιχνεύεται. Επομένως, η χρήση ενός διαγνωστικού εργαλείου και στην Κύπρο, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην επιτάχυνση της ανίχνευσης αλκοολισμού σε ασθενείς με συννοσηρότηρα, με σκοπό την έγκαιρη παραπομπή, δεδομένου ότι η καθυστερημένη ανίχνευση της συννοσηρότητας οδηγεί σε φτωχά θεραπευτικά αποτελέσματα (Monras και συν., 2005). 22

Εικόνα 2 : Τεστ Ανίχνευσης Διαταραχών της Κατανάλωσης Αλκοόλης 23

Βαθμολογία 0-7: κανένα πρόβλημα 8-15: Υπάρχει Μέτριος Κίνδυνος από την κατανάλωση αλκοόλ. Συμβουλή για μείωση της επικίνδυνης κατανάλωσης 16-19 : Υπάρχει Μεγάλος κίνδυνος και αρκετές πιθανότητες για εξάρτηση και διάγνωση Σωματικά προβλήματα 20 - : Σοβαρός Κίνδυνος από την κατανάλωση αλκοόλ. Πιθανότατα να έχει ήδη σωματικά προβλήματα. Η Εξάρτηση από το αλκοόλ έχει ήδη εγκατασταθεί. Babor και συν., 2001 Το ερωτηματολόγιο AUDIT περιλαμβάνει 10 ερωτήσεις, που βαθμολογούνται η κάθε μια από 0 έως 4. Από το σύνολο των 10 ερωτήσεων, τρεις αφορούν στη χρήση του αλκοόλ, τέσσερις στην εξάρτηση και τρεις στα προβλήματα που προκαλούνται από τη χρήση του αλκοόλ. Συνολική βαθμολογία 8 αποτελεί ένδειξη για πρόβλημα κατάχρησης αλκοόλ, ενώ βαθμολογία μεγαλύτερη του 15 υποδηλώνει εξάρτηση, σύμφωνα με τις οδηγίες των δημιουργών του. 1.2.3 Προγράμματα Θεραπείας και αποκατάστασης Σε γενικές γραμμές, ο επιπολασμός των διαταραχών από τη χρήση αλκοόλ είναι αρκετά υψηλός, καθώς στις περισσότερες χώρες, 1 στους 16 ενήλικες πάσχει από εξάρτηση από το αλκοόλ κατά τη διάρκεια κάθε δεδομένου έτους. Επίσης, σχεδόν σε κάθε χώρα όπου έχουν γίνει μελέτες, υπάρχει σημαντικό χάσμα μεταξύ του πλήθους των ανθρώπων που χρειάζονται συμβουλές για τη χρήση το αλκοόλ ή θεραπεία και τον αριθμό εκείνων που πράγματι δέχονται τέτοιες συμβουλές ή θεραπεία (WHO, 2011). Έχει υπολογιστεί ότι μόνο ένας στους 20 ανθρώπους που κάνουν επικίνδυνη ή επιβλαβή χρήση αλκοόλ έχει πράγματι καταγραφεί ως τέτοιος και του έχουν παρασχεθεί βραχύχρονες συμβουλευτικές παρεμβάσεις. Ομοίως, λιγότερα από 1 στα 20 -διαγνωσμένα με εξάρτηση από το αλκοόλ- άτομα έχουν επισκεφτεί εξειδικευμένο πρόγραμμα θεραπείας (WHO, 2011). Άτομα με εξάρτηση από το αλκοόλ μπορούν να αντιμετωπίζονται σε πρωτοβάθμιο επίπεδο φροντίδας υγείας, αν συμφωνήσουν να απέχουν, ακόμη και εάν δεν πιστεύουν ότι είναι εξαρτημένοι από το αλκοόλ, αρνούνται να απευθυνθούν σε εξειδικευμένο κέντρο και δεν έχουν σοβαρές ψυχιατρικές, οργανικές και κοινωνικές επιπλοκές. Τα άτομα με εξάρτηση από αλκοόλ πρέπει να παραπέμπονται για εξειδικευμένη αντιμετώπιση, όταν έχουν προηγούμενες ανεπιτυχείς θεραπευτικές προσπάθειες, όταν έχουν σοβαρές επιπλοκές ή κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών στερητικών συμπτωμάτων, όταν υπάρχουν σοβαρές ιατρικές παθήσεις ή ψυχιατρική συνοσηρότητα και όταν η θεραπεία δεν μπορεί να επιτελεστεί σε πρωτοβάθμιο επίπεδο (Anderson και συν., 2005). 24

Η εξειδικευμένη θεραπεία περιλαμβάνει συμπεριφορικές προσεγγίσεις και φαρμακοθεραπεία. Η εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, η προσέγγιση και ενίσχυση της κοινότητας, και η συμπεριφορική οικογενειακή θεραπεία είναι μεταξύ των πλέον αποτελεσματικών προσεγγίσεων, ειδικά όταν δίνουν έμφαση στην ικανότητα του ατόμου να διακόψει ή να ελαττώσει το αλκοόλ μέσω διαδικασιών εκμάθησης ικανοτήτων αυτοδιαχείρισης και ενίσχυσης των κινήτρων και μέσω της ενδυνάμωσης του υποστηρικτικού συστήματος του ασθενούς (Anderson και συν., 2005). Η Ακαµπροζάτη (Acamprosate) 3, και ο ανταγωνιστής των οπιοειδών, η ναλτρεξόνη (naltrexone) 4 βρέθηκαν να είναι επίσης αποτελεσματικά (Anderson και συν., 2005). Τέλος, εμπειρικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι η γενική έκβαση της θεραπείας μπορεί να βελτιωθεί, όταν οι ασθενείς λαμβάνουν διάφορους τύπους θεραπείας (Anderson και συν., 2005). Στην Κύπρο, οι δομές οι οποίες προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες για το αλκοόλ, και παρουσιάζουν τα περισσότερα αιτήματα θεραπείας λόγω κατάχρησης αλκοόλ 5 είναι η «ΘΕ.Μ.Ε.Α» και η «Ιδιωτική Κλινική Βερεσιέ». Η «ΘΕΜΕΑ» ανήκει στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας, απευθύνεται σε ενήλικα άτομα που είναι εξαρτημένα από το αλκοόλ και τα φάρμακα και στις οικογένειες τους. Στεγάζεται στο χώρο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθαλάσσας στη Λευκωσία, αποτελεί πρόγραμμα εσωτερικής διαμονής για σωματική αποτοξίνωση, ενώ παράλληλα προσφέρει προγράμματα είτε σε εσωτερική είτε σε εξωτερική βάση, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου. Η «Κλινική «ΒΕΡΕΣΙΕ» είναι μια ιδιωτική κερδοσκοπική κλινική που απευθύνεται σε ενήλικα εξαρτημένα άτομα σε παράνομες ουσίες (κυρίως στην ηρωίνη) και στο αλκοόλ καθώς και άτομα με συνοσηρότητα. Η κλινική παρέχει εξωτερικά και εσωτερικά προγράμματα σωματικής αποτοξίνωσης και υποκατάστασης που έχουν ως επίκεντρο την ιατρική παρέμβαση. 3 Η Ακαμπροζάτη (Acamprosate), ένα φάρμακο για τον αλκοολισμό, μειώνει τη λειτουργία των υποδοχέων NMDA, και αυτό συμβάλλει στην ικανότητά της να καταστείλει τα συμπτώματα της απόσυρσης του αλκοόλ. 4 Η Ναλτρεξόνη (Naltrexone), είναι ένα συνταγογραφούμενο φάρμακο που φράσσει τους υποδοχείς των οπιοειδών στον εγκέφαλο. Μελέτες στους υποδοχείς του αλκοόλ έδειξαν επίσης ότι το φάρμακο μειώνει την επιθυμία για αλκοόλ και τις επιδράσεις του. 5 Βλ. κεφάλαιο 6 25

