ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΗΓ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΟΡΓΑΝΗΜΩΝ ΚΟΗΝΩΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: ΣΑ ΤΣΖΜΑΣΑ ΣΟΤ ΓΔΤΣΔΡΟΤ ΠΤΛΩΝΑ ΑΦΑΛΗΖ Ζ ΓΗΔΘΝΖ ΤΕΖΣΖΖ Δπηβιέπσλ: Γαβξηήι Ακίηζεο
πνπδάζηξηα: Δπαλζία ηαζνπνύινπ ΑΘΗΝΑ - 2003 2
Πεξίιεςε Ζ εξγαζία απηή πξαγκαηνπνηήζεθε σο ηειηθή εξγαζία ζηελ Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη εμεηάδεη ηε δηεζλή ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ αλάπηπμε ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο πνιιψλ αμφλσλ. Δηδηθά επηθεληξψλεηαη ζηε δηεξεχλεζε ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα, ηνπ ππιψλα ηεο επαγγεικαηηθήο αζθάιηζεο. Σν πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ δηεμάγεηαη ε ζπδήηεζε απηή απνηειεί ε θξίζε ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ σξίκαλζή ηνπο θαη ζην θαηλφκελν ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, θαη νη απφπεηξεο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη δηεζλψο γηα ηε κεηαξξχζκηζή ηνπο. Κεληξηθφο ζηφρνο ηεο εξγαζίαο είλαη ε ραξηνγξάθεζε ηνπ βαζηθνχ πιέγκαηνο ζεζκψλ πνπ επηδξνχλ ζηηο ελ ιφγσ κεηαξξπζκίζεηο, κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ ζέζεσλ θαη ησλ παξεκβάζεψλ ηνπο. Ζ κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηε δηεξεχλεζε ησλ βαζηθψλ παξεκβάζεσλ ηνπο κέζα απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία θαη ζηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ησλ βαζηθψλ θεηκέλσλ ησλ δξαζηεξηνπνηνχκελσλ ζηε δηακάρε. Μεηαμχ απηψλ θεληξηθφ ξφιν θαηέρνπλ νη Γηεζλείο Οξγαληζκνί θαη νη αληηπξνζσπεπηηθέο νξγαλψζεηο ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ. Ζ κειέηε καο έδεημε πσο, παξά ηελ θπξηαξρία ηνπ κνληέινπ ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο ζην επίπεδν ηνπ ζεσξεηηθνχ ιφγνπ, ηα κνληέια πνπ πξνηείλνληαη απφ ηνπο Γηεζλείο Οξγαληζκνχο γηα ηελ αζθάιηζε είλαη ηνπιάρηζηνλ ηξία. Με βάζε ηε δηαπίζησζε απηή, επηρεηξείηαη ε αλίρλεπζε ησλ πξνηάζεσλ πνιηηηθήο θαη ησλ θνηλσληθψλ απνηειεζκάησλ ζηα νπνία ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ε εθαξκνγή ησλ κνληέισλ απηψλ. Δπηρεηξείηαη επίζεο κία απνηίκεζε ηνπ ξφινπ ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαζψο εθηηκνχκε πσο ν παξάγνληαο απηφο επηδξά απνθαζηζηηθά ζηε δηαζθάιηζε ηεο πνιηηηθή λνκηκνπνίεζεο ησλ ππφ κειέηε κεηαξξπζκίζεσλ. Ζ αθαίξεζε απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα, πνπ θάζε κνληέιν αληηπξνζσπεχεη, απνηειεί έλα ζεκείν εθθίλεζεο ηεο ζπδήηεζεο. Δπεηδή φκσο νη ζπλέπεηεο ηεο εθαξκνγήο νπνηνπδήπνηε απφ ηα πξνηεηλφκελα κνληέια είλαη δπλαηφ λα είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο γηα ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία, ζεσξνχκε πσο ε κειέηε ζε βάζνο ησλ πξνυπνζέζεσλ εθαξκνγήο ηνπο θαη ησλ επηπηψζεψλ ηνπο φζν θαη ν εθηελήο δηάινγνο κεηαμχ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ κεξψλ απνηεινχλ νπζηαζηηθέο πξνθείκελεο ηεο επηηπρίαο νπνηαζδήπνηε αλάινγεο κεηαξξχζκηζεο. 3
Λέμεηο-θιεηδηά: πνιχ-αμνληθά ζπζηήκαηα ζπληαμηνδφηεζεο, επαγγεικαηηθή αζθάιηζε, ζπληαμηνδνηηθφ θαζεζηψο, ζπληαμηνδνηηθφ ηακείν, ζηαηηθά αλαδηαλεκεηηθφ ζχζηεκα ρξεκαηνδφηεζεο, θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα ρξεκαηνδφηεζεο, θαζεζηψο θαζνξηζκέλεο παξνρήο, θαζεζηψο θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο, ηξηκεξήο κνξθή δηαθπβέξλεζεο, θνηλσληθφο δηάινγνο. 4
Summary This paper is a thesis, prepared for the National School of Public Administration of Greece. It focuses on the international discussion concerning the implementation of multi-pillar pension schemes. In particular this thesis focuses on the second pillar, the pillar of occupational pensions. The whole discourse has been developed in the context of a crisis of national pensions systems and the related attempts of their transformation. The main objective of the thesis is to trace the basic constitutional network, that has an impact on these attempts of transformation, through the analysis of the related positions and interventions. The method that is used is based on scrutinizing the impact of the intervention of the main constitutional actors through the international bibliography; as well as on the content analysis of their basic texts on the subject. Among these actors, the role of International Governmental Organizations stands out as well as the role of the organizations of social partners. One of the results of our study is that the proposed by the NGO s pension models are at least three, notwithstanding the dominance in the theoretical discourse of the World Bank s model. In relation to this, it is attempted to trace out the implications for policy choice as well as the results, that would imply for society, an implementation of these models. We also try to make an assessment of the role of social dialogue, as we consider it to be crucial for the political legitimation of these transformations. The abstraction that every model entails is a starting point for the related discussion. The consequences of the implementation of any such model could be very important, as far as social protection is concerned. This being the case, we assume that a scrutiny of all possible repercussions of the implementation of any such model as well as a thorough dialogue among the related parts are preconditions for the success of any transformation. Keywords: multi-pillar pension systems, occupational pensions, pension plan, pension fund, pay as you go system, funded system, defined benefit plan, defined contribution plan, tripartite government, social dialogue. 5
6
Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ 1.Δηζαγσγή. 8 2.Σν ζχζηεκα ησλ ηξηψλ ππιψλσλ θαη νη πνιηηηθέο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο. 11 2.1. Ζ ζέζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο γηα ηα ζπζηήκαηα ζπληαμηνδφηεζεο θαη ην ζχζηεκα ησλ ηξηψλ ππιψλσλ. 11 2.2 Οη πξνηάζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα αζθάιηζεο. 18 3. Ζ πξαγκαηηθφηεηα ηεο κεηάβαζεο ζε λέα ζρήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. 26 3.1 Σν ζχζηεκα ηεο Υηιήο θαη ν αληίινγνο γηα ην ελ ιφγσ ζχζηεκα αιιά θαη ζηηο αηηηάζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο. 26 3.2 Άιιεο πεξηπηψζεηο κεηάβαζεο ζε πνιπαμνληθά ζπζηήκαηα θαη νη ζρεηηθέο παξεκβάζεηο ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ. 33 4. Οη Παξεκβάζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. 48 4.1 Οη παξεκβάζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηελ αλάπηπμε ησλ επαγγεικαηηθψλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. 48 4.2 Ζ ζπκβνιή ηνπ Γ.Δ.Κ ζηε ζπγθξφηεζε ησλ απφςεσλ πνπ αθνξνχλ ζηα επαγγεικαηηθά ζπζηήκαηα ζπληαμηνδφηεζεο. 62 5. Οη παξεκβάζεηο ηνπ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Οηθνλνκηθή πλεξγαζία θαη Αλάπηπμε (Ο.Ο..Α.). 65 6. Οη ζέζεηο θαη παξεκβάζεηο ηεο Γηεζλνχο Οξγάλσζεο Δξγαζίαο. 72 8. Βηβιηνγξαθία 85 9. Πεγέο απφ ην δηαδίθηπν. 90 10. Παξαξηήκαηα 92 Παξάξηεκα Η. Πεγέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ αθνξνχλ ζην πεδίν ησλ επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ. 92 Παξάξηεκα ΗΗ. Ννκνινγία Γ.Δ.Κ. 94 Μορφοποιήθηκε Μορφοποιήθηκε 7
