ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΟΔΟΥ

ΕΡΓΟΔΟΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΠΑΡΧΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΕΡΓΟ ΜΕΛΕΤΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΑΝΤΙΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΖΩΝΩΝ ΤΩΝ ΔΗΜΩΝ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΚΑΙ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΓΓΡΑΦΟΥ ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΕΚΘΕΣΗ ΠΡΟΟΔΟΥ ΑΡ. ΕΓΓΡΑΦΟΥ 925-Ενδ-E 1 ΗΜΕΡ. ΕΓΓΡΑΦΟΥ 7 Φεβρουαρίου 2017 ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ T O U M A Z I S Διον. Τουμαζής & Συνεργάτες Ρωμανού 4, 1070 Λευκωσία Τηλ. 22374027, Φαξ. 22374933 e-mail: mail@diontoumazis.com www.diontoumazis.com Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Αλεξανδρουπόλεως 23 και Καισαρείας, 115 27 Αθήνα, Ελλάδα Τηλ: +30 210 7756130 Fax: +30 210 7786214 e-mail: karavokyris @gk-consultants.gr

Μελέτη Έλεγχος Δρ Αντώνης Τουμαζής, Δρ Γιάννης Καραβοκύρης Δήμητρα Τουμαζή Χατζηλοϊζή, Νίκος Μαλατέστας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1.1. Γενικός Στόχος Μελέτης... 4 1.2. Ειδικοί Στόχοι Μελέτης... 4 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ... 6 3. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 9 3.1. Πλημμυρικά Γεγονότα 13 ης Δεκ 2014... 10 3.1.1. Προβλήματα που παρουσιάστηκαν... 11 3.1.2. Στατιστικά Στοιχεία... 11 3.1.3. Στάθμη Νερού στις Αλυκές Μετά το Ακραίο Συμβάν... 12 3.1.4. Ζημιές από Πλημμύρα... 12 3.1.5. Μηχανισμός και αίτια πλημμυρών 13 ης Δεκ 2014... 13 3.2. Αλυκές Λάρνακας... 15 3.2.1. Περιβαλλοντική Σημασία Αλυκών Λάρνακας... 15 3.2.2. Κύκλος άλατος στην Αλυκή Λάρνακας... 17 3.2.3. Στάθμη Νερού στις Αλυκές... 17 3.2.4. Υδατικό ισοζύγιο Αλυκής... 18 3.3. Υδατορέματα παροχετευτική ικανότητα καναλιών, οχετών, γεφυρών... 21 3.3.1. Ακραία Συμβάντα Όμβριες Καμπύλες... 21 3.3.2. Συντελεστής Απορροής... 22 3.3.3. Παροχετευτική ικανότητα υφιστάμενου δικτύου... 25 3.3.4. Οχετοί σε δρόμους... 30 3.4. Πρόβλημα περιοχής ανάντη των Καμάρων... 31 3.4.1. Δημιουργία λιμναζόντων νερών... 31 3.4.2. Ευρύτερο πρόβλημα αντιπλημμυρικής προστασίας... 31 3.4.3. Επίλυση προβλήματος... 32 4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ... 36 4.1. Εναλλακτικές λύσεις... 36 2

4.2. Μέτρα χωρίς αντιπλημμυρικές δεξαμενές (Λύση Α)... 37 4.3. Αντιπλημμυρικές δεξαμενές (Λύση Β)... 38 4.3.1. Χωροθέτηση δεξαμενών... 38 4.3.2. Ροή κατάντη των δεξαμενών... 39 4.3.3. Τύπος δεξαμενής... 40 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 42 5.1. Κατάληξη απορροών... 42 5.2. Προστασία Μνημείου Καμάρων... 42 5.3. Φερτά Υλικά... 42 5.4. Εναλλακτική Λύση χωρίς Λίμνες Κατακράτησης... 42 5.5. Εναλλακτική Λύση με 4 Λίμνες Κατακράτησης... 44 5.6. Μέτρα μείωσης ζημιών από πλημμύρα... 44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Συντελεστές Απορροής... 45 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Τιμές Manning... 46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 49 1 Για υποβολή στον εργοδότη 0 31.1.2017 Για Εσωτερική χρήση Έκδοση Ημερ. Περιγραφή Ετοιμασία Έλεγχος 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικός Στόχος Μελέτης Η παρούσα μελέτη έχει ως κύριο/ γενικό στόχο τον σχεδιασμό των απαραίτητων αντιπλημμυρικών έργων για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων πλημμύρας στις οικιστικές ζώνες των Δήμων Λάρνακας και Αραδίππου που προέρχονται από τις πλημμυρικές ροές των υδατορεμάτων της λεκάνης απορροής του ποταμού του Καλού Χωριού και πλήγηκαν από τα πλημμυρικά γεγονότα της 13ης Δεκεμβρίου 2014. 1.2. Ειδικοί Στόχοι Μελέτης Οι ειδικοί στόχοι της μελέτης, όπως καταγράφονται στη σύμβαση, είναι οι ακόλουθοι: 1. Η πλήρης καταγραφή και κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του υφιστάμενου συστήματος απορροής των υδατορεμάτων και κύριου δικτύου όμβριων υδάτων που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην περιοχή. 2. Η κατανόηση των μηχανισμών και των αιτιών των πλημμυρών της 13 ης Δεκεμβρίου 2014 στη περιοχή. 3. Η υδρολογική ανάλυση για τον προσδιορισμό των υδρογραφημάτων, αιχμών και όγκων των πλημμυρικών ροών σχεδιασμού των προτεινόμενων έργων. 4. Ο υδραυλικός υπολογισμός και σχεδιασμός όλων των αναγκαίων αντιπλημμυρικών έργων συμπεριλαμβανομένων έργων για την αναβάθμιση της παροχετευτικότητας του συστήματος απορροής των υδατορεμάτων και κεντρικών οχετών όμβριων υδάτων της περιοχής ή/και έργων ανάσχεσης στα ανάντη της περιοχής για τη μείωση των αιχμών των πλημμυρικών ροών που φτάνουν στην περιοχή ενδιαφέροντος με στόχο την ασφαλή παροχέτευση των πλημμυρικών ροών σχεδιασμού. 5. Η εξέταση και πρόταση μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος της απόφραξης του συστήματος αποστράγγισης από φερτά υλικά (καλάμια σκουπίδια κλπ). 6. H αξιολόγηση της παροχετευτικής ικανότητας και πρόταση διορθωτικών μέτρων για το κατάντη τμήμα του Ποταμού/ Καναλιού από τις Καμάρες μέχρι τη θάλασσα. 4

7. Ο σχεδιασμός των κατάλληλων έργων για την υπερχείλιση/διαμοιρασμό των ροών που καταλήγουν στις Αλυκές ή στο κανάλι που εκβάλλει στη θάλασσα ώστε να διασφαλιστεί η προστασία του οικοσυστήματος των Αλυκών, σε συνδυασμό με την μέγιστη αντιπλημμυρική προστασία. Θα πρέπει να μελετηθεί το υδατικό ισοζύγιο του οικοσυστήματος των Αλυκών για το ευνοϊκό καθεστώς διατήρησης των δομών και λειτουργιών του, έτσι ώστε να υπάρχει ισορροπία των αναγκών του βιότοπου σε νερό τόσο για την αλοφυτική βλάστηση όσο και για τις ανάγκες εκκόλαψης της γαρίδας που είναι η κύρια τροφή για τα φλαμίνγκο. 8. Η διασφάλιση της προστασίας του αρχαιολογικού μνημείου των Καμάρων από τα πλημμυρικά φαινόμενα και φαινόμενα διάβρωσης του εδάφους και η ελαχιστοποίηση της επίδρασης σε αυτό των προτεινόμενων αντιπλημμυρικών έργων, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Τμήματος Αρχαιοτήτων. 5

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Από τη βιβλιογραφία προκύπτει ότι πριν 5 χιλιετίες περίπου η σημερινή μεγάλη αλυκή ήταν κόλπος με απευθείας επικοινωνία με τη θάλασσα (σχήμα 2-1). Η θεωρία της επικοινωνίας Αλυκής θάλασσας ενισχύεται από το γεγονός ότι βρέθηκαν πέτρινες άγκυρες πλοίων μέσα στην κεντρική Αλυκή (Astrom, 1989). Ο οικισμός του Χαλά Σουλτάν Τεκκέ εγκαταλείφτηκε γύρω στον 10 ο αιώνα π.χ (Φλουρέντζος, 1995). Πιθανή αιτία είναι η καταστροφή του φυσικού λιμανιού από θαλάσσιες αποθέσεις (Μιχαηλίδης και Χριστοδουλίδης, 2005, σελ.20). Η ανύψωση της τεκτονικής πλάκας απομόνωσε εντελώς την κοιλότητα δημιουργώντας την Αλυκή της Λάρνακας. (Κυπρής, 1976, σελ. 7). Επί Ενετοκρατίας, πριν 4 περίπου αιώνες, διανοίχθηκε κανάλι εκτροπής του ποταμού Καλού Χωριού/ Καμάρων (τότε ονομαζότανε χείμαρρος του Κωλόπαννου). Σχήμα 2-1 Σκίτσο Διαχρονικής Εξέλιξης Ποταμού και Αλυκής (Εκτίμηση Συμβούλου) 6

