Εισήγηση στo σεµινάριο «Σεξουαλικός Προσανατολισµός:Στάσεις-Επιλογές- Προβληµατισµοί». Θεσσαλονίκη, 9 Μαϊου 2005. Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής -Κέντρο Συµβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥΨΥ), Α.Π.Θ. Φύλο, σεξουαλικότητα και σεξουαλικός προσανατολισµός -Ιδιωτική ζωή, δηµόσιο νόηµα Τις τελευταίες δεκαετίες η διερεύνηση του φύλου και της σεξουαλικότητας αποτελεί αντικείµενο µελέτης πολλών διαφορετικών κατευθύνσεων και υπάρχει ανοικτός διεπιστηµονικός διάλογος. Επίσης, η ανάπτυξη αντισεξιστικών, αντιρατσιστικών και µη-ετεροφυλοφιλικών κοινωνικών κινηµάτων συνέβαλαν στη διαµόρφωση των νέων αυτών θεωρήσεων που αποκτούν όλο και ευρύτερο κοινωνικό ενδιαφέρον διεθνώς. Σήµερα θα διερευνήσουµε το φύλο στο πλαίσιο της σεξουαλικότητας, θα αναφερθούµε σε αυτόν τον αυστηρά ιδιωτικό τοµέα της ζωής µας, καθώς και στο δηµόσιο ή κοινωνικό νόηµα της σεξουαλικής συµπεριφοράς από την οπτική του φύλου. Για παράδειγµα, έννοιες οι οποίες συνδέονται µε τη σεξουαλικότητα, όπως η παρθενία, η πορνεία, η οµοφυλοφιλία ή οι σεξουαλικές δυσλειτουργίες έχουν ένα κοινωνικό νόηµα που ποικίλλει ανάλογα µε το φύλο, το πολιτισµικό πλαίσιο και την ιστορική εποχή. Θέλω να επισηµάνω καταρχήν ότι η σεξουαλικότητα είναι ένας πολύ σύνθετος τοµέας της έµφυλης ζωής µας και στο περιορισµένο χρόνο που έχουµε στη διάθεσή µας θα θίξουµε αναγκαστικά ορισµένες µόνον όψεις της σεξουαλικής συµπεριφοράς. 1
Συνοπτικά, οι πολιτισµικές αντιλήψεις για τα φύλα συνυφαίνονται σε µεγάλο βαθµό µε αυτές για τη σεξουαλικότητα. Σε ένα πολύ µεγάλο βαθµό βιώνουµε τη σεξουαλικότητά µας ως µια αυστηρά ατοµική και ιδιωτική πτυχή της ζωής µας. Θεωρούµε ότι οι σεξουαλικές µας αντιλήψεις και επιλογές προκύπτουν µε φυσικό τρόπο από µέσα µας, ενώ είναι γνωστό µε βάση τα επιστηµονικά δεδοµένα ότι η σεξουαλικότητα διαµορφώνεται σε µεγάλο βαθµό από τις κυρίαρχες αντιλήψεις και την ιδεολογία για τα φύλα, την ιστορική εποχή, τις κοινωνικές νόρµες και τις σχέσεις εξουσίας, το πολιτισµικό πλαίσιο, ακόµα και από την βιοτεχνολογία. Οι αποδεκτές µορφές σεξουαλικής έκφρασης, ερωτικής ανταπόκρισης, η γονιµότητα και ο έλεγχος της αναπαραγωγής διαφέρουν αρκετά από κοινωνία σε κοινωνία και το τι θεωρείται αποδεκτό βασίζεται σε µεγάλο βαθµό στην ιδεολογία για τα φύλα που επικρατεί στη συγκεκριµένη κοινωνία. Σε κάθε κοινωνία το φύλο καθοδηγεί κατά κάποιο τρόπο και επηρεάζει τη σεξουαλική συµπεριφορά στην ιδιωτική ζωή, όπως επίσης και την αξιολόγηση αυτής της συµπεριφοράς. Ας δούµε όµως τα θέµατα αυτά πιο αναλυτικά. Ανάπτυξη της σεξουαλικότητας Οι εµπειρίες της παιδικής ηλικίας θέτουν τη βάση της ενήλικης σεξουαλικότητας. Για τα κορίτσια η εφηβεία συνοδεύεται συνήθως µε µεγαλύτερη αµφιθυµία ως προς τη θηλυκότητά τους και περισσότερους περιορισµούς στη σεξουαλικότητά τους. Αρχίζει επίσης η διαδικασία θεώρησης των κοριτσιών, κατά κάποιο τρόπο ως σεξουαλικών αντικειµένων, µε τα ζητήµατα της εξωτερικής εµφάνισης να παίζουν σηµαντικό ρόλο. Για τα αγόρια εφηβεία συνοδεύεται συνήθως µε µια πιο ορατή έκφραση του ανδρισµού τους και πιο ελεύθερη έκφραση της σεξουαλικότητάς τους. 2
