ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1) ΆΞΟΝΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΜΕ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1) ΆΞΟΝΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΜΕ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ Προφίλ εκπαιδευτικού Φύλο: Χρόνια διδακτικής εμπειρίας: Γνώση δεύτερης/ξένης γλώσσας: Σχετική επιμόρφωση, παρακολούθηση σεμιναρίων σχετικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση: Σχετική εμπειρία με διδασκαλία δεύτερης γλώσσας: Επαφή/ Εμπειρία διδασκαλίας με παιδιά μειονοτήτων: Α) Απόψεις και στάσεις προς διγλωσσία (κατανόηση της έννοιας, πλεονεκτήματα / μειονεκτήματα) και τη διαπολιτισμική/ δίγλωσση εκπαίδευση. 1) Υπάρχουν μαθητές από άλλες χώρες στην τάξη σας; 2) Ποιες γλώσσες μιλούν; 3) Είναι σημαντικό να ξέρουν τα παιδιά την πρώτη τους γλώσσα; 4) Πρέπει το ελληνικό σχολείο να διδάσκει στα παιδιά την πρώτη τους γλώσσα (γραφή και ανάγνωση) Γιατί; 5) Τι σημαίνει διαπολιτισμική εκπαίδευση, τι περιλαμβάνει και ποια η άποψή σας για αυτή; 6) Η χρήση της πρώτης γλώσσας και η εκμάθηση της από τα παιδιά επηρεάζει/δυσκολεύει την εκμάθηση των ελληνικών; Β) Απόψεις για γλωσσική συμπεριφορά και χρήση παιδιών στο σχολείο και το σπίτι. Εμπλοκή γονέων στη σχολική μάθηση. 7) Έχετε μαθητές που μιλούν δύο γλώσσες; Ξέρετε τι γλώσσες μιλούν στο σπίτι τους; Ποιες γλώσσες μιλούν με τους γονείς τους; 8) Έχετε επαφή με τους μετανάστες γονείς; Τι τους λέτε, τι τους συμβουλεύετε σχετικά με τη γλώσσα που χρησιμοποιούν τα παιδιά στο σπίτι; Τι κατευθύνσεις τους δίνετε για τη μάθηση των παιδιών; 1

9) Πιστεύετε ότι μπορούν να συμβάλουν στη μάθηση των παιδιών τους; Με ποιους τρόπους; Γ) Απόψεις για τη σχολική μάθηση και τα προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζουν τα παιδιά και γενικότερα για την ένταξή στους στο σχολικό πλαίσιο. 10) Αντιμετωπίζουν προβλήματα τα παιδιά αλβανικής καταγωγής στη σχολική διαδικασία; στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας; Που εντοπίζονται; Εσείς πού αποδίδετε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά αυτά; 11) Ποια είναι η γνώμη σας για την επίδοση και γενικότερα για την εικόνα μαθητή/τρια που έχουν τα παιδιά αλβανικής καταγωγής στην τάξη σας; 11) Τι γνώμη έχετε για την ένταξη των παιδιών στη σχολική τάξη; Έχετε παρατηρήσει ή αντιμετωπίσει προβλήματα σχετικά με την προσαρμογή τους ή την αποδοχή τους από τα άλλα παιδιά; 12) Ποια η σχέση τους με τα παιδιά ελληνικής καταγωγής και πώς βλέπετε τη συνύπαρξη τους στην τάξη αλλά και στο διάλειμμα; Δ) Απόψεις γύρω από τη διγλωσσία, τη διατήρηση/ ενθάρρυνση της και το ρόλο της εκπαίδευσης. 13) Εσείς πώς αντιμετωπίζετε την ετερότητα στην τάξη σας; 14) Τι πιστεύετε για τη διγλωσσία; Υπάρχουν πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα; 15) Πώς πιστεύετε ότι μπορείτε να βοηθήσετε αυτά τα παιδιά στη σχολική μάθηση; Τι κάνει ή πρέπει να κάνει το σχολείο; 2

2) ΆΞΟΝΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΜΕ ΓΟΝΕΙΣ Πες μου ορισμένα πράγματα για εσάς και την οικογένειάς σας Παιδιά: Από πού είσαι;.. Πόσα χρόνια έχετε στην Ελλάδα;. Πού γεννήθηκαν τα παιδιά; Δουλεύεις; Ο σύζυγος;.. Πόσο χρονών είσαι;.. Ο σύζυγος;. Έχεις τελειώσει δημοτικό /γυμνάσιο /λύκειο / πανεπιστήμιο;. Ο σύζυγος;.. Απόψεις για τη (δι)γλωσσική ικανότητα και χρήση των ίδιων και των παιδιών 1) Ποια/ες γλώσσα/ες μιλάς; 2) Ελληνικά μιλάς; Πολύ καλά /αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 3) Όταν ακούς μία συζήτηση έξω καταλαβαίνεις; Πολύ καλά /αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 4) Όταν βλέπεις τηλεόραση καταλαβαίνεις; Τις ειδήσεις; Πολύ καλά /αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 5) Μπορείς να διαβάσεις ; Πολύ καλά /αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 6) Μπορείς να γράψεις; Πολύ καλά /αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 7) Ο σύζυγος; 8) Αλβανικά μιλάς; Καταλαβαίνεις; Διαβάζεις; γράφεις; Πολύ καλά / αρκετά καλά / λίγο / καθόλου; 9) Ο Σύζυγος; 10) Τα παιδιά μιλούν αλβανικά; Καταλαβαίνουν; 11) Μπορούν να διαβάσουν ή να γράψουν; Μοντέλα χρήσης: Γλωσσικές επιλογές και γλωσσικές πρακτικές στο σπίτι 1) Τι γλώσσα μιλάτε στα παιδιά σας; 3