Παξάξηεκα ΗΗΗ. ΑΡΥΔ ΡΤΘΜΗΖ ΣΩΝ ΔΠΔΝΓΤΔΩΝ ΣΩΝ ΑΦΑΛΗΣΗΚΩΝ ΔΣΑΗΡΔΗΩΝ ΚΑΗ ΣΩΝ ΤΝΣΑΞΗΟΓΟΣΗΚΩΝ ΣΑΜΔΗΩΝ 95 Μορφοποιήθηκε 1. 1. Δηζαγσγή. Μορφοποιημένo: Κοσκκίδες και αρίθμηζη Ζ εξγαζία απηή θηινδνμεί λα πξαγκαηνπνηήζεη κία επηζθφπεζε ηεο δηεζλνχο ζπδήηεζεο γηα ηε ζπγθξφηεζε πνιπαμνληθψλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηε ζπγθξφηεζε ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα αζθάιηζεο, ηνπ ππιψλα ηεο επαγγεικαηηθήο αζθάιηζεο. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 παξαηεξήζεθε δηεζλψο κία ηάζε κεηαξξχζκηζεο ησλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο θαζψο θαη κία ζηξνθή ζε πνιιέο ρψξεο ζηε ζηήξημε ζε πνιπαμνληθά ζπζηήκαηα αζθάιηζεο, σο κία απφπεηξα άκβιπλζεο ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεηψπηδαλ ηα δεκφζηα αλαδηαλεκεηηθά ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο. ηελ πνξεία απηή ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ησλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο ζεσξνχκε πσο ν ξφινο κεγάισλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ δελ ήηαλ ακειεηένο, κέζσ θπξίσο ησλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ ηνπο παξεκβάζεσλ θαη ηεο παξνρήο ζπκβνπιψλ θαη ηερλνγλσζίαο ζηα δηάθνξα θξάηε. Ζ ελ ιφγσ εξγαζία ζηνρεχεη ζηελ αλάιπζε ηεο ζεσξεηηθήο ζπδήηεζεο θαη ησλ πνιηηηθψλ ζε δηεζλέο επίπεδν ζε φηη αθνξά ζην κεηαζρεκαηηζκφ ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη εηδηθφηεξα ζηελ εηζαγσγή ηνπ ππιψλα ηεο επαγγεικαηηθήο αζθάιηζεο. Πξσηαξρηθφ καο ζηφρνο απνηειεί ε ζπγθξηηηθή κειέηε θαη απνηίκεζε ησλ ζέζεσλ θαη παξεκβάζεσλ ζην δήηεκα Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ, φπσο είλαη ε Παγθφζκηα Σξάπεδα, ν Ο.Ο..Α., ε Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο, ε Δπξσπατθή Έλσζε θαζψο ππνζέηνπκε φηη απηέο επηδξνχλ θαζνξηζηηθά ηε δηακφξθσζε ηεο δηεζλνχο ζπδήηεζεο. ηφρνο καο είλαη ε δηαθξίβσζε ησλ ηνκψλ αιιά θαη ησλ απνθιίζεσλ κεηαμχ ησλ ζέζεσλ ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ θαζψο ππνζέηνπκε φηη απηέο επεξεάδνπλ θαζνξηζηηθά ηε δηακφξθσζε ηεο δηεζλνχο ζπδήηεζεο, ψζηε λα θαηαλνεζεί εαλ νη ζέζεηο ηνπο ζπγθξνηνχλ δηαθνξεηηθά κνληέια γηα ηελ αζθάιηζε. Δπηκέξνπο ζηφρν καο απνηειεί επίζεο ε δηαθξίβσζε αιιά θαη ηνπ ξφινπ άιισλ δξψλησλνξγαλψζεσλ, φπσοφπσο π.ρ. π.ρ. ησλ νξγαλψζεσλ ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θη επνκέλσο ηνπ ξφινπ πνπ θαηείρε ν θνηλσληθφο δηάινγνο ζηνπο ππφ κειέηε κεηαζρεκαηηζκνχο. Θα απνπεηξαζνχκε δειαδή λα κειεηήζνπκε ην ξφιν πνπ δηεηέιεζαλ βαζηθνί δξψληεο ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο αιιά θαη ηνπηθνί δξψληεο ζηε 8
δηακφξθσζε ησληο εμειίμεσλεηο. Δπηκέξνπο ζηφρνπο απνηεινχλ επίζεο ε θαηαλφεζε ησλ παξεκβάζεσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαζψο θαη ηνπ πθηζηάκελνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ζην επίπεδν ηεο έλσζεο. Ζ κεζνδνινγία πνπ ζα αθνινπζήζνπκε βαζίδεηαη ζηε δηεξεχλεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πεξηπηψζεσλ κεηάβαζεο αιιά θαη ησλ θπξηφηεξσλ ζέζεσλ θαη παξεκβάζεσλ ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ θαη άιισλ νξγαλψζεσλ, κέζσ ηεο αλαδήηεζεο ησλ ζρεηηθψλ θεηκέλσλ ζην δηαδίθηπν θαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία, ηεο ζπγθξηηηθήο απνηίκεζεο θαη ηεο αλάιπζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Δπηιέμακε επίζεο λα θαηαρσξήζνπκε ηηο πεγέο πνπ αθνξνχλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηε κεηαθξαζκέλε απφ εκάο εθδνρή ησλ αξρψλ πνπ έρεη πηνζεηήζεη ν Ο.Ο..Α. γηα ηε ξχζκηζε ησλ επελδχζεσλ ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ηακείσλ, ζε εηδηθφ παξάξηεκα ζην ηέινο ηεο εξγαζίαο. Θεσξνχκε πσο ην ζέκα ηεο ελ ιφγσ εξγαζίαο είλαη ηδηαίηεξα επίθαηξν θαη έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηε Γεκφζηα Γηνίθεζε δηφηη κφιηο πξηλ απφ έλα ρξφλν ςεθίζηεθε, ζην πιαίζην ηεο κεηαξξχζκηζεο ησλ δνκψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ν λφκνο 3029/2002. κmεηαμχ ησλ δηαηάμεσλ ηνπ νπνίνπλφκνπ απηνχ αλήθνπλ θαη εθείλεο πνπ αθνξνχλ ζηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία Σακείσλ Δπαγγεικαηηθήο Αζθάιηζεο, γηα πξψηε θνξά ζηελ Διιάδα. Καζψο ν ζεζκφο είλαη εληειψο θαηλνχξηνο γηα ηελ Διιάδα ζα ήηαλ ρξήζηκν, αληιψληαο απφ ηε δηεζλή ζπδήηεζε θαη εκπεηξία, λα θαηαλνήζνπκε ην πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ εηζάγεηαη θαη λα νδεγεζνχκε ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ην κέιινλ ηνπ ζεζκνχ, ηηο πξνυπνζέζεηο ιεηηνπξγίαο ηνπ θαη ηε ζπζρέηηζε ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα κε ηνπο άιινπο ππιψλεο αζθάιηζεο. Ζ εξγαζία πεξηιακβάλεη επηά βαζηθέο ζεκαηηθέο ελφηεηεο. Ζ ελφηεηα πνπ αθνινπζεί ηεο εηζαγσγήο αθνξά ζηηο ζέζεηο ηεο παγθφζκηαο Σξάπεδαο γηα ηελ αλάπηπμε πνιπαμνληθψλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο. Ζ ηξίηε ελφηεηα αθνξά ζηελ ζθηαγξάθεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηεο κεηάβαζεο ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο, ζην ξφιν πνπ δηαδξακάηηζαλ εθεί νη παξεκβάζεηο ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ θαη ηνπηθψλ δξψλησλ, φπνπ απηφ θαηέζηε δπλαηφ λα εληνπηζζεί, θαζψο θαη ζηε δηάγλσζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αλαθχπηνπλ κέζα απφ απηνχο ηνπο κεηαζρεκαηηζκνχο. Ζ επφκελε ελφηεηα αθνξά ζηηο ζεζκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο παξεκβάζεηο ηεο Δπξσπατθή Έλσζεο ζην δήηεκα. Ζ πέκπηε θαη έθηε ελφηεηα εληνπίδνληαη ζηηο ζέζεηο ηνπ Οξγαληζκνχ γηα ηελ Οηθνλνκηθή πλεξγαζία θαη Αλάπηπμε (ΟΟΑ) θαζψο θαη ζε εθείλεο ηεο Γηεζλνχο Οξγάλσζεο Δξγαζίαο (ΓΟΔ). ηνλ επίινγν επηρεηξείηαη κεηαμχ 9
άιισλ ε απνηίκεζε ησλ δηαθνξεηηθνχ είδνπο επηδξάζεσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε ζεσξεηηθή δηακάρε θαη ζηνπο ππφ κειέηε κεηαζρεκαηηζκνχο, ε αμηνιφγεζε ηνπ ξφινπ ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ θαζψο θαη κία θσδηθνπνίεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ πξνηεηλφκελσλ κνληέισλ γηα ηελ αζθάιηζε. 10
2.Σν ζύζηεκα ησλ ηξηώλ ππιώλσλ θαη νη πνιηηηθέο ηεο Παγθόζκηαο Σξάπεδαο. 2.1. Η ζέζε ηεο Παγθόζκηαο Σξάπεδαο γηα ηα ζπζηήκαηα ζπληαμηνδόηεζεο θαη ην ζύζηεκα ησλ ηξηώλ ππιώλσλ. Ζ ζπζηάζεηο θαη ε βνήζεηα πνπ παξείρε ν ρξεκαηνδνηηθφο νξγαληζκφο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο γηα ηελ αλαζεψξεζε ησλ δεκνζίσλ ζπληαμηνδνηηθψλ ηνπο ζπζηεκάησλ αιιά θαη νη πξνηάζεηο αλαζεψξεζεο πξνο ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο επεξεάζζεθε ζεκαληηθά απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ εξεπλεηηθνχ πνξίζκαηνο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο γηα ηηο πξνηεηλφκελεο πνιηηηθέο κε ηίηιν Averting the Old Age Crisis. Policies to Protect the Old and Promote Growth, ην νπνίν παξνπζηάζηεθε πξψηε θνξά ηνλ Οθηψβξην 1994 ζηελ εηήζηα ζπλέιεπζε ηνπ νξγαληζκνχ θαζψο θαη ζε εθείλε ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ. Ζ κειέηε, πνπ απνηειεί θείκελν γεληθήο εθαξκνγήο θη εθθξάδεη θπξίσο πνιηηηθέο απφςεηο, πεξηέγξαθε ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεηψπηδαλ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα ζηηο ρψξεο φινπ ηνπ θφζκνπ θαη πξφηεηλε λέεο ιχζεηο. Ζ εθαξκνγή ησλ ιχζεσλ απηψλ ππνβνεζήζεθε απφ ηνλ ελ ιφγσ νξγαληζκφ ζε πνιιέο ρψξεο κε ηελ παξνρή δαλείσλ αιιά θαη άιισλ ππεξεζηψλ, φπσο ηελ παξνρή ηερληθψλ ζπκβνπιψλ αιιά θαη ην άλνηγκα ηνπ δεκνζίνπ δηαιφγνπ γηα ηελ επξχηεξε θαηαλφεζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ δεηεκάησλ. χκθσλα κε ηελ έθζεζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο ε ζχληαμε γήξαηνο αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν. ηελ Αζία θαη ζηελ Αθξηθή ππάξρνπλ εθηεηακέλα ζπγγεληθά δίθηπα αιιά απηά βαζκηαία εμαζζελνχλ ππφ ην βάξνο ησλ κεηαθηλήζεσλ ζηηο πφιεηο, ησλ πνιέκσλ θαη ησλ ιηκψλ. Ζ πίεζε πνπ αζθείηαη ζηα άηππα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαζηζηά αλαγθαία ηελ πηνζέηεζε ηππηθψλ ζπζηεκάησλ δηαθχιαμεο εηζνδήκαηνο κε ηελ ηαπηφρξνλε δηαηήξεζε ησλ άηππσλ δηθηχσλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. ηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ζηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ζηελ πξψελ νβηεηηθή Έλσζε ην ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα δηαβξψζεθε απφ ηελ ηαθηηθή ησλ πξφσξσλ ζπληαμηνδνηήζεσλ θαη ηα πςειά επηδφκαηα. 11