Κεφάλαιο 2: Εθνική Στρατηγική για το Αλκοόλ στην Κύπρο Για μια ισορροπημένη και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του φαινομένου της χρήσης ουσιών εξάρτησης, το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου, έχει αναλάβει την εκπόνηση της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής που θα συμπεριλαμβάνει δράσεις που αφορούν τόσο νόμιμες όσο και παράνομες ουσίες εξάρτησης και θα αναφέρεται ως η «Εθνική Στρατηγική για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από παράνομες ουσίες και την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ 2013-2020» (ΑΣΚ, 2013). Βασικός οδηγός στην υιοθέτηση δράσεων που αφορούν στην αντιμετώπιση της επιβλαβούς κατανάλωσης του αλκοόλ, είναι η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη μείωση των αρνητικών συνεπειών που σχετίζονται με την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ (European Commission, 2006: a, b, c), οι εκθέσεις και οι κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2004, 2006, 2009β, 2010, 2012) για την περιφέρεια της Ευρώπης, αλλά και τα στοιχεία του ΕΚΤΕΠΝ, για τα δεδομένα και τις τάσεις στην Κύπρο. Συνεπώς, η νέα Εθνική Στρατηγική για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από παράνομες ουσίες και την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ 2013-2020 εστιάζει στην εφαρμογή στοχοθετημένων και αποτελεσματικών προληπτικών μέτρων και στην προώθηση καθολικών δράσεων, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις επιστημονικά τεκμηριωμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις και στη στήριξη των ατόμων που βρίσκονται στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης, αλλά και σε παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης με στόχο τη μείωση των κινδύνων που σχετίζονται με την κατάχρηση ουσιών, τόσο για το ίδιο το άτομο, όσο και για την κοινωνία ολόκληρη. Επίσης, στη νέα εθνική Στρατηγική, επιδιώκεται η ρύθμιση και ο έλεγχος της προσφοράς αλλά και η ρύθμιση της κατανάλωσης του αλκοόλ, με τρόπο που να περιορίζονται οι επιβλαβείς συνέπειες του. Πιο συγκεκριμένα, οι πυλώνες αλλά και οι στόχοι που συνοδεύουν τη νέα Εθνική Στρατηγική, και σχετίζονται άμεσα με την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ περιγράφονται παρακάτω. Επίσης, σύντομη αναφορά γίνεται και σε πυλώνες και στόχους με περισσότερο ουσιοκεντρική διάσταση και με έμμεση συσχέτιση με την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ. 2.1 Πυλώνας Πρόληψης Στον πυλώνα της πρόληψης, αρκετές δράσεις αφορούν άμεσα το αλκοόλ και την πρόληψη των επιβλαβών συνεπειών του, κυρίως σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, στον Στόχο Α, που αποσκοπεί στη στήριξη ευάλωτων ομάδων ως προς την αποτροπή της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και την παροχή προγραμμάτων σε περιοχές υψηλού κινδύνου, οι δράσεις που αφορούν συγκεκριμένα το αλκοόλ έχουν να κάνουν: 26

α) με τον εντοπισμό, την ενημέρωση και την παραπομπή εγκύων γυναικών που κάνουν χρήση αλκοόλ και (β) την παροχή βραχείας παρέμβασης σε νεαρά άτομα που αποτείνονται στα ΤΑΕΠ λόγω μέθης. Ο Στόχος Β, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη δράσεων με στόχο τη δημιουργία αποτρεπτικού περιβάλλοντος ως προς τη χρήση, συμπεριλαμβάνει μια δράση που σχετίζεται άμεσα με τη χρήση αλκοόλ, και έχει να κάνει με την προώθηση μέτρων για τον περιορισμό της έκθεσης των νέων, στη διαφήμιση του αλκοόλ. Ο Στόχος Γ, που αποσκοπεί στην προώθηση καθολικών δράσεων που να στηρίζουν τις ευάλωτες ομάδες και τη δημιουργία αποτρεπτικού περιβάλλοντος ως προς τη χρήση, συμπεριλαμβάνεται μια δράση που σχετίζεται άμεσα με τη χρήση αλκοόλ και αφορά στη διάχυση ενημερωτικού υλικού στους νέους, σχετικά με τους κινδύνους υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ και κατανάλωσης ενεργειακών αλκοολούχων ποτών. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η πρόληψη στη νέα εθνική στρατηγική είναι στοχοθετημένη και επικεντρωμένη, βασισμένη σε επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές αλλά και με έμφαση σε περιβαλλοντικές δράσεις, οι οποίες στοχεύουν κυρίως στην αλλαγή της συμπεριφοράς ή της διευκόλυνσης της αλλαγής, μέσα από την αλλαγή του περιβάλλοντος του ατόμου. Οι προτεραιότητες του τομέα της Πρόληψης, στο Σχέδιο Δράσης 2013-2016, έχουν να κάνουν με: τη στήριξη ευάλωτων ομάδων ως προς την αποτροπή της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και την παροχή προγραμμάτων σε περιοχές υψηλού κινδύνου. την ανάπτυξη δράσεων με στόχο τη δημιουργία αποτρεπτικού περιβάλλοντος ως προς τη χρήση και την προώθηση καθολικών δράσεων και ιδιαίτερα αυτών που αφορούν στη χρήση νέων τεχνολογιών (ΑΣΚ, 2013). 2.2 Πυλώνας Μείωσης της Βλάβης Στον πυλώνα της μείωσης της βλάβης, o Στόχος Δ σχετίζεται άμεσα με την αποτροπή της προβληματικής χρήσης του αλκοόλ, καθώς αποσκοπεί στη μείωση των περιστατικών οδήγησης υπό την επήρεια αλκοόλ μέσα από τις εξής δράσεις: (α) την εφαρμογή συχνών και συστηματικών ελέγχων αλκοτέστ, (β) την προώθηση τροποποιητικής νομοθεσίας σε σχέση με τη μείωση ορίου συγκέντρωσης αλκοόλης στο αίμα και στην εκπνοή και 27

(γ) την προώθηση τροποποιητικής νομοθεσίας με στόχο την αναστολή της άδειας οδήγησης για τους συστηματικούς παραβάτες. Σε γενικές γραμμές, οι προτεραιότητες του πυλώνα μείωσης της βλάβης, στο Σχέδιο Δράσης 2013-2016 έχουν να κάνουν με τα ακόλουθα: βελτίωση της διαθεσιμότητας και πλουραλισμού των προγραμμάτων, αύξηση της προσβασιμότητας, δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που θα διασφαλίζει την ασφάλεια και την υγεία του ατόμου, διαχείριση των ανησυχητικών ποσοστών συμπεριφορών υψηλού κινδύνου ανάμεσα στους μετανάστες χρήστες (ενδοφλέβια χρήση, ανταλλαγή συριγγών) καθώς και οι επιπτώσεις στην υγεία τους (μολυσματικές ασθένειες), μείωση των οδικών ατυχημάτων που σχετίζονται με την κατανάλωση αλκοόλ και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ ανάμεσα στους νέους (ΑΣΚ, 2013). 2.3 Πυλώνας Ρύθμισης και Ελέγχου της Προσφοράς Η προσβασιμότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να προβλέψει πόσο νωρίς και πόσο υπερβολική ή όχι μπορεί να είναι η κατανάλωση αλκοόλ ανάμεσα στους εφήβους. Ενώ πολλές χώρες εφαρμόζουν όριο ηλικίας για την κατανάλωση αλκοόλ, η εφαρμογή του ορίου ηλικίας και συνεπώς των σχετικών νομοθεσιών φαίνεται να είναι προβληματική. Η συμμόρφωση στο όριο ηλικίας, των ατόμων που πωλούν αλκοολούχα ποτά, εξαρτάται από τη γνώση τους όσον αφορά στη σχετική νομοθεσία, την ικανότητα αλλά προπαντός την προθυμία τους να ακολουθήσουν τη νομοθεσία (Gosselt et al.; 2012). Επομένως, αν οι νέοι κάτω του επιτρεπόμενου ορίου ηλικίας έχουν πρόσβαση σε αλκοολούχα ποτά αυτό εξαρτάται όχι μόνο από την υφιστάμενη νομοθεσία αλλά και από το πόσο οι επιχειρηματίες υποστατικών που πωλούν αλκοόλ προσαρμόζουν το όριο ηλικίας στις καθημερινές πρακτικές τους. Η συμμόρφωση στο όριο ηλικίας δια νόμου μπορεί να ενισχυθεί μέσω ενημερωτικών εκστρατειών και εκπαιδεύσεων των επιχειρηματιών σε σχέση με την πώληση αλκοόλ, μέσω πρακτικών ελέγχου, όπως είναι η επαλήθευση της ηλικίας μέσω ελέγχου ταυτότητας, ή μέσω επιβολής σχετικών ποινών (Gosselt et al.; 2007; 2011). Ως εκ τούτου, στην Κύπρο προκύπτει ανάγκη για την ανάπτυξη ενός έγκυρου και ξεκάθαρου συστήματος ελέγχου, που 28