Μόνο αλβανικά / μόνο ελληνικά / πιο πολύ αλβανικά και λιγότερο ελληνικά πιο πολύ ελληνικά και λιγότερο αλβανικά / και τα δύο Γιατί; 2) Πού μιλάτε αλβανικά κυρίως; Μπορείτε να σκεφτείτε για ποια θέματα; 3) Πού μιλάτε ελληνικά; Μπορείτε να σκεφτείτε για ποια θέματα; 4) Τα παιδιά σε ποια γλώσσα σας μιλούν; Γιατί; 5) Όταν τους μιλάς αλβανικά πώς αντιδρούν; (Τους αρέσει / τους δυσκολεύει / το θεωρούν φυσικό - δεν το προσέχουν) 6) Με το σύζυγο μεταξύ σας τι γλώσσα μιλάτε; Γιατί; 7) Ο πατέρας ποια γλώσσα μιλά με τα παιδιά; 8) Τα παιδιά μεταξύ τους τι γλώσσα μιλούν; Πώς το βλέπεις; 9) Τα παιδιά προτιμούν να μιλούν περισσότερο ελληνικά ή αλβανικά; Με τους φίλους; Έχουν φίλους που μιλούν αλβανικά; 10) Εσείς έχετε επαφή με συγγενείς / φίλους από Αλβανία, εδώ στην Ελλάδα; Πόσο συχνά; 11) Όταν έρχονται στο σπίτι, μιλάτε..; Τα παιδιά πώς φέρονται; 12) Όταν βρίσκεστε έξω με τα παιδιά σας τι γλώσσα μιλάτε; Στο σχολείο τους; 13) Χρησιμοποιείτε και τις δύο γλώσσες μαζί όταν μιλάτε; Τα παιδιά σας; Πώς το βλέπεις αυτό; Γλωσσική μετατόπιση 14) Παρατηρείς να μιλάτε λιγότερο αλβανικά απ ότι πριν 5 χρόνια; Πώς το εξηγείς; Πώς το βλέπετε; 15) Τα παιδιά μιλούν λιγότερο αλβανικά από τότε που ήρθατε; Παρατηρείς να μιλούν λιγότερο αλβανικά από τότε που άρχισαν να πηγαίνουν στο σχολείο; Πώς το βλέπεις αυτό; Πώς νιώθεις γι αυτό; 16) Τα παιδιά σας ποια γλώσσα μιλούν/ξέρουν καλύτερα; Πώς το βλέπεις αυτό; 17) Βλέπετε νομίζετε ότι προτιμούν να μιλούν ελληνικά; Παντού; Με ποιους; Πώς το βλέπεις αυτό; Τι τους λες; Στάσεις προς δύο γλώσσες και τη διατήρηση/ενθάρρυνση της διγλωσσίας- Πρακτικές-στρατηγικές γλωσσικής διατήρησης 4

18) Είναι σημαντικό για εσάς να ξέρουν και τις δύο γλώσσες; 19) Είναι σημαντικό για εσάς να ξέρουν να μιλούν καλά ελληνικά; Γιατί; 20) Είναι σημαντικό για εσάς να μάθουν να μιλούν καλά αλβανικά; Γιατί; 21) Πιστεύετε ότι τα παιδιά πρέπει να μιλούν και αλβανικά; 22) Πιστεύετε ότι οι γονείς πρέπει να βοηθούν τα παιδιά να μιλούν και να μαθαίνουν αλβανικά; Γιατί; Πώς; 23) Τι γλώσσα πιστεύετε ότι πρέπει να μιλούν οι γονείς στο σπίτι; μόνο αλβανικά / ελληνικά / και τις δύο στο σπίτι; 24) Αν σου έλεγε κάποιος να μιλάτε μόνο ελληνικά στο σπίτι για να βοηθάτε το παιδί σας στο ελληνικό σχολείο και να μην το μπερδεύετε με δύο γλώσσες, τι θα του έλεγες; 25) Εσείς τι κάνετε; 26) Τα παιδιά πώς αντιδρούν; 27) Συζητάτε με άλλες μητέρες για τη γλώσσα που μιλάτε στα παιδιά σας; Οι άλλες μητέρες τι κάνουν; Σε ποια γλώσσα προτιμούν να μιλούν στα παιδιά τους; 28) Έχετε συζητήσει με το σύζυγο σας για τις γλώσσες που μιλάτε ή πρέπει να μιλάτε στο σπίτι; 29) Έχετε συζητήσει με το παιδί σας για τις γλώσσες που μιλάτε ή πρέπει να μιλάτε στο σπίτι; Τους ενθαρρύνετε να μιλούν αλβανικά; Γιατί; Στάσεις προς το γραμματισμό στην αλβανική γλώσσα Επαφή οικογένειας με γραμματισμό 30)Πιστεύεις ότι το παιδί σου χρειάζεται να μάθει καλύτερα τα αλβανικά; Να γράφει και να διαβάζει; 31) Βοηθάτε το παιδί να μάθει καλύτερα τα αλβανικά; Να γράφει και να διαβάζει; και με ποιους τρόπους; (αλβανικές εφημερίδες; Βιβλία αλβανικών τους διαβάζετε; Τους μαθαίνετε τα γράμματα; Τραγούδια;) 32) Τα παιδιά πώς το βλέπουν; Το θέλουν; 33) Έχετε κανάλια στην τηλεόραση αλβανικά; Πόσο συχνά βλέπουν; Τους αρέσει; 32) Θα θέλατε να πάει σε σχολείο αλβανικών; 37) Θέλουν τα παιδιά να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν αλβανικά; 5