Κατά την εφηβεία τα αγόρια και τα κορίτσια εισπράττουν διαφορετικά κοινωνικά µηνύµατα για τη σεξουαλική έκφραση. Τα κορίτσια ενθαρρύνονται κυρίως να αναστέλλουν τις σεξουαλικές τους επιθυµίες µέχρι να αφοσιωθούν σε µια σχέση και να αποφεύγουν ευκαιριακές σχέσεις για να µη χάσουν την τιµή τους, ενώ τα αγόρια να επιδεικνύουν τον ανδρισµό τους συνάπτοντας πολλές πρόσκαιρες σχέσεις. Έτσι βέβαια ενθαρρύνονται και ισχυροποιούνται αντιλήψεις για την µεγαλύτερη σεξουαλική ορµή των ανδρών. Το νόηµα και η εµπειρία της πρώτης σεξουαλικής επαφής διαφέρει ανάλογα µε το φύλο και το πολιτισµικό πλαίσιο. Η πρώτη σεξουαλική επαφή για το αγόρι σηµατοδοτεί τυπικά την µετάβαση στον ανδρισµό, περιγράφεται συνήθως µε πιο θετικούς όρους και πραγµατοποιείται συχνά µε πίεση της οµάδας των συνοµηλίκων, αλλά και των ενηλίκων, ενώ συχνά για το κορίτσι εκλαµβάνεται ως απώλεια της παρθενιάς του γεγονός που έχει ακόµη συνέπειες σε πιο παραδοσιακά τµήµατα της κοινωνίας και περιγράφεται µε θετικά και αρνητικά συναισθήµατα. Στις περισσότερες κοινωνίες οι ετεροσεξουαλικές σχέσεις έχουν αποµακρυνθεί από την έννοια της αναπαραγωγής σε µια αντίληψη που είναι πιο κοντά στην ευχαρίστηση. Σεξουαλικός προσανατολισµός Ο σεξουαλικός προσανατολισµός αναφέρεται στον τρόπο µε τον οποίο εκφράζεται η σεξουαλική έλξη σε κάθε άτοµο. Στις δυτικές κοινωνίες παίρνει τη µορφή της ετεροσεξουαλικότητας, οµοσεξουαλικότητας και αµφισεξουαλικότητας. Ο σεξουαλικός προσανατολισµός αποτελεί ένα λιγότερο ή περισσότερο σταθερό σχήµα ερωτικής έλξης και συµπεριφοράς προς άτοµα του ίδιου ή άλλου φύλου. Άτοµα µε αµφισεξουαλικό προσανατολισµό µπορούν να σχετίζονται σεξουαλικά µε άνδρες και µε γυναίκες. 3
Στις περισσότερες κοινωνίες, η σεξουαλική σχέση µε ένα ενήλικα του άλλου φύλου ιδιαίτερα αν συνοδεύεται µε γάµο, δηλ η νοµιµοποιηµένη ιδιωτική σεξουαλική δραστηριότητα -αποτελεί σηµαντικό συστατικό του ανδρισµού ή της θηλυκότητας. Οι στάσεις των ατόµων για σεξουαλικές σχέσεις ανάµεσα σε άτοµα του ίδιου φύλου διαφέρουν ανάλογα µε το πολιτισµικό πλαίσιο και την εποχή. Σε ορισµένες κοινωνίες οι σεξουαλικές σχέσεις ανάµεσα σε άτοµα του ίδιου φύλου θεωρούνται ως παραβίαση των θρησκευτικών και ηθικών κανόνων και τιµωρούνται, ενώ σε άλλα κράτη υπάρχει νοµιµοποίηση των συµβιώσεων µε άτοµα του ίδιου φύλου. Στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, άτοµα που επιλέγουν ερωτικούς συντρόφους του ίδιου φύλου έχουν κατά καιρούς κατηγορηθεί ως αµαρτωλοί, κακοί, διαταραγµένοι, εγκληµατίες ή ότι ανήκουν σε µια ενδιάµεση κατηγορία ανάµεσα στον άνδρα και τη γυναίκα. Για παράδειγµα, σύµφωνα µε παλιότερες εκδόσεις διαγνωστικής ψυχιατρικής ταξινόµησης, π.