Καηά ηελ άπνςε ησλ ζπγγξαθέσλ ηνπ θεηκέλνπ, νη πςειέο ζπλεηζθνξέο εθιακβάλνληαη ζπρλά απφ ηνπο εξγαδφκελνπο σο θφξνη θαη φρη σο ην αληίηηκν κηαο ππεξεζίαο πνπ ηνπο παξέρεηαη. Ζ αληίιεςε απηή νδεγεί ηνπο εξγαδφκελνπο ζε ρεηξηζκνχο γηα λα απνθχγνπλ ηηο ζπλεηζθνξέο ρσξίο λα ράζνπλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαη παξάιιεια ζεσξείηαη σο ππεχζπλε γηα ηελ δεκηνπξγία ελφο κεγάινπ άηππνπ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Ζ κεγάιε έθηαζε ηνπ άηππνπ ηνκέα ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ζεσξείηαη φηη απνηππψλεη αθξηβψο ηελ πξνζπάζεηα απνθπγήο ησλ ζπλεηζθνξψλ. Οη ζηξεβιψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη κε απηφ ηνλ ηξφπν ζηελ αγνξά εξγαζίαο κεηψλνπλ ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα, σζνχλ ηηο εηζθνξέο ζε αθφκε πςειφηεξα επίπεδα ελψ ε πεξηνξηζκέλε απνηακίεπζε θαη άξα ε πεξηνξηζκέλε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ επηβξαδχλνπλ πεξαηηέξσ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ηα ζπληαμηνδνηηθά θαζεζηψηα ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη θπξίσο κε ην θαηλφκελν ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο, πνπ αλακέλεηαη λα αζθήζεη ζε απηά ζεκαληηθέο πηέζεηο ζην κέιινλ, αιιά θαη κε ηελ σξίκαλζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη κε ηε ζηαζηκφηεηα ηεο παξαγσγηθφηεηάο ησλ ρσξψλ απηψλ. Σξεηο είλαη νη βαζηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα κηαο ρψξαο πξέπεη λα θαιχπηνπλ, φπσο ππνζηεξίδεη ε έθζεζε, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίδνπλ ηε ζχληαμε γήξαηνο θαη λα κελ ζπζζσξεχνπλ πξνβιήκαηα. Οη ιεηηνπξγίεο απηέο είλαη ε αλαδηαλνκή, δειαδή κία κεηαβίβαζε εηζνδήκαηνο πξνο ηνπο πεξηζζφηεξν θησρνχο, ε απνηακηεπηηθή ιεηηνπξγία πνπ επηθέξεη κία εμνκάιπλζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ βίνπ θαη ε αζθαιηζηηθή ιεηηνπξγία, ε νπνία παξέρεη πξνζηαζία έλαληη ηνπ θηλδχλνπ ηνπ εμαλεκηζκνχ ησλ αηνκηθψλ απνηακηεχζεσλ πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ ε νηθνλνκηθή χθεζε, ν πιεζσξηζκφο, νη θαθέο επελδπηηθέο επηινγέο ή ε απνηπρία ησλ δεκφζησλ ζπληαμηνδνηηθψλ πξνγξακκάησλ. Σξία είλαη επίζεο ηα εξγαιεία-ππιψλεο, ππνζπζηήκαηα ηεο αζθάιηζεο γήξαηνο, πνπ ζα πξέπεη λα αλαπηχμεη έλα θξάηνο γηα λα δηαζθαιίζεη ηε ζχληαμε γήξαηνο θαη ηαπηφρξνλα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Ο πξψηνο ππιψλαο είλαη έλα ζχζηεκα ππφ δεκφζηα δηαρείξηζε, ζην νπνίν ε ζπκκεηνρή είλαη ππνρξεσηηθή. Σν ζχζηεκα απηφ έρεη ηνλ πεξηνξηζκέλν ζηφρν ηεο κείσζεο ηεο θηψρεηαο αλάκεζα ζηνπο ειηθησκέλνπο θαη ηεο εμαζθάιηζεο ελφο ειαρίζηνπ επηπέδνπ δηαβίσζεο, ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηε θνξνινγία θαη έρεη αλαδηαλεκεηηθφ ραξαθηήξα. 12
Ο δεχηεξνο ππιψλαο ηίζεηαη ππφ ηδησηηθή δηαρείξηζε, είλαη ππνρξεσηηθφο θαη ιεηηνπξγεί έρνληαο σο βάζε ην θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα. Ο ππιψλαο απηφο κπνξεί λα απνηειείηαη είηε απφ ηδησηηθνχο ινγαξηαζκνχο απνηακίεπζεο είηε απφ επαγγεικαηηθά ηακεία. Ο ηξίηνο ππιψλαο ηνπ ζπζηήκαηνο θαιχπηεη ηελ εζεινληηθή απνηακίεπζε θαη κπνξεί λα ιάβεη ηε κνξθή ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο ή επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ, φπνπ ε ππαγσγή είλαη πξναηξεηηθή. Ο ππιψλαο απηφο παξέρεη κία πξφζζεηε πξνζηαζία γηα ηα άηνκα πνπ επηζπκνχλ λα έρνπλ έλα επηπιένλ εηζφδεκα ζηελ ηξίηε ειηθία. Ζ επηινγή ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ηξηψλ ππιψλσλ αηηηνινγείηαη ζην θείκελν ηεο έθζεζεο κε ηελ αλάδεημε ησλ αδπλακηψλ πνπ ζα είρε ε ζηήξημε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζε έλα ππιψλα. Ζ ζηήξημε ηνπ ζπζηήκαηνο απνθιεηζηηθά ζε έλα δεκφζην αλαδηαλεκεηηθνχ ραξαθηήξα ππιψλα ζεσξείηαη φηη έρεη σο ζπλέπεηα ην ρακειφ θφζηνο θαη ηηο απμεκέλεο κεηαβηβάζεηο γηα ηηο πξψηεο γελεέο αζθαιηζκέλσλ. Γηα ηηο επφκελεο γελεέο δηθαηνχρσλ ε επηινγή απηή ζεσξείηαη φηη επηθπιάζζεη πεξηνξηζκέλεο κεηαβηβάζεηο εμαηηίαο ηεο σξίκαλζεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, πνπ απμάλνπλ ηηο δαπάλεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ ηαθηηθή ησλ πξφσξσλ ζπληαμηνδνηήζεσλ θαη ησλ απμεκέλσλ επηδνκάησλ νθείινληαη ζηνλ ειιηπή ζρεδηαζκφ πνπ ζπρλά δηαθξίλεη ην ζχζηεκα, ην νπνίν απνηειεί ζπρλά αληηθείκελν πνιηηηθήο ρεηξαγψγεζεο. Θεσξείηαη επίζεο φηη πξαγκαηνπνηνχληαη αδηθίεο ζε φηη αθνξά ζηελ αλαδηαλνκή θαζψο νη κεγαιχηεξεο κεηαβηβάζεηο ζπρλά απνδίδνληαη ζε δηθαηνχρνπο πνπ ήηαλ πςειφκηζζνη. Ζ απνθιεηζηηθή ζηήξημε ζε έλα δεκφζην ππιψλα απμάλεη, ζχκθσλα κε ηελ έθζεζε, ην θίλεηξν δηαθπγήο απφ ηηο εηζθνξέο, δεκηνπξγεί ζηξεβιψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη επίζεο εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο αγνξάο θεθαιαίνπ κέζσ ηεο κεησκέλεο απνηακίεπζεο πνπ πξνθαινχλ νη ππέξνγθεο ζπληάμεηο ησλ πξψησλ δηθαηνχρσλ. ε κία ελδερφκελε απνηπρία ηνπ ζπζηήκαηνο νη δηθαηνχρνη δελ δηαζέηνπλ άιιν ζεζκηθφ κέζν ζηήξημεο. Παξνκνίσο αξλεηηθά απνηειέζκαηα ζα είρε ε απνθιεηζηηθή ζηήξημε ζε ηδησηηθά δηεπζπλφκελα επαγγεικαηηθά ζπληαμηνδνηηθά θαζεζηψηα. Θα ήηαλ δπλαηφ λα δεκηνπξγήζεη εκπφδηα ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο εξγαζίαο ελψ ε ιεηηνπξγία ηεο αλαδηαλνκήο ζα ήηαλ πνιχ ζπξξηθλσκέλε. Αλαγλσξίδεηαη επίζεο πσο ε επηινγή απηή δελ πξνζηαηεχεη εθείλνπο πνπ δηαζέηνπλ κηθξή επαγγεικαηηθή εκπεηξία ή εθείλνπο πνπ εκθαλίδνπλ πςειή επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα. Κάησ απφ νξηζκέλεο 13
ζπλζήθεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θεθαιαηνπνίεζή ησλ ζπζηεκάησλ απηψλ θαη ηελ ηήξεζε παγίσλ απνζεκαηηθψλ είλαη δπλαηφ λα παξνπζηαζηεί αζέηεζε εθπιήξσζεο ππνρξέσζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ εξγνδφηε ή ηεο αζθαιηζηηθήο εηαηξείαο. Ζ ζηήξημε ηνπ ζπζηήκαηνο ζε ηδησηηθνχο ινγαξηαζκνχο απνηακίεπζεο ζεσξείηαη πσο κπνξεί λα εληζρχζεη ηελ αλάπηπμε ηεο αγνξάο θεθαιαίσλ ελψ δελ έρεη ζηξεβισηηθέο επηπηψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη δελ ελέρεη θίλδπλν ηεο πνιηηηθήο ρεηξαγψγεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Ωζηφζν ε επηινγή ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο σο κνλαδηθνχ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο δελ απαληά ζην πξφβιεκα ηνπ ράζκαηνο ελεκέξσζεο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ ή ζην πξφβιεκα ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θηψρεηαο θαη ηεο χπαξμεο αηφκσλ πνπ νη πνιχ ρακειέο απνιαβέο ηνπο παξεκπνδίδνπλ θάζε απνηακίεπζε Τπφ ηελ έλλνηα απηή ζα ήηαλ θνηλσληθά αλάιγεηε ε απνθιεηζηηθή ζηήξημε ζε ηδησηηθνχο ινγαξηαζκνχο απνηακίεπζεο. Ζ επηινγή απηή δελ κπνξεί επίζεο λα εγγπεζεί ην χςνο ησλ κειινληηθψλ απνιαβψλ έλαληη ηεο