Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

[Πληκτρολογήστε κείμενο] ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: 2011-2012 ΜΑΘΗΜΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΩΜΑΤΑ [Πληκτρολογήστε το όνομα της εταιρείας] Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ ΜΕ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ [Πληκτρολογήστε τον υπότιτλο του εγγράφου] ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΟΝΟΜΑ: Θηβαίου Παναγιώτα Α.Μ.: 1340201000091 ΕΞΑΜΗΝΟ: 4 Ο

1. Εισαγωγή 2. Ελευθερία του τύπου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2.1.Έννοια του τύπου 2.2.Ιστορική επισκόπηση της ελευθεροτυπίας 2.3.Εννοιολογικός προσδιορισμός του εννόμου αγαθού της ελευθερίας του τύπου 2.4.Περιορισμοί του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου 2.5.Φορείς του δικαιώματος 3. Η κατάσχεση 3.1.Η κατ εξαίρεση επιτρεπόμενη κατάσχεση έντυπων μέσων 4. Η διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (αρ.20,σ) 4.1.Γενικά 4.2.Προϋποθέσεις επιβολής ασφαλ. μέτρων για την κατάσχεση εντύπων 5. Συμπέρασμα 6. Περίληψη 7. Βιβλιογραφία 8. Νομολογία 2

1.Εισαγωγή Το θέμα της παρούσας εργασίας που μου ανατέθηκε με αφορμή τη διδασκαλία του μαθήματος των Συνταγματικών Δικαιωμάτων από τον κ. Δημητρόπουλο είναι η κατάσχεση έντυπων μέσων με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, όπως αυτή θεσπίζεται από το άρθρο 14 του ισχύοντος Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την ελευθερία των ιδεών γενικά και του τύπου ειδικότερα. Η ελευθερία του τύπου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Παράλληλα με το ατομικό δικαίωμα, που εκλαμβάνεται ως υποκειμενική αρχή, ο τύπος αποτελεί και αντικειμενική θεσμική αρχή. Εκτείνεται δηλαδή και πέρα απ τους φορείς για να εξυπηρετήσει τους δημοκρατικούς σκοπούς που προσδοκά από το θεσμό αυτό η κοινωνία ως σύνολο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίος ο χαρακτηρισμός του τύπου ως «τέταρτη» εξουσία. Αντιλαμβανόμενοι λοιπόν τη σπουδαιότητα του τύπου και της ελευθεροτυπίας θα διερευνήσουμε σταδιακά σε τι συνίσταται το δικαίωμα του τύπου, ποιο το περιεχόμενό του, την ιστορική του εξέλιξη, την υποκειμενική και αντικειμενική διάσταση του εννόμου αγαθού της ελευθεροτυπίας. Επίσης, θα εξετάσουμε τους ενδεχόμενους περιορισμούς αυτού του συνταγματικώς κατοχυρωμένου δικαιώματος από τους πιο γενικούς που είναι η άσκηση του δικαιώματος με τρόπο που να μη θίγονται τα δικαιώματα του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου, μέχρι και τους πιο ειδικούς με κυριότερη τη κατ εξαίρεση επιτρεπόμενη κατάσχεση εντύπων, εξετάζοντας τους λόγους που εκείνη είναι επιτρεπτή μέσω της διαδικασίας της επιβολής προσωρινής δικαστικής προστασίας με τα ασφαλιστικά μέτρα όπως και με άλλους ηπιότερους τρόπους. Ιδιαιτέρως σημαντική κρίνεται η παράθεση στο τέλος μιας σειράς συμπερασμάτων και παραδειγμάτων σχετικής 3

νομολογίας, που βοήθησαν τόσο εμένα κατά τη συγγραφή της εργασίας, όσο (ευελπιστώ) και τους αναγνώστες της, στην κατανόηση και εμπέδωση του προβλήματος. 2.1.Έννοια του τύπου 2.Ελευθερία του τύπου Ο όρος «τύπος» χρησιμοποιείται με δύο έννοιες, την ευρεία και τη στενή. Τύπος υπό ευρεία έννοια, σύμφωνα με τον επικρατέστερο ορισμό, είναι κάθε προϊόν μηχανικού ή χημικού ή φυσικοχημικού μέσου που είναι ικανό για την παραγωγή μεγάλου αριθμού όμοιων κειμένων, εικόνων, παραστάσεων ή συμβόλων επάνω σε χαρτί ή άλλη ύλη (ύφασμα, μέταλλο, γυαλί, ξύλο, κ.λπ.).τύπος, εξάλλου, υπό στενή έννοια είναι το προϊόν της τυπογραφίας. Τέλος, με τον όρο «τύπος» χαρακτηρίζονται μερικές φορές και οι εγκαταστάσεις ή γενικότερα τα μέσα, χάρις στα οποία γίνεται δυνατή η σε μεγάλο αριθμό παραγωγή των όμοιων κειμένων, εικόνων, κ.λπ. Όλα αυτά τα προϊόντα, είτε πρόκειται για τον τύπο υπό στενή έννοια είτε για τύπο υπό ευρεία, χαρακτηρίζονται ως έντυπα και προστατεύονται βάσει του άρθρου 14 του Συντάγματος. Ωστόσο, παρατηρείται το φαινόμενο το Σύνταγμα να αναγνωρίζει διαφοροποιημένης έκτασης προστασία για ορισμένα προϊόντα του τύπου, με αποτέλεσμα άλλα να απολαμβάνουν ευρύτερη και άλλα περιορισμένη προστασία. 1 Στο άρθρο 1 του αναγκαστικού νόμου 1092/38 που επενήλθε σε ισχύ με το άρθρο 2 του ν.10/1975 ορίζεται ότι στην έννοια του τύπου εμπίπτει «παν ό,τι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμό ή διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων μετά ή άνευ σημειώσεων 1 Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001), σελ.540 4

ή μουσικών έργων μετά κειμένου ή επεξηγήσεων ή φωνογραφικών πλακών». 2 Σύμφωνα με τον ορισμό του τύπου υπό ευρεία έννοια, υπάγονται σ αυτόν όχι μόνο οι εφημερίδες και τα περιοδικά, αλλά και τα βιβλία, τα φυλλάδια, οι φωτογραφίες, τα μετάλλια, τα μουσικά κείμενα (που αναπαράγονται με μηχανικό, χημικό ή φυσικοχημικό μέσο) και οι φωτογραφικές πλάκες, αν και αυτές δεν απολαμβάνουν την προστασία που καθιερώνεται για τον τύπο, επειδή υπάρχει ειδική διάταξη του άρθρου 15 παρ. 1 του Συντάγματος. Αντίθετα, τα χειρόγραφα, όσο μεγάλος κι αν είναι ο αριθμός τους, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν σαν «τύπος», επειδή δεν χρησιμοποιείται μηχανικό, χημικό ή φυσικοχημικό μέσο για την παραγωγή τους. Αλλά και τα γραφομηχανημένα κείμενα δεν αποτελούν τύπο, παρά τη χρησιμοποίηση μηχανικού μέσου, επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα όμοιας παραγωγής σε μεγάλους αριθμούς, ενώ το πολυγραφημένα ή τα φωτοτυπημένα κείμενα αποτελούν τύπο. 3 Κατά το άρθρο 15 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος «οι προστατευτικές για τον τύπο διατάξεις του άρθρου 14 δεν εφαρμόζονται στον κινηματογράφο, τη φωνογραφία, τη ραδιοφωνία, την τηλεόραση και κάθε άλλο παρεμφερές μέσο μετάδοσης λόγου ή παράστασης. Δεν τίθεται επομένως ζήτημα για το αν αποτελούν «τύπο» τα μέσα αυτά. Το σύμφωνα με τα παραπάνω υλικό προϊόν συνιστά τύπο εφόσον περιέχει αντικειμενικό ή υποκειμενικό μήνυμα με την ευρύτατη έννοια του όρου του οποίου επιδιώκεται η διάδοση. «Τύπο» προστατευόμενο με το άρθρο 14 δεν συνιστά οποιοδήποτε έντυπο, αλλά μόνον εκείνο στο οποίο περιέχεται έκφραση γνώμης. Για το λόγο αυτό, απλές διακοσμητικές παραστάσεις δεν συνιστούν τύπο. 4 Μεταξύ των εντύπων, ιδιαίτερη θέση κατέχουν εκείνα που εκδίδονται, περιοδικά και ιδίως οι εφημερίδες που αναφέρονται από το Σύνταγμα στις παρ. 3 και 9 του άρθρου 14. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του νόμου 1092/38, στην έννοια της εφημερίδας εμπίπτει το έντυπο εκείνο το οποίο εκδίδεται καθημερινά ή 2 Καράκωστας Ι.Κ., Το Δίκαιο των ΜΜΕ (2005), σελ 33 3 Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001), σελ.541 4 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ.238 5