Γλωσσικές ιδεολογίες, στάσεις και αντιλήψεις για τη σημασία, αξία των δύο γλωσσών 38) Ήρθατε από μία άλλη χώρα, ζείτε στην Ελλάδα. χρόνια, ξεκινήσατε μια καινούρια ζωή μάθατε και ελληνικά, τι σημαίνει για σένα η αλβανική γλώσσα; Αν σε ρωτούσε κάποιος για την ταυτότητά σου, από ποια χώρα είσαι, τι θα έλεγες ότι είσαι; Τα παιδιά πώς νιώθουν; Σε ποια γλώσσα/χώρα νιώθουν ότι ανήκουν; 39) Θεωρείς κάποια γλώσσα από τις δύο πιο σημαντική; 40) Πώς αντιμετωπίζουν τα παιδιά την αλβανική γλώσσα; Πώς νιώθουν όταν μιλούν αλβανικά; Γιατί; Μπορείς να σκεφτείς ένα παράδειγμα; 36) Πώς αντιμετωπίζουν την ελληνική; Γιατί; Εσείς τι τους λέτε για αυτό; 39) Σε ποιες περιστάσεις πού και πότε- τα παιδιά προτιμούν να μιλούν αλβανικά παρά ελληνικά; Μπορείτε να σκεφτείς ένα παράδειγμα; 40) Πολλά παιδιά μου λένε ότι ντρέπονται να μιλήσουν αλβανικά, ειδικά στο σχολείο, αλβανικά μιλούν μόνο στο σπίτι, ή τα μιλούν κρυφά έξω ή μου λένε ότι δεν ξέρουν καθόλου; Πώς το βλέπεις; 41) Έχουν υπάρξει περιπτώσεις που καταλαβαίνετε ότι τα παιδιά σας ντρέπονται να μιλήσουν αλβανικά; Ή σου το έχουν πει; Πώς το βλέπεις; Έχει συμβεί και σε σένα; Πώς το αντιμετώπισες; 42) Πολλά παιδιά μου λένε ότι τα αλβανικά τα έχουν ξεχάσει γιατί μιλούν περισσότερο ελληνικά. Παρατηρείς να συμβαίνει κάτι τέτοιο; Πώς το βλέπεις; Σχέση με άλλη χώρα και δεσμοί με συγγενείς 43) Πηγαίνετε στην Αλβανία; Πόσο συχνά; Έχετε συγγενείς εκεί; 44) Αρέσει στα παιδιά; 45) Εκεί μιλούν αλβανικά; Πώς νιώθουν; Βλέπετε να δυσκολεύονται στην επικοινωνία; (Καταλαβαίνουν και μιλούν άνετα; Παρατηρείτε να ντρέπονται να μιλήσουν αλβανικά, όταν βρίσκονται με τους συγγενείς ή άλλους εκεί; Μήπως κάνουν λάθη, μήπως δεν καταλαβαίνουν; Τα μπερδεύουν με τα ελληνικά;) 46) Έρχονται από Αλβανία συγγενείς στην Ελλάδα; 47) Στο τηλέφωνο μιλούν με συγγενείς αλβανικά; \ 6

Γονική Εμπλοκή στη σχολική εκπαίδευση παιδιών ( βοήθεια στο διάβασμα, συζήτηση για σχολείο, έλεγχος και κανόνες) 1) Βοηθάτε το παιδί σας να κάνει τα μαθήματα του στο σπίτι; Πώς; Πόσο συχνά; Είναι δύσκολο για σένα; 2) Έχει δυσκολίες να κάνει τις ασκήσεις; Με τη γλώσσα; Πώς αντιδρά; 3) Ελέγχεις πάντα αυτά που έχει να κάνει ή το αφήνεις μόνο του να κάνει τα μαθήματα; 4) Συζητάτε για το σχολείο; Γονική εμπλοκή στο σχολείο (παρουσία στο σχολείο, επικοινωνία με δασκάλους, συμμετοχή σε δραστηριότητες) 5) Πηγαίνεις στο σχολείο να ρωτήσεις το δάσκαλο πώς τα πάει; Πόσο συχνά; 6) Πηγαίνεις μόνο όποτε σας καλεί ο δάσκαλος ή ο διευθυντής ή και από μόνες σας; 7) Πόσο συχνά πηγαίνεις σε γιορτές, εκδηλώσεις, εκδρομές του σχολείου; 8) Νομίζεις ότι χρειάζεται να πηγαίνετε συχνά να ρωτάτε; Ή δεν το θεωρείς αναγκαίο ή σωστό; 9) Θα ήθελες να μπορούσες να πηγαίνεις πιο συχνά; 8) Δυσκολεύεσαι να καταλάβεις το/ν δάσκαλο/α ή να μιλήσεις μαζί του/ης στα ελληνικά; Πώς νιώθεις; 10) Πώς είναι η σχέση σου με τους δασκάλους; Έχεις νιώσει ποτέ άβολα ή άσχημα στο σχολείο; 11) Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για σένα στο να πηγαίνεις στο σχολείο να ρωτήσεις για το παιδί; Αντιλήψεις για τις στάσεις δασκάλων και σχολείου προς μετανάστες γονείς και τα παιδιά τους 12) Τι σας συμβουλεύουν οι δάσκαλοι να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά; Τι σας λένε για τη γλώσσα που μιλάτε με τα παιδιά σας στο σπίτι; Συμφωνείς; 13) Πώς είναι οι δάσκαλοι απέναντι σας; Πώς νομίζεις ότι σας βλέπουν οι δάσκαλοι στο σχολείο; 14) Πώς βλέπετε εσείς τους δασκάλους; Βοηθάνε; Ενδιαφέρονται για τα ξένα παιδιά; Φέρονται σε όλα το ίδιο; 15) Γενικά σε σχέση με τους δασκάλους στην Αλβανία τι εντύπωση έχετε; 7

