ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Λιάπη Γεωργία, Παθολογοανατόµος Γενικό Νοσοκοµείο Ελευσίνος «Θριάσιο» Η ασφάλεια στην εργασία είναι εύλογα πρωτεύουσας σηµασίας. ιέπεται από κανόνες υποχρεωτικού χαρακτήρα, που καθορίζονται από τον εσωτερικό κανονισµό των Νοσοκοµείων, εναρµονισµένο µε κείµενους νόµους και κοινές Υπουργικές αποφάσεις, και κατατείνουν στη διασφάλιση της καλής υγείας των εργαζοµένων, στη µείωση των εργατικών ατυχηµάτων και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας έχει εκδώσει το 2003 προσωρινές κατευθυντήριες γραµµές (συνηµµένο στο CD ROM), αλλά και η διεθνής βιβλιογραφία προσφέρει πληθώρα σχετικών άρθρων. Η εκπαίδευση του προσωπικού αποτελεί υποχρέωση των διοικήσεων των νοσηλευτικών µονάδων και αντίστοιχα οι εργαζόµενοι οφείλουν να παρακολουθούν τα σχετικά σεµινάρια. Βάσει του νόµου 1568/85 (συµπλήρωση, που περιέλαβε και τις ηµόσιες Υπηρεσίες) οι νοσηλευτικές µονάδες θα πρέπει να διαθέτουν τεχνικό ασφαλείας πανεπιστηµιακής ή ανώτερης εκπαίδευσης ή να συµβάλλονται µε εταιρείες ειδικές επί του αντικειµένου και να συστήνουν επιτροπές υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας από εργαζόµενους, οι οποίες έχουν συγκεκριµένη σύνθεση και συνεργάζονται µε τη διοίκηση του νοσοκοµείου, που «ενηµερώνει και παρέχει κάθε στοιχείο σχετικό µε το έργο της». Ο τεχνικός ασφάλειας, «ηθικά ανεξάρτητος έναντι του εργοδότη και των εργαζοµένων», έχει συµβουλευτικές αρµοδιότητες, επιβλέπει τις συνθήκες εργασίας και συνεργάζεται µε τη διοίκηση του νοσοκοµείου και την επιτροπή υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Στον ίδιο νόµο ορίζονται οι κτιριολογικές απαιτήσεις, η πρόληψη επαγγελµατικού κινδύνου από µηχανές, η προστασία των εργαζοµένων από φυσικούς, χηµικούς και βιολογικούς παράγοντες κ.λ.π. Οι ιευθυντές των εργαστηρίων οφείλουν να επιτηρούν συνεχώς την ακριβή εφαρµογή των µέτρων και να ενεργούν για τη βελτιστοποίηση του εργασιακού περιβάλλοντος. Η τήρηση των κανόνων-οδηγιών για την ασφάλεια στον εργασιακό χώρο αποτελεί υποχρέωση του κάθε εργαζόµενου και η πρόληψη των ατυχηµάτων τη µείζονα αρχή. Το πλέγµα της ασφάλειας στο εργασιακό περιβάλλον περιλαµβάνει: 1. ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ - ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ - ΕΛΕΓΧΟΣ 2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 3. ΓΕΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ - ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ 4. ΜΕΤΡΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 5. ΠΥΡΑΣΦΑΛΕΙΑ 6. ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ 1. ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ - ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ - ΕΛΕΓΧΟΣ προδιαγραφές χώρου κατάλληλες για τις αντίστοιχες εργασίες (παρασκευαστήριο, χώρος µακροσκοπικής εξέτασης παρασκευασµάτων, χώρος µικροσκοπικής εξέτασης, χώρος ανάπαυσης, τουαλέτες προσωπικού, αποθηκευτικός χώρος για χηµικά και φορµαλδεΰδη, αρχείο) µε οδούς διαφυγής και εξόδους κινδύνου επαρκής φωτισµός, φυσικός και τεχνητός σελίδα 1