χ. στο DSM της Αµερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας, του 1952 και στην επαναθεώρηση του 1968, η οµοφυλοφιλία κατατασσόταν στις κοινωνικοπαθητικές διαταραχές της προσωπικότητας. Το 1973 αποσύρθηκε η οµοφυλοφιλία από τον κατάλογο των ψυχικών διαταραχών της Αµερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας και το 1993 αποσύρθηκε και από τον αντίστοιχο κατάλογο της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας. Τέτοιου τύπου αντιλήψεις υπάρχουν σε µικρότερη έκταση σήµερα. Κατά τον 20 ο αι. µπορεί να έγινε η οµοφυλοφιλία πιο κοινωνικά αποδεκτή συµπεριφορά ή και νοµιµοποιηµένη, αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι δεν υπάρχουν διακρίσεις, στιγµατισµός και ενίοτε βία προς άτοµα µε οµοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισµό. Ταυτόχρονα οι πολιτισµικές αλλαγές επέτρεψαν στα άτοµα αυτά να γίνουν περισσότερο ορατά και να αποκτήσουν περισσότερη πολιτική και κοινωνική εξουσία. Σήµερα η κοινωνικά κατασκευασµένη έννοια του 4
σεξουαλικού προσανατολισµού αναφέρεται στην αντίληψη ότι οι άνθρωποι µπορούν να κατηγοριοποιηθούν κοινωνικά µε βάση το φύλο του ερωτικού τους συντρόφου. Ορισµένα άτοµα που αυτοπροσδιορίζονται ως ετεροσεξουαλικά µπορεί να είχαν ή να έχουν σεξουαλικές εµπειρίες και µε το ίδιο φύλο ή µπορεί να νιώθουν ερωτική έλξη µε άτοµα του ίδιου φύλου Η µεγάλη πλειοψηφία των οµοφυλόφιλων ανδρών και γυναικών δεν έχουν καµιά σύγχυση ή δεν είναι διαταραγµένοι σχετικά µε το φύλο στο οποίο ανήκουν, βλέπουν τους εαυτούς τους ως άνδρες ή γυναίκες που διαφέρουν από την πλειοψηφία των ετεροσεξουαλικών ατόµων µόνον ως προς τις ερωτικές επιλογές και ως προς συγκεκριµένες όψεις των οικογενειακών ρόλων. Η δηµόσια σηµασιοδότηση και ερµηνεία των σχέσεων µεταξύ ατόµων του ίδιου φύλου εξαρτάται από τη κοινωνία λοιπόν και την εποχή στην οποία ζει το άτοµο. Η ανάπτυξη του σεξουαλικού προσανατολισµού είναι ένα σύνθετο φαινόµενο αποτέλεσµα της συνδυασµένης επίδρασης πολλών παραγόντων. Υποθέσεις που στηρίζονται µόνον σε χρωµοσωµικές, ορµονικές ή άλλες διαφορές δεν είναι επαρκείς. Επίσης, δεν υπάρχουν δεδοµένα που να στηρίζουν την υπόθεση ότι ο προσανατολισµός σε άτοµα του ίδιου φύλου είναι σύµπτωµα µιας διαταραχής της ταυτότητας του φύλου ή µιας ψυχικής ή συναισθηµατικής δυσλειτουργίας. Ο προσανατολισµός αυτός δεν φαίνεται να είναι αποτέλεσµα µιας προβληµατικής κοινωνικοποίησης κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, ούτε αποτέλεσµα µιας συγκεκριµένης δυναµικής στην οικογένεια. Να σηµειώσουµε ότι ο σεξουαλικός προσανατολισµός στις γυναίκες είναι πιο ευέλικτος και ρευστός. Φύλο, πολιτισµικό πλαίσιο και σεξουαλική ανταπόκριση Οι εγκεφαλικές διαδικασίες και οι δοµές που δραστηριοποιούνται στη σεξουαλική ανταπόκριση είναι ίδιες για τους άνδρες και τις γυναίκες. Η σεξουαλική διέγερση αρχίζει από ένα εσωτερικό ερέθισµα, όπως µια ερωτική σκέψη ή φαντασίωση, ή 5