Σχήμα 2-2 Χάρτης 1900. Τα Ενετικά Κανάλια της Αλυκής. https://larnacainhistory.wordpress.com/2011/09/16 Στο χάρτη 1900 (σχήμα 2-2) είναι προφανές ότι ο ποταμός απορρέει απευθείας στην Αλυκή και η εκτροπή (αποκαλείται intercepting channel) είναι τεχνητό έργο για ελεγχόμενη ροή. Για κάποιο λόγο, η κύρια όδευση του ποταμού διαγράφηκε από τους χάρτες και στους επίσημους χάρτες (σχήμα 2-3) παρουσιάζεται (λανθασμένα) ότι ο ποταμός απορρέει στην θάλασσα, χωρίς να υπάρχει απορροή στην Αλυκή (όπως είναι η πραγματικότητα). 7

Σχήμα 2-3 Χάρτης Λάρνακας (ΚΟΤ, Ιστοσελίδα Τμήματος Κτηματολογίου κ.α.) Σήμερα η όδευση του ποταμού είναι προβληματική αφού τα νερά ρέουν σε ορθογωνικό κανάλι με δύο απότομες αλλαγές κατεύθυνσης 90 μοιρών έκαστη, διέρχονται κάτω από δύο δρόμους μέσω ορθογωνικών οχετών (ανορθόδοξων διατάξεων), διέρχονται κάτω από τις Καμάρες ανατολικά του Ενετικού αναχώματος και εισέρχονται στην Αλυκή μέσω ανοίγματος του αναχώματος. Η φυσική όδευση του ποταμού είναι η όσο το δυνατόν πιο σύντομη ροή μέσα στην Αλυκή. Στο σχήμα 2-1 (αύριο) υποδεικνύεται παραστατικά η προτεινόμενη όδευση του ποταμού. 8

3. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Το υφιστάμενο σύστημα αποτελείται από 4 υπολεκάνες απορροής (σχήμα 3-1), ήτοι: Α Καλού Χωριού Β Πελέτικο Γ Βιομηχανική Περιοχή Αραδίππου (Αγίου Μηνά) Δ Ανατολική Περιοχή (Πενταδακτύλου) Σχήμα 3-1 Λεκάνες Απορροής που σχετίζονται με το Μνημείο των Καμάρων Στις υπολεκάνες Α και Β η ροή είναι κυρίως σε φυσικό ποταμό ενώ στις Γ και Δ η ροή είναι κυρίως σε οχετούς αστικού τύπου (σωληνωτούς ή ορθογωνικούς). Σημειώνεται ότι στον κλάδο Γ υπάρχουν τμήματα όπου η ροή είναι σε φυσική ανοικτή κοίτη ρυακιού. Η ροή του κλάδου Γ καταλήγει στον κλάδο Β. Κατάντη της συμβολής αυτής καταλήγει ο κλάδος Δ. Σημειώνεται ότι στον κλάδο Δ υπάρχει εκτροπή της όδευσης στην περιοχή του λυκείου της Βεργίνας, με τη ροή να οδηγείται δυτικά μέσω καναλιού και να καταλήγει στον κλάδο Β, ενώ η φυσική του ροή φαίνεται να ήταν στον κλάδο Α. Ο κλάδος Β (με τις ροές των Γ και Δ) καταλήγει στο υδατόρεμα του κλάδου Α. Το κατάντη μέρος του υδατορέματος Α είναι ανοικτό ορθογωνικό κανάλι που φθάνει μέχρι σχεδόν το μνημείο των 9

Καμάρων. Ο ποταμός διασχίζει το μνημείο των Καμάρων ως ανοικτό χωμάτινο κανάλι. Από το μνημείο των Καμάρων υπάρχει τεχνητό κανάλι (αρδευτικό κανάλι) που καταλήγει στη θάλασσα (πλησίον του αλιευτικού καταφυγίου). Το κανάλι αυτό συνδέεται επίσης με την Αλυκή σε απόσταση 180m περίπου από το μνημείο μέσω ενός ξυλογέφυρου. Στην υφιστάμενη του κατάσταση όλες οι απορροές του ποταμού Καλού Χωριού καταλήγουν στην Αλυκή (δεν υπάρχει απορροή στη θάλασσα). 3.1. Πλημμυρικά Γεγονότα 13 ης Δεκ 2014 Την 13η Δεκεμβρίου 2014 σημειώθηκε βροχόπτωση πολύ μεγάλης έντασης η οποία προκάλεσε πλημμύρες στην επαρχία Λάρνακας. Συγκεκριμένα, οι περιοχές που πλήγηκαν περισσότερο είναι οικιστικές και βρίσκονται στην περιοχή Καμάρες, ανάντη της Αλυκής Λάρνακας (Σχήμα 3-2). Σχήμα 3-2 Περιοχές πλημμύρας (πράσινο χρώμα) και κύριοι φυσικοί κλάδοι επιφανειακής απορροής (μπλε χρώμα). Με κόκκινο και πορτοκαλί χρώμα παρουσιάζονται εγγεγραμμένα ρυάκια, υφιστάμενα κανάλια 10

3.1.1. Προβλήματα που παρουσιάστηκαν Από τις πλημμύρες προκλήθηκαν προβλήματα όπως: Ζημιές σε σπίτια και υποστατικά, Νερό από τον ποταμό Καλού Χωριού διέσχισε τον αυτοκινητόδρομο και προκάλεσε προβλήματα στην κυκλοφορία. Ο μεγάλος όγκος νερού και λάσπης παρέσυρε αυτοκίνητα Κάτοικοι εγκλωβίστηκαν στα σπίτια τους Η ζημιά στο δίκτυο της Αρχής Ηλεκτρισμού - διακοπές στην ηλεκτροδότηση φαίνεται να προκλήθηκε από τον άνεμο παρά από πλημμύρα (προφορική επικοινωνία με αρμόδιο λειτουργό ΑΗΚ). 3.1.2. Στατιστικά Στοιχεία Βροχόμετρα στην περιοχή Ορόκλινης, Μαρίνα Λάρνακας, Ψευδά και Αβδελλερό (πίνακας 3-1) κατέγραψαν βροχοπτώσεις μέχρι 117mm. Πίνακας 3-1. Ημερήσιες βροχοπτώσεις 13-14 Δεκ. 2014 Σταθμός Συνολική Βροχόπτωση (mm) Ορόκλινη Μαρίνα Λάρνακας Ψευδάς Αβδελλερό 97 117 70 34.5 Με βάση τις καταγραφές του βροχογράφου αεροδρομίου η διάρκεια της βροχόπτωσης εκτιμάται στις 10-15 ώρες. Οι εντάσεις βροχόπτωσης που προκύπτουν είναι της τάξης των 10mm/hr. Ένταση βροχόπτωση 10mm/hr για διάρκεια βροχόπτωσης 10 ωρών (600 λεπτά) αντιστοιχεί σε συμβάν με περίοδο επαναφοράς μεγαλύτερη από 200 χρόνια. 11

3.1.3. Στάθμη Νερού στις Αλυκές Μετά το Ακραίο Συμβάν Σχήμα 3-3 Βάθος νερού σε όλα τα σημεία δειγματοληψίας από την πλημμύρα Δεκ 2014 μέχρι πρόσφατα (ΤΑΘΕ) Δεν υπάρχουν μετρήσεις στάθμης νερού την περίοδο Μαϊος μέχρι και Νοέμβριος 2014. Η πρώτη μέτρηση από το ΤΑΘΕ λήφθηκε στις 18/12/2014. Το σχήμα 3-3 παρουσιάζει τη διακύμανση της στάθμης σε όλους τους σταθμούς την περίοδο Δεκ 2014 μέχρι Μάιος 2016. Όπως προκύπτει από τις μετρήσεις αυτές, υπήρξε απότομη εισροή νερού το Δεκέμβριο 2014 (πιθανότατα λόγω της πλημμύρας Δεκ 2014). Η ποσότητα του νερού σε όλες τις Αλυκές εξατμίστηκε πλήρως μέχρι το Σεπτέμβριο 2015. 3.1.4. Ζημιές από Πλημμύρα Δεν καταγράφηκαν θύματα από την πλημμύρα. Η Επαρχιακή Διοίκηση Λάρνακας ετοίμασε πίνακες με τις ζημιές που προξενήθηκαν σε ακίνητες και σε κινητές περιουσίες (οχήματα). Οι ζημιές περιληπτικά είναι: Ζημιές σε ακίνητα κατοικίες: 0.5 Μ 12