να επηρεάζει τόσο την αντίληψη του κινδύνου των επιχειρηματιών σε σχέση με την επιβολή ποινής όσο και το νομικό υπόβαθρο και τη σημασία της συμμόρφωσης τους. Για το λόγο αυτό, ο Στόχος ΣΤ της Εθνικής Στρατηγικής (ΑΣΚ, 2013) αποσκοπεί στον Έλεγχο της διαθεσιμότητας των νόμιμων ουσιών εξάρτησης μέσα από τις εξής δράσεις: (α) την αναθεώρηση του περί «Πώλησης Οινοπνευματωδών Ποτών» Νόμου (Κεφ. 144) (β) την προώθηση μέτρων για πιο αυστηρή εφαρμογή της νομοθεσίας για την πώληση ή την προμήθεια αλκοόλ σε άτομα κάτω των 17 ετών, (γ) τη διενέργεια συστηματικού ελέγχου στα περίπτερα κοντά στα Λύκεια και τις Τεχνικές Σχολές παγκύπρια και (δ) την παρακολούθηση του συστήματος χορήγησης αδειών για τη ρύθμιση της παραγωγής αλκοολούχων ποτών. Επίσης, ο Στόχος Θ αποσκοπεί στη μείωση της κατανάλωσης από ανήλικους και της αποτροπής της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ μέσα από πολιτικές τιμολόγησης μέσα από τη δράση εφαρμογής ενός φορολογικού συστήματος για το αλκοόλ όπου η φορολογία είναι σε αναλογία με την περιεκτικότητα του αλκοόλ ή βάσει τύπου ποτού (ΑΣΚ, 2013). 2.4 Πυλώνας Θεραπείας και Κοινωνικής Επανένταξης Ο πυλώνας Θεραπείας και Κοινωνικής Επανένταξης δεν έχει ουσιοκεντρικό προσανατολισμό, αλλά αντιμετωπίζει την ουσιοεξάρτηση στο σύνολό της. Σε γενικές γραμμές, οι προτεραιότητες του πυλώνα είναι οι ακόλουθες: Λειτουργία στοχοθετημένων και εξειδικευμένων προγραμμάτων, αύξηση της προσβασιμότητας στη θεραπεία, ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών προγραμμάτων και δομών και συγκράτηση στη θεραπεία, βελτίωση της θεραπευτικής μεταχείρισης στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, στήριξη των ατόμων που βρίσκονται στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης (ΑΣΚ, 2013). Κεφάλαιο 3: Επικράτηση της Χρήσης Αλκοόλ στο Γενικό Πληθυσμό 29

Το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου (ΑΣΚ) και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά Κύπρου (ΕΚΤΕΠΝ), διεξάγουν από το 2006 την Παγκύπρια επιδημιολογική έρευνα γενικού πληθυσμού. Με βάση τα μεθοδολογικά πρότυπα που έχουν καθοριστεί από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης των Ναρκωτικών και της Τοξικομανίας οι έρευνες γενικού πληθυσμού πρέπει να επαναλαμβάνονται το μέγιστο κάθε 4 χρόνια. Στην Κύπρο, η έρευνα διεξάγεται κάθε 3 χρόνια και μέχρι σήμερα, έχουν προκύψει 3 σειρές ερευνών γενικού πληθυσμού (2006, 2009, 2012). Παρακάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της πιο πρόσφατης έρευνας και αφορούν συγκεκριμένα στο αλκοόλ. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο ερωτηματολόγιο της έρευνας γενικού πληθυσμού, εκτός από τις ερωτήσεις που ήταν καθορισμένες από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως υποχρεωτικές, συμπεριλήφθηκαν και άλλες, κυρίως για τη χρήση αλκοόλ, με σκοπό την ανάπτυξη του δείκτη επικράτησης της χρήσης αλκοόλ στο γενικό πληθυσμό και την παροχή έγκυρων δεδομένων στο ΑΣΚ στοχεύοντας στη θεμελίωση της Εθνικής Στρατηγικής για το αλκοόλ πάνω σε μια έγκυρη γνωσιολογική βάση. Στην έρευνα, συμμετείχαν 3.500 άτομα, και η θεματική για το αλκοόλ συμπεριλάμβανε ερωτήσεις που είχαν να κάνουν με τα ακόλουθα: 1. Συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ 2. Συχνότητα μέθης 3. Περιβάλλον & λόγοι κατανάλωσης 4. Επικίνδυνη Κατανάλωση 5. Αντιλήψεις απέναντι στην πολιτική για το αλκοόλ 6 6. Σύντομη ανίχνευση εξάρτησης από το αλκοόλ. 3.1 Συχνότητα Κατανάλωσης Αλκοόλ Τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν πως το 2012, σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, παρουσιάστηκε αύξηση της χρήσης αλκοόλ στις καθορισμένες χρονικές περιόδους (χρήση στη ζωή, πρόσφατη χρήση, τρέχουσα χρήση). Πιο συγκεκριμένα, η επικράτηση της χρήσης αλκοόλ τουλάχιστον μια φορά στη ζωή εκτιμάται στο 86% (σε σχέση με 81% το 2009 και 77% το 2006). Σχεδόν 9 στους 10 δηλαδή Κύπριους δοκίμασαν τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους αλκοόλ. Όσον αφορά στην πρόσφατη χρήση (κατά τον τελευταίο χρόνο) η εκτίμηση υπολογίστηκε στο 79% παρουσιάζοντας μια αύξηση 11 εκατοστιαίων μονάδων στην επικράτηση σε σχέση με το 2009 (68%). Σχεδόν 8 στους 10 δηλαδή Κύπριους κατανάλωσαν αλκοόλ κατά τον 6 Εκτεταμένη αναφορά γίνεται στο κεφάλαιο 4 της παρούσας έκθεσης 30

τελευταίο χρόνο. Επίσης, εκτιμήθηκε ότι 6% του πληθυσμού, χρησιμοποίησε αλκοόλ 4 ή περισσότερες φορές την εβδομάδα κατά τον τελευταίο χρόνο. Σε ό,τι αφορά την τρέχουσα χρήση (κατά τον τελευταίο μήνα) η εκτίμηση υπολογίστηκε στο 68%. Σχεδόν 7 στους 10 έκαναν χρήση αλκοόλ κατά τον τελευταίο μήνα, ενώ παράλληλα, παρουσιάζεται μια αύξηση της τάξης των 12 εκατοστιαίων μονάδων σε σχέση με το 2009. Επίσης, σε ό,τι αφορά τη συχνότητα, υπολογίστηκε ότι περίπου ένα 5% του πληθυσμού, έκανε χρήση αλκοόλ 20 ή περισσότερες μέρες, κατά τη διάρκεια του τελευταίου μήνα. 3.2 Μέθη, Υπέρμετρη Κατανάλωση & Οδήγηση Εκτιμήθηκε ότι περίπου το 10% του πληθυσμού έχει μεθύσει τους τελευταίους 12 μήνες. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από αυτό του 2009 (20%). Επίσης, όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα η τάση για πρώτη μέθη είναι εντονότερη στις ηλικίες 15-22, στη μέση και ύστερη δηλαδή εφηβεία και στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης, που βρίσκει τους νέους στο σχολείο και μετέπειτα, τα αγόρια στο στρατό και τα κορίτσια στις πανεπιστημιακές σπουδές ή στην εργασία. Γράφημα 1: Αριθμός Χρηστών ανά ηλικία πρώτης μέθης ΕΚΤΕΠΝ, 2013 31