δάπεδα από εποξειδικές ρητίνες µη-απορροφητικά, οξεάντοχα, πυράντοχα και αντιολισθηρά για το παρασκευαστήριο και τουλάχιστον αντιολισθηρά σε όλους τους άλλους χώρους απαγωγοί µε φίλτρα υπερµαγγανικού καλίου για τους ατµούς φορµόλης απαγωγοί µε φίλτρα ενεργού άνθρακα στο σταθµό εµπέδωσης για την απαγωγή των πολυµερών της τηγµένης παραφίνης συστήµατα εξαερισµού και κλιµατισµού τακτικές µετρήσεις συγκέντρωσης πτητικών αερίων απαγωγοί χηµικών αερίων για εργασία, που περιλαµβάνει χρήση πτητικών επικίνδυνων χηµικών. Ο απαγωγός αερίων πρέπει να χρησιµοποιείται σε κάθε εργασία, που περιλαµβάνει χρήση πτητικών επικίνδυνων χηµικών (π.χ. ξυλόλη, οξέα, αλκοολούχα διαλύµατα) και να φέρει ένδειξη CE mark. Προδιαγραφές απαγωγού: - ταχύτητα αναρρόφησης αέρα πρέπει να είναι µεταξύ 0,33 m/sec (19,8 m/min) και 0,66 m/sec (39,6m/min) µε ταχόµετρο στο µπροστινό µέρος για την εποπτεία της ταχύτητας - απόρριψη του απαγώµενου αέρα στο εξωτερικό περιβάλλον - συντήρηση σύµφωνα µε τις οδηγίες του κατασκευαστή και τουλάχιστον µια φορά το εξάµηνο - συνοδευτικό εγχειρίδιο οδηγιών χρήσεως και πιστοποιητικά καλής λειτουργίας σύµφωνα µε τις κείµενες νοµοθετικές διατάξεις - για χρήση εύφλεκτων χηµικών µέσα στον απαγωγό οι ανεµιστήρες απαγωγής πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές αντιεκρηκτικότητας (spark proof) - για χρήση διαβρωτικών χηµικών µέσα στον απαγωγό οι ανεµιστήρες απαγωγής πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές αντοχής σε διάβρωση - προσπέλαση των κοµβίων ελέγχου λειτουργιών στο µπροστινό µέρος του απαγωγού και µε κλειστή την πόρτα του Γενικές οδηγίες απαγωγού: - να µην ανοίγονται πόρτες και παράθυρα, ώστε να µην επηρεάζεται η ροή του αέρα στον απαγωγό από ρεύµατα - η πόρτα του απαγωγού µένει κλειστή όταν δεν λειτουργεί - εργάζεστε όσο το δυνατόν «βαθιά» στον απαγωγό για να µην επηρεάζεται η ροή του απαγώµενου αέρα - µην τοποθετείτε αντικείµενα σε απόσταση µικρότερη από 15 εκατοστά από τον κάθετο άξονα της πόρτας του απαγωγού - µέσα στον απαγωγό µπαίνουν µόνο τα τελείως απαραίτητα αντικείµενα για να µην υπάρχουν παρεµβολές στη ροή του απαγώµενου αέρα - ο απαγωγός τίθεται σε λειτουργία 15-30 λεπτά πριν τη χρήσή του - ο απαγωγός καθαρίζεται µε αλκοολούχο διάλυµα 70% από εργαζόµενο, που χρησιµοποιεί τα µέσα ατοµικής προστασίας. 2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ σήµανση µε πινακίδες στα ντουλάπια για το περιεχόµενο είδος µε το αντίστοιχο για το καθένα ειδικό σύµβολο ιδιαίτερη φροντίδα να λαµβάνεται για την βέλτιστη εργονοµική διάταξη των επίπλων και µηχανηµάτων µε γνώµονα την άνεση στην εκτέλεση των εργασιών και την ελεύθερη διαφυγή σε περίπτωση ατυχήµατος παρασφαλή ντουλάπια για τη φύλαξη των επικίνδυνων χηµικών. Ως προσωρινό µέτρο προτείνεται η τοποθέτηση των επικίνδυνων χηµικών σε θέσεις σελίδα 2