16) Έχεις ζήσει κάποια κατάσταση, που έχεις νιώσει να σας αδικούν, να σας φέρονται διαφορετικά από τις άλλες μητέρες επειδή είστε από άλλη χώρα; Τα παιδιά σας; Έχουν περάσει σας έχουν αναφέρει- τέτοια κατάσταση να έχουν νιώσει άσχημα μειονεκτικά, να τους έχουν φερθεί άσχημα στο σχολείο επειδή είναι από άλλη χώρα; 17) Είσαι ευχαριστημένη από το ελληνικό σχολείο; Από τους δασκάλους; Υπάρχει κάτι που σε προβληματίζει; Που σε ανησυχεί; 18) Το ελληνικό σχολείο πώς αντιμετωπίζει την άλλη γλώσσα των παιδιών πιστεύεις; Την ενθαρρύνει; Τι χρειάζεται να κάνει το σχολείο σε σχέση με την αλβανική γλώσσα; (Θεωρείς ότι θα έπρεπε τα παιδιά να διδάσκονται και τα αλβανικά στο ελληνικό σχολείο;) Προσδοκίες για ακαδημαϊκή πρόοδο παιδιών αξία σε μόρφωση 18) Τι πιστεύεις για το μέλλον των παιδιών στο ελληνικό σχολείο; Για τις ευκαιρίες που έχουν να μορφωθούν; Να σπουδάσουν; Τι θα ήθελες περισσότερο από το ελληνικό σχολείο; τι θα ήθελες να αλλάξει στο ελληνικό σχολείο; 20) Πιστεύεις ότι στην Αλβανία θα είχαν περισσότερες ευκαιρίες να σπουδάσουν; 21) Τι θέλετε για τα παιδιά σας; Τι τους συμβουλεύετε για το μέλλον τους; Για τη ζωή τους στην Ελλάδα; 22) Ποια είναι τα σχέδιά σας; Σκέφτεστε κάποια στιγμή να επιστρέψετε στην Αλβανία; Η σκοπεύετε να μείνετε μόνιμα στην Ελλάδα; Απόψεις για την κοινωνικο/οικονομική τους κατάσταση 23) Πώς σας φαίνεται η ζωή στην Ελλάδα; Είσαι ικανοποιημένη; Τι σε δυσκολεύει περισσότερο; 24) Ο άντρας σου/ εσύ δουλεύετε πολλές ώρες; Οι οικονομικές δυσκολίες είναι μεγάλες; Τα βγάζετε πέρα καλύτερα απ ό,τι στην αρχή ; Μετανάστριες μητέρες 25) Θέλεις να μου πεις κάτι άλλο; Για την μετανάστευση σου από την Αλβανία στην Ελλάδα; Πώς είναι να ζει μία γυναίκα, μητέρα, μετανάστρια από την Αλβανία στην Ελλάδα; Πώς νιώθει; Νιώθει σαν ξένη; Ποια είναι τα βασικά ζητήματα που την απασχολούν; 8

3) ΆΞΟΝΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ 1) Γλωσσικό προφίλ των παιδιών 1.1. Γλωσσική ικανότητα 1 α) Μπορείς να μιλήσεις στα ελληνικά; α)καθόλου β) λίγο γ) αρκετά καλά δ) πολύ καλά 1 β) Μπορείς να διαβάσεις και γράψεις στα ελληνικά; α)καθόλου β) λίγο γ) αρκετά καλά δ) πολύ καλά 2 α) Μπορείς να μιλήσεις στα αλβανικά ; α)καθόλου β) λίγο γ) αρκετά καλά δ) πολύ καλά 2) β) Μπορείς να διαβάσεις και να γράψεις στα αλβανικά ; α)καθόλου β) λίγο γ) αρκετά καλά δ) πολύ καλά 1.2. Γλωσσικές πρακτικές: Γλωσσική επιλογή και χρήση. Εναλλαγή κωδίκων και λειτουργίες της 3) Που, πότε χρησιμοποιείς τα ελληνικά και με ποιον; 4) Που, πότε χρησιμοποιείς τα αλβανικά και με ποιον; 5) Ποια/ες γλώσσα/ες μιλάς στο σχολείο; α) στην τάξη; β) με τους/ις φίλους/ες σου στο διάλειμμα; γ) στο παιχνίδι; 6) Στο σπίτι ποια/ες γλώσσα/ες μιλάς με τους γονείς σου; με τα αδέρφια σου; 7) Ξέρεις άτομα που μιλούν ελληνικά και αλβανικά μαζί όταν μιλούν; Ποιους; Γιατί το κάνουν; Εσύ τι πιστεύεις για αυτό; 8) Εσύ χρησιμοποιείς και τις δύο γλώσσες μαζί όταν μιλάς με κάποιο άτομο; 2. Στάσεις απέναντι στην εθνοτική γλώσσα. Κύρος και αξία εθνοτικής και κυρίαρχης γλώσσας 9) Υπάρχουν άλλα παιδιά από την Αλβανία στο σχολείο σου; Τι γλώσσα/ες μιλάτε; Σου αρέσει να μιλάτε αλβανικά με αυτό/α παιδί/ια; γιατί; 10) Τι πιστεύεις για τα άλλα παιδιά που σας ακούνε; για τους δασκάλους σου; 11) Έχεις νιώσει ποτέ άβολα όταν μιλάς αλβανικά; πότε; γιατί; 3. Σχέση με δύο χώρες. Γλώσσα/ διγλωσσία και ταυτότητα 12) Σου αρέσει να πηγαίνεις στην άλλη χώρα σου; Γιατί; 13) Ποια χώρα ή ποιες χώρες νιώθεις ότι είναι η χώρα ή οι χώρες σου; 9