τουλάχιστον μια φορά το μήνα και το οποίο περιέχει ύλη πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, όπως ειδήσεις, κρίσεις επί θεμάτων της επικαιρότητας, αναγγελίες και διαφημίσεις. Περιοδικό κατά το άρθρο 4 του νόμου 1092/38 είναι το έντυπο εκείνο το οποίο εκδίδεται τουλάχιστον μια φορά το μήνα σε τακτικές εκδόσεις και του οποίου το περιεχόμενο δεν ταυτίζεται με αυτό της εφημερίδας. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η έννοια του εντύπου δεν ταυτίζεται με εκείνη του περιοδικού ή της εφημερίδας αλλά είναι ευρύτερη. 5 Τα βιβλία υπάγονται στα έντυπα μέσα τόσο από πλευράς εξωτερικής όσο και από πλευράς περιεχομένου. Αυτό γίνεται δεκτό και από τον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κων. Κόλλια σε γνωμοδότησή του για τον τύπο, όπου αναφέρεται ότι η κατάσχεση των βιβλίων υπάγεται στις συνταγματικές εγγυήσεις που ισχύουν για τις εφημερίδες και τα άλλα έντυπα μέσα. 6 Η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων αναφέρει ρητά ότι τα βιβλία υπάγονται στην έννοια του τύπου. 7 2.2.Ιστορική Επισκόπηση του δικαιώματος της ελευθεροτυπίας Η ελευθερία του Τύπου αναγνωρίσθηκε για πρώτη φορα το 1695 στην Αγγλία 2,5 περίπου αιώνες μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας (περί το 1436). Τότε η Βουλή των Κοινοτήτων είχε αρνηθεί να παρατείνει την ισχύ του Licensing Act, που όριζε ότι κανένα έντυπο δε μπορούσε να εκδοθεί χωρίς άδεια, με αποτέλεσμα την παύση της λογοκρισίας που ήταν συνδεδεμένη με το σύστημα των αδειών. Το άρθρο 11 της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του Πολίτου όριζε ότι «κάθε πολίτης μπορεί να ομιλεί, να γράφει και να εκτυπώνει ελεύθερα, αναλαμβάνοντας 5 Καράκωστας Ι.Κ., Το Δίκαιο των ΜΜΕ (2005), σελ. 34 6 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ. 1081 7 Μον. Πρωτ. Αθ., απ.5208/2000, Ολ. ΑΠ. 13/1999 ΝοΒ 48 (2000), σελ.447 επ. 6

όμως ευθύνη για την κατάχρηση αυτής της ελευθερίας στις περιπτώσεις που καθορίζει ο νόμος». 8 Ο Ρήγας Βενεστινλής τη διακηρύσσει στο πρότυπο συνταγματικό κείμενο που συνέταξε, «την Νέαν Πολιτικήν Διοίκησην των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας (άρθρα 7, 122). 9 Το άρθρο η του συντάγματος του Άστρους (Νόμος της Επιδαύρου) του 1823, το άρθρο 26 του συντάγματος της Τροιζήνας, το άρθρο 10 του συντάγματος του 1844, το άρθρο 14 του συντάγματος του 1864/1911, το άρθρο 16 του συντάγματος 1927, το άρθρο 14 του συντάγματος 1952 και το άρθρο 14 του ισχύοντος συντάγματος του 1975 κατοχυρώνουν την ελευθερία του τύπου αναγνωρίζοντας έτσι το θεμελιώδη χαρακτήρα της για την προάσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος. 10 Σημαντικά σύγχρονα διεθνή κείμενα που κατοχυρώνουν την ελευθεροτυπία, που τα έχει επικυρώσει η ελληνική πολιτεία και από τα οποία δεσμεύεται βάσει του άρθρου 28 παρ.1σ είναι η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (άρθρο 10), το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (άρθρο 19) και η Οικουμενική Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου (άρθρο 19). Παράλληλα με την επικύρωση της μεταρρυθμιστικής συνθήκης της Λισσαβόνας τέθηκε σε ισχύ ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επίσης προασπίζει την ελευθεροτυπία (άρθρο 11 παρ.2). Ο Χάρτης αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία αφού για πρώτη φορά ισχύει για όλα τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. Ένα κοινό κείμενο με πλήρη νομική δεσμευτικότητα το οποίο προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα που μέχρι πρότινος αντιμετωπίζονταν ως γενικές αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου. 11 8 Γεωργόπουλος Κων., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998, σελ. 513-514 9 Κονταξής Αθανάσιος, Τύπος και Δίκαιο, Αφοί Π. Σάκκουλα 1989, σελ.9 10 Γεωργόπουλος Κων., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998,σελ. 514 11 Καράκωστας Ιωάννης- Τσέβας Αθανάσιος, Η Νομοθεσίας των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ. 18-20,23 7

2.3.Η Ελευθερία του Τύπου Το άρθρο 14 (άρθρα 1,2) του ισχύοντος Συντάγματος που αφορά την ελευθεροτυπία ορίζει χαρακτηριστικά τα εξής: 1. Kαθένας μπoρεί να εκφράζει και να διαδίδει πρoφoρικά, γραπτά και δια τoυ τύπoυ τoυς στoχασμoύς τoυ τηρώντας τoυς νόμoυς τoυ Kράτoυς. 2. O τύπoς είναι ελεύθερoς. H λoγoκρισία και κάθε άλλo πρoληπτικό μέτρo απαγoρεύoνται. Το παραπάνω άρθρο θεμελιώνει την ελευθερία των ιδεών τόσο αντικειμενικά ως αρχή,ως θεσμική εγγύηση προστατεύοντας δηλ. την ιδέα ως αγαθό και προϊόν της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου (στην παρ.2), όσο και ως συνταγματικό ατομικό δικαίωμα (ελευθερία της γνώμης), το οποίο απορρέει από την αντικειμενική αρχή (στην παρ.1). Η κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος απορρέει από τα θεμελιώδη δικαιώματα των άρθρων 5 παρ.1 Σ περί ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, το οποίο εξειδικεύει, και 2 παρ.1 για την ανθρώπινη αξία, την καταστατική αρχή της έννομης τάξης και πηγή όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο «στοχασμός», το προστατευόμενο αγαθό της διάταξης δηλώνει την διανοητική ή συναισθηματική αντίδραση ενός ατόμου σε ένα οποιοδήποτε εξωτερικό ερέθισμα ή ακόμα ευρύτερα την οποιαδήποτε αναφορά του ανθρώπινου πνεύματος. Μπορεί να περιέχει από ένα τραγούδι ή αστείο έως μια διάλεξη ή μια πολιτική προκήρυξη. Συγγενείς με το στοχασμό έννοιες, όχι όμως ταυτόσημες, είναι η σκέψη, η συνείδηση, η ιδέα, η γνώμη κλπ. Επειδή ως γενικότερη έννοια ο στοχασμός συνδέεται με τη σκέψη και τη διαδικασία παραγωγής ιδεών προτιμάται η ιδέα ως έννοια κατάλληλη να εκφράσει το συνταγματικό αγαθό. Έκφραση είναι η με οποιονδήποτε τρόπο εξωτερίκευση των ιδεών. Το Σύνταγμα απαριθμεί ενδεικτικά τρεις τρόπους έκφρασης (προφορικό, 8