πηζαλφηεηαο θαθψλ επελδπηηθψλ επηινγψλ ή ηεο εκθάληζεο νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη κάιινλ δελ επαξθεί σο απνηακηεπηηθφ κέζν ζηηο πεξηπηψζεηο εκθάληζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο καθξνδσίαο. H ζπζζψξεπζε ησλ πξνεγνχκελσλ πξνβιεκάησλ θαηαδεηθλχεη θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε έθζεζε ηελ αλάγθε εθαξκνγήο ελφο ζπζηήκαηνο πνιιαπιψλ ππιψλσλ, κε ην ζπλαθή δηαρσξηζκφ ηεο αλαδηαλεκεηηθήο απφ ηελ απνηακηεπηηθή ιεηηνπξγία, πνπ ζεσξείηαη ε ιχζε γηα ηελ απνθπγή ησλ ελ ιφγσ πξνβιεκάησλ. Σν κνίξαζκα ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δηαθνξεηηθέο νηθνλνκηθέο θαη δηαρεηξηζηηθέο αξρέο έρεη σο ζπλέπεηα κία δηαζπνξά ησλ ιεηηνπξγηψλ ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. Έηζη ν πξψηνο ππιψλαο επηηειεί ηε ιεηηνπξγία ηεο αλαδηαλνκήο ελψ ν δεχηεξνο θαη ν ηξίηνο ππιψλαο θαιχπηνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο απνηακίεπζεο. Ο δηαρσξηζκφο ησλ δχν απηψλ ιεηηνπξγηψλ ζπλεηζθέξεη ζηε δηαηήξεζε ελφο κηθξνχ κεγέζνπο δεκνζίνπ ππιψλα θαη ζηελ απνθπγή πνιιψλ απφ εθείλα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζεσξνχληαη παξειθπφκελα ηνπ ηεξαζηίνπ κεγέζνπο ησλ δεκφζησλ ζπζηεκάησλ. Ζ αζθαιηζηηθή ιεηηνπξγία παξέρεηαη θαη απφ ηνπο ηξεηο ππιψλεο, επηινγή πνπ επηβάιιεηαη απφ ηελ αλάγθε δηαζπνξάο ηνπ θηλδχλνπ ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο ηεο δηαθηλδχλεπζεο. Ο πξψηνο ππιψλαο, πνπ είλαη δεκφζηα δηαρεηξηδφκελνο, ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηε θνξνινγία θαη δίλεη έηζη ηε δπλαηφηεηα παξνρήο ζπληάμεσλ ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ. Παξέρεη επίζεο ηε δπλαηφηεηα ηεο αλαδηαλνκήο 14
πξνο φθεινο ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα δηαζθάιηζεο έλαληη θαθψλ επελδπηηθψλ επηινγψλ, νηθνλνκηθήο χθεζεο, πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ θαη γεληθά ησλ απνηπρηψλ ηεο αγνξάο. Καηά ηελ άπνςε ησλ ζπγγξαθέσλ ηνπ θεηκέλνπ φκσο ν ππιψλαο απηφο ζα πξέπεη λα έρεη πεξηνξηζκέλν κέγεζνο ψζηε λα επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε ησλ άιισλ ππιψλσλ αιιά θαη πεξηνξηζκέλνπο ζηφρνπο, ψζηε λα απνθιείεηαη ε αιφγηζηε αλαδηαλνκή ζην πιαίζην ηεο ίδηαο γεληάο δηθαηνχρσλ ή θαη κεηαμχ ησλ γελεψλ θαη λα απνθεχγεηαη ε επηβνιή πςειήο θνξνινγίαο, πνπ ζεσξείηαη φηη πξνθαιεί ζηξεβιψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Σν ζχζηεκα ζπκπιεξψλεηαη απφ ην δεχηεξν ππιψλα ησλ επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ ή ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο, ν νπνίνο είλαη ππνρξεσηηθφο θαη ιεηηνπξγεί κε βάζε ην θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα θαη ηνλ ηξίην ππιψλα ν νπνίνο ζπγθξνηείηαη απφ ηα ίδηα ζπζηαηηθά κέξε κε ην δεχηεξν ππιψλα, ιεηηνπξγεί φκσο ζε πξναηξεηηθή βάζε θαη πξνζθέξεη κία επηπιένλ πξνζηαζία ζε εθείλνπο πνπ ην επηζπκνχλ. Ζ έθζεζε δίλεη δηαθνξεηηθέο ζπληαγέο κεηάβαζεο ζε έλα ζχζηεκα πνιιαπιψλ ππιψλσλ, πνπ θαζνξίδνληαη απφ ηελ θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο, ηελ αλάπηπμε ησλ ρξεκαηηζηηθψλ ζεζκψλ θαη ηε ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο. Γηα ηηο νηθνλνκίεο ρακεινχ θαηά θεθαιή εηζνδήκαηνο, κε αλεπαξθή αλάπηπμε ηεο θεθαιαηαγνξάο ζπζηήλεηαη κία πνιχ ζηαδηαθή κεηάβαζε. Γηα ηηο παιαηφηεξεο νηθνλνκίεο ησλ ρσξψλ ηνπ Ο.Ο..Α. ή ησλ ρσξψλ Αλαηνιηθήο Δπξψπεο ή νξηζκέλσλ ρσξψλ ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, πνπ αληηκεησπίδνπλ έληνλα ην θαηλφκελν ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο ε ζπληαγή ηεο κεηάβαζεο είλαη δηαθνξεηηθή. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ζπζηήλεηαη θαηαξρήλ ν κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ δεκφζηνπ ππιψλα. Πεξηιακβάλεη ν κεηαζρεκαηηζκφο απηφο ηελ άλνδν ηνπ νξίνπ ζπληαμηνδφηεζεο, ηε κείσζε ησλ πξφσξσλ ζπληαμηνδνηήζεσλ, ηε κείσζε ηνπ χςνπο ησλ επηδνκάησλ, ηελ εμνκνίσζε ησλ επηδνκάησλ κε ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε ελφο ειάρηζηνπ επηπέδνπ εηζνδήκαηνο, ηε ζπλαθή κείσζε ησλ θφξσλ θαη ηε δηεχξπλζε ηεο βάζεο ησλ θνξνινγνπκέλσλ αηφκσλ. Ωο δεχηεξν ζηάδην αθνινπζεί ε εηζαγσγή ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα ζπληαμηνδφηεζεο θαη ησλ ζρεηηθψλ ξπζκίζεσλ. ην ζηάδην απηφ ππάξρνπλ ηξεηο ελαιιαθηηθέο δπλαηφηεηεο γηα ηε κεηάβαζε. Ζ ζηαδηαθή κεηάβαζε πνπ αθνινχζεζαλ νη ρψξεο ηνπ Ο.Ο..Α. πεξηιακβάλεη ηε κείσζε ηνπ κεγέζνπο ηνπ δεκφζηνπ ππιψλα θαη ην ηαπηφρξνλν ζηαδηαθφ επαλαεπηκεξηζκφ ησλ ζπλεηζθνξψλ ζε έλα δεχηεξν θεθαιαηνπνηεηηθφ ππιψλα ή ελαιιαθηηθά ηε δηαηήξεζε ηνπ χςνπο ησλ επηδνκάησλ ηνπ δεκφζηνπ ππιψλα θαη ηελ ηαπηφρξνλε αχμεζε ησλ 15
ζπλεηζθνξψλ θαη ηελ κεηαβίβαζή κέξνπο ηνπο ζηνλ δεχηεξν ππιψλα. Ζ ηξίηε επηινγή απνηειεί ηε ξηδηθή κεηάβαζε, πνπ αθνινχζεζε ε Υηιή, πεξηιακβάλεη ηελ εθθίλεζε ελφο εληειψο λένπ ζπζηήκαηνο κεηά ηελ αλαγλψξηζε ησλ θεθηεκέλσλ δηθαησκάησλ πνπ αθνξνχλ ζην παιηφ ζχζηεκα θαη ηελ απνπιεξσκή ηνπο. Ζ επηινγή απηή πξνυπνζέηεη ην ζρεδηαζκφ ηνπ λένπ ζπζηήκαηνο, ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ πηζαλνχ ρξένπο πνπ ζα δεκηνπξγήζεη ν ηεξκαηηζκφο ιεηηνπξγίαο ηνπ παιαηνχ ζπζηήκαηνο θαζψο θαη ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ ηξφπνπ ρξεκαηνδφηεζήο ηνπ. Οη πξνηάζεηο απηέο ηεο World Bank εληάζζνληαη ζηε ινγηθή κηαο λέαο αληίιεςεο γηα ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία, ε νπνία ζθηαγξαθείηαη ζην άξζξν Social Risk Management: A New Conceptual Framework for Social Protection, and Beyond.Σν άξζξν ππνγξάθεηαη απφ ηνπο R. Holzman θαη S. Jorgensen, ππεχζπλν θαη δηαρεηξηζηή αληηζηνίρσο ηνπ ηνκέα Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ Γηθηχνπ γηα ηελ Αλζξψπηλε Αλάπηπμε ηεο Worldbank, θαη πξνηείλεη έλα λέν πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ ζα ήηαλ δπλαηφ λα λνεζεί ε θνηλσληθή πξνζηαζία. Σν λέν απηφ πιαίζην νλνκάδεηαη δηαρείξηζε θνηλσληθψλ θηλδχλσλ. Σν πιαίζην απηφ ππεξβαίλεη έλα επξχ νξηζκφ ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, πνπ ζα πεξηιάκβαλε δεκφζηεο παξεκβάζεηο πξνο ελίζρπζε αηφκσλ λνηθνθπξηψλ θαη θνηλνηήησλ ψζηε λα δηαρεηξηζζνχλ ηνλ θίλδπλν, θαη απαηηεί ηελ αλάπηπμε παξεκβάζεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, πξνγξακκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη δηθηχσλ θνηλσληθήο αζθάιεηαο. Ζ έλλνηα ηεο δηαρείξηζεο θνηλσληθψλ θηλδχλσλ είλαη επξχηεξε ηεο έλλνηαο ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαηά ην φηη πεξηιακβάλεη πνιηηηθέο δηαρείξηζεο θηλδχλνπ, φπσο γεσξγηθά πξνγξάκκαηα πνπ κεηψλνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο μεξαζίαο θαη νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο πνπ κεηψλνπλ ηα απνηειέζκαηα ησλ καθξννηθνλνκηθψλ θιπδσληζκψλ. Πεξηιακβάλεη επίζεο ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο θηλδχλνπ (κείσζε, κεηξηαζκφ, αληηκεηψπηζε), δηαθνξεηηθνχ επηπέδνπ δηεπζεηήζεηο θνηλσληθψλ θηλδχλσλ (άηππε, βαζηζκέλε ζηελ αγνξά, δεκφζηα ή ππνρξεσηηθή) θαη δηαθνξεηηθνχο δξψληεο δηαρείξηζεο ηνπ θηλδχλνπ (άηνκα, λνηθνθπξηά, θνηλφηεηεο, κε θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο, ζεζκνχο ηεο αγνξάο, θπβεξλήζεηο, δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη ηελ παγθφζκηα θνηλφηεηα) Σν ελ ιφγσ άξζξν ηνλίδεη ηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ λένπ πιαηζίνπ ζε φηη αθνξά ζηηο ζεκαηηθέο, ζηηο επηινγέο θαη ζηνπο δξψληεο. ην επίπεδν ησλ ζεκαηηθψλ θαη ελαιιαθηηθψλ δπλαηνηήησλ απαηηείηαη ε κεηάβαζε απφ κηα απζηεξή θαηεγνξηνπνίεζε ησλ παξαδνζηαθψλ πξνγξακκάησλ ζε μερσξηζηνχο ηνκείο ( δεκφζηεο ζπληάμεηο, δίθηπα θνηλσληθήο αζθάιεηαο) ζηε δηαπινθή θαη ζηε ζπζρέηηζε 16