14) Με ποια παιδιά από το σχολείο σου θα ζωγράφιζες τον εαυτό σου μαζί; Σε τι μοιάζετε/ταιριάζετε με αυτά; 4. Στάσεις απέναντι στη διγλωσσία. 15) Πόσο σημαντικό νομίζεις είναι για σένα να μιλάς δύο γλώσσες; καθόλου, λίγο, αρκετά, πολύ, πάρα πολύ 16) α) Πόσο σημαντικό είναι για σένα να μπορείς να μιλάς ελληνικά; 16) β) Πόσο σημαντικό είναι για σένα να μπορείς να μιλάς αλβανικά; 17) Ποια γλώσσα προτιμάς να μιλάς; γιατί; Ποια είναι πιο σημαντική; 18) Μερικά παιδιά λένε ότι έχουν ξεχάσει ή ότι δεν ξέρουν αλβανικά. Συμβαίνει αυτό; Τι πιστεύεις; 19) Το να μιλάω δύο γλώσσες είναι (συμπλήρωσε-ζωγράφισε) 20. α) Όταν μιλάω αλβανικά είμαι, νιώθω.. (συμπλήρωσε με μία λέξη ή ζωγράφισε το πρόσωπό σου) 20. β) Όταν μιλάω ελληνικά είμαι, νιώθω (συμπλήρωσε με μία λέξη ή ζωγράφισε το πρόσωπό σου) 10

3.1.) ΆΞΟΝΑΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Τι γλώσσα/ες μιλάς; Τι γλώσσα/ε μιλάς στο σπίτι; Τι γλώσσα μιλάς στο σχολείο; Μιλάς αλβανικά με άλλα παιδιά στο σχολείο; Έχεις ακούσει άλλα παιδιά να μιλάνε αλβανικά στο σχολείο; Υπάρχουν άλλα παιδιά από την Αλβανία στο σχολείο; Μιλάτε αλβανικά; Μερικά παιδιά όταν μιλούν λένε λέξεις αλβανικές και ελληνικές μαζί. Εσένα σου συμβαίνει; Σου αρέσουν τα αλβανικά; Σου αρέσει να μιλάς αλβανικά; με ποιόν; πού; Σου αρέσει κάποια γλώσσα πιο πολύ; Γιατί; Μερικά παιδιά λένε ότι τα αλβανικά τα έχουν ξεχάσει λίγο. Εσένα σου συμβαίνει; Σου διαβάζει η μαμά σου βιβλία ή παραμύθια στα αλβανικά, σου μαθαίνει τραγούδια; Από ποια χώρα είσαι; Σου αρέσει να πηγαίνεις στην Αλβανία; Ζωγράφισε κάτι από τη χώρα σου; Τι σου αρέσει πιο πολύ; Ζωγράφισε μου κάτι από την Ελλάδα. Τι σου αρέσει πιο πολύ; Με ποια παιδιά θέλεις να είσαι μαζί, είστε μία ομάδα; Ζωγράφισε τον εαυτό σου και τα παιδιά που ταιριάζεις. Μιλάτε την ίδια γλώσσα; Από ποια χώρα είναι; Είστε από την ίδια χώρα; Σε τι μοιάζετε; Έχετε κάτι διαφορετικό; Ζωγράφισε τον εαυτό σου να μιλά ελληνικά. Πού είσαι και με ποιον, τι κάνεις; Ζωγράφισε το πρόσωπό σου, είσαι ευτυχισμένος/η ή λυπημένος/η; Ζωγράφισε τον εαυτό σου να μιλά αλβανικά. Πώς είναι το πρόσωπο σου; ευτυχισμένο ή λυπημένο; Πού είσαι και με ποιον, τι κάνεις; Ποιος σε ακούει; Ένα παιδί ήρθε από την Αλβανία στην Ελλάδα, στο νηπιαγωγείο και δεν μιλάει ελληνικά. Τι θα του πεις; Τι νομίζεις ότι πρέπει να κάνει; θέλεις να του δώσεις μία ζωγραφιά σου; Ένα παιδί, που είναι από την Αλβανία, ξέρει δύο γλώσσες όπως εσύ, ελληνικά και αλβανικά, αλλά θέλει να μιλάει μόνο ελληνικά και τα αλβανικά λέει ότι τα έχει ξεχάσει. Εσύ τι θα του πεις; Είναι άσχημο που τα έχει ξεχάσει; Γιατί; Μπορεί να μην θέλει να τον ακούνε οι άλλοι; Τι λες να κάνει; 11