Ζημιές σε οχήματα: Ζημιές σε επιχειρήσεις: 0.3Μ 0.3 Μ 3.1.5. Μηχανισμός και αίτια πλημμυρών 13 ης Δεκ 2014 Με βάση κα τις παρατηρήσεις που έγιναν μετά τις μικρότερες σε έκταση πλημμύρες στις 1/11/2016 εκτιμάται ότι τα κύρια αίτια των δύο αυτών πλημμυρών ήταν: 1. Η ένταση της βροχόπτωσης ήταν ακραία (πιθανότητα συμβάντος της τάξης 1 στα 200 σε ένα έτος) 2. Οι διατομές γεφυρών στην αστική περιοχή ανάντη Καμαρών είναι ανεπαρκείς για να εξυπηρετήσουν μεγάλα μεγέθη πλημμυρικών απορροών. 3. Διατομές υδατορεμάτων / γεφυρών είχαν μειωθεί σε εμβαδόν λόγω φερτών υλικών/ αντικειμένων (π.χ. μπάζα, καλάμια, οχήματα, κλπ) 4. Μόνιμες επεμβάσεις σε κατασκευές όπως για παράδειγμα η διάνοιξη οπής στο τοίχωμα του κύριου ορθογωνικού καναλιού παρά την οδό Ελλησπόντου Ο μηχανισμός δημιουργία των πλημμυρών εκτιμάται ότι ήταν ο ακόλουθος: Περιοχή ανάντη μνημείου Καμάρων (σχήμα 3-2). 1. Λόγω της μεγάλης ροής υπήρξε υπερχείλιση της γέφυρα της οδού Δρυάδων (σημείο 1). Νερά πέρασαν πάνω από το οδόστρωμα και κυλούσαν επιφανειακά σύμφωνα με τις κλίσεις των δρόμων (μπλε βέλη στο σχήμα 3-2). Οι κλίσεις των δρόμων προκαλούν λιμνάζοντα νερά (πλημμύρες) που υποδεικνύονται με κόκκινους κύκλους. 2. Κανάλι παρά την οδό Ελλησπόντου. Η έξοδος νερών από το κανάλι εκτιμάται ότι άρχισε από το άνοιγμα που υπήρχε στο τοίχωμα παρά το αδιέξοδο της οδού Ελλησπόντου (σημείο 2). Οχήματα σταθμευμένα παρά το σημείο 2 μεταφέρθηκαν από την πλημμύρα και έφραξαν την γέφυρα της λεωφ. Λεμεσού (σημείο 2α) με αποτέλεσμα να μειωθεί το άνοιγμα της γέφυρας και να επιδεινωθεί η πλημμύρα. 3. Η κοίτη του ποταμού στην περιοχή βορειοανατολικά του μνημείου των Καμάρων (σημείο 3) είχε μειωμένη διατομή ενώ η ροή από τη γέφυρα της οδού Λαρίσσης (σημείο 2β) προς τον κυρίως ποταμό της Αλυκής (σημείο 4) ήταν αποκομμένη από ανάχωμα/ πεζόδρομο και μπάζα κατάντη του μνημείου. 13

1 2 2α 2β 3 4 Σχήμα 3-2 Μηχανισμός δημιουργία πλημμύρας ανάντη μνημείου Καμάρων Άλλες περιοχές που πλημμύρισαν (σχήμα 3-3) 1. Οχετοί στην περιοχή Γ, στην περιοχή οδού Αγίου Μηνά. Η ροή ήταν μεγαλύτερη από την παροχετευτική ικανότητα των οχετών και αυτοί υπερχείλισαν (σημείο 5). Η ροή στη συνέχεια ήταν επιφανειακή και ακολουθούσε τη φυσική κλίση του εδάφους. 2. Οχετοί στην περιοχή Δ, Πενταδακτύλου. Όπως και στην περιοχή Γ, η ροή ήταν μεγαλύτερη από την παροχετευτική ικανότητα των οχετών και αυτοί υπερχείλισαν (σημείο 6). Η ροή στη συνέχεια ήταν επιφανειακή και ακολουθούσε την κλίση του εδάφους και όχι την όδευση των ορθογωνικών καναλιών/ οχετών. Απορροές εισήλθαν στο σχολείο (σημείο 7) που ήταν η φυσική αρχική πορεία του ποταμού. 14

5 6 7 8 Σχήμα 3-3 Περιοχές πλημμύρας (καφέ χρώμα) και κύριοι κλάδοι υδατορεμάτων και κύριου δικτύου ομβρίων (μπλε χρώμα) 3. Γέφυρα αυτοκινητόδρομου (σημείο 8). Φερτά υλικά φαίνεται ότι ήταν η αιτία της υπερχείλισης της γέφυρας (culvert) του αυτοκινητόδρομου παρά τον κυκλικό κόμβο Καλού Χωριού. 3.2. Αλυκές Λάρνακας 3.2.1. Περιβαλλοντική Σημασία Αλυκών Λάρνακας Οι αλυκές Λάρνακας αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Κύπρου. Το οικοσύστημα ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000 και προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή οδηγία για τους οικοτόπους (92/43/EEC) και το Νόμο περί Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής (153(Ι)/2003). Επίσης, η μεγαλύτερη από τις λίμνες συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο Ramsar ως υγρότοπος διεθνούς σημασίας. 15

Σχήμα 3-4 Σταθμοί δειγματοληψίας παραμέτρων νερού στο σύμπλεγμα Αλυκών Λάρνακας (ΤΑΘΕ) Το σύστημα των Αλυκών περιλαμβάνει πέντε λίμνες. Περιλαμβάνει τη Μεγάλη Λίμνη (Αλυκή), τις λίμνες Ορφανή, Σορός, Σπύρος και Αεροδρομίου (Σχήμα 3-4). Όλες οι λίμνες βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, με την μεγαλύτερη να βρίσκεται στο πιο χαμηλό σημείο (Κυπρής, 1976, σελ.3). Πολλά είδη άγριων πτηνών χρησιμοποιούν τις λίμνες είτε ως σταθμό κατά τη μεταναστευτική περίοδο είτε για να ξεχειμωνιάσουν. Ιδιαίτερα η κύρια λίμνη, Αλυκή Λάρνακας, αποτελεί καταφύγιο για χιλιάδες φλαμίνγκο κατά τη χειμερινή περίοδο τα οποία τρέφονται με γαρίδες που ζουν στην λεκάνη της λίμνης. 16

Η αναπαραγωγή κάποιων ειδών γαρίδας απαιτεί συγκεκριμένες συνθήκες όπως η αύξηση της αλμυρότητας και η μείωση της στάθμης του νερού ώστε να γεννήσουν γονιμοποιημένες κύστες. Η εκκόλαψη των κυστών συμβαίνει μόνο όταν τα επίπεδα νερού ανέβουν ξανά και επέλθει σημαντική μείωση στη συγκέντρωση άλατος (Ατλαντίς, 2007, σελ.29). Επιπλέον, η διατήρηση του οικοσυστήματος προϋποθέτει ότι το μέγιστο βάθος νερού δεν ξεπερνά το ένα μέτρο (Ατλαντίς, 2007, σελ.32). 3.2.2. Κύκλος άλατος στην Αλυκή Λάρνακας Κάτω από την επιφάνεια της Αλυκής, υπάρχει ένα στρώμα λάσπης διαπερατό από το νερό που οδηγεί στο υπόστρωμα της αργίλου που συγκρατεί τα αποθέματα άλατος. Την περίοδο των βροχοπτώσεων, το φρέσκο νερό μειώνει την αλατότητα της λίμνης, προκαλώντας τη διάχυση του άλατος από το λασπώδες υπόστρωμα στην επιφάνεια. Η μείωση της συγκέντρωσης άλατος στο υπόστρωμα οδηγεί στην ανοδική πορεία ποσοτήτων άλατος από το απόθεμα προς την λάσπη. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι το νερό στην επιφάνεια της λίμνης να φτάσει ένα όριο στη συγκέντρωση άλατος όπου ο μηχανισμός αντιστρέφεται, οδηγώντας το άλας πίσω στο απόθεμα. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο, όπου η λίμνη είναι ξηρή, τα άλατα κινούνται ξανά προς τα πάνω στρώματα λόγω τριχοειδών δυνάμεων, φτάνοντας στην επιφάνεια, όπου το νερό εξατμίζεται αφήνοντας τις συγκεντρώσεις άλατος. (Κυπρής, 1976, σελ.21). 3.2.3. Στάθμη Νερού στις Αλυκές Το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών (ΤΑΘΕ) εφαρμόζει πρόγραμμα παρακολούθησης της ποσότητας και ποιότητας νερού στο σύμπλεγμα Αλυκών. Οι σταθμοί δειγματοληψίας παρουσιάζονται στο Σχήμα 3-4. Καταγραφές που αφορούν τα επίπεδα νερού στην Αλυκή Λάρνακας από το 1990 μέχρι σήμερα, δείχνουν ότι ανεξάρτητα με την ποσότητα εισροής στη λεκάνη το νερό εξατμίζεται πλήρως κάθε χρόνο κατά τους καλοκαιρινού μήνες (Σχήμα 3-5). 17