Σε ό,τι αφορά τους νέους 15-24 ετών, περίπου το 20% των νέων που συμμετείχε στην έρευνα, ανέφερε ότι είχε μεθύσει κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Επίσης, εκτιμήθηκε πως περίπου ένα 20% καταναλώνει 6 ή περισσότερα αλκοολούχα ποτά σε μια μόνο περίσταση, ποσοστό μικρότερο από το αντίστοιχο του 2009 (30%), ενώ ανάμεσα στους νέους 15-24 ετών, η συχνότητα αυτή είναι 1 στους 4 (ΑΣΚ, 2012). Τέλος, εκτιμήθηκε ότι περίπου το 84% του πληθυσμού δεν οδήγησε αφού είχε πιει 3-6 ποτήρια οινοπνευματωδών, ενώ το υπόλοιπο 16% το έκανε τουλάχιστον μια φορά τους τελευταίους 6 μήνες. Σε σύγκριση με το 2009, παρουσιάστηκε μείωση της τάξης των 10 εκατοστιαίων μονάδων, αφού κατά το 2009 περίπου το 26% είχε οδηγήσει αφού προηγουμένως είχε πιεί 3-6 ποτήρια αλκοόλ. Κατά το 2012, από τα άτομα που οδήγησαν αφού προηγουμένως είχαν πιει 3-6 ποτήρια, οι περισσότεροι, βρέθηκαν στην ηλικιακή κατηγορία των 25-34 ετών (1 στους 3). Φάνηκε επίσης, ότι όσο πιο μεγάλα ηλικιακά ήταν τα άτομα, τόσο μικρότερο ήταν το ποσοστό αυτών που προχωρούσε σε αυτή τη συμπεριφορά. Γράφημα 2: Οδήγηση μετά από κατανάλωση 3-6 αλκοολούχων ποτών 100 Οδήγηση μετά από κατανάλωση 3-6 αλκοολούχων ποτών 90 80 70 % 60 50 84 75 82 88 92 ποτέ 40 τουλάχιστον 1 φορά 30 20 10 0 25 16 18 12 8 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Σε σχέση με το 2009, παρατηρείται μια μικρή μείωση σε αυτή τη συμπεριφορά, της τάξης των 10 εκατοστιαίων μονάδων. 32

3.3 Λόγοι Κατανάλωσης & Εξάρτηση από το Αλκοόλ Σε ό,τι αφορά τους λόγους κατανάλωσης αλκοόλ, αυτοί που αναφέρθηκαν πιο συχνά ήταν «για παρέα» 80% και «για κέφι ή για να ανεβάσουν τη διάθεσή τους» 40%. Γράφημα 3: Λόγοι Κατανάλωσης Αλκοόλ Λόγοι Κατανάλωσης Αλκοόλ Για κέφι ή για να ανεβάσω τη διάθεση ή µου Για να χαλαρώσω Για να κοιµηθώ πιο εύκολα Για τη γεύση Από συνήθεια Για να ξεχάσω τα προβλήµατά µου Για παρέα Για να είµαι πιο κοινωνικός/ή ή για να ξεπεράσω την ντροπαλότητά µου ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Τέλος, εφαρμόζοντας το εργαλείο της Σύντομης Ανίχνευσης Εξάρτησης από το αλκοόλ (Rapid Alcohol Problem Screen RAPS ) (Cherpitel, 2000), εκτιμήθηκε ότι περίπου το 3% του πληθυσμού είναι εξαρτημένο στο αλκοόλ. Παρόλα αυτά, η εκτίμηση αυτή, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί με επιφύλαξη, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό (21%) δεν απάντησε στο συγκεκριμένο εργαλείο. 33

Γράφημα 4: Εξάρτηση από το Αλκοόλ RAPS - Σύντομη Ανίχνευση Εξάρτησης από το αλκοόλ 3% 21% Εξάρτηση από το αλκοόλ Όχι Μη απάντηση 76% ΕΚΤΕΠΝ, 2013 34

Κεφάλαιο 4: Οι αντιλήψεις για το αλκοόλ στην Κύπρο & στην Ευρώπη Στο παρόν κεφάλαιο, θα αναφερθούν οι αντιλήψεις των Ευρωπαίων πολιτών στο σύνολο τους, αλλά και των Κυπρίων, για το αλκοόλ, βάσει της πιο πρόσφατης έρευνας του Eυρωβαρόμετρου (Eurobarometer, 2010), αλλά και της τελευταίας σειράς της έρευνας γενικού πληθυσμού 7, που διεξήγαγε το ΑΣΚ (2012). 7.1 Αντιλήψεις για τους κινδύνους από το αλκοόλ και την οδήγηση & γνώση για τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα Περισσότεροι από τους μισούς Ευρωπαίους πολίτες (61%), θεωρούν ότι αν καταναλώσουν ένα ή περισσότερα ποτά πριν την οδήγηση, διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο, και δεν πρέπει να οδηγήσουν. Γράφημα 5: Αντιλήψεις Ευρωπαίων για το αλκοόλ & την οδήγηση: Μετά από πόσα ποτά δεν θα έπρεπε να οδηγούσε κάποιος (α); Eurobarometer, 2010 Ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά πολιτών που θεωρούν πως η μη κατανάλωση αλκοολούχου ποτού κατά την οδήγηση, είναι και η πιο ασφαλής επιλογή, είναι η Πολωνία (48%), η Ουγγαρία (47%), η Σουηδία (45%) και η Σλοβακία (44%). Ανάμεσα στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά πολιτών που δεν θεωρούν μεγάλο ρίσκο την οδήγηση μετά από κατανάλωση 2 ή περισσότερων ποτών, είναι η Κύπρος (38%), το Λουξεμβούργο (37%), το Βέλγιο (36%), η Γαλλία(32%) και η Ελλάδα (29%). Τα υψηλά ποσοστά που 7 Βλ. Κεφάλαιο 3 35

παρουσιάζει η Κύπρος ενδεχομένως να οφείλονται οφείλ α) στη μη εξοικείωση των Κυπρίων με τους κινδύνους του αλκοόλ, λόγω των δομικών χαρακτηριστικών της κουλτούρας η οποία εντάσσει το αλκοόλ στην καθημερινή κοινωνική ζωή, ως μέσο κοινωνικής ικανοποίησης αλλά και β) στην την ανεπάρκεια μέτρων ασφαλούς κατανάλωσης αλκοόλ, όπως είναι τα δημόσια μέσα μεταφοράς κατά τις βραδινές ώρες, με σκοπό την αποτροπή τροπή νυχτερινών τροχαίων ατυχημάτων που σχετίζονται σχετ κυρίως με το αλκοόλ. Γράφημα 6: Αντιλήψεις Ευρωπαίων για το αλκοόλ & την οδήγηση: Μετά από πόσα ποτά δεν θα έπρεπε να οδηγούσε κάποιος (β); Eurobarometer, 2010 Ανν και ένα σημαντικό ποσοστό (61%) θεωρούν ότι αν καταναλώσουν λώσουν ένα ή περισσότερα ποτά πριν την οδήγηση, διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο, μόνο 1 στους 4 Ευρωπαίους πολίτες (27%), γνωρίζει τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα κατά την 36

οδήγηση. Σχεδόν 1 στους 3 έδωσαν λάθος απάντηση, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό (37%) ανέφερε ότι δεν τα γνωρίζει. Στην Κύπρο, κανείς δεν γνώριζε. Περισσότεροι από τους μισούς (55%), έδωσαν λάθος απάντηση, ενώ οι υπόλοιποι (45%) ανέφεραν ότι δεν γνώριζαν. Γράφημα 7: Γνώσεις Ευρωπαίων για τα επιτρεπόμενα επίπεδα συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα στη χώρα τους Eurobarometer, 2010 7.2 Αντιλήψεις για την πολιτική του αλκοόλ Για τη διερεύνηση των αντιλήψεων του γενικού πληθυσμού σχετικά με διάφορα θέματα που αφορούν στην πολιτική που εφαρμόζεται για το αλκοόλ, χρησιμοποιήθηκαν οκτώ δηλώσεις στην έρευνα γενικού πληθυσμού (ΑΣΚ, 2012). Οι Κύπριοι που συμμετείχαν στην έρευνα, κλήθηκαν να απαντήσουν σε περίπτωση που συμφωνούσαν ή διαφωνούσαν. Επίσης, για τη διερεύνηση των αντιλήψεων των Ευρωπαίων πολιτών, χρησιμοποιήθηκαν σχετικά λήμματα από την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου. 37

