Τµήµα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου ΠΜΣ «Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική» 2012-13 Τίτλος του µαθήµατος: Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική (ιστορικές, θεσµικές, πολιτικές και οικονοµικές διαστάσεις) ιδάσκοντες: Νίκος Κουτσιαράς, Πανεπιστήµιο Αθηνών (οικονοµικές ενότητες του µαθήµατος), ηµήτρης Α. Σωτηρόπουλος, Πανεπιστήµιο Αθηνών (πολιτικές και θεσµικές ενότητες του µαθήµατος), Έφη Γαζή, Πανεπιστήµιο Πελοποννήσου (ενότητα ιστορίας) Περίγραµµα του µαθήµατος Περιγραφή Πώς επιδρά η Ευρωπαϊκή οικονοµική και θεσµική ολοκλήρωση στην ζήτηση και την προσφορά κοινωνικής πολιτικής και, γενικώς, στην λειτουργία του (εθνικού) κοινωνικού κράτους; Είναι η µεταβίβαση αρµοδιοτήτων κοινωνικής πολιτικής στους Ευρωπαϊκούς (υπερεθνικούς) θεσµούς σκόπιµη και δυνατή; Είναι η αναθεώρηση των εθνικών κοινωνικών συµβολαίων και η µεταρρύθµιση των συστηµάτων κοινωνικής προστασίας- επιβεβληµένη και σε τί, κατά κανόνα, συνίσταται; Πώς εξηγείται ο σχηµατισµός και η (δια της αναθεώρησης της Συνθήκης) µεταρρύθµιση του καθεστώτος κοινωνικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κοινότητας/Ένωσης; Ποιο είναι το περιεχόµενο της κοινωνικής δράσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας/ Ένωσης και πώς εξηγείται ο χρονικώς ασυνεχής και ακανόνιστος και θεµατικά ασύµµετρος χαρακτήρας της; Είναι η σύγκλιση των εθνικών συστηµάτων κοινωνικής προστασίας απόρροια της δυναµικής της Ευρωπαϊκής οικονοµικής και θεσµικής ολοκλήρωσης, περιλαµβανοµένης της συνεργασίας στον τοµέα της κοινωνικής πολιτικής, ή, τουναντίον, επικρατεί η τάση απόκλισής τους; Πώς, τελικώς, τροποποιείται ο καταµερισµός της λήψεως αποφάσεων για την κοινωνική ευηµερία µεταξύ εθνικού κράτους, Ευρωπαϊκών (υπερεθνικών) θεσµών και αγοράς; Συνεπάγεται η σύγχρονη χρηµατοπιστωτική και 1
οικονοµική κρίση µεταβολές στην Ευρωπαϊκή πολιτική οικονοµία της κοινωνικής προστασίας; Αυτά τα ερωτήµατα οριοθετούν το πεδίο συζήτησης στο πλαίσιο της παρούσας θεµατικής ενότητας. Η διατύπωση των απαντήσεων (θα) εδράζεται στην οικονοµική θεωρία και την πολιτική οικονοµία της ολοκλήρωσης, καθώς και στην (νεο)θεσµική θεωρία της Ευρωπαϊκής οργάνωσης και διακυβέρνησης, ενώ ταυτόχρονα οι φοιτητές θα καλούνται να λαµβάνουν υπόψη τους και την ιστορική διάσταση των φαινοµένων. Πρόγραµµα Το πρόγραµµα διαλέξεων και η προτεινόµενη βιβλιογραφία έχουν ως εξής: Παρασκευή 12/10/2012, Ν. Κουτσιαράς Η πολιτική οικονοµία της κοινωνικής πολιτικής και του κοινωνικού κράτους Barr, N. (1992) Economic Theory and the Welfare State Journal of Economic Literature, 30 (2), 741-803. Esping-Andersen, G. (2006 µτφρ.) Οι τρεις κόσµοι του καπιταλισµού της ευηµερίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Esping-Andersen, G. µε D. Gallie, A. Hemerijck, J. Myles (2006 µτφρ.) Γιατί χρειαζόµαστε ένα Νέο Κοινωνικό Κράτος, Αθήνα: ιόνικος. Ferrera M. (2008) The European Welfare State, Golden achievements, Silver prospects, West European Politics, 31 (1-2), 82-107. Κουτσιαράς, Ν. (2005) Η ανάπτυξη, η αµφισβήτηση και η µεταρρύθµιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους: It s the economy stupid!, Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη, 1(2), 43-55. Pierson, P. (επιµ.), (2001) The New Politics of the Welfare State, Oxford: Oxford Unoversity Press. Σάββατο 13/10/2012,. Α. Σωτηρόπουλος ηµόσιοι θεσµοί και πολιτικές στην Ευρώπη: Βασικές έννοιες, µε παραδείγµατα από την κοινωνική πολιτική Chevalier, J. (1991 µετάφρ.), ιοικητική Επιστήµη, Αθήνα: Α. Σάκκουλας. ούση Εµ. (2006), «Το θεσµικό σύστηµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» στο Ν. Μαραβέγιας και Θ. Σακελλαρόπουλος (επιµ)., Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και Ελλάδα: Οικονοµία, κοινωνία, πολιτικές, 19-46. Λαδή, Σ. και Β. Νταλάκου (2010), Ανάλυση δηµόσιας πολιτικής, Αθήνα: Παπαζήσης. 2