Σχήμα 3-5 Διακύμανση βάθους νερού όπως μετρήθηκαν στον σταθμό SL-L-St.3 (Station 3), εντός της Αλυκής Λάρνακας. (ΤΑΘΕ) Όπως προκύπτει από τις μετρήσεις της στάθμης νερού, δεν υπήρχε νερό στις Αλυκές τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο 2015. 3.2.4. Υδατικό ισοζύγιο Αλυκής Η κύρια ροή νερού στην λεκάνη της Αλυκής είναι απευθείας από βροχόπτωση (Κυπρής 1976, σελ. 7). Επίσης η Αλυκή δέχεται όγκους νερού από τις επιφανειακές ροές της λεκάνης απορροής όπως επίσης και από υπόγεια ροή υδάτων τόσο από την πλευρά της ξηράς όσο και από την πλευρά της θάλασσας. Ο πυθμένας της Αλυκής βρίσκεται πάνω από 2μ κάτω από τη μέση στάθμη της θάλασσας. Το υπόστρωμα της Αλυκής περιέχει ζώνες από διαπερατούς σχηματισμούς. Η ροή θαλασσινού νερού εκτιμάται ότι είναι της τάξης των 100 χιλιάδων m 3 το χρόνο. (Κυπρής, 1976, σελ.12). Δεδομένα ετήσιων βροχοπτώσεων και απορροών για τον ποταμό Τρέμιθο στη Λάρνακα έδειξαν χαμηλούς συντελεστές απορροής (Σχήμα 3-6), με την μέση τιμή να μην ξεπερνά το 5%. 18

Σχήμα 3-6 Συντελεστές απορροής για τον ποταμό Τρέμιθο, Λάρνακα (1965-1998). Δεδομένα ετήσιων υδρολογικών στοιχείων από (Κυπρής, ΤΑΥ) Το υδατικό ισοζύγιο της Αλυκής Λάρνακας υπολογίστηκε με βάση: Δεδομένα μέσης μηνιαίας βροχόπτωσης για την περιοχή Λάρνακας Δεδομένα εξατμισοδιαπνοής για την περιοχή Λάρνακας (σχήμα 3-7) Τη μέση τιμή συντελεστή απορροής για τον ποταμό Τρέμιθο (Λάρνακα) Μια ενιαία λεκάνη απορροής με την παραδοχή ότι όλες οι απορροές καταλήγουν στην Αλυκή. Σχήμα 3-7 Μέση βροχόπτωση και μέση εξάτμιση στο Αεροδρόμιο Λάρνακας (Μετεωρολογική Υπηρεσία) 19

Σχήμα 3-8 Ετήσιο Υδατικό Ισοζύγιο Αλυκής Λάρνακας. Συντελεστής απορροής c = 0.05. Σχήμα 3-9 Ετήσια απορροή υδάτων στην Αλυκή Λάρνακας. Συντελεστής απορροής c = 0.05. Όπως προκύπτει από τα πιο πάνω, η κύρια πηγή νερού στην Αλυκή είναι από τις βροχοπτώσεις πάνω στον καθρέφτη της λίμνης. Οι επιφανειακές απορροές κυμαίνονται και αρκετές χρονιές δεν υπάρχει καθόλου εισροή νερού στην Αλυκή από τις επιφανειακές απορροές. 20

3.3. Υδατορέματα παροχετευτική ικανότητα καναλιών, οχετών, γεφυρών 3.3.1. Ακραία Συμβάντα Όμβριες Καμπύλες Η ένταση βροχόπτωσης λαμβάνεται από τα στοιχεία για τις εντάσεις βροχόπτωσης όπως προκύπτουν από τη σειρά μετεωρολογικών σημειωμάτων αρ. 15 «Κατάρτιση Ομβρίων Καμπύλων στην Κύπρο», Στ. Πασιαρδής, 2009, Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος, Μετεωρολογική Υπηρεσία. Στην έκδοση αυτή δίδονται όμβριες καμπύλες για διάφορους σταθμούς με βροχογράφους. Ο πλησιέστερος σταθμός είναι ο σταθμός αρ. 731, Λάρνακα. Σύμφωνα με τα σημειώματα αυτά προτείνεται η χρήση της εξίσωσης: ( d, T ) i λ 1 λψ + ln 1 k T = ( d + θ ) η k 1 (3.1) Όπου: i : η ένταση βροχόπτωσης (mm/ hour) T : η περίοδος επαναφοράς (σε χρόνια) d : η διάρκεια βροχόπτωσης (hour) κ=0.07 λ =6.09 ψ =3.20 η= 0.800 θ=0.161 Από την πιο πάνω σχέση προκύπτουν οι πιο κάτω εντάσεις βροχόπτωσης (πίνακας 3-1) για διάφορες διάρκειες και περιόδους επαναφοράς. 21

Πίνακας 3-1. Εντάσεις βροχόπτωσης στη Λάρνακα RAINFALL INTENSITY (mm/hr) Duration d (min) Τ (years) 10 15 30 60 90 120 180 240 2 53.1 44.3 30.3 19.3 14.5 11.7 8.7 7.0 5 71.1 59.3 40.6 25.8 19.4 15.7 11.6 9.3 20 96.7 80.6 55.1 35.1 26.4 21.4 15.8 12.7 50 114.3 95.3 65.2 41.5 31.2 25.3 18.6 15.0 200 142.9 119.2 81.5 51.9 39.0 31.6 23.3 18.7 3.3.2. Συντελεστής Απορροής Ο συντελεστής απορροής, C, (το ποσοστό των ομβρίων που δεν απορροφώνται από την επιφάνεια του εδάφους και απορρέουν επιφανειακά) εξαρτάται από τη φύση του εδάφους (άσφαλτος, καλλιεργημένο έδαφος, δάσος), την κλίση του εδάφους και την περίοδο επαναφοράς της βροχόπτωσης. Η τιμή του συντελεστή εκτιμάται από εμπειρικές μεθόδους. Ενδεικτικές τιμές με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία παρουσιάζονται στο παράρτημα Α. Για αστικές/ βιομηχανικές περιοχές ο συντελεστής απορροής είναι 0.6 και για αγροτικές 0.44 (πίνακας 3-2). Πίνακας 3-2 Τιμές συντελεστή απορροής Type of Urban/ Rural surface Industrial C 0.6 0.44 Στο σχήμα 3-10 υποδεικνύονται οι αστικές/ βιομηχανικές περιοχές και οι αγροτικές περιοχές που αφορούν τη λεκάνη απορροής του ποταμού Καλού Χωριού. 22

Σχήμα 3-10. Οι υπο-λεκάνες απορροής. Πράσινο: Γεωργικές/Δασικές περιοχές. Κόκκινο:Αστικές/Βιομηχανικές περιοχές Το σχήμα 3-11 παρουσιάζει σημεία κατά μήκος των 4 κλάδων (Α, Β, Γ και Δ) όπου υπάρχει αλλαγή στα χαρακτηριστικά του υδατορέματος. 23

Σχήμα 3-11 Ποταμός Καλού Χωριού. Υπολεκάνες απορροής Α, Β, Γ και Δ και σημεία ενδιαφέροντος. Ο συντελεστής απορροής για κάθε υπο-λεκάνη του σχήματος 3-11 παρουσιάζεται στον πίνακα 3-3. 24

Subcatchment Catchment at downstream end Πίνακας 3-3. Τιμές συντελεστή απορροής κάθε υπο-λεκάνης A1 A2 Curban A1 Crural A2 Σ CA Σ Α C m² m² m² m² m² m² m² ΚΛΑΔΟΣ Α Α3 16,300,000 1,926,800 14,373,200 1,156,080 6,324,208 7,480,288 16,300,000 0.46 A2 527,000 527,000 0 316,200 0 316,200 527,000 0.60 A1 865,000 865,000 0 519,000 0 519,000 865,000 0.60 ΚΛΑΔΟΣ B B4 4,695,510 292,761 4,402,749 175,657 1,937,210 2,112,866 4,695,510 0.45 B3 218,980 0 218,980 0 96,351 96,351 218,980 0.44 B2 80,500 0 80,500 0 35,420 35,420 80,500 0.44 B1 13,172 0 13,172 0 5,796 5,796 13,172 0.44 ΚΛΑΔΟΣ Γ Γ7 2,392,340 1,180,679 1,211,661 708,407 533,131 1,241,538 2,392,340 0.52 Γ6 320,310 320,310 0 192,186 0 192,186 320,310 0.60 Γ5 175,500 175,500 0 105,300 0 105,300 175,500 0.60 Γ4 147,900 147,900 0 88,740 0 88,740 147,900 0.60 Γ3 84,400 84,400 0 50,640 0 50,640 84,400 0.60 Γ2 166,000 166,000 0 99,600 0 99,600 166,000 0.60 Γ1 257,800 257,800 0 154,680 0 154,680 257,800 0.60 ΚΛΑΔΟΣ Δ Δ13 760,000 760,000 0 456,000 0 456,000 760,000 0.60 Δ12 - - - - - - - 0.60 Δ11 101,250 101,250 0 60,750 0 60,750 101,250 0.60 Δ10 150,600 150,600 0 90,360 0 90,360 150,600 0.60 Δ9 - - - - - - - 0.60 Δ8 264,000 264,000 0 158,400 0 158,400 264,000 0.60 Δ7 - - - - - - - 0.60 Δ6 136,500 136,500 0 81,900 0 81,900 136,500 0.60 Δ5 - - - - - - - 0.60 Δ4 145,000 145,000 0 87,000 0 87,000 145,000 0.60 Δ3 131,000 131,000 0 78,600 0 78,600 131,000 0.60 Δ2 - - - - - - - 0.60 Δ1 - - - - - - - 0.60 3.3.3. Παροχετευτική ικανότητα υφιστάμενου δικτύου Έχουν γίνει υπολογισμοί για τη ροή στους τέσσερις κλάδους για βροχοπτώσεις με περίοδο επαναφοράς 5, 20, 50, 200 χρόνια εφαρμόζοντας την ορθολογική μέθοδο (Rational Method). Q=C I A όπου Q= ροή σε συγκεκριμένο σημείο (σημείο ενδιαφέροντος) 25