γραπτό, δια του τύπου). Η «διάδοση» αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών και την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους. Πρόκειται ουσιαστικά για το αποτέλεσμα της έκφρασης αφού μέσω αυτής εγκαταλείπουν τον ενδιάθετο κόσμο του ανθρώπου και υποπίπτουν στην αντίληψη των άλλων. Αξίζει να σημειωθεί πως παρότι το συνταγματικό κείμενο αναφέρεται ρητά μόνο στο στάδιο της εξωτερίκευσης του «στοχασμού», αφού οι στοχασμοί καθαυτοί είναι ελεύθεροι, γίνεται αντιληπτό ότι θεμελιώνεται και η ελεθερία διαμόρφωσης των ιδεών, το προγενέστερο δηλαδή στάδιο της παραγωγής ή αποδοχής ιδεών και της πίστης σε ιδέες. Στο στάδιο αυτό φαίνεται η στενή σχέση της ελευθερίας των ιδεών γενικά και του τύπου ειδικότερα με την ελευθερία της πληροφορίας, όπως αυτή κατοχυρώνεται με το άρθρο 5 Α το οποίο εισήχθη με την αναθεώρηση του 2001. Επίσης, η διάταξη πρέπει να ερμηνευθεί τόσο θετικά, όσο και αρνητικά ως ελευθερία αποσιώπησης της γνώμης. Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε πως στον πυρήνα της ελευθερίας του τύπου, όπως άλλωστε σε κάθε δικαίωμα, συνυπάρχουν δυο στοιχεία: α)το υλικό στοιχείο (corpus), η εξωτερική μορφή με την οποία το δικαίωμα γίνεται αντιληπτό στον υλικό κόσμο, δηλαδή στην περίπτωση της ελευθεροτυπίας το «έντυπο» και β)το πνευματικό, άυλο στοιχείο (animus) που ενσωματώνεται στο υλικό, εν προκειμένω το «μήνυμα». Έντυπα που δεν περιέχουν μήνυμα δεν υπάγονται στην συνταγματική έννοια του εντύπου. Για το λόγο αυτό δε συνιστούν τύπο οι τιμοκατάλογοι, οι εγκύκλιοι, τα έντυπα οδηγιών εφόσον δεν περιέχουν μήνυμα. Αξίζει επιπλέον να μνημονευθεί πως η ελευθερία του τύπου ως ελευθερία δημοσίευσης πληροφοριών έχει θετικό και αρνητικό περιεχόμενο. Είναι ελευθερία δημοσίευσης και μη δημοσίευσης. Αντίκειται επομένως στην ελευθερία του τύπου ο εξαναγκασμός σε δημοσίευση, πληροφοριών ή άλλου είδους κειμένων. Η ελευθερία του τύπου είναι καταρχήν ελευθερία ενεργητική, με την έννοια ότι παρέχει την εξουσία έκφρασης 9

με ένα συγκεκριμένο μέσο. Είναι η ελευθερία του γράφοντος, ελευθερία του συντάκτη του κειμένου να απευθυνθεί στο ευρύτερο κοινό. Είναι ελευθερία «εκπομπής» είδησης ή γνώμης. Είναι όμως η ελευθερία του τύπου και ελευθερία «παθητική», είναι δηλαδή και ελευθερία του αναγνώστη; Εκτός από «ελευθερία του πομπού» είναι και «ελευθερία του δέκτη»; Οριοθετείται η ελευθερία του τύπου με την «άφιξη» του εντύπου στον αναγνώστη ή εκτείνεται και στην ανάγνωση του εντύπου; Σε κάθε περίπτωση η «παθητική ελευθερία του τύπου» βρίσκει στέρεη νομική θεμελίωση στην ελευθερία πληροφόρησης (άρθρ. 5Α) αλλά και σε άλλες συνταγματικές διατάξεις. 12 Η ελευθερία του τύπου που προστατεύει το άρθρο 14 του Συντάγματος περιλαμβάνει α) την ελευθερία έκδοσης, β) την ελευθερία εκτύπωσης ή παραγωγής και γ) την ελευθερία κυκλοφορίας ή διανομής κάθε εντύπου. Για κάθε μια από τις μερικότερες αυτές ελευθερίες, χωρίς την κατοχύρωση των οποίων η ελευθερία του τύπου γίνεται έννοια, χωρίς περιεχόμενο, πρέπει να λεχθούν τα εξής: Α. Ελευθερία έκδοσης υπάρχει όταν κάθε άτομο είναι ελεύθερο να εκδίδει οποιοδήποτε έντυπο, χωρίς να απαιτείται η συνδρομή στο πρόσωπό του ορισμένων ιδιοτήτων ή να εξαρτάται η έκδοση από άδεια οποιασδήποτε αρχής. Η ελευθερία αυτή κατοχυρώνεται με το άρθρο 14 παρ. 2 εδ. β' του ισχύοντος Συντάγματος, που ορίζει ότι «η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Β. Η ελευθερία εκτύπωσης ή παραγωγής προϋποθέτει ότι θα είναι κατ αρχήν ελεύθερη η ίδρυση τυπογραφείων (ώστε να μην εξαρτάται από την ανεξέλεγκτη κρίση της αρχής), καθώς και ότι θα είναι ελεύθερη η άσκηση του επαγγέλματος του τυπογράφου. Όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί αντισυνταγματική η εξάρτηση της ίδρυσης τυπογραφείου από τη συνδρομή ορισμένων συνθηκών υγιεινής για την προστασία των εργαζομένων σε αυτό, αλλά ούτε και η θέσπιση γενικών προσόντων για την άσκηση του επαγγέλματος του τυπογράφου, όπως είναι η συμπλήρωση ελάχιστου ορίου ηλικίας, επειδή το 12 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ.239 10

