Π.Ε. Πετράκης Καθηγητής Οικονομικών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Π.Ε. Πετράκης Καθηγητής Οικονομικών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η Έξοδος συγκεντρώνει τις σκέψεις του συγγραφέα για μια διέξοδο από τον εγκλωβισμό που έχει προκαλέσει η εφαρμογή του προγράμματος της δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης της Ελληνικής Οικονομίας, που εφαρμόζεται από το 2010.

Τρεις πολιτικές προτάσεις οικονομικής πολιτικής προς την Ελληνική κοινωνία Να πτωχεύσει η Ελληνική Οικονομία και να γυρίσει στη Δραχμή. Να εξακολουθήσει η Ελληνική Οικονομία να εφαρμόζει ένα πειθαρχημένο πρόγραμμα δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης. Να εξακολουθήσει η Ελληνική Οικονομία να εφαρμόζει ένα πειθαρχημένο πρόγραμμα δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης με μεγαλύτερη αναδιανεμητική διάσταση.

Η κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας μπορεί και αυτή να έχει τρεις πιθανές εξελίξεις Μία αρνητική εξέλιξη που οδηγεί στην πτώχευση και στην αλλαγή του νομίσματος. Μία πολύ καλή εξέλιξη ως φυσικό επακόλουθο της δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης. Μία ασθενή καλή εξέλιξη ως αυτόματο αποτέλεσμα της δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης. Αυτή είναι η επικρατέστερη περίπτωση. Μπορεί να περιλαμβάνει μικρές ή μεγαλύτερες δόσεις αναδιανεμητικής πολιτικής

Η Έξοδος (η πρότασή μας) από την παρούσα κατάσταση πολιτικά στηρίζεται στην παραπάνω 3η πολιτική πρόταση και έχει στόχο να τροποποιήσει κατά τρόπο ουσιαστικό και θετικό την 3η οικονομική εκδοχή εξέλιξης της πραγματικότητας.

Τι αναμενόταν (τουλάχιστον θεωρητικά) από το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε; Αναμενόταν ομαλή προσγείωση της πτώχευσης, η εφαρμογή ενός προγράμματος Σιδηρούς Πειθαρχίας (Iron Austerity) και περίπου σε ένα με ενάμιση χρόνο η άφιξη της αναπτυξιακής φάσης. Αυτό περιγράφεται πάρα πολύ καλά από το διάγραμμα πρόβλεψης της εξέλιξης του ΑΕΠ από το ΔΝΤ το Μάιο του 2010.

Το Πρόγραμμα Δημοσιονομικής και Ανταγωνιστικής Εξυγίανσης Συνοπτικά η πρόταση του προγράμματος της ανταγωνιστικής και δημοσιονομικής εξυγίανσης προϋποθέτει την ταυτόχρονη δημιουργία θετικού ισοζυγίου εξωτερικών ροών και θετικού δημοσιονομικού πλεονάσματος. Πρώτος στόχος: Η μείωση της σχέσης καθαρής εξωτερικής επενδυτικής θέσης προς ΑΕΠ γύρω στο +/-30% Δεύτερος στόχος: Η δημιουργία πρωτογενών πλεονασμάτων σε μεσοπρόθεσμη βάση της τάξης του +4,5% ως προς το ΑΕΠ. Έτσι το 2020 θα έχει πραγματοποιηθεί ο στόχος του 120% στη σχέση χρέους και ΑΕΠ.

Ο Στόχος Προσαρμογής (έκταση, ταχύτητα) εξαρτάται οικονομικά από πέντε βασικές παραμέτρους: α) το μερίδιο εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών στην παραγωγή, β)το μερίδιο μη εμπορεύσιμων αγαθών στην κατανάλωση, γ)την ελαστικότητα ζήτησης εμπορεύσιμων έναντι μη εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δ)το μερίδιο εγχώριας παραγωγής στο σύνολο των εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, και ε) την ελαστικότητα ζήτησης εγχωρίως παραγομένων εμπορεύσιμων προϊόντων έναντι εξωτερικά παραγομένων.