4) ΦΟΡΜΑ ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗΣ Ονομάζομαι Αναστασία Γκαϊνταρτζή και είμαι η καθηγήτρια αγγλικών του δημοτικού σχολείου. Αυτή τη σχολική χρονιά κάνω το διδακτορικό μου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο σχετικά με τη γλώσσα των παιδιών του νηπιαγωγείου και του δημοτικού. Οι εμπλεκόμενοι εκπαιδευτικοί και ο διευθυντής του σχολείου έχουν δώσει την άδειά τους να πραγματοποιήσω κάποιες παρατηρήσεις στην τάξη. Παρακαλώ πολύ να μου επιτρέψετε και εσείς να παρατηρήσω τη γλώσσα που μιλούν τα παιδιά σας κατά τη διάρκεια κάποιων μαθημάτων, χωρίς να παρεμποδίζω στο ελάχιστο το έργο τους, υπογράφοντας την παρούσα φόρμα. Οι στόχοι των παρατηρήσεών μου είναι αποκλειστικά παιδαγωγικοί και ερευνητικοί και θα διατηρηθεί η ανωνυμία όλων των παιδιών. Ευχαριστώ πολύ, Αναστασία Γκαϊνταρτζή Ημερομηνία:... Υπογραφή. KЁRKESЁ Më quajnë Anastasia Gaidartxi dhe jam mësuesja e gjuhës Anglishte në shkollën fillore të fëmijëve tuaj. Këtë vit shkollor bëj specializim në Universitetin Aristotelio që ka lidhje me gjuhën e fëmijevë të kopshtit dhe të shkollës fillore. Mësusët e tjerë dhe drejtori i shkollës më kanë dhënë lejën që të ndjek fëmijët tuaj në klasë. Ju lutem shumë të më lejoni dhe ju, të ndjek gjuhën që flasin fëmijët tuaj në disa mësime pa i shqetësuar fare. Ju lutem, ne qoftë se ini dacort, firmosni më poshtë. Qëllimi im është vetëm të mbleth informacione për studimet time pa u dukur asgjëkundi emri i fëmijëre tuaj. Faleminderit shumë, Anastasia Gaidartxi Data:. Firmosni këtu 12

5) Σύμβολα απομαγνητοφώνησης Παύση Διακοπή φράσης _ Επικάλυψη [ ] Έμφαση ομιλητή/τριας υπογράμμιση 13

6) Το αναλυτικό (δι)γλωσσικό προφίλ των παιδιών 1 1. Έντρι Η διγλωσσία του μπορεί να χαρακτηριστεί ως διαδοχική, αφού έχει μάθει την αλβανική πρώτη και τη μιλά στο σπίτι ενώ η επαφή του με την ελληνική ξεκινά με την είσοδο του στα νήπια. Είναι δυναμική, καθώς κατανοεί και παράγει λόγο και στις δύο γλώσσες και μπορεί να λειτουργήσει εξίσου ικανοποιητικά στην αλβανική στον προφορικό λόγο (κατανόηση- ομιλία). Στην ελληνική κατέχει προφορικό και γραπτό λόγο (και στις 4 δεξιότητες). Χρησιμοποιεί και τις δύο στην καθημερινή ζωή του με ευχέρεια. Ακόμη διαθέτει μία βασική επαφή με τον γραμματισμό στην αλβανική από το οικογενειακό πλαίσιο (ανάγνωση-βασικό επίπεδο). 2. Άρτα Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία 6 χρονών από Αλβανία. Δυναμική, καθώς κατανοεί και παράγει λόγο και στις δύο και τις χρησιμοποιεί στην καθημερινή της ζωή. Η επικοινωνιακή ικανότητα στην αλβανική είναι πιο αναπτυγμένη (κατανοεί και εκφράζεται καλύτερα), εντούτοις όμως μέσα σε 2,5 χρόνια η ικανότητα της στην ελληνική τη συναγωνίζεται (αναπτύσσοντας και γραμματισμό). Διαθέτει βασική επαφή με τον γραμματισμό στην αλβανική (2 χρόνια σε νηπιαγωγείο στην Αλβανία) αλλά και από το οικογενειακό πλαίσιο (αναγνωρίζει την αλφάβητο). 3. Φλορίμ Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία 5 χρονών από Αλβανία. Δυναμική, καθώς κατανοεί και παράγει λόγο και στις δύο. Η επικοινωνιακή του ικανότητα είναι εξίσου αναπτυγμένη και στις δύο γλώσσες, στην αλβανική σε κατανόηση και ομιλία ενώ στην ελληνική και στις 4 δεξιότητες. Αναγνωρίζει την αλφάβητο στην αλβανική (από την οικογένεια). 4. Εντόνα Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία 6 χρονών από Αλβανία και δυναμική. Η επικοινωνιακή ικανότητα στην αλβανική είναι πιο αναπτυγμένη (κατανοεί και εκφράζεται καλύτερα) αλλά μέσα σε 3 χρόνια η ικανότητα στην ελληνική έχει αναπτυχθεί εξίσου καλά (και στις 4 δεξιότητες). Διαθέτει βασικές δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική καθώς έχει τελειώσει την πρώτη δημοτικού στην Αλβανία και χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες εξίσου στην καθημερινή της ζωή (ανάγνωση- βασικό επίπεδο). 5. Ελόνα Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία σχεδόν ενός έτους από Αλβανία και δυναμική. Η ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες ενώ στην αλβανική κατανοεί και μιλά σε ικανοποιητικό βαθμό. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή. Μία 1 Στο προφίλ των παιδιών στηρίζομαι στα δεδομένα των διαφορετικών πηγών και μεθόδων και προσπαθώ να το περιγράψω ώστε να φωτίσω πτυχές της γλωσσικής τους χρήσης και των γλωσσικών τους αντιλήψεων στην ανάλυση. Δεν ακολουθώ συγκεκριμένο μοντέλο κατηγοριοποίησης της διγλωσσίας τους καθώς στόχος είναι η κοινωνικο-γλωσσική και ιδεολογική προσέγγιση των ζητημάτων της διγλωσσίας παρά η εξέταση και «διάγνωσή» της από γλωσσική-γνωστική σκοπιά. Ακόμη χρησιμοποιώ τους όρους ανισοβαρής ισοβαρής απλά για να έχει ο/η αναγνώστης/τρια μία ολοκληρωμένη εικόνα του προφίλ τους έχοντας υπόψη την κριτική που έχουν δεχτεί και τις υποδηλώσεις τους για τον τρόπο αντίληψης της διγλωσσίας. 14