χαµηλά προς το πάτωµα. 3. ΓΕΝΙΚΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ - ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ όλα τα χηµικά αντιδραστήρια πρέπει να συνοδεύονται από φύλλο δεδοµένων ασφάλειας υλικού (MSDS: material safety data sheet) και πρέπει να βρίσκονται σε εύκολη άµεση χρήση. Τα MSDS πρέπει βάσει των Υ.Α. 265/2002, Υ. Α. 195/2002, Υ.Α. 378/94, Ν1568/85 να συνοδεύουν τα χηµικά σκευάσµατα και σε περίπτωση µη-επικίνδυνου να υπάρχει έγγραφη βεβαίωση του προµηθευτή. Το MSDS σύµφωνα µε την 508/91 απόφαση του Χηµικού Συµβουλίου, που έχει ισχύ νόµου, πρέπει να έχει συγκεκριµένη δοµή και είδος πληροφοριών και να είναι µεταφρασµένο στα ελληνικά όλοι οι εργαζόµενοι πρέπει να γνωρίζουν το περιεχόµενο των MSDS και να µπορούν να ανατρέχουν άµεσα σε περίπτωση ατυχήµατος η απόρριψη των µολυσµένων αντικειµένων πρέπει να γίνεται µόνον σε κίτρινες σακούλες, που βρίσκονται µέσα στα ειδικά κόκκινα κουτιά το χρώµα του εξωτερικού περιέκτη, όπου προβλέπεται, πρέπει δηλώνει τον τρόπο επεξεργασίας, στον οποίο θα υποβληθούν τα απόβλητα (π.χ. κόκκινο χρώµα για τα προς καύση, κίτρινο για αυτά προς αδρανοποίηση, πράσινο για υλικά που περιέχουν περισσότερο από 1% αλογονούχα και πρέπει να καούν σε κλίβανο πάνω από 1100 0 C (βλέπε Εσωτερικό Κανονισµό ιαχείρισης Ι. Α.) οι κίτρινες σακούλες γεµίζονται µέχρι τα 2/3 περίπου, σφραγίζονται και παραµένουν κλειστές µέχρι να αποκοµισθούν τα ειδικά κουτιά για τα αιχµηρά αντικείµενα επίσης γεµίζονται µέχρι τα 2/3 περίπου, σφραγίζονται και παραµένουν κλειστά µέχρι να αποκοµισθούν ύπαρξη ειδών για την αντιµετώπιση ατυχηµάτων, που φυλάσσονται ξεχωριστά και ανανεώνονται άµεσα µετά πιθανή χρήση τους (για λεπτοµέρειες βλέπε «διαχείριση ατυχήµατος», κεφάλαιο 6). 4. ΜΕΤΡΑ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Τα µέτρα ατοµικής προστασίας έχουν γενικό, υποχρεωτικό-προληπτικό και απαγορευτικό χαρακτήρα (δίνονται ξεχωριστά ως οδηγίες). Τα µέτρα ατοµικής προστασίας (γάντια, προσωπίδες, προστατευτικά γυαλιά και ρουχισµός) πρέπει να χρησιµοποιούνται σύµφωνα µε τις προδιαγραφές του κατασκευαστή και να αντικαθίστανται όταν φθαρούν. Τα νεοεισαγόµενα είδη επανεκτιµούνται σε σχέση µε την αποτελεσµατικότητα και την επάρκειά τους. Η τήρηση των µέτρων ατοµικής προστασίας αποτελεί υποχρέωση και ευθύνη του κάθε εργαζόµενου. α. Απαγορεύσεις κατανάλωση ποτού και φαγητού και το κάπνισµα στο χώρο του εργαστηρίου χρήση καλλυντικών αλλαγή και εφαρµογή φακών επαφής η χρήση των µέσων ατοµικής προστασίας εκτός του χώρου του εργαστηρίου η επαφή µε παραπεµπτικά, χειρολαβές, ακουστικά τηλεφώνου, mouse υπολογιστών και γενικά εξοπλισµό, που δεν χρησιµοποιείται κατά την τέλεση επικίνδυνων εργασιών όταν φοράµε γάντια τα σανδάλια και ανοιχτά υποδήµατα η χρήση πιπέτας µε το στόµα σελίδα 3