Τα τρία κενά του οικονομικού προγράμματος δημοσιονομικής και ανταγωνιστικής εξυγίανσης Δεν υπήρξε ποτέ αξιόπιστος χρονικός ορίζοντας εξόδου από την ύφεση

Tο κοινωνικοοικονομικό κόστος υπερβαίνει σημαντικά (σε παρούσες αξίες) το κοινωνικοοικονομικό όφελος

Δεν αναλύθηκε ποτέ το κατά πόσο η νεοδιαμορφούμενη οικονομία θα είναι σε θέση να απορροφήσει το πλεονάζον δυναμικό (παραγωγικό κενό, ανεργία) της Ελληνικής οικονομίας.

Τι πήγε λάθος - Οικονομική πολιτική Η εσωτερική υποτίμηση θα πρέπει να συνοδεύεται από ρεαλιστική αναδιάρθρωση (μείωση) του δημόσιου χρέους. Κάθε καθυστέρηση στη μία ή την άλλη διαδικασία οδηγεί σε έκρηξη αρνητικών προσδοκιών. Οι προσδοκίες (εσωτερικές και εξωτερικές) και το πώς αυτές διαμορφώνονται παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο. Εάν διαμορφωθεί υψηλό σημείο ισορροπίας του κόστους του δημόσιου δανεισμού λόγω, πολύ δύσκολα μπορεί να μεταβληθεί χωρίς την ανάμιξη μίας πολιτικής τελευταίου καταφυγίου (ΕΚΤ, Lender of Last Resort). Εάν πρόκειται να εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικής μεταβολής, θα πρέπει να έχουμε τραπεζικό σύστημα σε λειτουργία. Εάν υπάρχει πρόβλημα φοροδιαφυγής, τίθεται θέμα ισοδιανομής των βαρών της δημοσιονομικής προσαρμογής, και θέμα παραγωγής δημόσιων εσόδων για την κάλυψη του δημοσιονομικού κενού. Προσοχή στην καταστροφή της σκιώδους οικονομίας.

Τι πήγε λάθος - Οικονομική πολιτική Η λογική που υποστηρίζει πρώτα να προσαρμοστεί η εργασία και μετά να κινηθούμε στον τραπεζικό και φορολογικό τομέα είναι πολιτικά εξαιρετικά επικίνδυνη. Εάντοπρόβλημάμαςπροέρχεταιαπότομεγάλοδημόσιοχρέος, θα πρέπει να επικεντρωνόμαστε σ αυτό. Εσωτερική (ή ακόμα και εξωτερική) υποτίμηση θεμελιώνεται ικανοποιητικά ως πολιτική αναπροσαρμογή εάν έχουμε αρκετές εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ, ώστε να στηριχθεί η οικονομία. Υπάρχει ένα όριο χρέους προς ΑΕΠ του οποίου η παραβίαση μετατρέπει την πολιτική της «πειθαρχίας και μεγέθυνσης» σε αυτοεκπληρούμενη αποτυχία; Ο συγχρονισμός εσωτερικής υποτίμησης και απομόχλευσης δημιουργεί ένα εκρηκτικό μίγμα που παράγει μείωση της ζήτησης. Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους οι τιμές των προϊόντων δεν παρακολουθούν τη διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης;

Τι πήγε λάθος - Διαρθρωτικές πολιτικές Συνήθως το μοντέλο με τις διαρθρωτικές αγκυλώσεις κάνει χρόνια να δημιουργηθεί, είναι δύσκολο και απαιτεί χρόνο για να μεταβληθεί. Η χρηματοδότηση υπό συνθήκες πρέπει να ενεργοποιείται σε ορισμένα και κρίσιμα θέματα. Δε θα πρέπει να χάνεται σε λεπτομέρειες. Δε θα πρέπει να αναμειγνύεται η πρόθεση της υιοθέτησης διαρθρωτικών μεταβολών με ιδιωτικά συμφέροντα. Ο ασφαλέστερος τρόπος να επιβάλεις και να επιταχύνεις διαρθρωτικές μεταβολές είναι να ελέγξεις τον τρόπο με τον οποίο χρηματοδοτούνται οι οικονομικές αγκυλώσεις. Μεσοπρόθεσμα η συρρίκνωση των ελλειμμάτων θα προκαλέσει και μείωση των αγκυλώσεων. Όταν αναφερόμαστε στο δημόσιο τομέα, τα ΝΠΔΔ και τα ΝΠΙΔ (που ελέγχονται από το δημόσιο τομέα) θα πρέπει να περιλαμβάνονται στην έννοια του δημοσίου κατά το βαθμό που επιδοτούνται με δημόσια χρήματα. Οι διαρθρωτικές αλλαγές απαιτούν χρόνο για να αποδώσουν και μάλιστα πολύ χρόνο: Από 3 30 χρόνια (και μέσο χρόνο γύρω στα 5-7 χρόνια).