ένα εξωτερικό, όπως ένα ελκυστικό πρόσωπο. Το τι είναι σεξουαλικό ερεθιστικό και προκαλεί διέγερση φέρνει στο προσκήνιο το ζήτηµα της ανθρώπινης διαφοροποίησης, τόσο σε ατοµικό, όσο και σε πολιτισµικό επίπεδο. Αν και η φυσιολογία του σεξ είναι οικουµενική, το πολιτισµικό πλαίσιο επηρεάζει ορισµένες όψεις της σεξουαλικής ανταπόκρισης. Το φύλο και το πολιτισµικό πλαίσιο επηρεάζουν διάφορες όψεις της ερωτικής ανταπόκρισης. Σεξουαλικές αντιλήψεις και συµπεριφορά: Η επήρεια του φύλου και του πολιτισµικού πλαισίου Αν και η φυσιολογία της σεξουαλικής συµπεριφοράς, όπως αναφέραµε παραπάνω είναι οικουµενική, οι ψυχολογικές διαστάσεις της σεξουαλικότητας επηρεάζονται σε µεγάλο βαθµό από την ιδεολογία για τα φύλα και τις πολιτισµικές νόρµες. Γνωρίζουµε από τις µελέτες της κοινωνικής ανθρωπολογίας ότι διαφορετικοί πολιτισµοί έχουν διαφορετικού ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες όσον αφορά στη σεξουαλικότητα. Υπάρχουν λίγα οικουµενικά στοιχεία παγκόσµιες σταθερές στη σεξουαλικότητα. Αν εξαιρέσουµε τη µορφή της συνουσίας µε τη διείσδυση του πέους στο κόλπο που οδήγησε στην ανθρώπινη αναπαραγωγή και υπάρχει σ όλους τους πολιτισµούς, υπάρχει µια µεγάλη ποικιλία εµπειριών και δραστηριοτήτων που οι άνθρωποι θεωρούν ερωτικές και το πολιτισµικό πλαίσιο καθορίζει σε µεγάλο βαθµό τη σεξουαλική έκφραση (όπως, τον αριθµό των σεξουαλικών συντρόφων, τις συνθήκες στις οποίες ένα είδος σεξουαλικής έκφρασης θεωρείται κατάλληλο ή όχι). Για παράδειγµα, το φιλί ως τρόπος ερωτικής έκφρασης δεν υπάρχει καθόλου ή θεωρείται αηδιαστικό σε ορισµένους πολιτισµούς, ενώ στις υτικές κοινωνίες είναι διαδεδοµένο και θεωρείται ιδιαίτερα απολαυστική ερωτική συµπεριφορά Οι αντιλήψεις µας καθορίζουν τις στάσεις µας και τη συµπεριφορά µας στο σεξουαλικό τοµέα. Οι σεξουαλικές αντιλήψεις εµπεριέχουν, όµως και µια 6
αξιολόγηση για ορισµένες όψεις της σεξουαλικότητας. Ορισµένες συµπεριφορές είναι καλύτερες ή πιο επιθυµητές ή καθόλου αποδεκτές. Υπάρχουν ορισµένες κυρίαρχες αντιλήψεις σε κάθε πολιτισµικό πλαίσιο που επηρεάζουν τις σεξουαλικές αντιλήψεις που σχετίζονται µε τα φύλα. Για παράδειγµα, µια κοινωνία µπορεί να είναι ανεκτική για ορισµένες µορφές σεξουαλικής συµπεριφοράς, όπως προγαµιαίες σχέσεις και οι σχέσεις εκτός γάµου, και αρκετά συντηρητική σε άλλες, όπως οι σχέσεις ανάµεσα σε άτοµα του ίδιου φύλου. Στις κοινωνίες όπου η ετεροσεξουαλικότητα είναι προνοµιακή «φυσική» κατηγορία, οι άλλες µορφές σεξουαλικότητας θεωρούνται ως παρέκκλιση και ανωµαλία. Ιδιαίτερα η ιδέα της