επάγγελμα είναι ανθυγιεινό. Αντίθετα, αντισυνταγματική πρέπει να θεωρηθεί η δημιουργία κλειστού επαγγέλματος τυπογράφων, επειδή μπορεί να απολήξει στην έμμεση παρεμπόδιση της έκδοσης εντύπων χάρις στην έλλειψη αρκετού αριθμού τυπογράφων. Γ. Η ελευθερία κυκλοφορίας και διανομής των εντύπων είναι απαραίτητη για να μπορούν να διαδοθούν οι ιδέες, γνώμες και στοχασμοί που περιέχονται σ αυτά. Γι αυτό το λόγο δεν είναι επιτρεπτή η εξάρτηση του διανεμητού των εντύπων από την χορήγηση αδειών, η επιβολή υπέρογκων τιμών πώλησης για τα έντυπα, ώστε να μην είναι προσιτά στο ευρύ κοινό, η θέσπιση υποχρεωτικής διανομής από πρακτορεία, καθώς και η απαγόρευση διαλάλησής τους σε δημόσιους χώρους. 2.4.Περιορισμοί του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου Κάθε συνταγματικό δικαίωμα που ασκείται στα πλαίσια της γενικής κυριαρχικής σχέσης, δηλαδή κράτους- πολιτών, οριοθετείται κατά τόπο, χρόνο, τρόπο. Οι οριοθετήσεις αυτές θέτουν το γενικό πλαίσιο άσκησης του δικαιώματος, χωρίς όμως να θίγεται ο πυρήνας της προστασίας του συνταγματικού αγαθού και δικαιολογούνται από την ανάγκη προστασίας και των υπόλοιπων εννόμων αγαθών που κατοχυρώνει το Σύνταγμα. Σε αυτό το επίπεδο της γενικής κυριαρχικής σχέσης νοούνται μόνο οριοθετήσεις και όχι περιορισμοί για το λόγο ότι η γενική κυριαρχική σχέση ως η ευρύτερη δυνατή σχέση υπαγορεύει την εφαρμογή του μέγιστου δυνατού αμυντικού περιεχομένου του δικαιώματος και την απαγόρευση κάθε είδους περιορισμών. Αντίθετα, στο πλαίσιο των ειδικών σχέσεων (ή αλλιώς θεσμών), το Σύνταγμα επιτρέπει σε ορισμένες περιπτώσεις την επιβολή περιορισμών όπου είναι αναγκαία για την θεσμική προσαρμογή δικαιώματος- θεσμού. Βάσει του άρθρου 25, παρ.1, εδ. δ Σ, οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν να επιβληθούν στα συνταγματικά δικαιώματα πρέπει να 11

προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα, είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού, εφόσον δηλαδή ο συντακτικός νομοθέτης αναθέτει στον κοινό νομοθέτη τη διαμόρφωση περιορισμών των συνταγματικών δικαιωμάτων. Οι περιορισμοί διακρίνονται σε γενικούς και ειδικούς. Α)Γενικοί Περιορισμοί Ως γενικούς θα πρέπει να χαρακτηρίσουμε τους περιορισμούς εκείνους στους οποίους υπάγεται κάθε έκφραση γνώμης ή και πληροφορίας με οποιονδήποτε δυνατό τρόπο. Εκείνο το οποίο θα πρέπει επομένως να καταστεί σαφές είναι ότι ο τύπος δεν είναι υπεράνω των νόμων. Αυτό σημαίνει ότι η επιλογή του καθενός να εκφράσει ελεύθερα την άποψη του σαφέστατα και προστατεύεται αλλά σε καμία περίπτωση δε απαλλάσσεται το άτομο αυτό από την υπακοή στους γενικούς κανόνες της χώρας του. 13 Ένας τέτοιος περιορισμός είναι αυτός που εντοπίζεται στην παρ. 1 του άρθρου 14, Σ με τη μορφή της γενικής επιφύλαξης νόμου («τηρώντας τους νομους του κράτους») Όλοι αυτοί οι γενικοί νόμοι και κανόνες θα πρέπει να συνάδουν με την εφαρμογή σε κάθε επιμέρους περίπτωση της αρχής της αναλογικότητας και σε καμία περίπτωση δε θα πρέπει να πλήττουν το απαραβίαστο της ελευθερίας του τύπου. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η προάσπιση του δικαιώματος του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής και ακόμα περισσότερο του δικαιώματος της προσωπικότητας σε όλες τις εκφάνσεις της,όπως αυτή προστατεύεται από το άρθρο 5 του Συντάγματος. Απαραίτητη είναι επιπλέον η τήρηση της γενικής ρήτρας των χρηστών ηθών μέσω του καθήκοντος αληθείας και της έντιμης συμπεριφοράς ώστε να αποφεύγονται παραβιάσεις των δικαιωμάτων των άλλων. 14 13 Π.Δ. Δαγτόγλου Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 14 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ, Συνταγματικά Δικαιώματα, Ειδικό Μέρος, παραδόσεις Αθήνα 2005 12

Β)Ειδικοί Περιορισμοί Στο ελληνικό Σύνταγμα εμπεριέχεται μια σειρά από ειδικούς περιορισμούς της ελευθερίας του τύπου.πρέπει ωστόσο να διευκρινισθεί ότι οι περιορισμοί αυτοί δεν ισχύουν για τα έντυπα που είναι συγχρόνως έργα τέχνης ή επιστήμης καθώς η προστασία της τέχνης και της επιστήμης όπως καθορίζεται στο άρθρο 16 του Συντάγματος δεν υπόκεινται σε ειδικούς περιορισμούς. 15 Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ορισμένοι από τους ειδικούς περιορισμούς της ελευθερίας του τύπου ισχύουν απευθείας εκ του Συντάγματος, ενώ άλλοι εισάγονται από τον κοινό νομοθέτη κατ εξουσιοδότηση του Συντάγματος. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν οι παρ. 3,4,6 του άρθρου 14 που αφορούν την μετά την κυκλοφορία του εντύπου κατάσχεσή του και τη δυνατότητα δικαστικής παύσεως του εντύπου και απαγορεύσεως της άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Στη δεύτερη ανήκουν οι παρ. 5,6,7,8,9 του άρθρου 14 όπου «νόμος ορίζει» τις προϋποθέσεις ή τη διαδικασία διάφορων περιορισμών που προβλέπονται κατ αρχήν από το Σύνταγμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι περιορισμοί που τίθενται απευθείας απ το Σύνταγμα ισχύουν μέσα στα ειδικά, ουσιαστικά και διαδικαστικά πλαίσιά του, όπως μαρτυρούν οι φράσεις «στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος» (αρ.14, παρ.3,υποπαρ.2, στοιχ.δ ) και «όπως νόμος ορίζει» (αρ.14, παρ. 6, εδ. α ). 16 2.5.Φορείς του δικαιώματος Φορείς του δικαιώματος όπως προκύπτει από το άρθρο 14 του Συντάγματος είναι καταρχήν μόνο ιδιώτες καθώς όπως έχουμε προαναφέρει η ελευθερία του τύπου όπως και κάθε ένα από τα ατομικά δικαιώματα,είναι δικαιώματα έναντι του 15 Π.Δ. Δαγτόγλου Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 16 Π.Δ. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα Α, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ. 624-625 και Δημητρόπουλος Ανδρέας, Συνταγματικά Δικαιώματα Β Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 184-185 13