C= ο συντελεστής απορροής της λεκάνης απορροής κατάντη του σημείου ενδιαφέροντος I= η ένταση βροχόπτωσης που αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη περίοδο επαναφοράς και έχει διάρκεια ίση με το χρόνο συρροής από το πιο απομακρυσμένο σημείο της λεκάνης απορροής στο σημείο ενδιαφέροντος A= το εμβαδόν της λεκάνης απορροής για το σημείο ενδιαφέροντος Οι δύο πρώτοι κλάδοι, Α & Β, είναι ανοικτά κανάλια/ ποταμοί (open channels) ενώ οι άλλοι δύο κλάδοι, Γ & Δ, είναι κλειστοί οχετοί/ αστικού τύπου. Σχήμα 3-12 Ποταμός Καλού Χωριού. Υπολεκάνες απορροής. Στο σχήμα 3-13 και 3-14 παρουσιάζονται 5 κύριες γέφυρες που διασχίζουν τον ποταμό. 26

Σχήμα 3-13 Τομές γεφυρών Κλάδου Α Σχήμα 3-14 Τομή γέφυρας σχολείου Βεργίνας, Κλάδος Β Τα σχήματα 3-15 μέχρι 3-18 παρουσιάζουν την εκτίμηση της ροής με βάση την μέθοδο Rational κατά μήκος των κλάδων Α, Β, Γ και Δ αντίστοιχα καθώς και την παροχετευτική ικανότητα (section capacity) όπως υπολογίζεται με βάση την εξίσωση Manning. Ο πίνακας 3-4 παρουσιάζει συνοπτικά την παροχετευτική ικανότητα και την επάρκεια κάθε τμήματος των 27

τεσσάρων κλάδων σε σχέση με την περίοδο επαναφοράς του συμβάντος που μπορεί να εξυπηρετήσει. Πίνακας 3-4 Παροχετευτική ικανότητα σημείων ενδιαφέροντος Οχετός Θέση Περιγραφή Διαστάσεις Παροχετευτική Ικανότητα Επάρκεια για συμβάντα με Περίοδο Επαναφοράς, Τ= m (m 3 /s) (χρόνια) Α1 Ελλησπόντου κανάλι 15 x 1.55 93.4 20-50 BR7 Ηλ. Βενέζη Culvert 6@ 2.50x1.90 64.2 50-200 BR6 Δρυάδων Culvert 4@ 3.30x1.20 31.3 <5 ΒR5 Λεμεσού Culvert 2@ 5.30x1.55 39.7 <5 BR4 Λαρίσσης Culvert 3@ 4.56x2.00 73.0 5-20 CU5 Μυρμηδόνων Culvert 1Φ70 0.4 <5 Br Σχολείο Culvert 4@ 3.10x1.20 45.0 5-20 verginas Βεργίνας Γ2,Γ4 Αγ. Μηνά 2Φ100 4.2 <5 Γ3 1Φ150 6.1 <5 Δ7 Πενταδακτύλου 2Φ120 + 1Φ80 8.7 5-20 Δ8 Πενταδακτύλου 1Φ120 + 2Φ80 4.6 <5 Σχήμα 3-15 Παροχετευτική ικανότητα και ροές αιχμής κλάδου Α, για περίοδο επαναφοράς 5, 20, 50 και 200 χρόνια. 28

Σχήμα 3-16 Παροχετευτική ικανότητα και ροές αιχμής κλάδου Β, για περίοδο επαναφοράς 5, 20, 50 και 200 χρόνια. Σχήμα 3-17 Παροχετευτική ικανότητα και ροές αιχμής κλάδου Γ, για περίοδο επαναφοράς 5, 20, 50 και 200 χρόνια. 29

Σχήμα 3-18 Παροχετευτική ικανότητα και ροές αιχμής κλάδου Δ, για περίοδο επαναφοράς 5, 20, 50 και 200 χρόνια. Όπως προκύπτει από τα πιο πάνω σχήματα, υπάρχουν μεμονωμένα τμήματα με πολύ μικρή παροχετευτική ικανότητα, ενώ τα μεγαλύτερα μήκη των κλάδων έχουν μεγάλη παροχετευτικότητα. 3.3.4. Οχετοί σε δρόμους Όπως είναι γνωστό οι οχετοί ομβρίων υδάτων σχεδιάζονται για να υπερχειλίζουν για βροχοπτώσεις με περίοδο επαναφοράς 2-5 χρόνια (CYS: EN 752 Drain and Sewer systems outside buildings). Οι οχετοί μπορεί και υπερχειλίζουν όχι μόνο λόγω πιο ακραίων συμβάντων αλλά και λόγω φραξίματος, κακοτεχνίας, κλιματικών αλλαγών κλπ. Οι οχετοί είναι πρακτικά βέβαιο ότι υπερχειλίζουν και το ζητούμενο είναι οι επιπτώσεις να είναι αποδεκτές. 30

3.4. Πρόβλημα περιοχής ανάντη των Καμάρων 3.4.1. Δημιουργία λιμναζόντων νερών Το σχήμα 3-19 παρουσιάζει με βέλη τις κλίσεις των δρόμων και καναλιών. Με κύκλους υποδεικνύονται οι περιοχές όπου τα επιφανειακά νερά λιμνάζουν δεν έχουν έξοδο σε χαμηλότερο σημείο (ponding). Στις θέσεις των κύκλων γίνεται συγκέντρωση επιφανειακών απορροών όταν οι οχετοί υπερχειλίζουν. Οι περιοχές αυτές είναι εκτεθειμένες σε κίνδυνο (ρίσκο) πλημμύρας λόγω υπερχείλισης οχετών με πιθανότητα 20% σε ένα χρόνο. Ο κίνδυνος (ρίσκο) είναι ανεξάρτητος από τον κίνδυνο (ρίσκο) υπερχείλισης του ποταμού/ καναλιού Καλού Χωριού/ Καμάρων/ Κωλόπαννου. Συγκρίνοντας τις περιοχές που πλημμυρίζουν όταν οι οχετοί υπερχειλίζουν (σχήμα 3-19) με τις περιοχές που πλημμύρισαν στις 13/12/2014 (σχήμα 3-1) είναι προφανές ότι κύρια αιτία των ζημιών είναι οι κλίσεις των δρόμων που δημιουργούν λιμνάζοντα νερά. 3.4.2. Ευρύτερο πρόβλημα αντιπλημμυρικής προστασίας Πέραν του προβλήματος των λιμναζόντων υδάτων που οφείλεται στις κλίσεις των τοπικών οδών, όπως εκτίθεται στο προηγούμενο κεφάλαιο, υπάρχει ένα γενικότερο πρόβλημα αντιπλημμυρικής προστασίας της αστικής περιοχής ανάντη των Καμαρών οφειλόμενο στις ανεπαρκείς διατομές ορισμένων εκ των γεφυρών, Το μεγαλύτερο πρόβλημα φαίνεται να εντοπίζεται στις γέφυρες της οδού Δρυάδων, όπως άλλωστε αποδείχθηκε από την υπερχείλιση αυτής κατά το πλημμυρικό συμβάν της 13ης Δεκεμβρίου 2014, και στη γέφυρα της λεωφόρου Λεμεσού, η οποία θα είχε παρουσιάσει εντονότερα προβλήματα στο συμβάν αυτό, αν δεν είχε προηγηθεί η υπερχείλιση στη γέφυρα της οδού Δρυάδων. Βεβαίως και για τις άλλες γέφυρες απαιτείται έλεγχος της παροχετευτικής τους ικανότητας σε συνθήκες ανομοιόμορφης ροής για να ελεγχθεί η δυνατότητά τους να εξυπηρετήσουν τη διέλευση των πλημμυρικών παροχών περιόδων επαναφοράς 20 και 50 ετών. 31

Σχήμα 3-19 Ροές επιφανειακών απορροών (όταν οι οχετοί, όπου υπάρχουν, υπερχειλίζουν) 3.4.3. Επίλυση προβλήματος Για την αντιμετώπιση του προβλήματος των λιμναζόντων νερών εξετάστηκε η εναλλακτική διάταξη που παρουσιάζεται στο σχήμα 3-20. 32

Σχήμα 3-20 Εναλλακτική διάταξη επιφανειακών απορροών (Magenta βέλη και γραμμές: προτεινόμενες αλλαγές) Κύρια χαρακτηριστικά της λύσης αυτής είναι: 1. Εξομάλυνση της οριζοντιογραφικής όδευσης υφιστάμενου καναλιού απαιτείται μετακίνηση/ ανταλλαγή τεμαχίου (γραμμοσκιασμένου στο σχήμα 3-20). 2. Είσοδος νερών στην Αλυκή από περισσότερα ανοίγματα του Μνημείου των Καμάρων απαιτείται διάνοιξη επιχώματος ανάντη μνημείου. 3. Δημιουργία νέου καναλιού/ όδευσης στα δυτικά, κυρίως σε χώρο πρασίνου και επαναλειτουργία του μπαζομένου εγγεγραμμένου ρυακιού κατάντη των Καμάρων, εντός του τεμαχίου 27 (Φιλιαστίδη) 33