Κατά μέσο όρο, στην έρευνα γενικού πληθυσμού (ΑΣΚ, 2012) οι περισσότεροι Κύπριοι, συμφωνούσαν στο ότι πρέπει να ληφθούν περισσότερα μέτρα τροχαίας (περισσότερα άλκοτεστ & πιο αυστηρά επιτρεπόμενα επίπεδα αλκοόλ κατά την οδήγηση) με σκοπό τον περιορισμό επικίνδυνων συμπεριφορών που έχουν να κάνουν με την οδήγηση και την κατανάλωση αλκοόλ. Επίσης, σχεδόν 8 στους 10 Ευρωπαίους πολίτες (Eurobarometer, 2010), θεωρούσαν πως με την εφαρμογή τυχαίων ελέγχων άλκοτεστ στους Ευρωπαϊκές δρόμους, θα είναι εφικτή η περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ πριν την οδήγηση. Επίσης, οι περισσότεροι Κύπριοι στην έρευνα γενικού πληθυσμού, συμφωνούσαν στο ότι οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να δράσουν έτσι ώστε να προστατεύσουν τον κόσμο από τις συνέπειες που προκαλούνται από το αλκοόλ, ενώ παράλληλα, αρκετοί το θεωρούν και ως θέμα ατομικής ευθύνης (ΑΣΚ, 2012). Περίπου παρόμοια αποτελέσματα παρουσιάζονται και στην έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (Eurobarometer, 2010), με τους ευρωπαίους πολίτες να θεωρούν ότι η προστασία του κοινού από τις βλαπτικές συνέπειες του αλκοόλ, είναι τόσο θέμα ατομικής (53%) όσο και δημόσιας ευθύνης (43%). Από την άλλη, αρκετοί Κύπριοι διαφώνησαν ως προς τη μείωση των σημείων πώλησης αλκοόλ, την αύξηση των φόρων για το αλκοόλ και την απαγόρευση της διαφήμισης του αλκοόλ. 38

Γράφημα 8: Αντιλήψεις για την πολιτική του αλκοόλ στην Κύπρο Οι δημόσιες αρχές είναι υπεύθυνες και θα πρέπει να δράσουν έτσι ώστε να προστατεύσουν τον κόσμο από τις συνέπειες που προκαλούνται από το αλκοόλ Οι άνθρωποι είναι αρκετά υπεύθυνοι για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από οποιεσδήποτε συνέπειες που προκαλούνται από το αλκοόλ Το αλκοόλ είναι εμπόρευμα όπως οποιοδήποτε άλλο αγαθό και δεν απαιτεί οποιουσδήποτε περιορισμούς Οι φόροι για το αλκοόλ θα πρέπει να αυξυθούν σε περίπτωση όπου διαπιστωθεί ότι πολλοί άνθρωποι κάνουν υπερβολική χρήση αλκοόλ Τα καταστήματα που πωλούν αλκοόλ θα πρέπει να μειωθούν, σε πείπτωση όπου διαπιστωθεί ότι πολλοί άνθρωποι κάνουν υπερβολική χρήση αλκοόλ Οι έλεγχοι "αλκοτέστ" θα πρέπει να γίνονται πιο συχνά 3,46 3,00 2,41 2,42 2,27 3,67 Τα επιτρεπτά επίπεδα αλκοόλ κατά την οδήγηση πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο αυστηρά 3,50 Η διαφήμιση του αλκοόλ πρέπει να απαγορευτεί 2,22 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Διαφωνώ Διαφωνώ εν μέρει Συμφωνώ εν μέρει Συμφωνώ Από την εφαρμογή του παραπάνω εργαλείου, φάνηκε πως οι Κύπριοι σε γενικές γραμμές, είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν περιοριστικές πολιτικές που έχουν να κάνουν με πιο αυστηρά μέτρα τροχαίας, ενώ παράλληλα, πολλοί είναι έτοιμοι να αποδεχθούν πιο φιλελεύθερες πολιτικές που βασίζονται στην ελεύθερη πώληση και διαφήμιση του αλκοόλ και στην χαλαρή φορολογική πολιτική που δεν θα εξαντλεί όλη την αυστηρότητά της. Τέλος, σε ερώτηση σχετικά με την προτεινόμενη ηλικία πώλησης αλκοολούχων ποτών, η επικρατούσα τιμή ήταν τα 18 έτη. 39

Γράφημα 9: Αντιλήψεις Κυπρίων για την προτεινόμενη ηλικία πώλησης αλκοόλ 6 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 30 35 40 50 0,0% 0,1% 0,0% 0,2% 0,0% 0,2% 0,7% 2,4% 3,6% 2,1% 8,1% 2,0% 0,5% 0,5% 7,0% 0,1% 0,0% 0,2% 1,0% 0,1% 0,0% 0,1% 23,0% 47,8% ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Αντίστοιχα, περίπου 9 στους 10 Ευρωπαίους πολίτες που συμμετείχαν στην έρευνα του Ευρωβαρόμετρου (Eurobarometer, 2010), συμφωνούσαν με το ελάχιστο όριο ηλικίας τα 18 έτη, για την πώληση του αλκοόλ. Εξάλλου, η προστασία των παιδιών και των νέων, αποτελεί θέμα προτεραιότητας στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για το Αλκοόλ (WHO, 2011), ενώ, η υιοθέτηση υψηλότερων επιτρεπόμενων ελάχιστων ορίων ηλικίας αλλά και ο έλεγχος στις διαφημίσεις ή στην προώθηση των αλκοολούχων ποτών, έχουν ορισθεί ως βέλτιστες πρακτικές από το 2000 και μετά (WHO, 2011). 40

Κεφάλαιο 5: Δείκτες Επικράτησης της Χρήσης Αλκοόλ στο μαθητικό πληθυσμό Η Επιτροπή για τα δεδομένα, τους δείκτες και τους ορισμούς σχετικά με το αλκοόλ 8, ανάμεσα στους δείκτες που συνέστησε για ορισμένες από τις προτεραιότητες της Στρατηγικής της ΕΕ για το αλκοόλ, ήταν και 4 δείκτες για την επικράτηση της χρήσης αλκοόλ στους εφήβους, οι οποίοι και αναλύονται παρακάτω, τόσο σε τοπικό όσο και σε επίπεδο ΕΕ. 5.1 Δείκτης 1: Πρόσβαση εφήβων στο αλκοόλ Αγορά αλκοολούχων ποτών Βάσει της τελευταίας έρευνας ESPAD (Hibell και συν., 2011), ένας στους δύο μαθητές στην Κύπρο ανέφεραν πως κατά το τελευταίο μήνα, αγόρασαν αλκοολούχα ποτά για δική τους κατανάλωση. Στην Κύπρο, η πρόσβαση των εφήβων στο αλκοόλ, υπερβαίνει το μέσο όρο των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Γράφημα 10: Αγορά Αλκοολούχων ποτών από μαθητές στην Ε.Ε % 70 60 50 40 30 20 10 0 Αγορά Αλκοολούχων Ποτών από μαθητές στην Ε.Ε 49 Αλβανία Βέλγιο Βοσνία & Ερζεγοβινη Βουλγαρία Κροατία Κύπρος Τσεχία Δανία Εσθονία Νησιά Φαρόε Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ισλανδία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λίχτενσταϊν Λιθουανία Μάλτα Μολδαβία Μονακό Μοντενέγκρο Νορβηγία Πολωνία Πορτογαλλία Ρουμανία Ρωσσία Σερβία Σλοβακία Σλοβενία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο Ουκρανία Μέσος Όρος Ε.Ε 37 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 5.2 Δείκτης 2: Πρόσβαση εφήβων στο αλκοόλ Χρήση αλκοολούχων ποτών σε χώρους διασκέδασης Η πρόσβαση των εφήβων στο αλκοόλ σε χώρους διασκέδασης στην Κύπρο, είναι πολύ εύκολη, καθώς περίπου 7 στους 10 ανέφεραν πως έχουν πρόσβαση σε αυτό. Αξίζει να 8 Η επιτροπή συστάθηκε στα πλαίσια της ανάπτυξης δεικτών υγείας. Αποτελεί επιτροπή της Γενικής Διεύθυνσης Υγείας και Προστασίας Καταναλωτών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, http://ec.europa.eu/health/indicators/committees/index_el.htm. 41