κράτους και των άλλων φορέων εξουσίας. Κάτι τέτοιο όμως σε καμία περίπτωση δε θα μπορούσε να σημαίνει πως η έκδοση εντύπων από την κρατική εξουσία δεν είναι παραδεκτή. Απλά δεν υπάγεται στην προστασία της ελευθερίας του τύπου από το Σύνταγμα. Άρα σύμφωνα με τα παραπάνω, φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ επάγγελμα ή παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου. Έτσι λοιπόν ως φορείς της προστασίας του δικαιώματος είναι συν τοις άλλοις ιδιοκτήτες, εκδότες διευθυντές, αρχισυντάκτες,συντάκτες,ανταποκριτές,συνεργάτες τυπογράφοι,εφημεριδοπώλες,επαγγελματίες,εθελοντές ή ερασιτέχνες καθώς και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων. Φορείς του δικαιώματος είναι και οι ανήλικοι αν και δεν κρίνεται αντισυνταγματική η ύπαρξη διατάξεων που να απαιτούν δικαιοπρακτική ικανότητα για την έκδοση εφημερίδων ή απαγορεύουν την πώληση σε ανηλίκους έντυπα με βλαπτικά για αυτούς περιεχόμενο. Τα νομικά πρόσωπα μπορούν επίσης να είναι φορείς του δικαιώματος του άρθρου 14 του συντάγματος αν και ιδιαίτερα στο παρελθόν κρινόταν αναγκαία η ύπαρξη φυσικού προσώπου ως εκδότη. Τέλος απαγορεύεται όπως προστάζει και το ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο κάθε διάκριση υπηκόων λόγω της ιθαγένειας τους και έτσι φορείς του δικαιώματος είναι και οι αλλοδαποί. 3.Η ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ Την ελευθερία του περιεχομένου του εντύπου αφορά κυρίως η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου (άρθρο 14, παρ. 2, εδ. 2 Σ). Λογοκρισία είναι ο προληπτικός έλεγχος που γίνεται πριν την κυκλοφορία του εντύπου. Σκοπός της λογοκρισίας και γενικά του προληπτικού ελέγχου είναι συνήθως η προστασία της κυβέρνησης από την κριτική της πολιτικής της ή/και η καθοδήγηση της κοινής γνώμης. 14

Στην Ελλάδα, τη λογοκρισία («προεξέταση») απαγόρευσε ήδη το σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 (άρθρο 26). Το σύνταγμα του 1844 (άρθρο 10) ακολούθησε το υπόδειγμα του άρθρου 18 του Βελγικού συντάγματος του 1831 που απαγορεύει ρητώς, εκτός από τη λογοκρισία και την εγγυοδοσία. Έκτοτε, όλα τα ελληνικά συντάγματα απαγορεύουν ρητώς τη λογοκρισία και (από το 1864) τα προληπτικά γενικώς μέτρα όπως είναι η επιβολή ειδικών φορολογικών επιβαρύνσεων ή η χορήγηση ειδικών αδειών ή η κατάσχεση εντύπου πριν την κυκλοφορία του. Ωστόσο, απαγορεύονται και τα κατασταλτικά μέτρα εκτός από την κατάσχεση μετά την κυκλοφορία του εντύπου, η οποία επιτρέπεται υπό ορισμένες προϋποθέσεις που θα εξεταστούν παρακάτω. Ως κατάσχεση νοείται γενικά η πράξη με την οποία αφαιρείται από ορισμένο πρόσωπο η κατοχή συγκεκριμένων κινητών ή ακίνητων- πραγμάτων και αυτά δεσμεύονται για να εξυπηρετηθεί ο σκοπός της κατάσχεσης. 17 3.1.Η ΚΑΤ ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΜΕΣΩΝ Το άρθρο 14, παρ. 3 Σ αναφέρει χαρακτηριστικά : «Η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή απαγορεύεται. Κατ εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία.: Α)για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. 17 Κόρσος Δημήτριος, Τύπος και Ραδιοτηλεόραση, Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1989, σελ. 32 15

Β)για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Γ)για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους. Δ)για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος.» Η κατάσχεση έντυπων μέσων ενώ γενικά απαγορεύεται είτε πριν (προληπτικά), είτε μετά (κατασταλτικά) την κυκλοφορία τους, επιτρέπεται κατ εξαίρεση σε 4 περιοριστικά απαριθμούμενες περιπτώσεις. Το Σύνταγμα δεν ορίζει τα έντυπα στα οποία εφαρμόζεται αυτή η εξαίρεση. Επειδή όμως ο κανόνας από τον οποίο παρεκκλίνει αφορά την κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων έχει υποστηριχθεί από τον αρχικό συντάκτη της διάταξης στο Σύνταγμα του 1864 Ν. Σαριπόλο ότι εξαιρούνται τα βιβλία. Μεταγενέστερα η νομολογία και η θεωρία του ποινικού δικαίου υποστήριξε ότι η διάταξη αναφέρεται στα έντυπα που εξ απόψεως περιεχομένου συνάπτονται προς την έννοια της εφημερίδας. Πάντως καθίσταται σαφές πως ότι η σημερινή διατύπωση καλύπτει όλα τα έντυπα. 18 Οι περιπτώσεις αυτές, που αποτελούν τη σημαντικότερη ομάδα περιορισμών της ελευθερίας του τύπου, υπόκεινται σε: α)χρονικούς, β)αντικειμενικούς και γ)διαδικαστικούς όρους. 18 Π.Δ. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα Α, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.626 και Κόρσος Δημήτριος, Τύπος και Ραδιοτηλεόραση, Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1989, σελ. 33 16

Α)Ο χρονικός όρος είναι το ότι επιτρέπεται μόνο μετά την κυκλοφορία, αφού πριν από αυτή θα ήταν απαγορευμένος προληπτικός περιορισμός της ελευθεροτυπίας (αρ. 14, παρ.2, εδ. β και παρ.3 υποπαρ. 1 Σ). Πρακτικά κυκλοφορία είναι η ενέργεια της αποστολής, διανομής ή πωλήσεως του εντύπου και δηλώνει τη δημοσίευση, το γεγονός δηλαδή ότι το έντυπο έγινε δημόσιο, προσιτό στο κοινό. 19 Β)Αντικειμενικοί όροι είναι οι περιστάσεις που πρέπει να συντρέχουν για να επιτραπεί η κατάσχεση. Για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας. Τα παλαιότερα Συντάγματα επέτρεπαν την κατάσχεση μόνο για προσβολή χριστιανικής θρησκείας, ενώ σε περίπτωση προσβολής άλλης θρησκείας μη χριστιανικής, δε γινόταν κατάσχεση αλλά μόνο ποινική δίωξη, σύμφωνα με το άρθρο 199 του ΠΚ. Το ισχύον όμως Σύνταγμα εξομοιώνει με τις χριστιανικές και τις άλλες «γνωστές θρησκείες», επιτρέποντας την κατάσχεση σε περίπτωση προσβολής τους. Οι έννοιες της θρησκείας και της «γνωστής θρησκείας» είναι εδώ ο ι ίδιες με εκείνη του άρθρου 13 Σ. 20 Δεν επιτρέπεται ποτέ η κατάσχεση εφόσον πρόκειται για προσβολή μη γνωστής θρησκείας, η οποία άλλωστε εξαιρείται από τη συνταγματική προστασία και του άρθρου 13 Σ. Προσβολή της θρησκείας συντελείται με καθύβριση αλλά όχι μόνο. Η προσβολή της θρησκείας δεν πραγματώνεται μόνο με αξιόποινη πράξη. 21 Για προσβολή του προσώπου Δημοκρατίας. του Προέδρου της Η περίπτωση αυτή δεν υπήρχε στο Σύνταγμα του 1927 που καθιέρωνε το πολίτευμα της αβασίλευτης δημοκρατίας, 19 Π.Δ. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα Α, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ. 627 20 Γεωργόπουλος Κ, Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001), σελ. 547 21 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ.244 17