Μαραβέγιας, Ν. και Μ.Ι. Τσινισιζέλης (2007), Η νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: οργάνωση-πολιτικές- 50 χρόνια, Αθήνα: Θεµέλιο. Μarshall, T. H. (1995 µετάφρ.), Ιδιότητα του πολίτη και κοινωνική τάξη, Αθήνα: Γκούτενµπεργκ, 33-121. Μούσης, Ν. (2011) Ευρωπαϊκή Ένωση: ίκαιο, Οικονοµία, Πολιτική, Αθήνα: Παπαζήσης, κεφάλαια 1 έως και 7 (ευρωπαϊκές συνθήκες, δίκαιο και θεσµοί τα στάδια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης). Muller, P. και Y. Surel (2002 (µετάφρ.), H ανάλυση των πολιτικών του κράτους, Αθήνα: Τυπωθήτω, 13-90. Παρασκευή 19/10/2012, Έφη Γαζή O «σύντοµος εικοστός αιώνας»: Κοινωνίες και πολιτική στην Ευρώπη από τον µεσοπόλεµο έως την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισµού Eric Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντοµος εικοστός αιώνας, 1914-1991, Αθήνα: Θεµέλιο, 2010, 289-633. Serge Berstein-Pierre Milza, Ιστορία της Ευρώπης, τ. 3, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1997, 30-97, 194-232. Ivan Berend, Οικονοµική Ιστορία του ευρωπαϊκού 20 ου αιώνα, Αθήνα: Gutenberg, 2009, 272-368. Donald Sassoon, One Hundred Years of Socialism, New York: The New Press, 1996, 115-185. François Ewald, Ιστορία του κράτους πρόνοιας, Αθήνα: Gutenberg, 2000, 202-239, 314-382. Παρασκευή 2/11/2012, Ν. Κουτσιαράς Οικονοµική ολοκλήρωση και πολιτική: Βασικές έννοιες Molle, W. (2006 4 η έκδοση) The Economics of European Integration: Theory, Practice, Policy, Farnham, Ashgate Publ. Moravcsik, A. (1993) Preferences and Power in the European Community: A Liberal Intergovernmentalst Approach, Journal of Common Market Studies, 31, 473-524. Τσούκαλης, Λ. (2004), Ποια Ευρώπη; Αθήνα: Ποταµός. Παρασκευή 23/11//2012,. Α. Σωτηρόπουλος Η ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και το ευρωπαϊκό κοινωνικό µοντέλο Hantrais, L. (2007), Social Policy in the European Union, London, Palgrave Macmillan, 1-46 και 236-263. 3
Κουκιάδης, Ι.. (2000), Η κοινωνική Ευρώπη: αναζητώντας το νέο κοινωνικό κεκτηµένο, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 23-47. Μούσης, Ν. (2011), Ευρωπαϊκή Ένωση: ίκαιο, Οικονοµία, Πολιτική, Αθήνα: Παπαζήσης, (κεφάλαιο για την κοινωνική πολιτική). Σακελλαρόπουλος, Θ. (2011) (επιµ). Η κοινωνική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: ιόνικος. Scharpf, Fr. (2010), The Asymmetry of European Integration, or why the EU Cannot be a Social Market Economy, Socio-Economic Review, 8(2), 211 250. Παρασκευή 30/11/2012, Ν. Κουτσιαράς Οικονοµική ολοκλήρωση και κοινωνική πολιτική Bean, Ch., S. Bentolila, G. Bertola and J. Dolado (1998) Social Europe: One for All?, London: Centre for Economic Policy Research. Caminada, K., K. Goudswaard and O. Van Vliet (2010) Patterns of Welfare State Indicators in the EU: Is there Convergence? Journal of Common Market Studies, 48(3), 529-556. Ferrera M. (2009) The JCMS Annual Lecture: National Welfare States and European Integration: In Search of a Virtues Nesting, Journal of Common Market Studies, 47(2), 219-233. Majone, G. (1993) The European Community between Social Policy and Social Regulation, Journal of Common Market Studies, 31(2), 154-170. Sapir A. (2005) Globalization and the Reform of European social models, Policy Brief, No 