4. Αντιστροφή της κλίσης της οδού Ελλησπόντου/ αδιέξοδο 5. Επί μέρους/ τοπικές συνδέσεις λιμνάζοντων περιοχών με ποταμό. Σχήμα 3-21 Δύο κανάλια με ομαλές οδεύσεις Στο σχήμα 3-21 υποδεικνύονται οι λύσεις για αντιμετώπιση των προβλημάτων πλησίον του μνημείου των Καμάρων και στο σχήμα 3-22 βορειότερα. 34

Σχήμα 3-22 Λιμνάζοντα νερά στις οδούς Μουσών και Εύξεινου Πόντου Πέραν όμως των ανωτέρω μάλλον ήπιου χαρακτήρα διευθετήσεων, μια ριζοσπαστικότερη αντιμετώπιση του αντιπλημμυρικού προβλήματος στην περιοχή επιβάλλει επεμβάσεις σε ανεπαρκούς παροχετευτικής ικανότητας γέφυρες. Με βάση τις μέχρι σήμερα εκτιμήσεις, οι οποίες θα επιβεβαιωθούν με λεπτομερείς υδρολογικές και υδραυλικές αναλύσεις, θα απαιτηθούν κατ ελάχιστον οι ακόλουθες επεμβάσεις. Καθαίρεση της υφιστάμενης γέφυρας της οδού Δρυάδων και κατασκευή στη θέση της νέας με μεγαλύτερο ελεύθερο ύψος. Τυχόν προβλήματα υψομετρικής συναρμογής με παρακείμενους δρόμους μπορούν να αντιμετωπιστούν με μικρή οριζοντιογραφική μετακίνηση του τεχνικού, η οποία θα ευνοήσει και τις υδραυλικές συνθήκες ροής στην κοίτη του ρέματος. Κατασκευή συμπληρωματικού ανοίγματος στη γέφυρα της λεωφόρου Λεμεσού. Παρά τα πιθανά προβλήματα διευθέτησης της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων στη φάση κατασκευής η κατασκευή του ανοίγματος είναι αναγκαία λόγω του σοβαρού περιορισμού της ροής στο υφιστάμενο τεχνικό. 35

4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Όλες οι εναλλακτικές λύσεις πρέπει να περιλαμβάνουν ελάχιστες παρεμβάσεις ώστε η απορροή των ομβρίων να συνάδει με καλές πρακτικές που εφαρμόζονται διεθνώς σε όλες τις περιπτώσεις (από αρχαιοτάτων χρόνων). Αυτές περιλαμβάνουν: 1. Διασφάλιση ότι υπάρχει συνεχής επιφανειακή απορροή προς υδατορέματα. Κοιλότητες κατά μήκος των δρόμων μπορούν να υπάρχουν μόνο εάν υπάρχει επιφανειακή εγκάρσια έξοδος ομβρίων. 2. Εξομάλυνση όδευσης κύριων υδατορεμάτων στις θέσεις όπου υπάρχει απότομη αλλαγή πορείας (90 μοίρες αλλαγή κατεύθυνσης, π.χ. στο κανάλι παρά την οδό Ελλησπόντου και στο κανάλι παρά την οδό Πενταδακτύλου. Το σχήμα «Ζ» αντικαθίσταται με σχήμα «ς») 3. Επαναφορά ρυακιού στον κλάδο Γ σε ανοικτό κανάλι με διασταυρώσεις (culverts) μόνο όπου υπάρχει διασταύρωση με δρόμο, σύμφωνα με πολιτική ΤΑΥ. 4. Αποτροπή ανάποδης ροής στους αγωγούς/ οχετούς ομβρίων υδάτων (non-return valves in all connections to rivers). Τα μέτρα αυτά θεωρούνται διορθωτικά της υφιστάμενης κατάστασης (Λύση 0 Zero Option). Επίσης στις ελάχιστες παρεμβάσεις πρέπει να ενταχθούν τα έργα αύξησης της παροχετευτικότητας στις προαναφερόμενες θέσεις γεφυρώσεων. Δεν είναι λογικό ένα μεμονωμένο τεχνικό έργο να περιορίζει πολύ σημαντικά τη ροή ενός ρέματος ικανοποιητικής κατά τα άλλα παροχετευτικής ικανότητας και να επιβάλει λύσεις δυσανάλογα μεγάλων έργων ανάσχεσης με υψηλό οικονομικό και κοινωνικό κόστος. 4.1. Εναλλακτικές λύσεις Σύμφωνα με τους όρους εντολής της παρούσας μελέτης εξετάζονται δύο τύποι εναλλακτικών λύσεων: Α. Μέτρα χωρίς αντιπλημμυρικές δεξαμενές 36

Β. Αντιπλημμυρικές δεξαμενές, μία σε κάθε κλάδο, ώστε τα υφιστάμενα υδατορέματα να έχουν επαρκή παροχετευτικότητα Και στις δύο αυτές κατηγορίες θεωρείται ότι λαμβάνονται τα πιο πάνω διορθωτικά μέτρα. Θα εξεταστούν δύο περιπτώσεις για κάθε μια από τις πιο πάνω λύσεις (Α και Β) Τ=20: Πιθανότητα πλημμύρας 1 στα 20 (5% σε ένα χρόνο) Τ=50: Πιθανότητα πλημμύρας 1 στα 50 (2% σε ένα χρόνο) Σημειώνεται ότι θα μπορούσαν να εξεταστούν και διάφοροι άλλοι συνδυασμοί λύσεων όπως για παράδειγμα: - λίμνες + παρεμβάσεις στα υδατορέματα, - λίμνες σε ορισμένα υδατορέματα μόνο + κάποιες παρεμβάσεις στα υδατορέματα, - εκτροπές από ένα υδατόρεμα σε ένα άλλο - περισσότερες από μια λίμνη σε κάθε κλάδο 4.2. Μέτρα χωρίς αντιπλημμυρικές δεξαμενές (Λύση Α) Έχει γίνει προμελέτη για εφαρμογή αντιπλημμυρικών μέτρων χωρίς αντιπλημμυρικές δεξαμενές για συμβάντα με πιθανότητα υπέρβασης 5% σε ένα χρόνο (περίοδος επαναφοράς Τ=20 χρόνια) και για Τ=50 χρόνια. 1) Τ=20 χρόνια Οι απαιτούμενες παρεμβάσεις (εκτός των διορθωτικών μέτρων, Zero-option) προνοούν: Κλάδος Α: o Γέφυρα λεωφ. Λεμεσού: Επιπρόσθετο άνοιγμα + νέα γέφυρα στην οδό Λαρίσσης o Γέφυρα οδού Δρυάδων: Ανακατασκευή με νέα γέφυρα Κανάλι διαπλατύνεται τοπικά Κλάδος Β: Γέφυρα παρά Λύκειο Βεργίνας: Επιπρόσθετο άνοιγμα Κάδος Γ: o Ανοικτό κανάλι 37

o Διασταυρώσεις: οχετοί (culvert) Κλάδος Δ o Κατασκευή επιπρόσθετου αγωγού 1Φ150 στο μήκος Δ8 και o Κατασκευή επιπρόσθετου αγωγού 1Φ80 στο μήκος Δ7 2) T=50 χρόνια Οι απαιτούμενες παρεμβάσεις (εκτός των διορθωτικών μέτρων, Zero-option) προνοούν: Κλάδος Α: o Γέφυρα λεωφ. Λεμεσού: Επιπρόσθετο μεγαλύτερο άνοιγμα + νέα γέφυρα στην οδό Λαρίσσης o Γέφυρα οδού Δρυάδων: Ανακατασκευή με νέα μεγαλύτερη γέφυρα Το κανάλι διαπλατύνεται τοπικά Κλάδος Β: o Γέφυρα παρά Λύκειο Βεργίνας: Επιπρόσθετα ανοίγματα Κλάδος Γ: o Ανοικτό μεγαλύτερο κανάλι o Διασταυρώσεις: μεγαλύτεροι οχετοί Κλάδος Δ o Κατασκευή ορθογωνικού οχετού 2.00m x 2.00m στο μήκος Δ8 και o Κατασκευή επιπρόσθετου αγωγού 1Φ120 στο μήκος Δ7 4.3. Αντιπλημμυρικές δεξαμενές (Λύση Β) 4.3.1. Χωροθέτηση δεξαμενών Τα έργα αυτά χωροθετούνται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στις ευάλωτες σε πλημμύρα περιοχές ώστε να κατακρατούν τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα και να μειώνεται το μέγεθος των αγωγών/οχετών κατάντη των έργων. Για παράδειγμα, στον Κλάδο Α εναλλακτικές θέσεις είναι (σχήμα 4-1): η θέση ΛΑ1,που περιλαμβάνεται στη μελέτη ΣΑΛ, ανάντη του κυκλικού κόμβου Καλού Χωριού 38