ενώ στο Σύνταγμα του 1952 χωρούσε κατάσχεση για προσβολή του προσώπου όχι μόνο του βασιλέως, αλλά και του διαδόχου και των συζύγων και τέκνων του. 22 Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου όχι μόνο ως μέσου πληροφόρησης, αλλά και έκφρασης των στοχασμών και των διανοημάτων του κάθε πολίτη, επομένως και κυρίως και των δημοσιογράφων. Είναι επομένως δυνατή η άσκηση κριτικής που αφορά γεγονότα ή πρόσωπα και αναφέρεται στη συμπεριφορά των ασκούντων δημόσια διοίκηση κυβερνητικών ή άλλων πολιτικών παραγόντων. Στην κριτική αυτή υπόκειται και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Όρια στην άσκηση κριτικής θέτει το άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος. Συγκεκριμένα, δεν είναι επιτρεπτή η άσκηση κριτικής κατά τρόπο που συνιστά κατάχρηση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος, όταν δηλαδή υπερβαίνει τα όρια του καλόπιστου ελέγχου της συμπεριφοράς του κρινόμενου. Υπέρβαση των ορίων άσκησης κριτικής, δηλαδή κατάχρηση του δικαιώματος υπάρχει όταν ο γράφων τελεί εν γνώσει του ότι τα γεγονότα ή άλλα στοιχεία επί των οποίων ασκείται η κριτική είναι αντικειμενικώς ψευδή. Όταν υπάρχει κατάχρηση του δικαιώματος κριτικής παύει και η συνταγματική προστασία. 23 Στην «υπόθεση Ελεύθερος Τύπος» (Α.Π. Τμήμα Ε' 219/1987) οι συντάκτες της εφημερίδας κρίθηκαν ένοχοι για καθύβριση του Προέδρου της Δημοκρατίας (άρ. 168 παρ. 2 ΠΚ). Στο εν λόγω δημοσίευμα με τίτλο «Κομπλεξική Κακία της Προεδρίας» ασκείται κριτική στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Χρ. Σαρτζετάκη για την αφαίρεση του αυτοκινήτου του προηγούμενου Προέδρου της Δημοκρατίας. 24 Οι εκδότες της εφημερίδας «Αυριανή» μηνύθηκαν για δημοσιεύματα αναφερόμενα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή για την παράνομη δήθεν ιδιοποίηση 5 εκατ. 22 Γεωργόπουλος Κ, Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001), σελ. 547 23 Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005), σελ. 245 24 ΑΠ., Τμήμα Ε', 219/1987, ΝοΒ 1987, σελ. 412 18

δολαρίων που του δόθηκε ως δωρεά υπέρ του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. 25 Για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες σχετικές με τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της χώρας ή που αποβλέπει στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους. Η περίπτωση αυτή είναι ευρύτερη από εκείνη του Συντάγματος του 1952 επειδή περιλαμβάνει και πληροφορίες σχετικές με τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων της Χώρας. Για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν καταφανώς τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Το άρθρο 30 του ν. 5061/1931 26 (το οποίο διατηρήθηκε σε ισχύ βάσει της διάταξης της παραγράφου 1 του άρθρου του νόμου 2243/1994) ορίζει: «Άσεμνα κατά τις περιπτώσεις του προηγούμενου άρθρου θεωρούνται τα χειρόγραφα, έντυπα, εικόνες και λοιπά αντικείμενα, όταν σύμφωνα με το κοινό αίσθημα προσβάλλουν την αιδώ. Δεν θεωρούνται άσεμνα τα έργα τέχνης ή επιστήμης και ιδίως αυτά που ανήκουν στην πολιτιστική δημιουργία της ανθρωπότητας ή που συμβάλλουν στην προώθηση της ανθρώπινης γνώσης, εκτός από την περίπτωση όπου προσφέρονται προς πώληση ή παρέχονται ειδικά σε πρόσωπα ηλικίας κάτω των 18 ετών και για σκοπούς άλλους διαφορετικούς από την σπουδή». Το παραπάνω άρθρο επιτρέπει την ποινική δίωξη για έντυπο που προσβάλλει την αιδώ. Για να επιτραπεί όμως κατάσχεση του εντύπου θα πρέπει να προσβάλλεται ι «δημόσια αιδώς» (όχι μόνο η αιδώς του μηνύοντος) και μάλιστα «ολοφάνερα» με τρόπο προφανή και αντιληπτό από όλους, όχι σε περίπτωση όπου η προσβολή είναι εύλογα αμφισβητούμενη. Επομένως, άσεμνα είναι τα 25 Πλημ.Αθ. 44203/1980, Το Σ. 1981, σελ. 473. 26 Καράκωστας Ιωάννης- Τσέβας Αθανάσιος, Η Νομοθεσίας των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2003, σελ. 28-29 19

έντυπα εκείνα που κατά το κοινό αίσθημα, δηλαδή το αίσθημα της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών προσβάλλουν την αιδώ, ενώ «αιδώς» είναι το δυσάρεστο συναίσθημα και η αποστροφή που μπορούν να προκαλέσουν τέτοια αντικείμενα (πχ διαφημίσεις, αγγελίες) σε απροσδιόριστο αριθμό προσώπων, έτσι ώστε ο καθένας να ντρέπεται τον άλλο και όλοι μαζί να θέλουν να απαλλαγούν από αυτό. 27 Επομένως, προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η δημόσια ηθική, το γενικό συμφέρον του κοινωνικού συνόλου και όχι του καθενός ατόμου, στο οποίο εμμέσως αντανακλούν οι συνέπειες της προσβολής της δημόσιας αιδούς. 28 Γ) Άρθρο 14, παρ.4 : «Σε όλες τις περιπτώσεις της προηγούμενης παραγράφου, ο εισαγγελέας, μέσα σε 24 ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο, και αυτό, μέσα σε άλλες 24 ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Τα ένδικα μέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται στον εκδότη της εφημερίδας ή άλλου εντύπου που κατασχέθηκε και στον εισαγγελέα». Όπως φαίνεται παραπάνω, το Σύνταγμα θεσπίζει αυστηρούς διαδικαστικούς όρους με στόχο να διασφαλίσει αφενός πλήρη δικαστικό έλεγχο ως προς την τήρηση των προϋποθέσεων της κατάσχεσης και αφετέρου την άρση της εκκρεμότητας σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η κατάσχεση είναι προσωρινή κατάσταση. Η μετέπειτα τύχη των κατασχεθέντων θα κριθεί οριστικά από το αρμόδιο δικαστήριο το οποίο θα διατάξει είτε την απόδοσή τους στον κάτοχό τους, είτε τη δήμευση και καταστροφή τους βάσει των άρθρων 76 ΠΚ και 373 ΚΠοινΔ, καθώς και του άρθρου 29, 27 ΑΠ 1055/1998, Ποιν. Χρ. 1999, σελ. 584 28 ΑΠ 1/2000, Ποιν. Χρ. 2000, σελ. 12 20