διασεξουαλικότητας αποτελεί απειλή στο δίπολο σύστηµα που αποτελεί τον στυλοβάτη της ετεροσεξουαλικότητας (δηλαδή η συµπληρωµατικότητα των φύλων). Επίσης, σε κάθε πολιτισµικό πλαίσιο υπάρχουν κυρίαρχες αντιλήψεις για το τι εµπεριέχει «το κάνω σεξ». Να θυµίσω τη δηµοσιοποίηση της ερωτικής δραστηριότητας του προέδρου Κλίντον και τη διαµάχη για το αν συγκεκριµένη συµπεριφορά συνιστά ερωτική πράξη. Στις δυτικές κοινωνίες υπήρξαν σηµαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια στις αντιλήψεις για τη γυναικεία σεξουαλικότητα, τις προγαµιαίες σχέσεις, τις σχέσεις εκτός γάµου, το στοµατικό σεξ, τις σχέσεις ανάµεσα σε άτοµα του ίδιου φύλου. Παρατηρούµε ότι οι σεξουαλικοί κανόνες µεταβάλλονται. Για παράδειγµα, µέχρι πριν από µερικές δεκαετίες ο στοµατικός έρωτας ήταν «αφύσικος», ή αµαρτία και σε ορισµένες περιπτώσεις συνιστούσε παράνοµη πράξη. Αυτή η συµπεριφορά είχε συνδυαστεί κυρίως µε οµοφυλόφιλους άνδρες και γυναίκες, καθώς και µε την πορνεία και εθεωρείτο αποκλίνουσα. Σήµερα, οι σεξολόγοι συµφωνούν για τα 7
πλεονεκτήµατά της και για τα δύο φύλα και αποτελεί συχνή σεξουαλική πρακτική όχι µόνον σε οµόφυλα ζευγάρια αλλά και σε ετερόφυλα, ορισµένες φορές χρησιµοποιείται ως τεχνική για την αποφυγή εγκυµοσύνης ανάµεσα σε εφήβους. Εξακολουθεί να παραµένει µια εξαιρετικά δηµοφιλής επιλογή από τους άνδρες σε περιπτώσεις πορνείας. Ένα άλλο ζήτηµα είναι η ύπαρξη διπλών κριτηρίων για τη σεξουαλική συµπεριφορά των ανδρών και των γυναικών. Για παράδειγµα µπορούµε να καταγράψουµε πως οι κοινωνικοί ρόλοι των φύλων διαµορφώνουν την σεξουαλικότητα. Σε µια κοινωνία όπου ο κοινωνικός ρόλος του άνδρα δίνει έµφαση κυρίως στην αυτονοµία, την εξουσία, την ανεξαρτησία, αυτό θα έχει συνέπειες και στον τοµέα της σεξουαλικότητας, δηλαδή οι άνδρες θα παίρνουν κυρίως την πρωτοβουλία για σεξ, θα εξουσιάζουν, θα είναι πιο έµπειροι και καλοί γνώστες των ερωτικών. Αντίστοιχες προδιαγραφές υπάρχουν και για τη γυναικεία σεξουαλικότητα στη βάση του κοινωνικού της ρόλου. Έτσι, για πολλές κοινωνίες οι προγαµιαίες σχέσεις, οι εκτός γάµου σχέσεις αποτελούσαν ανδρικό προνόµιο. Γυναίκες που εµπλέκονται σε τέτοιες συµπεριφορές στιγµατίζονταν συχνά, τιµωρούνταν ή και φονεύονταν. Χωρίς να σηµαίνει ότι οι συµπεριφορές αυτές έχουν εκλείψει σε όλα τα πολιτισµικά πλαίσια, σήµερα υπάρχει µεγαλύτερη αποδοχή αυτών των συµπεριφορών και για τα δύο φύλα. Βέβαια, οι µη νοµιµοποιηµένες µε γάµο σχέσεις είναι περισσότερο αποδεκτές σήµερα στο πλαίσιο µιας σχέσης, ενώ οι εκτός γάµου σχέσεις δεν είναι γενικά αποδεκτές. Άν και οι προγαµιαίες σχέσεις αποτελούν σχέσεις δύο ετερόφυλων ατόµων πριν τον γάµο, όλο και πιο συχνά σήµερα οι άνθρωποι έχουν σχέση χωρίς τη πρόθεση να παντρευτούν ή έχουν σχέση µε άτοµα του ίδιου φύλου. Υπάρχουν επίσης σηµαντικές διαφορές ανάµεσα στα φύλα στον αριθµό των ερωτικών συντρόφων που αναφέρουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, µε τους 8