αναφέρουμε ότι η Κύπρος υπερβαίνει κατά πολύ του μέσου όρου άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα. Γράφημα 11: Αγορά αλκοολούχων ποτών από μαθητές σε χώρους διασκέδασης στην Ε.Ε Αγορά αλκοολούχων ποτών από μαθητές σε χώρους διασκέδασης στην Ε.Ε 80 70 69 60 50 45 % 40 30 20 10 0 Αλβανία Βέλγιο Βοσνία & Ερζεγοβινη Βουλγαρία Κροατία Κύπρος Τσεχία Δανία Εσθονία Νησιά Φαρόε Φινλανδία Γαλλία Γερμανία Ελλάδα Ουγγαρία Ισλανδία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λίχτενσταϊν Λιθουανία Μάλτα Μολδαβία Μονακό Μοντενέγκρο Νορβηγία Πολωνία Πορτογαλλία Ρουμανία Ρωσσία Σερβία Σλοβακία Σλοβενία Σουηδία Ηνωμένο Βασίλειο Ουκρανία Μέσος Όρος Ε.Ε ΕΚΤΕΠΝ, 2013 5.3 Δείκτης 3: Βαριά επεισοδιακή κατανάλωση (binge drinking) ανάμεσα στους εφήβους Σε ό,τι αφορά το δείκτη βαριάς επεισοδιακής κατανάλωσης, έχει βρεθεί ότι κατά μέσο όρο 4 στους 10 Ευρωπαίους μαθητές ηλικίας 15-16 ετών κατανάλωσε 5 ή περισσότερα αλκοολούχα ποτά σε μια περίσταση κατά τον τελευταίο μήνα. Η Κύπρος, ξεπερνά το μέσο όρο της Ευρώπης, ενώ κατά το τελευταίο έτος διεξαγωγής της ESPAD (2011), παρουσιάστηκε σημαντική αύξηση (κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες) στο ποσοστό της βαριάς επεισοδιακής κατανάλωσης, σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος διεξαγωγής της έρευνας (2007). 42

Γράφημα 12: Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση κατά τον τελευταίο μήνα: Ευρώπη 60 Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση κατά το τελευταίο μήνα: Ευρώπη 50 40 44 39 % 30 20 10 0 Αλβανία Βέλγιο Βοσνία & Ερζεγοβινη Βουλγαρία Κροατία Κύπρος Τσεχία Δανία Εσθονία Νησιά Φαρόε Φινλανδία Γαλλία Ελλάδα Ουγγαρία Ισλανδία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Μάλτα Μολδαβία Μονακό Μοντενέγκρο Νορβηγία Πολωνία Πορτογαλλία Ρουμανία Ρωσσία Σερβία Σλοβακία Σλοβενία Σουηδία Ουκρανία Μέσος Όρος Ε.Ε ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Γράφημα 13: Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση: Κύπρος, 1999-2011 Βαριά Επεισοδιακή Κατανάλωση: Κύπρος, 1999-2011 60 50 40 % 30 20 10 0 1999 2003 2007 2011 Αγόρια 51 44 44 56 Κορίτσια 27 24 24 34 Σύνολο 38 33 34 44 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 43

5.4 Δείκτης 4: Ποσοστό εφήβων που κατανάλωσαν αλκοόλ, κατά τον τελευταίο χρόνο Έχει βρεθεί ότι περίπου 8 στους 10 Ευρωπαίους μαθητές ηλικίας 15-16 ετών κατανάλωσε τουλάχιστον ένα αλκοολούχο ποτό κατά το τελευταίο έτος. Η αναλογία, είναι περίπου ίδια και για την Κύπρο. Κεφάλαιο 6: Δείκτης Αίτησης Θεραπείας για το Αλκοόλ Κατά το 2011, 7 δομές παρέδωσαν στοιχεία αίτησης θεραπείας λόγω κατάχρησης αλκοόλ. Το ΕΚΤΕΠΝ, προχώρησε σε ποιοτικό έλεγχο των δεδομένων, τόσο μεταξύ των δομών που παρέδωσαν στοιχεία όσο και σε επίπεδο κάθε κέντρου ξεχωριστά. Βρέθηκε ότι κατά το συγκεκριμένο έτος, αιτήθηκαν θεραπείας λόγω κατάχρησης αλκοόλ 213 άτομα, εκ των οποίων οι περισσότεροι βρέθηκαν στην Κλινική Βερεσιέ και στη Θεραπευτική Μονάδα Εξαρτημένων Ατόμων (ΑΛΚΟΟΛ) «ΘΕΜΕΑ». Γράφημα 14: Αριθμός ατόμων στη θεραπεία λόγω κατάχρησης αλκοόλ, ανά κέντρο ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΑΝΑ ΚΕΝΤΡΟ 2 5 10 ΘΕΜΕΑ 76 Συμβουλευτικός Σταθμός Ιδαλίου Μεσόγειος Κλινική ΒΕΡΕΣΙΕ 113 4 3 Τόλμη Λεμεσού Τόλμη Πάφου Βήμα με Βήμα ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των ατόμων που βρέθηκαν στις θεραπευτικές δομές ήταν τα εξής: 7 στα 10 άτομα που αιτήθηκαν θεραπείας λόγω κατάχρησης αλκοόλ ήταν άνδρες. Η διάμεσος ηλικία των ατόμων ήταν τα 46 έτη (min: 19, max: 84), γεγονός που τους εντάσσει κυρίως στην κατηγορία των χρηστών μέσης και τρίτης ηλικίας (>=40). Στην 44

συγκεκριμένη κατηγορία, 49 άτομα ήταν μεταξύ 40-49 ετών και 90 άτομα ήταν άνω των 50 ετών. Σύνολο 139 άτομα, ήταν χρήστες μέσης και τρίτης ηλικίας. Γράφημα 15: Ηλικιακή ομάδα ατόμων στη θεραπεία λόγω κατάχρησης αλκοόλ 160 Ηλικιακή ομάδα ατόμων στη θεραπεία λόγω κατάχρησης αλκοόλ 140 120 100 80 90 >50 60 40 20 0 139{ 46 49 25 1 15-19 20-29 30-39 >=40 40-49 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Οι χρήστες µέσης και τρίτης ηλικίας, ανήκουν κυρίως σε δύο οµάδες. Στην πρώτη οµάδα, ανήκουν τα άτοµα που ξεκίνησαν τη χρήση αλκοόλ σε νεαρή ηλικία και συνήθως έχουν µεγάλο ιστορικό χρήσης, η οποία συνεχίζεται και σε µεγάλη ηλικία. Στη διεθνή βιβλιογραφία συνήθως αναφέρονται ως «επιζώντες». Στην δεύτερη κατηγορία, ανήκουν τα άτοµα που ξεκίνησαν τη χρήση σε µεγαλύτερη ηλικία, κυρίως λόγω δυσάρεστων συµβάντων ή συνθηκών (απώλεια κοινωνικών ρόλων, κοινωνικά ή ψυχολογικά προβλήµατα, όπως το πένθος, η ανεργία, η έλλειψη αναγνώρισης, η κατάθλιψη, η κοινωνική αποµόνωση κλπ) και συχνά αναφέρονται ως «αντιδρώντες» (IAS, 1999). Στην Κύπρο, τα άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας, ανήκουν κυρίως στην κατηγορία των επιζώντων καθώς η διάμεσος διάρκεια χρήσης αλκοόλ ήταν τα 11 χρόνια (min:1, max:64). Οι περισσότεροι ήταν Κύπριοι (183), ενώ οι υπόλοιποι από άλλες Ευρωπαϊκές (21) και μη (9) χώρες. 45