θέση ΛΑ2, ανάντη της οικιστικής ζώνης, εντός της γεωργικής ζώνης (κατάντη της πιο πάνω θέση). Σχήμα 4-1 Εναλλακτικές Θέσεις Δεξαμενών Κατακράτησης 4.3.2. Ροή κατάντη των δεξαμενών Ανάλογα με τη θέση και μέγεθος της δεξαμενής και του χρόνου κατακράτησης είναι και η ροή κατάντη κάθε δεξαμενής. Για παράδειγμα η ίδια ροή στις Καμάρες μπορεί να επιτευχθεί με: Μεγάλη δεξαμενή Α (θέση ΛΑ2) με μικρή ροή εκκένωσης και μικρότερες δεξαμενές και μεγαλύτερες ροές στα Β, Γ, Δ 39

Μικρότερη δεξαμενή Α (θέση ΛΑ1) και μεγαλύτερη ροή εκκένωση και μεγαλύτερες δεξαμενές και μικρότητες ροές εκκένωσης στους κλάδους Β, Γ, Δ Μεγάλες δεξαμενές Α και Β με μικρές ροές εκκένωσης και μικρότερες δεξαμενές και μεγαλύτερες ροές στα Γ, Δ Τονίζεται ότι ανεξάρτητα από τη λύση που επιλεγεί η πιθανότητα πλημμύρας παραμένει αυτή που έχει ήδη προκαθοριστεί δηλαδή είτε 5% (1 στα 20) είτε 2% (1 στα 50) σε ένα χρόνο. Σημειώνεται ότι για οχετούς που διασχίζουν το ΤΑΥ απαιτεί σχεδιασμούς με πιθανότητα 2% (1 στα 50) ενώ δεν εγκρίνεται εγκιβωτισμός ή υπογειοποίηση υδατορεμάτων με λεκάνες απορροής >0.1 km 2. 4.3.3. Τύπος δεξαμενής Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι αντιπλημμυρικών δεξαμενών (σχήμα 4-2). Αντιπλημμυρικό φράγμα Λίμνη Κατακράτησης συνδυασμός φράγματος και λίμνης με χρήση κατάλληλου υλικού από εκσκαφή για κατασκευή. Ο πίνακας 4-1 συνοψίζει τις 3 αυτές εναλλακτικές τεχνικές λύσεις δεξαμενών. Φράγμα Λίμνη Φράγμα/ Λίμνη Σχήμα 4-2. 3 βασικοί τύποι αντιπλημμυρικών δεξαμενών (μπλε βέλη: υπερχειλιστής, κόκκινα βέλη: ελεγχόμενος ρυθμός εκκένωσης) 40

Πίνακας 4-1. Σύγκριση Τύπων Αντιπλημμυρικών Δεξαμενών Τύπος δεξαμενής Κατασκευή Εκκένωση Υπερχείλιση Σεισμός 1 Φράγμα Ανάχωμα στο χαμηλότερο σημείο Οχετός μέσω φράγματος στη θέση και στάθμη φυσικής κοίτης Υπερχειλιστής για διόδευση μέγιστης πιθανής πλημμύρας Ειδικός σχεδιασμός για αντοχή σε σεισμό που προκληθεί εάν το φράγμα έχει νερό Περιβαλλοντικά Οπτική όχληση από ανάχωμα πλησίον οικιστικής περιοχής Επιπτώσεις τυχόν αστοχίας έργου Μεγάλη πλημμύρα από νερά που κατακρατήθηκαν + νερά συμβάντος Εκσκαφή 2 Λίμνη Οχετός κατάντη λίμνης σε μήκος ώστε να συναντά την κοίτη ποταμού Δεν απαιτείται, αφού το νερό θα ρέει όπως εάν δεν υπήρχε η λίμνη Δεν απαιτείται (βάρος νερού < βάρος εκσκαφέντος υλικού) Κοιλότητα στο έδαφος δεν έχει οπτική όχληση Όπως εάν δεν υπήρχε το έργο 3 Φράγμα / Λίμνη Ανάχωμα + Εκσκαφή Οχετός κατάντη λίμνης σε μήκος ώστε να συναντά την κοίτη ποταμού Υπερχειλιστής για διόδευση μέιστης Ειδικός σχεδιασμός για αντοχή σε σεισμό που προκληθεί εάν το φράγμα έχει νερό Οπτική όχληση (μικρότερη από τύπο 1) από ανάχωμα πλησίον οικιστικής περιοχής Μεγάλη πλημμύρα (μικρότερη από τύπο 1) από νερά που κατακρατήθηκαν + νερά συμβάντος Με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης που καταγράφονται στον πιο πάνω πίνακα προκύπτει ότι για τις δεξαμενές ανάντη των οικιστικών περιοχών η λύση της λίμνης κατακράτησης έχει τα περισσότερα πλεονεκτήματα και λιγότερα μειονεκτήματα. Όσον αφορά το κόστος κατασκευής αυτό εξαρτάται από: 1. Το χώρο μετατόπισης του υλικού εκσκαφής (εάν μπορεί να γίνει τοπικά τοπιοτέχνηση δεν θα απαιτηθεί απομάκρυνση που στοιχίζει περί τα 10/m 2 ) και 2. Την ποσότητα εκροής από την κάθε λίμνη (όσο μεγαλύτερη η ροή τόσο μεγαλύτερος ο οχετός και όσο μικρότερη η κλίση του εδάφους κατάντη της λίμνης τόσο μεγαλύτερο το μήκος του οχετού) 41

5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 5.1. Κατάληξη απορροών Σήμερα όπως και στο παρελθόν όλες οι απορροές ανάντη του Μνημείου των Καμάρων καταλήγουν στην Αλυκή. Η εντύπωση που υπήρχε/ υπάρχει/ υποδεικνύεται στους χάρτες ότι οι απορροές καταλήγουν στη θάλασσα είναι λανθασμένη. Η όδευση που δείχνει τον ποταμό να συνεχίζει από το Μνημείο των Καμάρων στη θάλασσα αποτελεί Ενετική εκτροπή για σκοπούς άρδευσης και διευκόλυνση της συλλογής και εμπορίας άλατος. 5.2. Προστασία Μνημείου Καμάρων Η ροή που διέρχεται μέσω του Μνημείου παραμένει η ίδια. Η πρόταση για διάνοιξη περισσοτέρων οδεύσεων της ροής μέσω του Μνημείου βελτιώνει την επάρκεια του έργου σε υδροδυναμικές φορτίσεις. 5.3. Φερτά Υλικά Τα ανοίγματα στη ροή μειώνονται όταν φράσσονται από φερτά υλικά και αυξάνεται ο κίνδυνος πλημμύρας. Οι λίμνες κατακράτησης είναι αποτελεσματικά μέτρα για συγκράτηση των φερτών. 5.4. Εναλλακτική Λύση χωρίς Λίμνες Κατακράτησης Το σχήμα 5-1 παρουσιάζει διορθωτικά μέτρα για μείωση της πιθανότητας πλημμύρας που προτείνονται να εφαρμοστούν ανεξάρτητα από οποιαδήποτε λύση επιλεγεί. Τα μέτρα αυτά προνοούν: 42

Σχήμα 5-1 Μηδενική Λύση + Μέτρα χωρίς λίμνες κατακράτησης Διαπλάτυνση καναλιού πριν και μετά την γέφυρα Δρυάδων Ανακατασκευή μεγαλύτερης γέφυρας στην οδό Δρυάδων Κατασκευή νέου οχετού (culvert) δίπλα από το υφιστάμενο στη λεωφόρο Λεμεσού Επαναφορά κλάδου Γ σε ανοικτό κανάλι, με οχετούς μόνο στις διασταυρώσεις δρόμων Εξομάλυνση της οριζοντιογραφικής όδευσης υφιστάμενου καναλιού απαιτείται μετακίνηση/ ανταλλαγή τεμαχίου (γραμμοσκιασμένου στο σχήμα 4-1). 43