άνδρες να υπερβάλλουν και τις γυναίκες το αντίθετο. Βέβαια, µπορεί οι άνδρες και οι γυναίκες να χρησιµοποιούν διαφορετικά κριτήρια για να καθορίσουν αν έκαναν ή όχι σεξ. Οι αλλαγές στις σεξουαλικές νόρµες σηµαίνει ότι οι νέες γυναίκες, ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισµό, είναι περισσότερο πρόθυµες να έχουν περισσότερες εµπειρίες µε περισσότερους συντρόφους. Υπάρχουν διπλά κριτήρια και για την αποδοχή της οµοφυλοφιλίας των ανδρών και των γυναικών. Είµαστε περισσότερο ανεκτικοί/ές στην οµοφυλόφιλη συµπεριφορά των γυναικών ενώ όχι τόσο των ανδρών και ερµηνεύεται από το γεγονός ότι ο ανδρισµός αποτελεί αξία µε υψηλό κύρος στην κοινωνία µας, οπότε υπάρχει µεγαλύτερη προκατάληψη για τους οµοφυλόφιλους άνδρες που αποκλίνουν από το ρόλο τους. Εχει καταγραφεί σε πολλές έρευνες ότι οι οµοφυλόφιλοι άνδρες ήταν περισσότερο κοινωνικά απαξιωµένοι άνδρες σε σχέση µε τους ετερόφυλους και αυτό οφείλεται στη σύνδεση της οµοφυλοφιλίας των ανδρών µε τη θηλυκότητα. Η σύγχυση που υπάρχει µεταξύ σεξουαλικού προσανατολισµού, ταυτότητας του φύλου και κοινωνικού φύλου συµβάλλει στην απαξίωση της οµοφυλοφιλίας- στο βαθµό που επικρατεί η αντίληψη ότι «αποκλίνουν» από τις κοινωνικές προδιαγραφές για τους ρόλους των φύλων. Η γενική εικόνα που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι τα άτοµα που δεν βλέπουν ευνοϊκά τις κοινωνικές αλλαγές στους ρόλους των φύλων και στη σεξουαλική συµπεριφορά είναι πιο πιθανόν να είναι οµοφυλόφοβοι. Η οµοφυλοφοβία στα άτοµα συνδέεται µε παραδοσιακές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων και δεν είναι απλά µια προκατάληψη του ατόµου ενάντια στους οµοφυλόφιλους. Η οµοφυλοφοβία δεν αντανακλάται µόνο στο επίπεδο των στάσεων, αλλά, επηρεάζει την κοινωνική συµπεριφορά και,κατά συνέπεια, συµβάλλει στη συµµόρφωση στους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων. Αρα, η 9
σύµπραξη κατά της οµοφυλοφοβίας είναι βασική προϋπόθεση για κοινωνικές αλλαγές. Βέβαια, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συµβάλλουν στη διατήρηση των άνισων σχέσεων εξουσίας ανάµεσα στα φύλα, η µείωση όµως της οµοφυλοφοβίας αποτελεί µια από τις προϋποθέσεις για την επίτευξη κοινωνικής αλλαγής. Υπάρχουν πολλοί µύθοι που επιβιώνουν ακόµα για τη σεξουαλικότητα των ανδρών και των γυναικών. Για παράδειγµα, σε µεγάλο βαθµό κυριαρχούν ακόµη στη κοινή γνώµη οι αντιλήψεις ότι οι άνδρες έχουν ισχυρότερη σεξουαλική ορµή και γι αυτό τον λόγο η κοινωνία πρέπει να είναι πιο ανεκτική στη σεξουαλική τους δραστηριότητα. Στην πραγµατικότητα, όµως, η έρευνα αποδεικνύει ότι, σε επίπεδο φυσιολογίας, υπάρχουν µεγάλες οµοιότητες µεταξύ ανδρών και γυναικών στην ανταπόκρισή τους σε