ησλ ηνκέσλ απηψλ κε ηνλ άηππν ηνκέα θαη ηνλ ηνκέα ηεο αγνξάο. Απαηηείηαη επίζεο ε κεξηθή ζπκπιεξσκαηηθφηεηα θαη ε δπλαηφηεηα ακνηβαίαο ππνθαηάζηαζεο ησλ θχξησλ ζηξαηεγηθψλ. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη ην λέν πιαίζην ρξεηάδεηαη ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ δξψλησλ, δειαδή ησλ πνιηηψλ, ησλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ ζεζκψλ πνπ ελεξγνπνηνχληαη ζηνλ ηνκέα. Οη δξψληεο ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαθνξεηηθνχο βαζκνχο αζπκκεηξίαο ζηελ πιεξνθφξεζε θαη δηαθνξεηηθά εξγαιεία δηαρείξηζεο θηλδχλνπ. Ζ δηαρείξηζε ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ αμηνπνηεί ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα θάζε δξψληνο θαη θάζε ελαιιαθηηθήο δπλαηφηεηαο. Ο λένο ξφινο ησλ θπβεξλήζεσλ ζε απηφ ην πιαίζην πεξηιακβάλεη ηε κείσζε ηεο άκεζεο αλάκημήο ηνπο ζην κεηξηαζκφ ηνπ θηλδχλνπ θαη ηελ ελδπλάκσζε ηεο επνπηηθήο θαη ξπζκηζηηθήο ηνπο ιεηηνπξγίαο ζε εξγαιεία δηαρείξηζεο θηλδχλσλ, φπσο είλαη π.ρ. νη ζπληάμεηο πνπ παξέρνληαη απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Σν λέν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο δηαρείξηζεο ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα κηα επαλεμέηαζε ησλ επελδπηηθψλ ηακείσλ θαη κηα επαλεθηίκεζε ησλ δπλαηνηήησλ αζθάιηζεο γήξαηνο ζηελ αλαηνιηθή Αζία. Σν λέν πιαίζην παξέρεη επίζεο ππνζηήξημε ζε κηα κεηαξξχζκηζε ησλ ζπληάμεσλ πνπ ζα βαζίδεηαη ζην ζχζηεκα ησλ ηξηψλ ππιψλσλ θαζψο πηνζεηεί ηε κείσζε ηεο άκεζεο αλάκεημεο ηνπ θξάηνπο ζηε δηαρείξηζε ησλ θνηλσληθψλ θηλδχλσλ θη επνκέλσο ηε κείσζε ηνπ κεγέζνπο ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ θηλδχλνπ απφ δηαθνξεηηθνχο δξψληεο, ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλνληαη ε αγνξά θαη νη ζπιινγηθέο νξγαλψζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ. 17
2.2 Οη πξνηάζεηο ηεο Παγθόζκηαο Σξάπεδαο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ δεύηεξνπ ππιώλα αζθάιηζεο. Ο δεχηεξνο ππιψλαο, ζχκθσλα κε ηηο πξνηάζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο, ζπγθξνηείηαη απφ ηδησηηθνχο ινγαξηαζκνχο απνηακίεπζεο θαη απφ επαγγεικαηηθά ηακεία. χκθσλα κε ηηο ελ ιφγσ πξνηάζεηο ε ππαγσγή ζηνλ ππιψλα απηφ απαηηείηαη λα είλαη ππνρξεσηηθή, ην ζχζηεκα ρξεκαηνδφηεζεο ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγεί κε βάζε ην θεθαιαηνπνηεηηθφ ζχζηεκα θαη ε δηαρείξηζε ππφ ηελ νπνία ηίζεληαη ηα ζπζηήκαηα πνπ αλήθνπλ ζηνλ ππιψλα απηφ λα είλαη ηδησηηθή. Ζ ππνζηήξημε ζηελ επηινγή ηεο ηδησηηθήο δηαρείξηζεο ησλ ζρεκάησλ απηψλ αηηηνινγείηαη ζην θείκελν ηεο έθζεζεο Averting the Old Age Crisis. Policies to Protect the Old and Promote Growth. Καηά ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα ε επηινγή ηεο δεκφζηαο δηαρείξηζεο δελ είλαη ε επηηπρέζηεξε θαζψο ε εκπεηξία έδεημε φηη ε ιεηηνπξγία δεκφζησλ θεθαιαηνπνηεηηθψλ ζρεκάησλ, πνπ είλαη γλσζηά σο αιιεινβνεζεηηθά ηακεία, δελ έρεη ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα. Σα ηακεία απηά εμαλαγθάδνληαη λα επελδχζνπλ ζε θξαηηθέο αζθάιεηεο ή ζε αζθάιεηεο εκη-θξαηηθψλ νληνηήησλ, ζπρλά κε φξνπο δπζκελέζηεξνπο θαη επηηφθηα ρακειφηεξα απφ εθείλα πνπ πξνζθέξεη ε αγνξά. Ζ πζηέξεζε απηή, πνπ ζπρλά νδεγεί ζηελ απνθφκηζε πεξηνξηζκέλσλ θεξδψλ ζε ζχγθξηζε κε άιια ηακεία, εμαλαγθάδεη ηα δεκφζηα απηά ζρήκαηα ζηελ επηβνιή πςειφηεξσλ ζπλεηζθνξψλ ή ζηελ πιεξσκή κηθξφηεξνπ χςνπο επηδνκάησλ θαη ππφ ηελ έλλνηα απηή θαζηζηά ηελ επηινγή ηνπο κε πξνηηκεηέα. Αληηζέησο ε επηινγή ησλ ηδησηηθά δηαρεηξηδφκελσλ, κε αληαγσληζηηθνχο φξνπο, θεθαιαηνπνηεηηθψλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ είλαη ε ελδεηθλπφκελε θαηά ηελ άπνςε ησλ εηδεκφλσλ ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο. Σα ζπζηήκαηα απηά πξνζθέξνπλ πςειφηεξεο απνιαβέο ζηνπο ζπληαμηνχρνπο θαζψο επελδχνπλ ζε κεηνρέο θαη νκνινγίεο ζηελ θαηάιιειε αλαινγία θαη πξαγκαηνπνηνχλ δηεζλή δηαζπνξά ησλ επελδχζεσλ απηψλ, ψζηε λα πεξηνξίδεηαη ν θίλδπλνο ζεκαληηθψλ απσιεηψλ. Σα ζπζηήκαηα απηά δηαζέηνπλ επηπιένλ ην πιενλέθηεκα ηεο επηινγήο ησλ εηδεκφλσλ 18
πνπ ζα αλαιάβνπλ ηε δηαρείξηζή ηνπο. Δάλ ελζσκαησζνχλ ζε κία εζληθή πνιηηηθή γηα ηελ αλάπηπμε ησλ νηθνλνκηθψλ ζεζκψλ κπνξνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο απνηακίεπζεο, ζηελ αλάπηπμε ηεο θεθαιαηαγνξάο θαη ζηελ επέλδπζε ησλ θεθαιαίσλ ζηηο πεξηζζφηεξν παξαγσγηθέο ρξήζεηο, ζηηο νπνίεο ε έθζεζε ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηηο επελδχζεηο ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο. Έλα άιιν δίιεκκα πνπ αθνξά ζηα θεθαιαηνπνηεηηθά ζπζηήκαηα ηνπ β ππιψλα, είλαη ε επηινγή κεηαμχ ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο θαη ησλ επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ πνπ ζπγθξνηνχλ θαη δηεπζχλνπλ νη εξγνδφηεο. Σα πιενλεθηήκαηα ησλ επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ ζχκθσλα κε ηελ έθζεζε είλαη ε δπλαηφηεηα έλαξμεο ιεηηνπξγίαο ηνπο ζε εζεινληηθή βάζε πξηλ απφ ηε ζεζκνζέηεζε ηεο ππνρξεσηηθφηεηάο ηνπο, ε ρξεκαηνδφηεζή ηνπο απφ ηηο θξαηήζεηο επί ησλ απνδνρψλ κε ην ζρεηηθά ρακειφ θφζηνο δηαρείξηζήο θαη ππνινγηζκνχ ηνπο θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ απφ ηελ πιεπξά ησλ εξγνδνηψλ θαη ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο νηθνλνκηθήο πνξείαο ηνπ ηακείνπ. Θεσξείηαη αλαγθαία ε ζεζκνζέηεζε ηεο ππνρξεσηηθήο ζπκκεηνρήο ζηα ηακεία απηά θαη ηεο επαξθνχο ξχζκηζή ηνπο, δηφηη δηαθνξεηηθά θαιχπηνπλ αλεπαξθψο ηνπο εξγαδφκελνπο θαζψο επηθεληξψλνληαη ζε άηνκα κεζαίνπ θαη αλψηεξνπ εηζνδήκαηνο. ηελ πεξίπησζε ηεο πξναηξεηηθήο ζπκκεηνρήο ηα έμνδα ιεηηνπξγίαο ηνπο απμάλνληαη. πρλά ηα ηακεία εθείλα ζηα νπνία ε ζπκκεηνρή είλαη πξναηξεηηθή πεξηνξίδνπλ ηε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο δηθαησκάησλ θη επνκέλσο παξεκπνδίδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα ελψ ηείλνπλ λα κε ιεηηνπξγνχλ κε πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθφ ηξφπν θαη ππφ ηελ έλλνηα απηή ζεσξνχληαη επηξξεπή ζηελ πηζαλφηεηα αζέηεζεο εθπιήξσζεο ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο. Τπάξρνπλ δχν εηδψλ επαγγεικαηηθά ζπληαμηνδνηηθά θαζεζηψηα, ηα ζπληαμηνδνηηθά θαζεζηψηα θαζνξηζκέλεο παξνρήο θαη ηα ζπληαμηνδνηηθά θαζεζηψηα θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο. ηελ πξψηε θαηεγνξία είλαη πξνζδηνξηζκέλε θαη εγγπεκέλε ε αζθαιηζηηθή παξνρή θαη ην χςνο ηεο ζχληαμεο πξνζδηνξίδεηαη κε βάζε ην κηζζφ ηνπ εξγαδφκελνπ θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα απαζρφιεζεο, ηελ ειηθία θαη ηνλ αξηζκφ ησλ εηψλ πξνυπεξεζίαο. ηελ πεξίπησζε πνπ ν εξγαδφκελνο ζπλεηζθέξεη, ζπλεηζθέξεη έλα θαζνξηζκέλν ηκήκα ησλ απνδνρψλ ηνπ θαη ν εξγνδφηεο αλαιακβάλεη ηνλ θίλδπλν θάιπςεο ηεο δηαθνξάο (κε ηελ πξνθαζνξηζκέλε ζχληαμε) ζε πεξίπησζε πνπ ε απφδνζε ηνπ θεθαιαίνπ ηνπ δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθή. Αληηζέησο ζηα θαζεζηψηα θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο, ε ζπλνιηθή εηζθνξά είλαη πξνζδηνξηζκέλε, 19
