Διεκδικητική Συμπεριφορά - Εκπαίδευση και χρησιμότητα O ορισμός της διεκδικητικ ής συμπεριφο&r ho;άς (assertiveness) είι το διεκδικεί κάποιος τα δικαιώματά του, χωρίς όμως παραβιάζει τα δικαιώματα του άλλου. Ο άνθρωπος που έχει διεκδικητική συμπεριφορά προσπαθεί έρθει σε συμβιβασμό με τους 1 / 6
άλλους ανθρώπους και όχι νικήσει. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε πούμε ότι ές άνθρωπος που διεκδικεί, είι ές άνθρωπος που διαπραγματεύεται τις ανάγκες του, τις επιθυμίες του και τις απόψεις του και δεν προσπαθεί τις επιβάλλει, αλλά ούτε και θεωρεί αυτονόητο ότι «θα περάσει το δικό του» επειδή έχει διεκδικητική συμπεριφορά. Οι αρχές της διεκδικητικής συμπεριφοράς είι οι εξής: 1. Έχεις το δικαίωμα πεις όχι 2. Έχεις το δικαίωμα κάνεις λάθη 3. Έχεις το δικαίωμα θεωρείς τις ανάγκες σου σημαντικές 2 / 6
4. Έχεις το δικαίωμα εκφράζεις αυτό που νιώθεις χωρίς παραβιάζεις τα δικαιώματα του άλλου 5. Έχεις το δικαίωμα αλαμβάνεις τις ευθύνες σου για τις πράξεις σου 6. Έχεις το δικαίωμα μην γίνεις κατανοητός 7. Έχεις το δικαίωμα θέτεις τις προτεραιότητές σου 8. Έχεις το δικαίωμα σέβεσαι τον εαυτό σου 9. Έχεις το δικαίωμα είσαι ο εαυτός σου 10. Έχεις το δικαίωμα κάνεις όλα τα παραπάνω χωρίς νιώθεις ενοχές Πως θα καταλάβει κάποιος αν επιδεικνύει διεκδικητική συμπεριφορά? Η ερώτηση είι απλή: Προσπαθείς εκφράσεις την άποψή σου, «κάνεις πίσω», ή προσπαθείς επιβάλλεσαι στους άλλους? Σε αυτό το σημείο λοιπόν είι σημαντικό διαχωρίσουμε τον διεκδικητικό τύπο ανθρώπου από τον επιθετικό και τον παθητικό. Η διαφορά της διεκδικητικότητας από την επιθετικότητα είι ότι ο επιθετικός άνθρωπος προσπαθεί επιβληθεί, υπερισχύσει, υποτιμήσει, ελέγξει και χειριστεί τον συνάνθρωπό του. Συχνά διέπεται από κανόνες όπως «εάν δεν επιβληθώ δεν πρόκειται ακουστώ», «πρέπει πάντα νικάω», «ο κόσμος είι εχθρικός, γι αυτό πρέπει είμαι επιθετικός για επιβιώσω». Από την άλλη, η έλλειψη διεκδικητικής συμπεριφοράς χαρακτηρίζεται από αδυμία έκφρασης συισθημάτων και σκέψεων, και όταν το άτομο εκφράζεται το κάνει με τρόπο απολογητικό και ηττοπαθή. Συνήθως διέπεται από πεποιθήσεις αξιότητας και ανεπάρκειας π.χ. «δεν αξίζω», «είμαι ανεπαρκής», «αν εκφράσω την άποψή μου οι άλλοι θα με απορρίψουν». Το πρόβλημα με τον επιθετικό/παθητικό τύπο είι ότι συνάπτει μη υγιείς σχέσεις που πολύ συχνά φτάνουν στο σημείο γίνονται προβληματικές. Γι αυτό το λόγο η εκπαίδευση του καθενός από εμάς στην διεκδικητική συμπεριφορά είι καθοριστικής σημασίας. Η εκπαίδευση στην απόκτηση διεκδικητικότητας ( assertiveness training ) έχει κάνει με την ανάπτυξη της ικανότητας θέτει κάποιος τα προσωπικά του όρια, μάθει λέει όχι, εκφράζει αυτό που νιώθει και σκέφτεται, χωρίς όμως παραβιάζει τα δικαιώματα του συνθρώπου του. 3 / 6