β. Υποχρεωτικά και προληπτικά µέτρα ατοµικής προστασίας ιδιαίτερα προσεκτικοί πρέπει να είναι οι εργαζόµενοι µε µούσι, µακριά µαλλιά ή αυτοί που φορούν κοσµήµατα και ωρολόγια τα προσωπικά είδη των εργαζοµένων πρέπει να φυλάσσονται εκτός του χώρου του εργαστηρίου να αποφεύγεται ο φαρδύς ρουχισµός πρέπει να πλένονται τα χέρια µετά τη χρήση γαντιών, πριν και µετά τη χρήση της τουαλέτας, πριν την αποµάκρυνση από το εργαστήριο, πριν την κατανάλωση τροφής ή ποτού και πριν το κάπνισµα η χρήση των ατοµικών µέσων προστασίας (γάντια, προσωπίδες µε φίλτρα ενεργού άνθρακα, προστατευτικά γυαλιά, ρουχισµός), όταν εκτελούνται εργασίες µε επικίνδυνα χηµικά α. Γάντια - υποχρεωτική η χρήση τους σε όλες τις εργασίες - γάντια ανθεκτικά στα κοψίµατα, πολλαπλών χρήσεων, µε δυνατότητα αποστείρωσης επί λήψη νωπών τοµών και µονιµοποιηµένων ιστών ( ενδεικτική τιµή 90 ανά δύο ζεύγη) - γάντια µιας χρήσης από νιτρίλιο ελεγµένα για χηµικούς κινδύνους σύµφωνα µε τα πρότυπα ΕΝ374 ή παρόµοιο υλικό και εναλλακτικά διπλά γάντια β. Προσωπίδες (µάσκες) - προσωπίδες ηµίσεος προσώπου σε συνδυασµό µε προστατευτικά γυαλιά ή πλήρους προσώπου µε φίλτρα υπερµαγγανικού καλίου για τους ατµούς φορµόλης (απόρριψη παρασκευασµάτων, εργασία σε πάγκο χωρίς σύστηµα κάθετης απορρόφησης ατµών φορµόλης) και µε φίλτρα ενεργού άνθρακα για τα χηµικά κ.λ.π.) γ. Προστατευτικά γυαλιά κατά τα πρότυπα ΕΝ166 - κλειστού τύπου - αντιθαµβωτικοί φακοί - αντοχή στα χηµικά δ. Ρουχισµός - βαµβακερές ρόµπες - κλειστές µέχρι το λαιµό ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται κατά την επεξεργασία νωπών ιστών άµεση αναφορά ατυχήµατος (π.χ. κόψιµο), για το οποίο πρέπει να ενηµερώνεται ο διευθυντής του εργαστηρίου και εγγράφως η υπηρεσία ενδονοσοκοµειακών λοιµώξεων και να παρέχεται η αντίστοιχη ιατρική φροντίδα χρήση δοσιµετρητών (κονκάρδες) κατάλληλων για ατµούς φορµαλδεΰδης και ξυλόλης τοποθετηµένων επάνω στην µπλούζα αυτών που εκτίθενται (ενδεικτικές τιµές: 2 δοσιµετρητές φορµαλδεΰδης 250, 4 δοσιµετρητές φορµαλδεΰδης 650 και ίδιες τιµές για τους αντίστοιχους ξυλόλης. Στην τιµή περιλαµβάνεται και το κόστος ανάλυσης). Η τήρηση των µέτρων ατοµικής προστασίας αποτελεί υποχρέωση και ευθύνη του κάθε εργαζόµενου. 5. ΠΥΡΑΣΦΑΛΕΙΑ πυρασφάλεια-πυρανίχνευση, κεντρικό σύστηµα πυρόσβεσης Για τα Παθολογοανατοµικά εργαστήρια νοσοκοµείων, που δεν διαθέτουν συστήµατα πυρασφάλειας-πυρανίχνευσης και κεντρικό σύστηµα πυρόσβεσης, το προεδρικό διάταγµα 71/88 περί κτιρίων υγείας και κοινωνικής πρόνοιας στο σελίδα 4