ην χςνο ηεο ζχληαμεο πξνζδηνξίδεηαη απφ ην θεθάιαην πνπ έρεη ζπζζσξεπηεί απφ ηηο εηζθνξέο θαη ηηο απνδφζεηο ηνπο, ελψ ν επελδπηηθφο θίλδπλνο αλαιακβάλεηαη απφ ηνλ ίδην ηνλ αζθαιηζκέλν. ηα θαζεζηψηα θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο κπνξεί λα ζπλεηζθέξνπλ νη εξγαδφκελνη ή νη εξγνδφηεο ή θαη ηα δχν κέξε. Ζ παγθφζκηα Σξάπεδα ζεσξεί πξνηηκεηέα ηελ επηινγή ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ θαζεζηψησλ θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο, δηφηη απηά ηα ζπζηήκαηα είλαη ζπλήζσο πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθά. ηα θαζεζηψηα θαζνξηζκέλεο παξνρήο, πνπ κπνξεί λα ιεηηνπξγνχλ ζε αλαδηαλεκεηηθή βάζε ή κε ην ζχζηεκα ηεο πξνρξεκαηνδφηεζεο (prefunding), θαη είλαη ζπλήζσο απηνδηνηθνχκελα, ν εξγνδφηεο θέξεη ηνλ επελδπηηθφ θίλδπλν αιιά νη εξγαδφκελνη αληηκεησπίδνπλ ηνπο θηλδχλνπο ηεο πηψρεπζεο ηνπ εξγνδφηε ηνπο, ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο θηλεηηθφηεηαο θαη ηεο δηάβξσζεο ησλ κειινληηθψλ απνιαβψλ ηνπο ιφγσ πιεζσξηζκνχ. Σα πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθά ζπζηήκαηα, δηνηθνχληαη ζπλήζσο απφ αζθαιηζηηθέο εηαηξείεο ή νηθνλνκηθά ηδξχκαηα. Ζ έθζεζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο αμηνινγεί πσο ηα επαγγεικαηηθά ζπζηήκαηα θαζνξηζκέλεο παξνρήο, είλαη πεξηζζφηεξν εθηεζεηκέλα ζηνλ θίλδπλν ηεο αζέηεζεο ησλ ππνρξεψζεσλ απφ ηελ πιεπξά ηνπ εξγνδφηε, εηδηθά ζην ζχγρξνλν αληαγσληζηηθφ νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ θαη ππφ ηε ζθηά ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, πνπ δεκηνπξγεί επηβαξχλζεηο γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ δηεπζχλνπλ ηέηνηα ζρήκαηα. Σα πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθά ζρήκαηα, φπσο είλαη ζπλήζσο ηα ζπζηήκαηα θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο, έρνπλ ιίγνπο πεξηνξηζκνχο ζε φηη αθνξά ζηε δπλαηφηεηα κεηαθνξάο δηθαησκάησλ. Ζ δπλαηφηεηα απηή, ε κεγαιχηεξε ηθαλφηεηα εμφθιεζεο ησλ ππνρξεψζεψλ ηνπο θαη ε κεγαιχηεξε δηαζπνξά ζεσξείηαη φηη απνηεινχλ ηα αληαγσληζηηθά ηνπο πιενλεθηήκαηα αλ θαη εξγαδφκελνο θέξεη ην ππφινηπν επελδπηηθφ ξίζθν, ζηελ πεξίπησζε πνπ ην θεθάιαην πνπ έρεη ζπζζσξεπηεί κέρξη ηε ζπληαμηνδφηεζε είλαη αλεπαξθέο γηα ηελ απφδνζε ησλ αλακελφκελσλ ζπληάμεσλ. Όκσο ηα επαγγεικαηηθά ηακεία, ζχκθσλα κε ηελ έθζεζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο, έρνπλ κεηνλεθηήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αλνκνηνγελή θάιπςε ηνπ πιεζπζκνχ, ην γεγνλφο φηη δε ιεηηνπξγνχλ ζπρλά κε πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθφ ηξφπν θαη ην φηη δεκηνπξγνχλ ζηξεβιψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Όηαλ ηα ηακεία απηά δελ είλαη ππνρξεσηηθά δελ θαιχπηνπλ ζπρλά ηνπο ρακειφκηζζνπο εξγαδφκελνπο ελψ ζεσξείηαη πσο νη πςειφκηζζνη εξγαδφκελνη επσθεινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζην ζχζηεκα. Όηαλ δε ιεηηνπξγνχλ κε πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθφ 20
ηξφπν ηα ηακεία απηά πξνζθέξνπλ αλεπαξθή επηδφκαηα. Δμάιινπ νη πεξηνξηζκνί πνπ ηίζεληαη ζηε κεηαβίβαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ή ζηε δπλαηφηεηα κεηαθίλεζήο ηνπ ζε άιιν ηακείν νπζηαζηηθά ιεηηνπξγνχλ ελαληίνλ ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ εξγαδνκέλσλ, πνπ είλαη πηζαλφ λα απνζπξζνχλ λσξίο, ελψ πεξηνξίδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα. Ζ ελδερφκελε απνηπρία ησλ ηακείσλ απηψλ, πνπ ζπρλά πξνθχπηεη ιφγσ ππεξβνιηθήο αχμεζεο ησλ εμφδσλ ηνπο, επηβαξχλεη ηειηθά ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ. Οη ελ ιφγσ αηέιεηεο νδήγεζαλ ζηαδηαθά ζηελ αλάπηπμε θξαηηθψλ ξπζκίζεσλ, πνπ ζεσξνχληαη αλαγθαίεο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αζθαιηζκέλσλ. Οη ξπζκίζεηο απηέο απαγφξεπζαλ ηελ πξνζθνξά απφ ηηο εηαηξείεο δηαθνξεηηθψλ ζπληαμηνδνηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο εξγαδνκέλσλ, ηελ επηβνιή επαρζψλ φξσλ κεηαβίβαζεο ή κεηαθίλεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη επέβαιαλ ηελ επάξθεηα ηεο θεθαιαηνπνίεζεο, ηελ ηηκαξηζκηθή αλαπξνζαξκνγή ησλ επηδνκάησλ θαη ηε δηαθάλεηα ζε φηη αθνξά ζηελ πιεξνθφξεζε. Ζ άιιε δπλαηφηεηα επηινγήο ζηα ζπζηήκαηα ηνπ β ππιψλα είλαη ε επηινγή ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο, πνπ ζεσξείηαη φηη πξνζνκνηάδνπλ ζηα επαγγεικαηηθά ζπζηήκαηα θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο. Σα πιενλεθηήκαηα ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο ζεσξνχληαη πεξηζζφηεξα, ζχκθσλα κε ηελ ελ ιφγσ έθζεζε, θη επνκέλσο νη ινγαξηαζκνί απηνί ζεσξνχληαη πξνηηκεηένη, κε εμαίξεζε ηηο ρψξεο εθείλεο ζηηο νπνίεο ππάξρεη επαξθήο θάιπςε απφ επαγγεικαηηθά ηακεία πνπ ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηνπο εξγνδφηεο. Ηδησηηθνί ινγαξηαζκνί απνηακίεπζεο έρνπλ δεκηνπξγεζεί ζηα ζπζηήκαηα ηεο Υηιήο, ηεο Αξγεληηλήο, ηεο Κνινκβίαο θαη ηνπ Πεξνχ αιιά θαη ζε ρψξεο ηνπ Ο.Ο..Α. Οη ινγαξηαζκνί απηνί δεκηνπξγνχληαη ζε ηξάπεδεο, αζθαιηζηηθέο εηαηξείεο θαη ακνηβαία θεθάιαηα θαη ηπγράλνπλ ζπλήζσο θνξνινγηθψλ ειαθξχλζεσλ. Όπσο θαη ηα θεθαιαηνπνηεηηθά επαγγεικαηηθά ηακεία νη ηδησηηθνί ινγαξηαζκνί απνηακίεπζεο ζεσξείηαη φηη ζπκβάιινπλ ζηελ πξναγσγή ηεο καθξνπξφζεζκεο απνηακίεπζεο θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο αγνξάο θεθαιαίνπ. Οη ελ ιφγσ ινγαξηαζκνί αμηνινγείηαη πσο έρνπλ επηπιένλ πιενλεθηήκαηα, ζχκθσλα κε ηελ έθζεζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο. ε αληίζεζε κε ηα επαγγεικαηηθά ηακεία θαζνξηζκέλεο εηζθνξάο νη ινγαξηαζκνί απηνί ζεσξείηαη φηη επηηξέπνπλ ζηνπο αζθαιηζκέλνπο, νη νπνίνη επσκίδνληαη ηνλ επελδπηηθφ θίλδπλν, ηελ επηινγή ηνπ δηαρεηξηζηή ησλ επελδχζεσλ. Θεσξείηαη επίζεο πσο ζε αληίζεζε κε ηα επαγγεικαηηθά ηακεία, θαη 21
εηδηθά εθείλα πνπ είλαη θαζνξηζκέλεο παξνρήο, νη ηδησηηθνί ινγαξηαζκνί απνηακίεπζεο έρνπλ ζρεηηθά κηθξή επίδξαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαζψο δελ εκπνδίδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα. Ζ επηινγή ησλ ηδησηηθά δηαρεηξηδφκελσλ ζπληαμηνδνηηθψλ ινγαξηαζκψλ ζεσξείηαη απφ ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα ε ελδεδεηγκέλε θαζψο κέζσ απηήο απνθεχγνληαη νη πνιηηηθέο πηέζεηο ζηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα θαη ε επξεία αλαδηαλνκή, πνπ νδεγνχλ ζε θαθνδηαρείξηζε. Σν πξφβιεκα ηνπ δαλεηζκνχ ηνπ θξάηνπο απφ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζρήκαηα κε επηηφθηα ρακειφηεξα απφ εθείλα ηεο αγνξάο, πνπ εκθαλίδεηαη ζπρλά ζηα επαγγεικαηηθά ηακεία πνπ ηεινχλ ππφ δεκφζηα δηαρείξηζε, απνθεχγεηαη επίζεο ζηελ πεξίπησζε ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο. Θεσξείηαη επίζεο πσο κε ηνπο ηδησηηθνχο ινγαξηαζκνχο απνηακίεπζεο απνθεχγνληαη ζε κεγάιν βαζκφ θαηλφκελα αληίζηξνθεο αλαδηαλνκήο, πνπ ζπρλά πξνθχπηνπλ απφ ηελ πξαθηηθή ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ επαγγεικαηηθψλ ηακείσλ. Ωζηφζν ε έθζεζε αμηνινγεί πσο ε θξαηηθή εγγχεζε ησλ ζπληάμεσλ θαη ζηελ πεξίπησζε ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο ζπληζηά κία ππνρξέσζε πνπ κπνξεί λα απνδεηρζεί ηδηαίηεξα αζθπθηηθή. Παξά ηα πιενλεθηήκαηά ηνπο, νη ηδησηηθνί ινγαξηαζκνί απνηακίεπζεο έρνπλ αηέιεηεο, θαηά ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα, πνπ εληνπίδνληαη ζην φηη δελ κπνξνχλ λα εμαζθαιίζνπλ ηελ ηξίηε ειηθία απέλαληη ζην ελδερφκελν θαθψλ απνδφζεσλ. Δμαηηίαο απηνχ ε επηρεηξεκαηνινγία γηα ηελ πηνζέηεζή ηνπο δελ κπνξεί λα θαιχςεη ην εζηθφ δήηεκα ηνπ ράζκαηνο πιεξνθφξεζεο κεηαμχ ησλ αζθαιηζκέλσλ. Οη ινγαξηαζκνί απηνί είλαη δπλαηφ λα κελ θαιχπηνπλ επαξθψο ηνπο εξγαδφκελνπο ρακεινχ εηζνδήκαηνο, ή ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ εκθαλίδνπλ δηαθνπέο ζηελ επαγγεικαηηθή ηνπο ζηαδηνδξνκία, φπσο είλαη νη γπλαίθεο, πνπ ελδέρεηαη λα κε ζπζζσξεχζνπλ πνηέ έλα πνζφ πνπ ζα ήηαλ ηθαλφ λα ηνπο εμαζθαιίζεη ζηα γεξαηεηά ηνπο. Δπίζεο ζεσξείηαη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο νη ινγαξηαζκνί απηνί δελ θαιχπηνπλ ηνπο επηδψληεο θαη ηελ πεξίπησζε ηεο εκθάληζεο αληθαλφηεηαο πξνο εξγαζία, θαη δελ είλαη ζε ζέζε λα παξάζρνπλ επαξθείο ζπληάμεηο θαηά ηα πξψηα ρξφληα ιεηηνπξγίαο ησλ ζρεκάησλ απηψλ, θαζψο ν ρξφλνο ηεο επέλδπζεο είλαη κηθξφο. Σα θαηλφκελα ηεο αληίζηξνθεο αλαδηαλνκήο αμηνινγείηαη πσο δελ είλαη αλχπαξθηα, εηδηθά φηαλ θξαηηθέο ξπζκίζεηο επηβάιινπλ ηελ παξνρή ησλ ίδησλ ζπληαμηνδνηηθψλ πξντφλησλ ζε θαηεγνξίεο εξγαδνκέλσλ κε δηαθνξεηηθφ πξνζδφθηκν δσήο. Θεσξείηαη φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ ππνρξεσηηθψλ αηνκηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο μεπεξλά απηφ ην ζθφπειν κε ηελ παξνρή εθ άπαμ απνδεκηψζεσλ, πνπ φκσο ελέρνπλ ην 22