Πριν την εκπαίδευση όμως, είι σημαντικό αρωτηθεί ο καθές μέσα του για τους λόγους που τον εμποδίζουν αποκτήσει αυτή την πολύτιμη ικανότητα. Βάσει στατιστικών στοιχείων τα μεγαλύτερα εμπόδια για την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας είι ο φόβος της σωματικής ακεραιότητας (αν κάποιος βρίσκεται σε κακοποιητική σχέση), ο φόβος της αποτυχίας (φόβος ρίσκου για έ νέο ξεκίνημα), ο φόβος του πληγώσεις κάποιον άλλο (μπορεί καταλήξει σε διακοπή σχέσης), ο φόβος της απόρριψης (έλλειψη ανταπόκρισης από τον άλλο), η οικονομική ασφάλεια (παραμονή σε μια βαρετή δουλειά), ο θυμός (πεποιθήσεις περί επιβολής προς τον άλλο) και οι ενοχές (πεποιθήσεις περί αξιότητας εαυτού). Εφόσον κάποιος εντοπίσει αυτά τα εμπόδια και τα δουλέψει με τον εαυτό του ή με την βοήθεια ειδικού ψυχολόγου/ψυχοθεραπευτή, τότε μπορεί προχωρήσει στα 8 βήματα προς την απόκτηση αυτοπεποίθησης/διεκδικητικής συμπεριφοράς. Το παρακάτω παράδειγμα είι βασισμένο σε έ υποθετικό σενάριο μεταξύ δύο ερωτικών συντρόφων, αλλά μπορεί εφαρμοστεί με παρόμοιο τρόπο σε οποιαδήποτε περίσταση ζωής και προς οποιοδήποτε πρόσωπο (αφεντικό, γονέα, παιδί). Παράδειγμα 8 βημάτων Βρες την κατάλληλη περίσταση για διεκδικήσεις την προσοχή του συντρόφου σου Περιέγραψε ακριβώς τη συμπεριφορά που σε ενοχλεί. Απέφυγε τις κατηγορίες και τις απόλυτες ερμηνείες π.χ. «εσύ φταις» ή «αυτό που κάνεις σημαίνει ότι με γράφεις» Εξέφρασε τα συισθήματά σου εποικοδομητικά. Χρησιμοποίησε προτάσεις που ξεκινούν με το «εγώ» και όχι με το «εσύ» π.χ. «νιώθω απογοήτευση όταν δεν μου δίνεις σημασία...» Χρησιμοποίησε συισθήματα όπως είι η απογοήτευση και η ενόχληση. Μην χρησιμοποιείς συισθήματα όπως είι η ζήλια και ο θυμός γιατί είι πιθανό ότι θα σαμποτάρουν την προσπάθειά σου δείξεις αυτοπεποίθηση και διεκδικητικότητα (εμπεριέχουν κατηγορία και έλλειψη αυτοεκτίμησης) 4 / 6
Δώσε την δική σου ερμηνεία της κατάστασης αλλά όχι σαν απόλυτη αλήθεια. Ρώτησε το άτομο για την δική του γνώμη. Για παράδειγμα, «νιώθω ότι όταν κάνεις το Χ.με αγνοείς. Τι πιστεύεις εσύ γι αυτό?» Άκουσε προσεκτικά και όχι προκατειλημμέ την απάντηση που σου δίνει ο συνομιλητής σου. Αν δεν συμφωνείς με την εξήγησή του μπορείς επιμείνεις εκφράζοντας ανοιχτά την αμφιβολία σου Εξέφρασε ανοιχτά και ξεκάθαρα τι θα ήθελες από αυτόν/αυτήν και δώσε και μια αισιόδοξη νότα π.χ. «Θα ήθελα από εσέ το Χ νομίζω ότι αυτό θα μας έφερνε πιο κοντά». Όχι προτάσεις τύπου «πρέπει κάνεις αυτό που σου λέω», γιατί φανερώνει επιθετικότητα Αν το άλλο άτομο συμφωνεί στην πρότασή σου τότε κάντε μια συμφωνία για το πώς θα γίνει η επιθυμητή αλλαγή. Αν πάλι διαφωνεί, τότε ρώτησέ τον για τις αλλαγές που είι διατεθειμένος κάνει. Αν δεν είι διατεθειμένος κάνει καμία αλλαγή, τότε αυτό ίσως σημαίνει κάτι για τη σχέση σας και θα πρέπει ίσως σκεφτείς τα υπέρ και τα κατά του μείνεις σε αυτή τη σχέση Προετοιμαστείτε μαζί με τον σύντροφο για το πως θα διαχειριστείτε μια παρόμοια κατάσταση στο μέλλον. Ρώτησέ τον πως θα ήθελε αντιδράσεις και πως θα ήθελες εσύ αντιδράσει αυτός Δημήτρης Χαρμπίλας Συμβουλευτικός Ψυχολόγος Γνωσιακός Συμπεριφορικός Ψυχοθεραπευτής 5 / 6
Καθηγητής Κέντρου Εφαρμοσμένης Ψυχοθεραπείας & Συμβουλευτικής 6 / 6