πολύ βασική επαφή με τον γραμματισμό σε επίπεδο αναγνώρισης της αλφαβήτου από το οικογενειακό της περιβάλλον. 6. Λάουρα Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία 4 ετών από Αλβανία και δυναμική. Η ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες ενώ στην αλβανική κατανοεί και μιλά σε εξίσου ικανοποιητικό βαθμό. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή. Δεν διαθέτει επαφή με γραμματισμό στην αλβανική γλώσσα. 7. Ζαμίρα Διαδοχική διγλωσσία εφόσον ήρθε σε ηλικία 14 μηνών από την Αλβανία και η επαφή της με την ελληνική γλώσσα άρχισε με την είσοδο της στα νήπια.. Η ικανότητά της στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες. Κατανοεί και μιλά σε ικανοποιητικό βαθμό την αλβανική. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή. Διαθέτει επαφή με γραμματισμό στην αλβανική γλώσσα (ανάγνωση- βασικό επίπεδο) 8. Ιλίρ Διαδοχική διγλωσσία εφόσον ήρθε σε ηλικία 6 ετών από Αλβανία. Η ικανότητά του στην ελληνική υπερέχει (και στις 4 δεξιότητες) ενώ στην αλβανική κατανοεί σε ικανοποιητικό βαθμό αλλά μιλά λιγότερο καλά. Η διγλωσσία του δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως παθητική, γιατί το παιδί μιλά την αλβανική στην καθημερινή του ζωή, εντούτοις όμως με αρκετές δυσκολίες. Μπορεί ωστόσο να χαρακτηριστεί ως ανισοβαρής σε επίπεδο επικοινωνιακής ικανότητας και λειτουργίας στην αλβανική. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 9. Λούλε (αδερφή Άρτας) Διαδοχική διγλωσσία εφόσον ήρθε σε ηλικία 4 χρονών από Αλβανία. Δυναμική καθώς κατανοεί και παράγει λόγο και στις δύο και τις χρησιμοποιεί στην καθημερινή της ζωή. Η επικοινωνιακή ικανότητα στην αλβανική είναι πιο αναπτυγμένη (κατανοεί και εκφράζεται καλύτερα), εντούτοις μέσα σε 2,5 χρόνια η ικανότητα της στην ελληνική τη συναγωνίζεται (αρχίζοντας και την ανάπτυξη γραμματισμού). Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 10. Αριάνα Διαδοχική γιατί αν και γεννήθηκε στην Ελλάδα, έχει μάθει την αλβανική πρώτα, την οποία μιλούσε και μιλά στο σπίτι. Η επαφή της με την ελληνική γλώσσα ξεκίνησε με την είσοδο της στον παιδικό σταθμό σε ηλικία 2,5 ετών. Δυναμική, καθώς κατανοεί και παράγει λόγο και στις δύο γλώσσες και ισοβαρής καθώς μπορεί να λειτουργήσει εξίσου ικανοποιητικά στην αλβανική στον προφορικό λόγο μόνο (κατανόηση- ομιλία) ενώ στην ελληνική σε προφορικό και γραπτό (και στις 4 δεξιότητες). Χρησιμοποιεί και τις δύο στην καθημερινή ζωή της με σχετική ευχέρεια. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 11. Φατμίρ Διαδοχική γιατί, αν και γεννήθηκε στην Ελλάδα, έχει μάθει την αλβανική πρώτη και μιλά στο σπίτι, ενώ η επαφή του με την ελληνική γλώσσα ξεκίνησε με την είσοδο του στα νήπια. Δυναμική, κατανοεί και παράγει προφορικό λόγο εξίσου καλά και στις δύο γλώσσες. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 15