1, Bruegel. Σάββατο 8/12/2012, Ν. Κουτσιαράς Η πολιτική οικονοµία της «κοινωνικής Ευρώπης»: Θεσµοί και κοινωνικές πολτικές της ΕΚ/ΕΕ Johnson, A. (2005) European Welfare States and Supranational Governance of Social Policy, Basingstoke: Palgrave Macmillan. Koutsiaras N. (2009) The Political Economy of Social and Labour Market policy Coordination in the EU: A Historical Overview, Studia Europaea, 1, 89-126. Koutsiaras N. (2010) How to Spend it: Putting a Labour Market Modernisation Fund in Place of the Globalisation Adjustment Fund, Journal of Common Market Studies, 48 (3), 617-640. Leibfried, S. and P. Pierson (2000) Social Policy, στο H. Wallace and W. Wallace (επιµ.) Policy-Making in the European Union, Oxford: Oxford University Press. 4
Σάββατο 8/12/2012, Ν. Κουτσιαράς Μακροοικονοµική πολιτική, απασχόληση και κοινωνική προστασία στην ευρωζώνη και την ΕΕ: Τί συνεπάγεται η κρίση; Crafts, N. (2012) Western Europe s Growth Prospects: An Historical Perspective Discussion Paper, No 8827, Centre for Economic Policy Research. DeLong, B. J. and L. H. Summers (2012) Fiscal Policy in a Depressed Economy, The Brookings Institution. Freeman, R. B. (2010) It s financialization! International Labour Review, 149(2): 163-183. IMF (2012) Fiscal Policy and Employment in Advanced and Emerging Economies, IMF Policy Paper, No 15. Kumhof, M. and R. Rancière (2010) Inequality, Leverage and Crises Working Paper, No 268, IMF. Ματσαγγάνης, Μ. (2011) Η κοινωνική πολιτική σε δύσκολους καιρούς: Οικονοµική κρίση, δηµοσιονοµική λιτότητα και κοινωνική προστασία, Αθήνα: Κριτική. OECD (2010) Labour Markets and the Crisis, Economics Department Working Paper, No 756. OECD (2011) Employment Outlook, Paris: Organisation for Economic Cooperation and Development. Ponticelli, J. and H.-H. Voth (2011) Austerity and Anarchy: Budget Cuts and Social Unrest in Europe, 1919-2009, Discussion Paper, No 8513, Centre for Economic Policy Research. Σάββατο 15/12/2012,. Α. Σωτηρόπουλος Η ευρωπαϊκή πολιτική απασχόλησης Hantrais, L. (2007), Social Policy in the European Union, London, Palgrave Macmillan, 74-100. Hyman, R. (2004 µετάφρ.), «Εξευρωπαϊσµός ή διάβρωση των εργασιακών σχέσεων;» στο Α. Μοσχονάς και Σ. Μ. Κονιόρδος (επιµ.), Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και εργασιακές σχέσεις, Αθήνα: Γκούτενµπεργκ, 29-53. Καραµεσίνη, Μ. (2011), «Η πολιτική απασχόλησης της ΕΕ» στο Θ. Σακελλαρόπουλος (επιµ.), Η κοινωνική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Αθήνα: ιόνικος. ΙΝΕ-ΓΣΕΕ/Α Ε Υ (2011), Oι εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, Αθήνα: έκδοση ΙΝΕ. Κουζής, Ι. (2008), «Ευελιξία και ασφάλεια: µια κριτική προσέγγιση», Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη, 3 (1). 5
Michalaki, S. (2010), The Public Discourse on Flexicurity: Reading Greek, Portuguese and English Newspapers, Kοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη, 5 (2), 151-171. Ροµπόλης, Σ. (2007) «Το µέλλον της εργασίας και του κοινωνικού κράτους στην εποχή της παγκοσµιοποίησης : εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές» στο Γ. Σωτηρέλης και Χ. Τσαϊτουρίδης (επιµ.), στο Κοινωνικά δικαιώµατα και κρίση του κράτους πρόνοιας, Αθήνα: Σαββάλας, 35-48. Σεφεριάδης, Σερ. (2004), «Πολιτική και διεκδικητικές συλλογικότητες: η ευρωπαϊκή στρατηγική για την απασχόληση και η ευρωπαϊκή περίπτωση» στο Α. Μοσχονάς και Σ.