Τι πήγε λάθος - Πολιτικές με εφαρμογή στο Πολιτικό και στο Πολιτισμικό υπόβαθρο Η διαμόρφωση ενός πλαισίου χρηματοδότησης υπό συνθήκες απαιτεί χρόνο και ωριμότητα για να είναι αποτελεσματικό. Υπογεγραμμένα προγράμματα πολύ δύσκολα μεταβάλλονται, διότι η έγκρισή τους περιλαμβάνει περίπλοκες θεσμικές διαδικασίες. Οι τεχνοκράτες δε θα πρέπει να αντικαθιστούν τους πολιτικούς. Οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να γίνονται με κυβερνήσεις που γεννώνται από την κρίση. Θα πρέπει να μην καταστρέφεται το πολιτικό σύστημα. Απαιτείται χρόνος για την απελευθέρωση ενός ιδιωτικού τομέα που βρίσκεται υπό περιορισμό επί δεκαετίες. Το πολιτισμικό υπόβαθρο αλλάζει πολύ αργά, αλλά αλλάζει. Αντιθέτως οι πληγές σ αυτό προκαλούνται πολύ εύκολα. Θα πρέπει λοιπόν η μεταχείρισή του να γίνεται με πολύ προσοχή και υπομονή.

Πρόδρομες Ενδείξεις Αναδιάρθρωσης Σημαντική αποκλιμάκωση των διαφορών επιτοκίου των δεκαετών ομολόγων του δημοσίου σε σχέση με τα αντίστοιχα Γερμανικά. Βελτίωση της Καθαρής Διεθνής Επενδυτική Θέσης της Ελλάδας κατά 34 δις, και αύξηση των καταθέσεων στο Ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Τον Αύγουστο του 2012 το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε πλεόνασμα, για δεύτερο συνεχή μήνα. Ο πληθωρισμός είναι χαμηλότερος από τον πληθωρισμό της Γερμανίας. Ο λόγος των τιμών των εμπορεύσιμων προϊόντων προς τις τιμές των μη εμπορεύσιμων έχει γείρει υπέρ των πρώτων δίνοντας σήμα για μία επιχειρηματική αφύπνιση. Οι εξαγωγές που συνεχίζουν να αυξάνονται παρόλο που το διεθνές κλίμα ζήτησης είναι υποτονικό. Το 2009 για κάθε επτά εξαγωγικές επιχειρήσεις που έκλειναν άνοιγε μια, ενώ το 2012 για κάθε μια εξαγωγική επιχείρηση που έκλεινε άνοιγαν τρεις. Το 2012 βελτιώθηκε η θέση της Ελλάδος στους δείκτες επιχειρηματικότητας της World Bank κατά 22 θέσεις μεταξύ 185 χωρών. Για πρώτη φορά εξελίσσονται μεγάλες επιχειρηματικές συμφωνίες (Εθνική Eurobank, Alpha Εμπορική, Aegean Ολυμπιακή, Forthnet Wind κλπ.).

Οι προοπτικές από εδώ και πέρα Στο γενικότερο πλαίσιο της τρίτης γενικότερης επιλογής που αναφέρθηκε νωρίτερα, οι επί μέρους επιλογές που φαίνεται ότι τίθενται σήμερα στην οικονομική ηγεσία είναι οι ακόλουθες: Να συνεχίσει σ ένα πρόγραμμα σιδηρούς πειθαρχίας, σε μία δηλαδή γραμμική προέκταση της σημερινής εξέλιξης με λήξη του προγράμματος το 2014. Να συνεχιστεί το πρόγραμμα σιδηρούς πειθαρχίας με επιμήκυνση του χρόνου δημοσιονομικής προσαρμογής μέχρι το 2016 και εμπροσθοβαρή εφαρμογή των διαρθρωτικών μέτρων. Πρόκειται για τη λύση που μάλλον επιλέγεται. Αυτή θα έχει αποτέλεσμα παρόμοιο με την παραπάνω 1 η εκδοχή αλλά με μικρότερο κοινωνικό πόνο. Να συνεχιστεί η δεύτερη εκδοχή που όμως θα συμπληρωθεί από μία ισχυρή ένεση ζήτησης με σκοπό τη ρύθμιση της ταχύτητας της προσαρμογής της οικονομίας (πρότασή μας).