κεηνλέθηεκα ηεο αλππαξμίαο παξνρήο καθξνρξφληαο πξνζηαζίαο θαη ηεο αδπλακίαο πξνζηαζίαο ησλ ππεξειίθσλ απφ ηνλ θίλδπλν ηεο θηψρεηαο. Θεσξείηαη πσο ε πξνζηαζία ησλ αζθαιηζκέλσλ απαηηεί ηε ζπγθξφηεζε ηνπ θαηάιιεινπ θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ θη επνπηηθψλ αξρψλ, πνπ φκσο δελ ζα παξεκπνδίδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ απνθεληξσκέλσλ θαη ππνρξεσηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο, θαζψο θαη ηελ παξάιιειε ιεηηνπξγία ελφο δεκφζηνπ ππιψλα, πνπ ζα παξάζρεη έλα ειάρηζην επίπεδν θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο αλ θαη ην Averting the Old Age Crisis. Policies to Protect the Old and Promote Growth ζεσξείηαη ε θπξίαξρε άπνςε εληφο ηεο World Bank, θαζψο ζπκβαδίδεη κε ηελ επξχηεξε ζπλαίλεζε πνπ ππάξρεη εληφο ηνπ Οξγαληζκνχ γηα ηελ αλάγθε ειεπζεξίαο ησλ ζπλαιιαγψλ θαη απνξχζκηζεο, ε ζπδήηεζε πνπ αθνξνχζε ζηηο ζπληαμηνδνηηθέο κεηαξξπζκίζεηο δελ ήηαλ απαιιαγκέλε αληηπαξαζέζεσλ θαη δηακαρψλ εληφο ηνπ νξγαληζκνχ. Αληηπαξάζεζε ζεσξείηαη πσο ππήξμε κεηαμχ ηνπ ηκήκαηνο Έξεπλαο Πνιηηηθψλ θαζψο θαη ηεο νκάδαο δξάζεσλ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε, πνπ εκθαλίδνληαλ πεξηζζφηεξν ππέξκαρνη ηεο χπαξμεο αλαδηαλεκεηηθψλ θξαηηθψλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιεηαο ζπλδεφκελσλ κε ην κηζζφ ησλ εξγαδνκέλσλ, θαη ησλ ηκεκάησλ Δθπαίδεπζεο θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο θαζψο θαη ηνπ ηκήκαηνο γηα ηελ Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε, πνπ ζεσξνχληαλ πεξηζζφηεξν σο ππνζηεξηθηέο ησλ πιήξσο θεθαιαηνπνηεηηθψλ θαη ηδησηηθά δηαρεηξηδφκελσλ ζρεκάησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ. 1 Έηζη, ζρεδφλ ηαπηφρξνλα κε ηε δεκνζίεπζε ην 1994, απφ ηελ αληηπξνεδξία ηνπ ηκήκαηνο γηα ηελ Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε, ηεο έθζεζεο Averting the Old Age Crisis δεκνζηεχζεθε ην «Labour Markets and Social policy Reform in Central and Eastern Europe: The Transition and Beyond απφ ηνλ N. Barr, πνπ αλήθε ζηελ νκάδα δξάζεσλ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο Σν ελ ιφγσ θείκελν πηνζεηεί κία πεξηζζφηεξν επξσθεληξηθή πξννπηηθή γηα ηηο ζπληαμηνδνηηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Αλ θαη εκθαλίδεη ζεκεία ζπκθσλίαο κε ην Averting.. ζε φηη αθνξά ζηελ αλαγθαηφηεηα αλχςσζεο ηεο ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο θαη πξνζηαζίαο ελφο ειαρίζηνπ εηζνδήκαηνο, ππνζηεξίδεηαη πσο ν δεκφζηνο αλαδηαλεκεηηθφο ππιψλαο ζα 1 Βι.Deacon B., Hulse M., Stubbs P., 1997, Global Social Policy. International Organizations and the Future of Welfare, ζ. 67. 23
πξέπεη λα δηαδξακαηίδεη κεγαιχηεξν ξφιν απφ εθείλνλ ηεο ππνζηήξημεο ελφο ειαρίζηνπ εηζνδήκαηνο. Θεκέιην, θαηά ηελ άπνςή ηνπ, ελφο δπηηθνεπξσπατθνχ ζπζηήκαηνο «ζα ζπλερίζεη λα απνηειεί έλα αλαδηαλεκεηηθφ ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ζην νπνίν φκσο ζα απνδίδεηαη έλαο επξχηεξνο ξφινο απφ εθείλνλ ηεο απιήο ζπληήξεζεο, αλ θαη ζα πεξηνξίδεηαη απφ αλψηαηα φξηα ζπλεηζθνξψλ θαη επηδνκάησλ». 2 Σν βάξνο ησλ ζπλεηζθνξψλ γηα ηελ ελ ιφγσ ζχληαμε ζα πξέπεη θαηά ηνλ Barr λα δηακνηξάδεηαη κεηαμχ εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ, ελψ ζα πξέπεη λα εληζρπζεί ε ζπζρέηηζε ζπλεηζθνξψλ θαη επηδνκάησλ. Έλα επξσπατθφ ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα θαηά ηνλ Barr ζα πξέπεη λα απνηειείηαη απφ ηξεηο ππιψλεο θαη νη ηδησηηθέο ζπληάμεηο δελ ζα πξέπεη λα εηζάγνληαη παξά κφλν κεηά ηε ζπγθξφηεζε ηνπ θαηάιιεινπ θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ. 34 Μεηαμχ ηεο εκκνλήο ζηελ θαηαιιειφηεηα ησλ ηδησηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο ηεο έθζεζεο ηνπ 1994 θαη ηνπ πξνεγνχκελνπ θεηκέλνπ ν ζπκβηβαζκφο ζεσξείηαη πσο επήιζε ζην θεθάιαην γηα ηελ θνηλσληθή πνιηηηθή ηεο έθζεζεο γηα ηελ Παγθφζκηα Αλάπηπμε ηνπ 1996, ην νπνίν εζηίαδε ζηε κεηάβαζε απφ ηηο θξαηηθά δηεπζπλφκελεο νηθνλνκίεο ζηηο νηθνλνκίεο ηεο αγνξάο θαη έγξαςε ν ίδηνο ν Ν. Barr. ην ελ ιφγσ ηκήκα επαλαιακβάλεηαη ν ηζρπξηζκφο πσο «έλα επξσπατθφ ή λνηηνακαξηθαληθφ ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα δηαζέηεη κία δεκφζηα αλαδηαλεκεηηθή ζχληαμε πνπ θαιχπηεη πεξηζζφηεξα απφ ηελ απιή ζπληήξεζε, ην νπνίν ζπκπιεξψλεηαη απφ κία πνηθηιία ηδησηηθά δηαρεηξηδφκελσλ θεθαιαηνπνηεηηθψλ ζπληάμεσλ» ελψ δελ παξαιείπεηαη ε ζπκπιήξσζε πσο «Ζ αθξηβήο επηινγή (κεηαμχ απηνχ θαη ελφο εμαηνκηθεπκέλνπ θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο ηχπνπ Υηιήο) εμαξηάηαη απφ ηηο πξνηεξαηφηεηεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο εθάζηνηε ρψξαο». Ο ηζηφο πνπ ζεσξείηαη πσο ζπλέρεη φιεο ηηο ζέζεηο ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο γηα ηηο νηθνλνκίεο ζε κεηάβαζε είλαη ε αλαγθαηφηεηα αλάπηπμεο ελφο δηθηχνπ θνηλσληθήο αζθάιεηαο ηνπιάρηζηνλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ αγξνηηθψλ πιεζπζκψλ αιιά θαη ησλ θαηψηεξσλ θαη κεζαίσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ ησλ πφιεσλ. Ζ ζηξαηεγηθή απηή θαηά ηεο θηψρεηαο ζεσξείηαη φηη αλαπηχρζεθε κεηά ην 1990 απφ ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα σο απάληεζε ζηε θξηηηθή πνπ δέρζεθε ν 2 Βι. Barr N., Labour Markets and Social policy Reform in Central and Eastern Europe: The Transition and Beyond 3 Βι. Deacon B., Hulse M., Stubbs P., 1997, Global Social Policy. International Organizations and the Future of Welfare, ζ. 68, 136-137. 4 Βι. ν.π., ζ.137-138. 24
νξγαληζκφο γηα ηηο κέρξη ηφηε πνιηηηθέο δνκηθήο πξνζαξκνγήο πνπ ζεσξήζεθαλ σο αδηάθνξεο γηα ηηο θνηλσληθέο ηνπο ζπλέπεηεο. Οη πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο ελ ιφγσ ζηξαηεγηθήο ππνηίζεηαη πσο αθνξνχλ ζηνπο πνιινί θησρνχο πιεζπζκνχο ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ νξγαλσκέλε εξγαζία θαη ηηο θνξπνξαηηζηηθέο δνκέο θνηλσληθήο αζθάιεηαο πνπ ηε ζπλνδεχνπλ, πνπ ζεσξνχληαη πσο ζα έρνπλ ηηο κεγαιχηεξεο απψιεηεο θεθηεκέλσλ δηθαησκάησλ απφ ηηο δηαδηθαζίεο πξνζαξκνγήο. Δληφο απηνχ ηνπ πιαηζίνπ ε Παγθφζκηα Σξάπεδα ζε ζπκκαρία κε δηάθνξνπο δηεζλείο κε θπβεξλεηηθνχο νξγαληζκνχο αληηηίζεηαη ζηηο πξνζπάζεηεο ηεο ΓΟΔ γηα δηαηήξεζε ησλ ππαξρφλησλ δεκφζησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο πνπ ζπλδένληαη κε ην κηζζφ θαζψο θαη ζηηο απφςεηο ηνπ νξγαληζκνχ γηα ηελ ηξηκεξή δηαρείξηζε, ππνζηεξίδνληαο πσο ε ζηξαηεγηθή απηή εμππεξεηεί ηα ελδηαθέξνληα ηνπ πξνλνκηνχρνπ ππξήλα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη απνθιείεη ηε ζπκκεηνρή ησλ θησρψλ ζηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ πνπ αθνξνχλ ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο. 5 5 Βι. ν.π. ζ.65-70. 25