παρ.2 του νόμου 5060/1931, εφόσον πρόκειται για άσεμνα δημοσιεύματα. 29 4.Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ 4.1.ΓΕΝΙΚΑ Τα ασφαλιστικά μέτρα αποτελούν μορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας, η οποία κατοχυρώνεται συνταγματικά στο αρ. 20 παρ. 1 του Συντάγματος. Η παροχή αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας αποτελεί γενική αρχή και του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αντλείται από τις κοινές στα κράτη μέλη συνταγματικές παραδόσεις και στηρίζεται στα άρθρα 6 και 13 ΕΣΔΑ. 30 Απαραίτητη προϋπόθεση για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων είναι η ύπαρξη επικείμενου κινδύνου ή επείγουσας περίπτωσης (άρ. 682 παρ.1 ΚΠολΔ). Σκοπός των ασφαλιστικών μέτρων είναι η διασφάλιση των αμφισβητούμενων δικαιωμάτων των διαδίκων προς αποτροπή του επικείμενου κινδύνου ως την οριστική κρίση της διαφθοράς ή η προσωρινή ρύθμιση νομικής καταστάσεως λόγω συνδρομής επείγουσας περιπτώσεως. 31 Στην πράξη τα ασφαλιστικά μέτρα έχουν πολύ μεγάλη σπουδαιότητα, γιατί χαρακτηρίζονται από ταχεία και εύκαμπτη διαδικασία αντιμετωπίζοντας άμεσα τα προβλήματα της καθημερινότητας. Ο δικαστής δεν υποχρεούται να διατάξει το ασφαλιστικό μέτρο που του ζητείται. Μπορεί να επιλέξει ο ίδιος αυτό που εκείνος θεωρεί ως το καταλληλότερο για την κρινόμενη περίπτωση (αρ. 692 παρ. 1 ΚΠολΔ). 32 29 Γεωργόπουλος Κων., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα (1998), σελ. 522 και Π.Δ. Δαγτόγλου, Ατομικά Δικαιώματα Α, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.631 30 Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ, σελ. 1319 επ. 31 Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ, σελ. 1320 32 Τζίφρας, Ασφαλιστικά Μέτρα (1985), σελ.50 21

Τα ασφαλιστικά μέτρα δεν οδηγούν σε πλήρη ικανοποίηση του δικαιώματος (αρ. 692 παρ. 4 ΚΠολΔ) και ισχύουν προσωρινά χωρίς να επηρεάζουν την κύρια δίκη (αρ. 695 ΚΠολΔ). Λόγω της ύπαρξης αυτών των φραγμών, ο ενδιαφερόμενος δεν παραμένει στη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, αλλά προχωράει και στην άσκηση τακτικής αγωγής. Τα ασφαλιστικά μέτρα, λόγω της ταχύτητας εκδίκασης της υπόθεσης, δεν προσφέρουν τις ίδιες δικονομικές εγγυήσεις ορθής κρίσεως που προσφέρει η τακτική διαδικασία. Ως μορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας τα ασφαλιστικά μέτρα έχουν παρεπόμενο χαρακτήρα και πάντοτε συνδέονται τελολογικώς με την κύρια αγωγή, η οποία είναι εκκρεμής ή της οποίας αναμένεται η έναρξη. Τα ασφαλιστικά μέτρα συνδέονται τελολογικώς και με το ασφαλιστέο ουσιαστικό δικαίωμα, το οποίο αποτελεί το αντικείμενο της κύριας διαγνωστικής δίκης. 33 4.2. ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΧΕΣΗ ΕΝΤΥΠΩΝ Οι γενικές διατάξεις περί επιβολής ασφαλιστικών μέτρων δεν προβλέπουν καμιά ειδική μεταχείριση του τύπου. Όμως φαίνεται να γίνεται δεκτό πως σε περιπτώσεις προσβολής απόλυτων δικαιωμάτων, όπως η προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα, είναι δυνατή η παροχή προσωρινής δικαστικής προστασίας με καταδίκη του προσβάλλοντος σε άρση της προσβολής, παράλειψής της στο μέλλον και σε αυτοπρόσωπη θετική ενέργεια. 34 Ωστόσο, η πρακτική των ελληνικών δικαστηρίων φαίνεται διστακτική ως προς την επιβολή ασφαλιστικών μέτρων εναντίον μέσων μαζικής ενημέρωσης. Βεβαίως, μια τέτοια επιβολή 33 Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ, σελ. 1920 34 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ. 315 22

μπορεί να επιφέρει μεγάλους περιορισμούς στον τύπο. 35 Και αυτό γιατί από τη μια πλευρά, ο άνευ ενδοιασμών χαρακτηρισμός ενός κινδύνου ως ιδιαίτερα σοβαρού που να δικαιολογεί την ύπαρξη προσωρινής δικαστικής προστασίας, καθώς και η υποτίμηση της ιδιαίτερης αποστολής του τύπου από την άλλη πολύ εύκολα θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε καταστρατήγηση της απαγόρευσης λογοκρισίας από το Σύνταγμα. Ο κίνδυνος γίνεται ακόμα μεγαλύτερος σε περίπτωση καταχρηστικής άσκησης αίτησης προσωρινών μέτρων με σκοπό πχ. την καθυστέρηση δημοσίευσης είδησης με επίκαιρο χαρακτήρα. Έτσι, κρίνεται πολύ δύσκολη για τον δικαστή η εκτίμηση των ασφαλιστικών μέσων και αν η συγκεκριμένη αίτηση είναι ή όχι καταχρηστική. Για αυτούς τους λόγους η επιβολή ασφαλιστικών μέτρων όσον αφορά τον τύπο θα πρέπει να γίνεται μόνο στις εξαιρετικές περιπτώσεις κατά τις οποίες η προσβολή μπορεί να επιφέρει ιδιαίτερα σημαντική ζημία. 36 Ως πεδίο εφαρμογής των ασφαλιστικών μέτρων νοείται κυρίως το στάδιο προετοιμασίας και διαδόσεως ενός δημοσιεύματος και όχι αυτό μετά τη δημοσίευση της προσβλητικής για την προσωπικότητα ειδήσεως ή κρίσεως, όπου εκεί ενδέχεται να μην πληρούται η προϋπόθεση του επείγοντος που απαιτεί ο νόμος για την επιβολή ασφαλιστικών μέτρων. Για να αποφασίσει το δικαστήριο την επιβολή ασφαλιστικών μέτρων θα πρέπει να σταθμίσει την προσβολή και το δικαιολογητικό λόγο του δράστη. Ως δικαιολογητικός λόγος αρκεί να αναφερθεί, κατά τρόπο αληθοφανή, σε δικαιολογημένο ενδιαφέρον για τη διάδοση του επιλήψιμου δημοσιεύματος, υπό την προϋπόθεση πάντα ότι σε αυτό δεν περιέχονται αναληθείς, προσβλητικές ή αυθαίρετες πληροφορίες. Από την άλλη μεριά, η βαρύτητα της προσβολής κρίνεται από το αντικείμενο και τις συνέπειές της, και όχι από 35 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.315 36 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.317 23