Εκτιμήσεις Ρυθμού Μεταβολής ΑΕΠ (πραγματικές τιμές) Τα τρία πιθανά σενάρια εξέλιξης της Ελληνικής Οικονομίας.

Εάν (επαναλαμβάνουμε εάν) ο Στόχος Προσαρμογής είναι δεδομένος, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι Κοινωνικές Αντοχές μπορούν να συγχρονιστούν με τον Απαιτούμενο Χρόνο και Ταχύτητα Προσαρμογής. Οι οπαδοί της Πειθάρχησης έκαναν λάθος το Μάιο του 2010 και εξακολουθούν μέχρι σήμερα να μη λαμβάνουν υπόψη τους το Σταυρό των Αποφάσεων, με αποτέλεσμα να σταυρώσουν την Ελληνική κοινωνία.

Προτείνουμε ένα σοβαρό κύμα αύξησης στοχευμένης ζήτησης το οποίο θα ρυθμίσει την Ταχύτητα Προσαρμογής σε βάρος βεβαίως του Απαιτούμενου Χρόνου Προσαρμογής. Η συγκέντρωση αυτής της οικονομικής δύναμης πυρός μπορεί να προέλθει: ως προϊόν των ιδιωτικοποιήσεων, από την αναχρηματοδότηση από την ΕΚΤ λόγω διακράτησης των Ελληνικών ομολόγων, από Ευρωπαϊκές επιδοτήσεις.

Πρέπει να προσέξουμε αντιθέτως ότι η επιδιωκόμενη Επιμήκυνση που αυξάνει το Χρόνο Προσαρμογής οδηγεί σε επιτάχυνση (!!) της Ταχύτητας Προσαρμογής. Η κρίσιμη μεταβλητή που έπρεπε να αναπροσαρμοστεί ήταν ο Ρυθμός Προσαρμογής και όχι ο Απαιτούμενος Χρόνος Προσαρμογής. Θα προηγηθεί επιβράδυνση της διαδικασίας προσαρμογής. Συγχρόνως όμως θα αυξηθούν οι κοινωνικές αντοχές χωρίς να διακοπεί η διαδικασία της αναδιάρθρωσης. Έτσι θα επιτευχθούν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα με πολύ μικρότερη παρούσα αξία κοινωνικού πόνου. Ηάριστηβέβαιαεναλλακτική λύση είναι να πραγματοποιηθεί ένα haircut των οφειλών προς τον επίσημο διεθνή τομέα. Μία τέτοια κίνηση θα εκτίνασσε την οικονομία προς τα επάνω αφού θα μείωνε το Στόχο Προσαρμογής και συνεπώς θα απαιτούσε μικρότερο Χρόνο Προσαρμογής και ενδεχομένως Ταχύτητας Προσαρμογής.

Οι δύο κρίσιμες πολιτικές προϋποθέσεις των οικονομικών εξελίξεων Η ανταπόκριση του υποκειμενικού στοιχείου της χώρας. Οι άνθρωποι στις κοινωνίες οργανώνουν τη συλλογική τους συμπεριφορά μέσω της πολιτικής διαδικασίας. Αποτελούν άγνωστο παράγοντα για τις μελλοντικές εξελίξεις, καθώς μπορούν να οδηγηθούν όχι προς την κατεύθυνσητηςαποδοχήςμίαςπρότασης, όπως αυτής της «Εξόδου», αλλά προς αντισυστημικές λύσεις πάσης φύσεως. Η ομαλή πορεία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει σημαντική σε κύρος πολιτική ηγεσία στην Ευρώπη που θα έμπαινε σε περιπέτεια να υποστηρίξει την παρούσα ή μελλοντική διάλυσή της. Όμως επειδή ακουμπάμε πλέον τον πυρήνα του προβλήματος, πρέπει να αντιληφθούμε ότι σε μία τόσο δύσκολη πορεία συμβαίνουν και ατυχήματα. Τους δίνουμε ελάχιστες πιθανότητες να συμβούν αλλά είναι υπαρκτές.