Περισσότεροι από τους μισούς (57%) ζούσαν είτε μόνοι τους είτε με τους γονείς τους. Η μέση ηλικία των ατόμων που ζούσαν με τους γονείς τους ήταν τα 35 έτη, γεγονός που ενδεχομένως να οφείλεται από τη μια στην παραδοσιακή μορφή της κυπριακής οικογένειας όπου οι νέοι συνεχίζουν να μένουν στην οικογενειακή εστία αρκετά χρόνια μετά την ενηλικίωση, και από την άλλη, ενδεχομένως να οφείλεται στο γεγονός ότι η κατάχρηση του αλκοόλ έχει επανειλημμένα βρεθεί να αποτελεί παράγοντα για αδυναμία διατήρησης μόνιμης στέγης (Lipton, Siegel, Hannigan, Samuels & Baker, 2000; Bebout, 1999). Οι περισσότεροι χρήστες που αιτήθηκαν θεραπείας, ανέφεραν ως επαρχία διαμονής κυρίως τη Λευκωσία και τη Λάρνακα. Η μεγάλη αντιπροσώπευση στις δύο επαρχίες, ενδεχομένως να οφείλεται στο ότι εκεί στεγάζονται οι δύο μεγαλύτερες δομές (Κλινική Βερεσιέ & ΘΕ.Μ.Ε.Α) όπου προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες για το αλκοόλ. Γράφημα 16: Τόπος Διαμονής ατόμων που αιτούνται θεραπείας Τόπος Διαμονής 14 27 69 Λευκωσία Αμμόχωστος Λάρνακα Λεμεσός Πάφος 79 15 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Η μελλοντική δημιουργία άλλων δομών, εξειδικευμένων στη θεραπεία της εξάρτησης από το αλκοόλ, ενδεχομένως να συγκέντρωνε και άλλα άτομα στη θεραπεία, από τις άλλες επαρχίες. Στους μισούς περίπου, αναφέρθηκε η πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ως το ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό, συνάδει και με εμπειρικά ευρήματα (Crum, Helzer & Anthony, 1993; Helzer, Burnam, & McEvoy, 1991) τα οποία έχουν δείξει ότι 46

υπάρχει σχέση μεταξύ του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της επιβλαβούς χρήσης αλκοόλ ή και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών. Επιπρόσθετα, κοινωνιολογικές, ψυχολογικές και ψυχιατρικές θεωρίες έχουν τονίσει πως, πολλές φορές, η ανικανότητα των ατόμων να έρθουν αντιμέτωπα με τους κοινωνικούς τους ρόλους (π.χ αδυναμία ολοκλήρωσης βασικής εκπαίδευσης ή χαμηλές εκπαιδευτικές επιδόσεις), οδηγεί σε συμπεριφορικές διαταραχές, όπως είναι και η κατάχρηση ουσιών (Crum, HeLzer & Anthony, 1993). Περισσότεροι από τους μισούς (119) ανέφεραν είτε ότι ήταν οικονομικά μη ενεργοί, είτε άνεργοι, ενώ μόνο 1 τους 4 ανέφερε σταθερή απασχόληση. Σε σχετικές έρευνες έχει βρεθεί πως τα άτομα που είχαν τα υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ ήταν κυρίως άνεργοι (Lee και συν., 1990) και ότι η κατανάλωση ήταν υψηλότερη κατά την πρώτη περίοδο της ανεργίας (Montgomery και συν., 1998). Επίσης, εμπειρικά ευρήματα έδειξαν πως, τα άτομα που υιοθετούσαν επικίνδυνες για την υγεία συμπεριφορές (συμπεριλαμβανομένου του καπνίσματος και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ) ήταν πιο πιθανό να είναι άνεργοι, ενώ παράλληλα, βρέθηκε πως η στρεσογόνος διάσταση της ανεργίας, οδηγούσε πιο εύκολα σε συμπεριφορές επιβλαβούς κατανάλωσης αλκοόλ (Montgomery και συν., 1998). Ιστορικό Θεραπείας, Ιστορικό Χρήσης Αλκοόλ & Πηγή Παραπομπής Περισσότεροι από τους μισούς (119), είχαν υποβληθεί ξανά σε θεραπεία, ενώ 93 άτομα, αιτήθηκαν θεραπείας για πρώτη φορά. Από το σύνολο των νέων αιτημάτων, οι περισσότεροι βρέθηκαν στην «Κλινική Βερεσιέ» (42) και στη ΘΕ.Μ.Ε.Α (39). Ο χρόνος που μεσολαβεί από την πρώτη χρήση αλκοόλ μέχρι την εμφάνιση της προβληματικής χρήσης και επομένως την πρώτη εμφάνιση του χρήστη στο σύστημα θεραπείας, είναι τα 13 χρόνια 9.Πιο συγκεκριμένα, η διάμεσος ηλικία πρώτης χρήσης αλκοόλ ήταν τα 30 έτη (min: 12, max: 71) και η διάμεσος ηλικία πρώτης επαφής με το σύστημα θεραπείας ήταν τα 43 έτη (min: 18, max: 65). Ως πηγή παραπομπής, αναφέρθηκε από τους περισσότερους η αυτό-αναφορά (131), ενώ αρκετοί βρέθηκαν στη θεραπεία λόγω παραπομπής τους από το στενό οικογενειακό (38) ή φιλικό περιβάλλον (17). 9 Τα 13 χρόνια, δεν είναι ενδεικτικά της διάρκειας της προβληματικής χρήσης αλκοόλ, καθώς η πρώτη χρήση αλκοόλ, εμπερικλείει και την περιστασιακή ή/και μη προβληματική χρήση. Με το νέο πρωτόκολλο του δείκτη αίτησης θεραπείας για το αλκοόλ, θα είναι δυνατός ο υπολογισμός της διάρκειας της προβληματικής χρήσης αλκοόλ, καθώς συμπεριλαμβάνεται μεταβλητή όπου διασαφηνίζεται η έννοια του όρου «προβληματική χρήση αλκοόλ» και ζητείται η ηλικία έναρξής της. 47

Κεφάλαιο 7: Συνέπειες από την Προβληματική Χρήση Αλκοόλ 7.1 Δείκτης Παραβατικότητας λόγω κατάχρησης Αλκοόλ Από τα στοιχεία που δόθηκαν στο ΕΚΤΕΠΝ από το Γραφείο Ανάλυσης και Στατιστικής της αστυνομίας Κύπρου, για τα έτη 2009-2011, βρέθηκε ότι γίνονται ετησίως κατά μέσο όρο 168.000 έλεγχοι άλκοτεστ και από αυτούς, γίνονται κατά μέσο όρο 9175 καταγγελίες. Δηλαδή, από όλους τους ελέγχους, κατά μέσο όρο το 5% των οδηγών καταγγέλλεται λόγω του ότι ξεπερνά το ανώτατο όριο οινοπνεύματος. Γράφημα 17: Μέσος όρος ελέγχων και καταγγελιών άλκοτεστ: 2009-2011 Μέσος όρος ελέγχων και καταγγελιών άλκοτεστ: 2009-2011 Καταγγελίες; 9175 Έλεγχοι Άλκοτεστ ; 168.000 ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Σε ό,τι αφορά το φύλο των παραβατών, και για τα 3 έτη (2009-2011), μόνο 2 στις 10 ήταν γυναίκες. Όσον αφορά στην ηλικιακή ομάδα των οδηγών που ξεπέρασαν το ανώτατο όριο οινοπνεύματος για τα 3 έτη, περίπου οι μισοί ανήκαν στην ηλικιακή κατηγορία των 26-39 ετών. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου 30%), ανήκαν στην ηλικιακή κατηγορία των νέων ηλικίας 25 ετών ή και μικρότερων. Παρατηρείται δηλαδή ότι, οι παραβάτες που ξεπερνούν το ανώτατο όριο οινοπνεύματος, είναι νέοι και μεσήλικες μέχρι 39 ετών. Λαμβάνοντας υπόψη και τα δεδομένα του δείκτη αίτησης θεραπείας για το έτος 2011, παρατηρείται μια χρονική ακολουθία στην εξελικτική πορεία των προβληματικών χρηστών αλκοόλ. Πιο συγκεκριμένα φαίνεται ότι τα νεαρά άτομα (<= 25 39 ετών) πιο συχνά εμπλέκονται σε παραβατικές συμπεριφορές, ενώ, φαίνεται να προσεγγίζουν το σύστημα θεραπείας, κυρίως μετά τα 40, καθώς όπως βρέθηκε από τα αποτελέσματα του δείκτη 48