τη διάδοσή της ή μη σε μεγάλο αριθμό προσώπων. Έτσι, λοιπόν, θα πρέπει να σταθμιστεί η προσβολή και οι συνέπειές της με τη ζημία που θα επιφέρει στον τύπο η επιβολή της, καθώς και η ανάγκη διασφάλισης της ελευθεροτυπίας. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο δικαστής έχει την ευχέρεια να διατάξει την επιβολή άλλου λιγότερο περιοριστικού για τον τύπο μέσου που μπορεί να εξουδετερώσει την προσβολή πχ η άσκηση του δικαιώματος απαντήσεως ή επανόρθωση εκ μέρους του ίδιου του δημοσιογραφικού οργάνου. 37 Άλλα μέσα για τον περιορισμό των ασφαλιστικών μέτρων αποτελούν και τα αποκαταστατικά μέτρα ασφαλείας. Αποκαταστατικές αγωγές είναι τα ένδικα βοηθήματα που παρέχονται σε ένα πρόσωπο το οποίου προσβλήθηκε η προσωπικότητα, προκειμένου να λάβει από τον υπεύθυνο της προσβολής παροχή που θα του επιτρέψει να επαναφέρει το προσβληθέν αγαθό στην προτέρα κατάσταση. 38 5.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Το ισχύον Σύνταγμα στο άρθρο 14 προστατεύει ρητά την ελευθερία του τύπου απαγορεύοντας τα προληπτικά μέτρα και επιτρέποντας τα κατασταλτικά όπως είναι η κατάσχεση εντύπων μόνο σε ρητά αναφερόμενες στο Σύνταγμα περιπτώσεις μετά πάντοτε από την κυκλοφορία των εντύπων και σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζει ο συντακτικός νομοθέτης. Τα ασφαλιστικά μέτρα αποτελούν μορφή προσωρινής δικαστικής προστασίας που θεμελιώνεται στο άρθρο 20 παρ. 1 του Συντάγματος. Στο κεφ. 2του ΚΠολΔ που περιλαμβάνει τις ρυθμίσεις για τα ασφαλιστικά μέτρα δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη για τον τύπο. Είναι παρ όλα αυτά δυνατό, σε 37 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.317 38 Καράκωστας Ιωάννης, Το Δίκαιο των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 2005, σελ.318 24

περίπτωση σοβαρής προσβολής θεμελιωδών δικαιωμάτων, να ζητηθεί άρση αυτής της προσβολής και παράλειψή της στο μέλλον με ταυτόχρονη αυτοπρόσωπη ενέργεια. Σύμφωνα όμως με το άρθρο 732 ΚΠολΔ πρέπει το μέτρο που θα διατάξει το δικαστήριο ως ασφαλιστικό μέτρο να είναι πρόσφορο για την εξασφάλιση, διατήρηση ή ρύθμιση της κατάστασης ανάλογα με τα πραγματικά περιστατικά. 6.ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ισχύον Σύνταγμα, προστατεύοντας την ελευθερία του τύπου, απαγορεύει ρητά (αρ. 14 3) την κατάσχεση εντύπων. Στην απαγόρευση αυτή προβλέπονται περιοριστικά τέσσερεις εξαιρέσεις, οι οποίες παρέχουν τη δυνατότητα επιβολής ειδικά για τις περιπτώσεις αυτές του ειδικού περιορισμού της κατάσχεσης. Η διαδικασία που προβλέπεται για την κατάσχεση εντύπων είναι αυστηρή. Η επιβολή ασφαλιστικών μέτρων μπορεί να επιφέρει σημαντικούς περιορισμούς στην ελευθερία του τύπου και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος καταχρηστικής άσκησης του εν λόγω δικαιώματος. Γι αυτό πρέπει να διατάσσεται επιβολή τέτοιων μέτρων μόνο στις εξαιρετικές περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος και σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. 25

7.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο (2001) 2. Καράκωστας Ι.Κ., Το Δίκαιο των ΜΜΕ (2005) 3. Δημητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγματικού Δικαίου ΙΙΙ (2005) 4. Κονταξής Αθανάσιος, Τύπος και Δίκαιο, Αφοί Π. Σάκκουλα 1989 5. Γεωργόπουλος Κων., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1998 6. Καράκωστας Ιωάννης- Τσέβας Αθανάσιος, Η Νομοθεσίας των ΜΜΕ, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2003 7. Π.Δ. Δαγτόγλου Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Τόμος Α, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 2005 8. Κόρσος Δημήτριος, Τύπος και Ραδιοτηλεόραση, Εκδόσεις Αντώνη Ν. Σάκκουλα Αθήνα Κομοτηνή 1989, σελ. 32 9. Κεραμέας- Κονδύλης- Νίκας, Ερμηνεία ΚΠολΔ 10. Τζίφρας, Ασφαλιστικά Μέτρα (1985) 26

8.ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ 1.ΑΠ 219/1987, Υπόθεση Σαρτζετάκη-«Ελεύθερου Τύπου», ΝοΒ (35), 1987,σελ. 412 ΑΠ 458/1987, Υπόθεση Σαρτζετάκη-«Ελεύθερου Τύπου» 2, ΝοΒ (35), 1987, σελ. 1433 ΑΠ 1055/1998,Υπόθεση «Μικρές Αγγελίες», ΠοινΧρ, 1999, σελ. 584 ΑΠ 13/1999, Υπόθεση Μπαμπινιώτη-«Βούλγαρος», ΝοΒ (48), 2000,σελ.447 ΑΠ 659/1999,Υπόθεση φωτοαντιγραφής νομικών βιβλίων, ΠοινΧρ,2000,σελ.169 ΑΠ 1/2000, ΠοινΧρ, 2000, σελ. 12 για το προστατευόμενο έννομο αγαθό των διατάξεων περί ασέμνων και της καθύβρισης θρησκευμάτων ΑΠ 332/2001,Υπόθεση άσεμνων δημοσιευμάτων, ΠοινΧρ, 2002, σελ.559 ΜονΠρΑθ 10939/1983 (αδημοσίευτη),αναφέρεται στο ΝοΒ (35), 1987,σελ.404 ΜονΠρΑθ 8064/1986,Υπόθεση ανακριβών ειδήσεων, ΝοΒ (35), 1987,σελ.403 ΜονΠρΑθ 22338/1996, Υπόθεση ανακριβών ειδήσεων 2, ΝοΒ (45),1997,σελ.73 ΜονΠρΑθ 5208/2000,Υπόθεση Ανδρουλάκη, ΤοΣ, 3/2000, σελ. 572 ΜονΠρΗρακλείου 345/1979, Υπόθεση Καπετάν Μπαντουβά, ΝοΒ (27),1979,σελ.1362 ΜονΠρΘεσ/κης 18134/1998, Υπόθεση Μπαμπινιώτη- «Βούλγαρος»,Αρμ.,1998,σελ.1330 ΜονΠρΘεσ/κης 24742/1998, Υπόθεση Μπαμπινιώτη- «Πόντιος», Δ(30),σελ.142 ΠολΠρΑθ 10393/2000,Υπόθεση «Νέα Σύνορα», www. neasynora.gr ΠολΠρΘεσ/κης 17333/2000, Υπόθεση Μπαμπινιώτη- «Βούλγαρος»,Δ(32),σελ.396 Τριμ.ΕφΘεσ/κης 2390/1991, Υπόθεση πορνογραφικού περιοδικού, βάση δεδομένων «Νόμος» 27

Πλημμ/κείοΑθ 44203/1980, Υπόθεση Καραμανλή «Αυριανής», ΤοΣ,1981,σελ.473 ΕΓ-1-06/2006, Ποιν.Χρ. 2007, σελ.461, για την καθύβριση Θρησκευμάτων 349577/1976 ΜονΠρωτΑθ.(Ασφ.Μέτρα) Αγάπη και Μίσος 285/1988 ΑΠ (ολομ), ΝοΒ 1988, σελ 774, Υπόθεση Σαρτζετάκη στη Σύρο 6518/1969 ΕφΑθ. και 198/1970 ΑΠ, Υπόθεση βιβλίου το Αρμένισμα 1019/1986 ΑΠ, ΠοινΧρ 1986, σελ 912, Υπόθεση άσεμνων δημοσιευμάτων 28