3. Η πξαγκαηηθόηεηα ηεο κεηάβαζεο ζε λέα ζρήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. 3.1 Σν ζύζηεκα ηεο Υηιήο θαη ν αληίινγνο γηα ην ελ ιόγσ ζύζηεκα αιιά θαη ζηηο αηηηάζεηο ηεο Παγθόζκηαο Σξάπεδαο. Ζ έθζεζε ηεο Παγθφζκηαο Σξάπεδαο Averting the Old Age Crisis. Policies to Protect the Old and Promote Growth ζηεξίρζεθε ελ πνιινίο ζην πξνεγνχκελν ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο, πνπ έιαβε ρψξα ζηελ πεξίπησζε ηεο Υηιήο. Ζ κεηάβαζε, πνπ ζεζκνζεηήζεθε ην 1980 απφ ην δηθηαηνξηθφ θαζεζηψο θαη ε νπνία δελ επαλεμεηάζζεθε κεηά ηελ απνθαηάζηαζε ηεο δεκνθξαηίαο, αληηθαηέζηεζε ην πξνεγνχκελν δεκφζην ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα κε ηελ ππνρξεσηηθή ζπκκεηνρή ζε ζπληαμηνδνηηθά απνηακηεπηηθά ζρήκαηα πνπ δηνηθνχληαη απφ αληαγσληδφκελεο εκπνξηθέο εηαηξείεο, πνπ επηιέγνπλ νη αζθαιηζκέλνη θαη νη νπνίεο ρξεκαηνδνηνχληαη απνθιεηζηηθά απφ ηνπο ίδηνπο. Δμαίξεζε απφ ηελ ππνρξεσηηθή ππαγσγή ζην λέν ζχζηεκα πξνβιέθζεθε γηα ηνπο καθξνρξφληα αζθαιηζκέλνπο ζην παιηφ ζχζηεκα, ζηνπο νπνίνπο δφζεθε ην ε δπλαηφηεηα επηινγήο θαη παξακνλήο ηνπο ζην παιαηφ ζχζηεκα. Θα πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί πσο απφ ηελ αξρή δφζεθε έλα θίλεηξν κεηάβαζεο ζην λέν ζχζηεκα θαζψο νη ζπλεηζθνξέο ζ απηφ θαζνξίζζεθαλ ζε ζεκαληηθά ρακειφηεξα επίπεδα. Κάζε εξγαδφκελνο ζπλεηζθέξεη 10 ηνηο εθαηφ ησλ απνδνρψλ ηνπ, κέρξη έλα αλψηαην θαηψθιη απνδνρψλ, ζε έλα απφ ηα πνιιά ζπληαμηνδνηηθά ηακεία, ηα νπνία κεηά ηελ αθαίξεζε ηεο πξνκήζεηάο ηνπο επελδχνπλ ηα ρξήκαηα γηα ινγαξηαζκφ ηνπ θαη ζπγθεληξψλνπλ ηελ πξφζνδν ζε έλα μερσξηζηφ γηα ηνλ θάζε εξγαδφκελν ινγαξηαζκφ. Παξέρεηαη επίζεο ε δπλαηφηεηα επηπιένλ εζεινληηθψλ ζπλεηζθνξψλ κέρξη έλα αλψηαην φξην. ηνλ ελ ιφγσ ζπληαμηνδνηηθφ ινγαξηαζκφ δε ζπλεηζθέξνπλ νχηε νη εξγνδφηεο νχηε ε πνιηηεία ελψ ν εξγαδφκελνο δελ επηηξέπεηαη λα αληιήζεη ρξήκαηα ή λα δαλεηζηεί απφ ηνλ ινγαξηαζκφ κέρξη ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπ. Σξεηο είλαη νη ελαιιαθηηθέο δπλαηφηεηεο πνπ ππάξρνπλ θαηά ηε ζπληαμηνδφηεζε. Ο ζπληαμηνδνηνχκελνο είλαη δπλαηφ λα επηιέμεη κία πξφζνδν εθ φξνπ δσήο απφ κία ηδησηηθή αζθαιηζηηθή εηαηξεία, ε νπνία ιακβάλεη φιν ην ζπζζσξεπκέλν ζπληαμηνδνηηθφ θεθάιαην απφ ην ηακείν θαη εγγπάηαη κία εηήζηα ζχληαμε γηα ηνλ 26
αζθαιηζκέλν θαη ηνπο επηδψληεο. Ζ αζθαιηζηηθή εηαηξεία ρξεψλεη έλα ζπγθεθξηκέλν ηέινο γηα ηελ εδξαίσζε απηήο ηεο πξνζφδνπ. Σν ελ ιφγσ ζπκβφιαην δελ είλαη δπλαηφ λα αλαθιεζεί. Σν χςνο ηεο πξνζφδνπ θαζνξίδεηαη απφ ην πξνζδφθηκν δσήο (ζχκθσλα κε ην θχιν, ηελ ειηθία θαη ηνπο δπλεηηθνχο δηθαηνχρνπο), απφ ηελ απφδνζε πνπ πξνζδνθά ε αζθαιηζηηθή εηαηξεία απφ ηηο επελδχζεηο ηεο θαη απφ ην πεξηζψξην αζθαιείαο ησλ θαηαιφγσλ ζλεζηκφηεηαο. Ζ δεχηεξε επηινγή ηνπ ζπληαμηνδνηνχκελνπ είλαη κία «πξνθαζνξηζκέλε» ζχληαμε, πνπ πιεξψλεηαη απεπζείαο απφ ην ηακείν, ην νπνίν ρεηξίδεηαη ην ζπζζσξεπκέλν θεθάιαην. Ο ηχπνο κε βάζε ηνλ νπνίν ππνινγίδεηαη ε ελ ιφγσ ζχληαμε ιακβάλεη σο παξακέηξνπο ην πξνζδφθηκν δσήο ηνπ αηφκνπ θαη ηηο επελδπηηθέο απνδφζεηο ηε ζηηγκή ηνπ ππνινγηζκνχ, δηακνηξάδνληαο ην θεθάιαην θαη ηνπο ζπζζσξεπκέλνπο ηφθνπο ζην πξνζδνθψκελν δηάζηεκα δσήο ηνπ αηφκνπ. Ο ελ ιφγσ ππνινγηζκφο επαλαιακβάλεηαη ζηελ αξρή θάζε έηνπο θαη ην χςνο ηεο ζχληαμεο αλαπξνζαξκφδεηαη κε βάζε ηηο αιιαγέο ζηηο πξναλαθεξζείζεο παξακέηξνπο. Ζ ηξίηε επηινγή, πνπ έρεη ν ζπληαμηνδνηνχκελνο κεηά ην 1988, είλαη ε αλάιεςε κηαο «πξνθαζνξηζκέλεο» ζχληαμεο γηα έλα δηάζηεκα θαη ε αγνξά κίαο πξνζφδνπ απφ αζθαιηζηηθή εηαηξεία ζε επφκελε ρξνληθή ζηηγκή. 6 Ο δηθαηνχρνο είλαη δπλαηφ θαηά ηε ζηηγκή ηεο ζπληαμηνδφηεζεο λα απνζχξεη έλα εθ άπαμ πνζφ θαη ζηε ζπλέρεηα λα επηιέμεη κεηαμχ πξνζφδνπ θαη πξνθαζνξηζκέλεο «ζχληαμεο», κε ηελ πξνυπφζεζε φηη έρεη ζπλεηζθέξεη γηα ηνπιάρηζηνλ δέθα ρξφληα θαη έρεη ζπγθεληξψζεη έλα νξηζκέλν πνζφ. Ο ξφινο ηνπ θξάηνπο ζην λέν ζρήκα έγθεηηαη ζηε ζπγθξφηεζε ησλ ξπζκίζεσλ πνπ αθνξνχλ ζηε ιεηηνπξγία ηνπ (ηα ζπληαμηνδνηηθά ηακεία ξπζκίδνληαη θαη επηβιέπνληαη απφ κία επνπηηθή αξρή (Superintendencia de Administradoras de Fondos de Pensiones ή SAPF)), ζηελ αλάιεςε ηεο επζχλεο γηα ηηο δηεπζεηήζεηο κεηάβαζεο απφ ην παιηφ ζην λέν ζρήκα θαη ζηελ εγγχεζε κηαο ειάρηζηεο ζχληαμεο γηα εθείλνπο ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ έρνπλ έλα νξηζκέλν αξηζκφ ζπλεηζθνξψλ θαη γηα ηνπο νπνίνπο ην χςνο ηνπ αηνκηθνχ ινγαξηαζκνχ απνηακίεπζεο πέθηεη θάησ απφ έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν. Έηζη νη αζθαιηζκέλνη πνπ έρνπλ ζπλεηζθέξεη ζην ηακείν γηα ηνπιάρηζηνλ 20 ρξφληα κπνξνχλ λα ιάβνπλ κία ειάρηζηε ζχληαμε ηζνδχλακε κε πεξίπνπ ην 22 ή 25 ηνηο εθαηφ ηνπ κέζνπ κηζζνχ. Δπηπιένλ ην θξάηνο παξέρεη έλα 6 Βι. ν.π., ζ.175. 27
πεξηνξηζκέλν αξηζκφ πξνλνηαθψλ ζπληάμεσλ γηα ηα άηνκα εθείλα πνπ δελ έρνπλ ζπλεηζθνξέο θαη επίζεο δελ δηαζέηνπλ άιια κέζα ζπληήξεζεο. Σν χςνο ηνπ ελ ιφγσ βνεζήκαηνο είλαη φκσο ηδηαίηεξα ρακειφ, ην 1992 αλέξρνληαλ ζε πεξίπνπ ην 12 ηνηο εθαηφ ηνπ κέζνπ κηζζνχ ελψ ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ βνεζεκάησλ απηψλ έρεη δηα λφκνπ θαζνξηζζεί ζε 300.000, κε επαθφινπζν ηελ χπαξμε απζηεξψλ θξηηεξίσλ γηα ηε ιήςε ηνπ βνεζήκαηνο 7 θαζψο θαη κηαο καθξηάο ιίζηαο αλακνλήο. Σν θξάηνο παξέρεη επίζεο άιιεο δχν εγγπήζεηο, εθ ησλ νπνίσλ ε κία κεηψλεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη απνδφζεηο απφ έλα ηακείν είλαη δπλαηφ λα πέζνπλ θάησ ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ απνδφζεσλ φισλ ησλ ηακείσλ ελψ ε άιιε εγγπάηαη κία εηήζηα πξφζνδν ζηελ πεξίπησζε απνηπρίαο ηεο αζθαιηζηηθήο εηαηξείαο. Θεσξείηαη φκσο πσο θακία απφ ηηο εγγπήζεηο απηέο δελ είλαη ζε ζέζε λα απνδψζνπλ ην χςνο ηνπ επηδφκαηνο πνπ έλα ζρήκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζα έδηλε θαη φηη ζε θακία πεξίπησζε δελ είλαη δπλαηφ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο ειάρηζηεο απαηηήζεηο ησλ Γηεζλψλ πκβάζεσλ Δξγαζίαο. Πξφθεηηαη νπζηαζηηθά γηα έλα ζχζηεκα ππνρξεσηηθψλ ινγαξηαζκψλ απνηακίεπζεο θαη φρη γηα κία ζχληαμε κε ηελ θιαζζηθή έλλνηα ηνπ φξνπ, δηφηη ν εξγαδφκελνο επσκίδεηαη ηελ αληηκεηψπηζε κηαο πιεηάδαο θηλδχλσλ. ηνπο θηλδχλνπο απηνχο ζπκπεξηιακβάλεηαη ν θίλδπλνο ηεο πξνζσπηθήο αηπρίαο ιφγσ αζζέλεηαο, αληθαλφηεηαο ή αλεξγίαο, ν θίλδπλνο πνπ ππάξρεη γηα ηνπο ρακειφκηζζνπο εξγαδφκελνπο ην ζπληαμηνδνηηθφ εηζφδεκά ηνπο λα βξίζθεηαη θάησ απφ ηε γξακκή θηψρηαο, θίλδπλνη πνπ ζπλδένληαη κε ηηο νηθνλνκηθέο εμειίμεηο θαη ηε δηαθχκαλζε ησλ επηηνθίσλ θαζψο θαη ν θίλδπλνο ηεο θαθήο δηαρείξηζεο ή ηεο πηψρεπζεο ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ηακείνπ πνπ δηαρεηξίδεηαη ην θεθάιαηφ ηνπο. Γηα παξάδεηγκα απμεκέλνη ξπζκνί απφδνζεο είλαη δπλαηφ λα παξάζρνπλ απμεκέλεο ζπληάμεηο ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ελψ ε αλαζηξνθή απηήο ηεο πνξείαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ηδηαίηεξα ρακειέο ζπληάμεηο ζε άιιεο πεξηπηψζεηο, γεγνλφο πνπ ζεσξείηαη αζπκβίβαζην κε ηα ειάρηζηεο απαηηήζεηο πνπ ζέηεη ε Γηεζλήο χκβαζε Κνηλσληθήο Αζθάιεηαο ηνπ ILO ηνπ 1952. Σα απνηειέζκαηα ηεο πξψηεο δεθαεηίαο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο ήηαλ ελζαξξπληηθά ηνπιάρηζηνλ ζε φηη αθνξά ζην χςνο ησλ ζπληάμεσλ πνπ ρνξεγήζεθαλ, ην νπνίν αλήιζε ζε ζρέζε κε εθείλν ησλ ζπληάμεσλ ηνπ πξνεγνχκελνπ ζπζηήκαηνο. Θεσξείηαη φηη νη πςειέο απνδφζεηο ηνπ ζπζηήκαηνο δελ είλαη κεκνλσκέλν θαηλφκελν αιιά ζρεηίδνληαη κε ηηο πςειέο απνδφζεηο ησλ ρξεκαηαγνξψλ ζηε ζπγθεθξηκέλε 7 Bι. Gillion C., Bonilla A., Analysis of a National Private Pension Scheme : The Case of Chile, ζ.178. 28