αίτησης θεραπείας με κύρια ουσία κατάχρησης το αλκοόλ, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων που αιτήθηκαν θεραπείας, εντάσσονται στην κατηγορία των χρηστών μέσης και τρίτης ηλικίας (>=40). 7.2 Δείκτης Θανάτων & Ατυχημάτων Η θνησιμότητα που οφείλεται στο αλκοόλ εκτιμήθηκε πρόσφατα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ότι φτάνει παγκοσμίως σε 2.5 εκατ. θανάτους. Παράλληλα, φαίνεται ότι παγκοσμίως, αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο συμπεριφορικό παράγοντα κινδύνου που συνδέεται με πρόωρους θανάτους, ανικανότητα και πρόκλησης προβλημάτων στην υγεία. Στην Ευρώπη, αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο συμπεριφορικό παράγοντα κινδύνου (WHO, 2012). Παράλληλα, έχει υπολογιστεί ότι το 2004, περίπου 95.000 άνδρες και 25.000 γυναίκες ηλικίας 15-64, πέθαναν από αιτίες που σχετίζονται με το αλκοόλ. Αυτό σημαίνει ότι 1 στους 7 θανάτους ανδρών και 1 στους 13 θανάτους γυναικών προκλήθηκαν από το αλκοόλ. 7.2.1 Τροχαία Ατυχήματα & Δυστυχήματα Στους δρόμους της Ευρώπης, πεθαίνουν περίπου 43500 άνθρωποι (WHO, 2009α) ετησίως, ενώ πολύ περισσότεροι είναι αυτοί που τραυματίζονται, με τους νέους άνδρες να αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου. Επίσης, υψηλή ομάδα κινδύνου, αποτελούν οι μοτοσικλετιστές, οι ποδηλάτες και οι πεζοί, καθώς κατέχουν το 41% όλων των θανάτων στην Ευρώπη (WHO, 2012). Όσον αφορά στα ατυχήματα και δυστυχήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ - αν και υποεκτιμούνται λόγω διαφορετικών νομοθεσιών και διαφορετικών επιτρεπόμενων επιπέδων συγκέντρωσης αλκοόλ στο αίμα (BAC), στις διάφορες χώρες - έχει εκτιμηθεί πως: Από όλους τους θανάτους που αφορούν πεζούς, το 40% των ανδρών και το 11% των γυναικών, οφείλονται στο αλκοόλ (Ridolfo & Stevenson, 2001). Από όλους τους θανάτους που αφορούν ποδηλάτες και μοτοσικλετιστές, το 20% των ανδρών (Single et al. 1999; Stinson και συν., 1993)και το 18% των γυναικών (English, 1995), οφείλονται στο αλκοόλ. Σε ό,τι αφορά όλα τα θύματα των τροχαίων στην Κύπρο (οδηγοί, συνεπιβάτες και πεζοί) κατά τα τελευταία δύο χρόνια, αναφέρθηκαν 70 θάνατοι. Παράλληλα, όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα, αρκετά σοβαρά αλλά και ελαφρά ατυχήματα, έγιναν κατά τα τελευταία έτη και είχαν ως κύρια αιτία το αλκοόλ. 49

Πίνακας 1: Θύματα τροχαίων στην Κύπρο Έτος Νεκροί Σοβαρά Ελαφρά ΕΚΤΕΠΝ, 2013 2009 19 34 85 2010 26 50 151 2011 25 43 133 Όσον αφορά στη διάμεση ποσότητα οινοπνεύματος που ανευρέθηκε στις περιπτώσεις των θανατηφόρων τροχαίων δυστυχημάτων, κατά το 2010, ανήλθε στα 181 mg (min:43, max:330), ενώ κατά το 2011 ανήλθε στα 226 mg (min: 32, max:643). Από το 2010 και μετά σχεδόν διπλασιάστηκαν (από 10 το 2009 σε 19 το 2011) τα θανατηφόρα δυστυχήματα ανάμεσα στους οδηγούς (μόνο), ενώ, μόνο δύο ήταν οι γυναίκες ανάμεσα στα θύματα, τα τελευταία 3 χρόνια. 7.2.2 Άλλες Αιτίες Θανάτων (βάσει ICD-10): Έμμεσα & Άμεσα σχετιζόμενες με το αλκοόλ, όπως έχουν καθοριστεί από τον WHO Έχουν καταγραφεί (Rehm και συν., 2010) περίπου 40 άλλες αιτίες θανάτων βάσει της Διεθνούς Στατιστικής Ταξινόμησης Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10) που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το αλκοόλ, εκτός από τα τροχαία ατυχήματα. Βάσει της πολυπλοκότητας της καταγραφής όλων των αιτιών των άμεσων και έμμεσων θανάτων λόγω κατάχρησης αλκοόλ, αποφασίσθηκε όπως ακολουθήσουμε τις κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), όπου στον δείκτη των θανάτων περιλαμβάνονται, οι ακόλουθες αιτίες: α) Αλκοολική Ηπατοπάθεια (κωδικοί K70-K74), β) τροχαία δυστυχήματα 10, δηλητηρίαση (κωδικοί Χ40-Χ49), επιθέσεις (κωδικοί X85-Y09). Στην Κύπρο, βάσει των στοιχείων της EUROSTAT, έχουν καταγραφεί επίσημα από το 2004-2010: 1. 309 θάνατοι λόγω αλκοολικής ηπατοπάθειας, 2. 70 θάνατοι λόγω τροχαίων ατυχημάτων 11 3. 68 θάνατοι λόγω δηλητηρίασης, έμμεσα σχετιζόμενης με το αλκοόλ, 4. 79 θάνατοι λόγω επιθέσεων που σχετίζονται έμμεσα με τη χρήση αλκοόλ Συνολικά δηλαδή, για τα έτη 2004-2010, έχουν καταγραφεί στην Κύπρο τουλάχιστον 526 θάνατοι οφειλόμενοι στην κατάχρηση αλκοόλ, που αντιστοιχεί περίπου στο 2% όλων των θανάτων στην Κύπρο. Πιο απλά, 2 στους 100 θανάτους που συμβαίνουν στην Κύπρο, οφείλονται στο αλκοόλ. 10 Αναφέρθηκαν στο προηγούμενο υποκεφάλαιο (5.2.1). 11 Βλ. υποκεφάλαιο 5.2.1 50

7.3 Δείκτης Χαμένων Ετών Ζωής από Πρόωρο θάνατο ή Ανικανότητα λόγω του Αλκοόλ Η επιβάρυνση 12 από ένα πρόβλημα υγείας μπορεί να μετρηθεί με το οικονομικό κόστος, τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα ή άλλα μεγέθη όπως τα προσαρμοσμένα στην ανικανότητα έτη ζωής (DALYs). Ο δείκτης χαμένων ετών ζωής από πρόωρο θάνατο ή ανικανότητα είναι ένα μέγεθος που συνδυάζει α) τα χαμένα χρόνια λόγω πρόωρης θνησιμότητας και β) τα χαμένα χρόνια ζωής με κακή κατάσταση υγείας. Εικόνα 3: Δείκτης χαμένων ετών ζωής από πρόωρο θάνατο ή ανικανότητα WIKIPEDIA (http://en.wikipedia.org/wiki/disability- 1; ΕΚΤΕΠΝ, 2013 Έχει υπολογιστεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με βάση το δείκτη DALY's, ότι χάνονται 4.043.000 έτη ζωής στον ευρωπαϊκό χώρο λόγω του αλκοόλ, το οποίο αντιστοιχεί στο 10,2% όλων των χαμένων ετών ζωής από πρόωρη θνησιμότητα ή ανικανότητα. Στην Κύπρο, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, έχει εκτιμηθεί ότι τα χαμένα έτη ζωής λόγω πρόωρης θνησιμότητας ή ανικανότητας εξαιτίας του αλκοόλ ανέρχονται περίπου στα 21.184. Ο αριθμός αυτός καταλαμβάνει το 2,2% της συνολικής εκτίμησης των χαμένων ετών ζωής λόγω πρόωρης θνησιμότητας ή ανικανότητας (Rehm και συν., 2012: 110). 12 Burden 51