Μ. Κονιόρδος (επιµ.), Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και εργασιακές σχέσεις, Αθήνα: Γκούτενµπεργκ, 323-358. Σωτηρόπουλος,. Α. (2010) «Ευκαιρίες και προβλήµατα της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Πολιτικής: η Ευρωπαϊκή Πολιτική Απασχόλησης και η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισµού» στο Μ. Πετµεζίδου και Χ. Παπαθεοδώρου (επιµ.) Κοινωνική µεταρρύθµιση και αλλαγές στο µείγµα «ηµόσιου-ιδιωτικού» στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής, Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα, 133-152. Σάββατο 12/01/2013,. Α. Σωτηρόπουλος Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και καταπολέµηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού Αmitsis, G. (2004), Principles and Instruments of Social Inclusion Policies in Europe Th. Sakellaropoulos J. Berghman (επιµ.) Connecting Welfare Diversity with the European Social Policy, Antwerpen: Intersentia, 139-188. Βενιέρης,. (2006), «Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική και κοινωνική ενσωµάτωση: ο ρόλος του Συµβουλίου της Ευρώπης» στο Χ. Οικονόµου και Α. Φερώνας (επιµ). Οι εκτός των τειχών: Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισµός στις σύγχρονες κοινωνίες, Αθήνα: ιόνικος, 157-180. Hantrais, L. (2007), Social Policy in the European Union, London, Palgrave Macmillan, 179-208. De la Porte, C., Ph. Pochet και Gr. Room (2004 µετάφρ.), Συγκριτική αξιολόγηση του κοινωνικού χώρου, άσκηση πολιτικής και η νέα διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση» στο M. Πετµεζίδου και Χ. Παπαθεοδώρου (επιµ.) Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισµός, Αθήνα: Εξάντας, 266-304. Sotiropoulos, D. A. (2005), Poverty and the Safety Net in Eastern and South-Eastern Europe in the Post-communist Era στο M. Ferrera (επιµ). Welfare State Reform in Southern Europe: Fighting Poverty and Social Exclusion in Italy, Spain, Portugal and Greece, London: Routledge, 266-296. Φερώνας, Α. (2006), «Η ευρωπαϊκή διαδικασία κοινωνικής ένταξης : δυνατότητες και περιορισµοί της Ανοικτής Μεθόδου Συντονισµού» στο Οι εκτός των τειχών: φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισµός στις σύγχρονες κοινωνίες, Αθήνα: ιόνικος, 181-207. 6
Σάββατο 12/01/2013,. Α. Σωτηρόπουλος Ο εξευρωπαϊσµός της ελληνικής κοινωνικής πολιτικής; Ιωακειµίδης, Π.Κ. (1998), Eυρωπαϊκή Ένωση και ελληνικό κράτος, Αθήνα: Θεµέλιο. Κοντιάδης, Ξ. Ι. (1997), Όψεις αναδιάρθρωσης του κράτους πρόνοιας στην Ευρώπη, Αθήνα, Α. Σάκκουλας, 127-177. Μαραβέγιας, Ν. (2008) (επιµ), Η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Αθήνα: Θεµέλιο. Σακελλαρόπουλος, Θ. και Χ. Οικονόµου (2006), «Εθνικές προτεραιότητες και ευρωπαϊκές προκλήσεις στη µεταρρύθµιση του συστήµατος κοινωνικής προστασίας και απασχόλησης στην Ελλάδα, 1980-2004» στο Ν. Μαραβέγιας και Θ. Σακελλαρόπουλος (επιµ)., Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και Ελλάδα: Οικονοµία, κοινωνία, πολιτικές Αθήνα: ιόνικος, 213-256. Σωτηρόπουλος,. Α. (2006), «Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας, 1974-2004» στο Χ. Οικονόµου και Α. Φερώνας (επιµ), Οι εκτός των τειχών: φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισµός στις σύγχρονες κοινωνίες, Αθήνα: ιόνικος, 209-237. Sotiropoulos, D. A. (2011), Usages of Europe in Welfare Policies in Greece, 1981-2010 στο P. R. Graziano, S. Jacquot και B. Palier (επιµ.) The EU and the Domestic Politics of Welfare State Reforms, London: Palgrave Macmillan, 121-147. Φερώνας, Α. (2007), «Η επίδραση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Απασχόλησης στην ελληνική πολιτική απασχόλησης: Μια περίπτωση γνωσιακού εξευρωπαϊσµού;», Κοινωνική Ανάπτυξη και Συνοχή, 2 (2), 109-127. 7