σεξουαλικά ερεθίσµατα και ότι οι γυναίκες έχουν µεγάλη ικανότητα για σεξουαλική ευχαρίστηση. Η κύρια διαφορά ανάµεσα στα φύλα είναι ότι οι γυναίκες έχουν τη δυνατότητα πολλαπλών οργασµών, ενώ οι άνδρες όχι. Συµπερασµατικά, Το ζήτηµα της εµφάνισης της σεξουαλικότητας, του χρόνου εµφάνισης και της σηµασίας της κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης έχει ερευνηθεί πάρα πολύ. Σύµφωνα µε τις εσσενσιαλιστικές θεωρίες η σεξουαλικότητα αποτελεί µια οντότητα, αναπόσπαστο τµήµα της ταυτότητάς µας, ενώ σύµφωνα µε τις θεωρίες του κοινωνικού κονστρουκτιβισµού η σεξουαλικότητα προκύπτει από τις σχέσεις που υπάρχουν σ ένα πολιτισµικό και ιστορικό πλαίσιο. Η σεξουαλικότητα, λοιπόν, είναι κάτι περισσότερο από ένα «φυσικό» βιολογικό φαινόµενο, είναι κοινωνικά κατασκευασµένη. Η σεξουαλικότητα λειτουργεί ως ένα µέσον κοινωνικού ελέγχου στις ζωές των γυναικών και οι άνισες σχέσεις 10
εξουσίας ανάµεσα στους άνδρες και στις γυναίκες αντανακλώνται και στο επίπεδο των σεξουαλικών σχέσεων. Η σεξουαλικότητα αναφέρεται σε σεξουαλικές πρακτικές αλλά επίσης και σε σεξουαλική ταυτότητα, δηλ. στον τρόπο µε τον οποίο αυτοπροσδιορίζεται το κάθε άτοµο καθώς περιγράφει την σεξουαλικότητά του, η οποία µπορεί να ποικίλλει ανάλογα µε την εποχή και το πολιτισµικό πλαίσιο. Η σεξουαλικότητα εµπεριέχει σεξουαλικές αντιλήψεις και επιθυµίες, καθώς και τους τρόπους µε τους οποίους αυτές διαπραγµατεύονται σε κοινωνικό επίπεδο και δοµούνται σε ένα πλαίσιο σχέσεων εξουσίας. Η σεξουαλικότητα είναι, κατ αυτήν την έννοια, δηµόσια και ιδιωτική, κοινωνικά κατασκευασµένη και ταυτόχρονα προϊόν ατοµικής δράσης. Η σεξουαλικότητα µπορεί να συνδέεται µε την ταυτότητα του φύλου, την αναπαραγωγή, τις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, την φυσική ευχαρίστηση. Καµία, όµως, απ αυτές τις όψεις της σεξουαλικότητας δεν ερµηνεύει την συνθετότητα της σεξουαλικότητας και κυρίως δεν υπαγορεύει την µορφή της σεξουαλικής έκφρασης. Οι ανθρώπινες σεξουαλικές σχέσεις είναι κοινωνικές σχέσεις, διαµορφώνονται από τα κοινωνικά συµφραζόµενα και γι αυτό υπάρχουν πολιτισµικές και ιστορικές ποικιλίες στη σεξουαλικότητα. εν υπάρχει µια «φυσική», σταθερή σεξουαλικότητα. Η σεξουαλικότητα είναι ευέλικτη και ρευστή και η ετεροσεξουαλικότητα εξυπηρετεί τη ρύθµιση των έµφυλων σχέσεων. Είναι σηµαντικό, λοιπόν να δούµε τη σεξουαλικότητα στο πλαίσιο των διαπροσωπικών σχέσεων για να µπορέσουµε να κατανοήσουµε την ευέλικτη και ρευστή φύση της. Οι σεξουαλικές συµπεριφορές, η ερωτική έλξη, οι συναισθηµατικοί δεσµοί διαφέρουν ανάµεσα στους πολιτισµούς, στα φύλα και στα άτοµα. Παρά την 11
ποικιλία, η ευελιξία αυτή δεν είναι απεριόριστη. Η βιολογία, το πολιτισµικό πλαίσιο και οι κοινωνικοί ρόλοι των φύλων αλληλεπιδρούν και καθορίζουν την ποικιλία των εκφράσεων της σεξουαλικότητας.. 12