12. Ταρίκ Διαδοχική γιατί, αν και γεννήθηκε στην Ελλάδα, έχει μάθει την αλβανική πρώτη και μιλά στο σπίτι ενώ η επαφή του με την ελληνική γλώσσα ξεκίνησε με την είσοδο του στα νήπια. Δυναμική, καθώς κατανοεί και παράγει προφορικό λόγο και στις δύο γλώσσες, η επικοινωνιακή του όμως ικανότητα στην αλβανική υπερέχει της ελληνικής, λόγω των συχνών ταξιδιών και μακρόχρονης διαμονής στην Αλβανία. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή, αλλά στην αλβανική δείχνει περισσότερη ευχέρεια. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 13. Μπάρδι Διαδοχική διγλωσσία, εφόσον ήρθε σε ηλικία 7 χρονών από Αλβανία. Η επικοινωνιακή του ικανότητα στην αλβανική υπερέχει της ελληνικής, την οποία αρχίζει να αναπτύσσει κατά την περίοδο της έρευνας. Η αλβανική είναι η κυρίαρχη γλώσσα σε ικανότητα και λειτουργία. Διαθέτει και γραμματισμό στην αλβανική, αφού έχει ολοκληρώσει την πρώτη δημοτικού στην Αλβανία. Κατά τη φοίτηση του στην πρώτη τάξη του ελληνικού σχολείου έχει αρχίσει να κατανοεί και να διαβάζει στην ελληνική, δυσκολεύεται όμως εξαιρετικά στην παραγωγή προφορικού λόγου. 14. Ρέα Ταυτόχρονη διγλωσσία, γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα, εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο. Η ικανότητά της στην ελληνική υπερέχει (και στις 4 δεξιότητες) ενώ στην αλβανική κατανοεί σε ικανοποιητικό βαθμό αλλά δυσκολεύεται να παράγει προφορικό λόγο. Εντούτοις, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως παθητική, γιατί το παιδί μιλά την αλβανική, έστω και με αυτή τη περιορισμένη ικανότητα και με σταθερή εναλλαγή κωδίκων. Μπορεί ωστόσο να χαρακτηριστεί ως ανισοβαρής σε επίπεδο επικοινωνιακής ικανότητας και λειτουργίας (στην αλβανική). Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 15. Αγγέλα (αδερφή Ρέας) 16. Μπόρα (αδερφή Ζαμίρας) 17. Ρεζάρτα (αδερφή Λάουρας) Ταυτόχρονη διγλωσσία, γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο. Η ικανότητά της στην ελληνική υπερέχει (και στις 4 δεξιότητες) ενώ στην αλβανική κατανοεί και παράγει προφορικό λόγο σε ικανοποιητικό βαθμό. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. Ταυτόχρονη διγλωσσία γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα, εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο (η ελληνική με τη μεγαλύτερη αδερφή Ζαμίρα). Δυναμική, η ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες αλλά κατανοεί και μιλά σε ικανοποιητικό βαθμό την αλβανική. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή με σχετική ευχέρεια. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. Ταυτόχρονη διγλωσσία γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα, εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο (η ελληνική με τη μεγαλύτερη αδερφή Λάουρα). Η επικοινωνιακή της ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερη αναπτυγμένη ενώ στην αλβανική κατανοεί σε 16

ικανοποιητικό βαθμό αλλά δυσκολεύεται να μιλήσει. Η ικανότητα ομιλίας στην αλβανική παρουσιάζει μία φθίνουσα πορεία, που οφείλεται κυρίως στην άρνηση χρήσης της λόγω κοινωνικών και ψυχο-συναισθηματικών παραγόντων. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα 18. Μαρσέλα Ταυτόχρονη διγλωσσία γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο. Δυναμική, η ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες αλλά και στην αλβανική κατανοεί και μιλά σε εξίσου ικανοποιητικό βαθμό. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή της ζωή με σχετική ευχέρεια. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 19. Κοσταντίν Ταυτόχρονη διγλωσσία γιατί γεννήθηκε στην Ελλάδα και έμαθε και τις δύο γλώσσες σχεδόν ταυτόχρονα εφόσον στην οικογένεια χρησιμοποιούνται και οι δύο. Δυναμική, η ικανότητα στην ελληνική είναι περισσότερο αναπτυγμένη και στις 4 δεξιότητες αλλά και στην αλβανική κατανοεί και μιλά σε εξίσου ικανοποιητικό βαθμό. Χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες στην καθημερινή του ζωή με σχετική ευχέρεια. Δεν διαθέτει δεξιότητες γραμματισμού στην αλβανική γλώσσα. 17

7) Τα γράμματα των παιδιών και οι ζωγραφιές τους 18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

Στην παραπάνω ζωγραφιά η Άρτα (ψευδώνυμο), έχοντας μόλις συμπληρώσει ένα χρόνο παραμονής στην Ελλάδα γράφει το κείμενο της το οποίο απευθύνεται προς ένα καινούριο παιδί στην τάξη. Το κείμενο προκαλεί τις αρνητικές αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, οι οποίες μόλις το βλέπουν τη ζωγραφιά εστιάζουν στα ορθογραφικά της λάθη. Για να δώσουμε αξία στην προσπάθεια, την ανάγκη και επιθυμία του παιδιού να επικοινωνήσει γραπτώς, με τα γλωσσικά μέσα που διέθετε εκείνη τη χρονική στιγμή, αποφασίσαμε με την κα Τσοκαλίδου να το βάλουμε στο εξώφυλλο του Πολύδρομου 2. Οι αντιδράσεις των εκπαιδευτικών μόλις το είδαν δημοσιευμένο και σε περιοδικό ήταν ακόμη πιο αρνητικές. Το αντιλήφθηκαν ως ντροπή για τα αποτελέσματα τους ως δασκάλες. 29

30