άρθρο 12Α παράγραφος 12.2 (αντικαταστάθηκε και τροποποιήθηκε µε µεταγενέστερες Υ.Α.) ορίζει ότι «απαραίτητη προϋπόθεση είναι να αποτελούν ιδιαίτερο πυροδιαµέρισµα». Η εγκατάσταση των εν λόγω συστηµάτων γίνεται µετά αυτοψία και εκπόνηση µελέτης (βλέπε το κείµενο του προεδρικού διατάγµατος 71/88 συνηµµένο στο CD). µέσα κατάσβεσης τοπικής κλίµακας, δηλαδή πυροσβεστήρες (π.χ. σκόνης για στερεά), που τοποθετούνται σε συγκεκριµένες εµφανείς θέσεις, εύκολες στην πρόσβαση και σε αποστάσεις όχι περισσότερο από τα 15 µέτρα ο ένας από τον άλλο παρασφαλή ντουλάπια για τη φύλαξη των επικίνδυνων χηµικών. Ως προσωρινό µέτρο προτείνεται η τοποθέτησή τους σε θέσεις χαµηλά προς το πάτωµα συστήµατα χειροκίνητης ενεργοποίησης συναγερµού. 6. ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΤΥΧΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΕΚΛΥΣΗ ΧΗΜΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ ΚΑΙ ΦΟΡΜΑΛ ΕΫ ΗΣ Μικρής κλίµακας ατύχηµα: µπορεί να αντιµετωπισθεί από το προσωπικό του εργαστηρίου, εφόσον εκτιµάται ότι η έκθεση δεν εγκυµονεί κίνδυνο. Μεγάλης κλίµακας ατύχηµα εκκενώνεται και αποµονώνεται άµεσα ο χώρος ενηµερώνεται ο διευθυντής του εργαστηρίου, η διοίκηση του νοσοκοµείου και η τεχνική υπηρεσία για έλεγχο διαρροής µέσω των συστηµάτων απαγωγών, εξαερισµού, κλιµατισµού και των φίλτρων και τυχόν διακοπή της λειτουργίας των συστηµάτων µέχρι την αποκατάσταση της βλάβης υποχρεωτική η ανάρτηση πινακίδων, που δηλώνουν το ατύχηµα, όταν απαιτείται µεγάλος χρόνος για την αποκατάστασή του. Είδη για την αντιµετώπιση ατυχηµάτων κοµµάτια απορροφητικού χαρτιού ή παρόµοιου υλικού για τα υγρά και βρεγµένες απορροφητικές γάζες για τα στερεά ειδικά µαξιλαράκια για τον περιορισµό των χηµικών λεκέδων (διατίθενται στο εµπόριο) µικρό φτυάρι για τη συλλογή των θραυσµάτων χηµικό ταλκ εξουδετέρωσης φορµαλδεΰδης, που χύθηκε (ενδεικτική τιµή 30 ανά 680 γραµµάρια) Ατοµική προστασία στην περίπτωση ατυχήµατος χρήση των µέσων ατοµικής προστασίας (µάσκες ηµίσεος ή πλήρους προσώπου µε τα φίλτρα για χηµικά και φορµαλδεΰδη κατά περίπτωση, προστατευτικά γυαλιά, ρόµπα) διπλά γάντια ή γάντια νιτριλίου ελεγµένα για χηµικά σύµφωνα µε τα πρότυπα ΕΝ374 Αποκατάσταση ατυχήµατος οι λεκέδες καθαρίζονται από την περιφέρεια προς το κέντρο καθαρισµός περιοχής µε απορρυπαντικό και ξέπλυµα µε νερό, διαδικασία που επαναλαµβάνεται τρεις φορές όλα τα αντικείµενα, που λερώθηκαν και θα ξαναχρησιµοποιηθούν, καθαρίζονται µε τον ίδιο τρόπο υποχρεωτική η ανάρτηση πινακίδων, που δηλώνουν το ατύχηµα, όταν απαιτείται µεγάλος χρόνος αποκατάστασής του σελίδα 5
τα αντικείµενα που χρησιµοποιήθηκαν για τον καθαρισµό απορρίπτονται σε σακούλες-κουτιά για τοξικά απόβλητα. Ας µου επιτραπεί ο χαρακτηρισµός των Παθολογοανατοµικών Τµηµάτων ως η βαριά βιοµηχανία των νοσοκοµείων, κυριολεκτικά άλλα και µεταφορικά. Η κυριολεκτική παροµοίωση µας προσθέτει έναν επιπλέον κοµβικό ρόλο στη διασφάλιση της προστασίας των συνεργατών µας από τα «βιοµηχανικά» ατυχήµατα και του εργασιακού αλλά και του µείζονος φυσικού περιβάλλοντος. Είναι στο χέρι µας να επιτύχουµε τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας όλων µας σε όλη την Ελλάδα µε µοχλό την κοινή σθεναρή, αδιάκοπη προσπάθειά µας. σελίδα 6