Είσοδος νερών στην Αλυκή από περισσότερα ανοίγματα του Μνημείου των Καμάρων απαιτείται διάνοιξη επιχώματος ανάντη μνημείου. Δημιουργία νέου καναλιού/ όδευσης στα δυτικά, κυρίως σε χώρο πρασίνου επαναλειτουργία του μπαζομένου εγγεγραμμένου υδατορέματος κατάντη των Καμάρων, εντός του τεμαχίου 27 (Φιλιαστίδη) Αντιστροφή της κλίσης της οδού Ελλησπόντου/ αδιέξοδο Επί μέρους/ τοπικές συνδέσεις λιμνάζοντων περιοχών με ποταμό. 5.5. Εναλλακτική Λύση με 4 Λίμνες Κατακράτησης Προχωρά η εξέταση της μελέτης για την εναλλακτική λύση με τέσσερεις λίμνες κατακράτησης (μια σε κάθε κλάδο). Εισήγηση είναι όπως επισπευστεί η υπόδειξη των εφικτών θέσεων και μεγεθών κατάληψης των λιμνών. 5.6. Μέτρα μείωσης ζημιών από πλημμύρα Εκτός των πιο πάνω μέτρων προτείνονται να εφαρμοστούν πρακτικές που ήδη εφαρμόζονται σε άλλες περιπτώσεις όπως: 1. Μείωση της ποσότητας των απορροών: Αποφυγή κατασκευής αδιαπέρατων δαπέδων 2. Μείωση της αιχμής της ροής (καθυστέρηση απορροής) 2.1. Διάνοιξη λάκκων / ορυγμάτων κατακράτησης ομβρίων σε επίπεδο υποστατικού 2.2. Αποθήκευση (στέρνες) και επαναχρησιμοποίηση ομβρίων σε επίπεδο υποστατικού 3. Διασφάλιση ότι υπάρχει συνεχής ροή για ακραία συμβάντα (όταν υπερχειλίζουν τα τεχνητά έργα). Για παράδειγμα να υπάρχει συνεχής ροή στην περιοχή του λυκείου Βεργίνας όταν υπερχειλίζουν οι ορθογωνικοί οχετοί/ δημιουργία ανοικτού υδατορέματος. 4. Λήψη μέτρων για μείωση ζημιών όταν υπερχειλίζουν τα συστήματα συλλογής ομβρίων και τα υδατορέματα. Για παράδειγμα ενημέρωση των κατοίκων στις περιοχές δυνητικού πλημμυρικού κινδύνου ότι η στάθμη του νερού θα ανέβει και λήψη μέτρων από τους ιδιοκτήτες/ χρήστες των υποστατικών. 44

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α Συντελεστές Απορροής Απόσπασμα από το Βιβλίο Applied Hydrology, Ven Te Chow et al, McGraw-Hill. 45

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β Τιμές Manning Manning's n for Channels (Chow, 1959). Type of Channel and Description Minimum Normal Maximum Natural streams - minor streams (top width at floodstage < 100 ft) 1. Main Channels a. clean, straight, full stage, no rifts or deep pools 0.025 0.03 0.033 b. same as above, but more stones and weeds 0.03 0.035 0.04 c. clean, winding, some pools and shoals 0.033 0.04 0.045 d. same as above, but some weeds and stones 0.035 0.045 0.05 e. same as above, lower stages, more ineffective slopes and sections 0.04 0.048 0.055 f. same as "d" with more stones 0.045 0.05 0.06 g. sluggish reaches, weedy, deep pools 0.05 0.07 0.08 h. very weedy reaches, deep pools, or floodways with heavy stand of timber and underbrush 0.075 0.1 0.15 2. Mountain streams, no vegetation in channel, banks usually steep, trees and brush along banks submerged at high stages a. bottom: gravels, cobbles, and few boulders 0.03 0.04 0.05 b. bottom: cobbles with large boulders 0.04 0.05 0.07 3. Floodplains a. Pasture, no brush 1.short grass 0.025 0.03 0.035 2. high grass 0.03 0.035 0.05 b. Cultivated areas 1. no crop 0.02 0.03 0.04 2. mature row crops 0.025 0.035 0.045 3. mature field crops 0.03 0.04 0.05 c. Brush 1. scattered brush, heavy weeds 0.035 0.05 0.07 2. light brush and trees, in winter 0.035 0.05 0.06 3. light brush and trees, in summer 0.04 0.06 0.08 4. medium to dense brush, in winter 0.045 0.07 0.11 5. medium to dense brush, in summer 0.07 0.1 0.16 d. Trees 1. dense willows, summer, straight 0.11 0.15 0.2 2. cleared land with tree stumps, no sprouts 0.03 0.04 0.05 3. same as above, but with heavy growth of sprouts 0.05 0.06 0.08 4. heavy stand of timber, a few down trees, little undergrowth, flood stage below branches 0.08 0.1 0.12 46

5. same as 4. with flood stage reaching branches 0.1 0.12 0.16 4. Excavated or Dredged Channels a. Earth, straight, and uniform 1. clean, recently completed 0.016 0.018 0.02 2. clean, after weathering 0.018 0.022 0.025 3. gravel, uniform section, clean 0.022 0.025 0.03 4. with short grass, few weeds 0.022 0.027 0.033 b. Earth winding and sluggish 1. no vegetation 0.023 0.025 0.03 2. grass, some weeds 0.025 0.03 0.033 3. dense weeds or aquatic plants in deep channels 0.03 0.035 0.04 4. earth bottom and rubble sides 0.028 0.03 0.035 5. stony bottom and weedy banks 0.025 0.035 0.04 6. cobble bottom and clean sides 0.03 0.04 0.05 c. Dragline-excavated or dredged 1. no vegetation 0.025 0.028 0.033 2. light brush on banks 0.035 0.05 0.06 d. Rock cuts 1. smooth and uniform 0.025 0.035 0.04 2. jagged and irregular 0.035 0.04 0.05 e. Channels not maintained, weeds and brush uncut 1. dense weeds, high as flow depth 0.05 0.08 0.12 2. clean bottom, brush on sides 0.04 0.05 0.08 3. same as above, highest stage of flow 0.045 0.07 0.11 4. dense brush, high stage 0.08 0.1 0.14 5. Lined or Constructed Channels a. Cement 1. neat surface 0.01 0.011 0.013 2. mortar 0.011 0.013 0.015 b. Wood 1. planed, untreated 0.01 0.012 0.014 2. planed, creosoted 0.011 0.012 0.015 3. unplaned 0.011 0.013 0.015 4. plank with battens 0.012 0.015 0.018 5. lined with roofing paper 0.01 0.014 0.017 c. Concrete 1. trowel finish 0.011 0.013 0.015 2. float finish 0.013 0.015 0.016 3. finished, with gravel on bottom 0.015 0.017 0.02 4. unfinished 0.014 0.017 0.02 5. gunite, good section 0.016 0.019 0.023 6. gunite, wavy section 0.018 0.022 0.025 7. on good excavated rock 0.017 0.02 47

8. on irregular excavated rock 0.022 0.027 d. Concrete bottom float finish with sides of: 1. dressed stone in mortar 0.015 0.017 0.02 2. random stone in mortar 0.017 0.02 0.024 3. cement rubble masonry, plastered 0.016 0.02 0.024 4. cement rubble masonry 0.02 0.025 0.03 5. dry rubble or riprap 0.02 0.03 0.035 e. Gravel bottom with sides of: 1. formed concrete 0.017 0.02 0.025 2. random stone mortar 0.02 0.023 0.026 3. dry rubble or riprap 0.023 0.033 0.036 f. Brick 1. glazed 0.011 0.013 0.015 2. in cement mortar 0.012 0.015 0.018 g. Masonry 1. cemented rubble 0.017 0.025 0.03 2. dry rubble 0.023 0.032 0.035 h. Dressed ashlar/stone paving 0.013 0.015 0.017 i. Asphalt 1. smooth 0.013 0.013 2. rough 0.016 0.016 j. Vegetal lining 0.03 0.5 48

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΤΛΑΝΤΙΣ, (2007). Μελέτη Εκτίμησης των Επιπτώσεων στο Οικοσύστημα των Αλυκών Λάρνακας από την Εγκατάσταση του Συστήματος Απορροής Ομβρίων Υδάτων στην Περιοχή Καμάρων στην Λάρνακα. Συμβούλιο Αποχετεύσεων Λάρνακας, pp. 77,83,84. Κυπρής, Δ. (1994). Μηνιαίες Παροχές Ποταμών Της Κύπρου 1965-66 Εως 1992-93. Μηνιαίες Βροχοπτώσεις, Μέγιστα Στιγμιαίας Ροής. Λευκωσία: Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, p.100. Μιχαηλίδης, Α. και Χριστοδουλίδης, Σ. (2005). Υδατοπρομήθεια Λάρνακας 4000 Χρόνια Ιστορίας. Λάρνακα: Δήμος Λάρνακας, Συμβούλιο Υδατοπρομήθειας Λάρνακας, p.20. Παπασοζώμενος, Α. (2010). ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ: Αντιπλημμυρικό Κανάλι Καμαρών. Λάρνακα: Δήμος Λάρνακας. Φλουρέντζος, Π. (1995). Οδηγός Επαρχιακού Μουσείου Λάρνακας. Λευκωσία. Astrom, P. (1989). ''Hala Sultan Teke'', Studies in Mediterranean Archaeology. Gothenburg. Kypris, D. (1976). LARNACA SALT LAKE: INVESTIGATIONS IN CONNECTION WITH THE MODERNIZATION OF SALT PRODUCTION, Part 1. Nicosia: Water Development Department, pp.3,7,12,21. The Master Plan for the Larnaca Drainage System FINAL REPORT. (2004). Larnaca Sewerage and Drainage Board. The Water Resources Division, (2002). HYDROLOGICAL YEAR BOOK OF CYPRUS 1996/97-1997/98. Volume 1: Stream Flows & Spring Flows. Nicosia: Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment. Department of Water Development, p.82. The Water Resources Division, (2001). HYDROLOGICAL YEAR BOOK OF CYPRUS 1992/93-1995/96. Volume 1: Stream Flows & Spring Flows. Nicosia: Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment. Department of Water Development, p.84. 49