ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 Βαθμός:... / 40 Βαθμός:... / 20 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ- ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 Ολογράφως:... Υπογραφή:... ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 30 /05/2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΧΡΟΝΟΣ: 1 ώρα 30 λεπτά (90 λεπτά) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡ.:... ΠΡΟΣΟΧΗ Να προσέξετε την εμφάνιση του γραπτού σας. Να γράψετε με μελάνι μπλε ή μαύρο. Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού (Tipp-Ex). Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από 10 σελίδες. Κ Α Λ Η Ε Π Ι Τ Υ Χ Ι Α! 1
ΜΕΡΟΣ Α: Αποτελείται από τέσσερις (4) ερωτήσεις. Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με δυόμισι (2,5) μονάδες. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Ερώτηση 1 Η Βιολογία είναι μία επιστήμη με πολλούς κλάδους. Ασχολείται με τη ζωή. Τα σώματα χωρίζονται σε έμβια, άβια και νεκρά. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα βάζοντας, στην κατάλληλη θέση, ένα σε κάθε γραμμή. (5 Χ 0,5 μ = 2,5 μ) μ: Σώματα Έμβιο Άβιο Νεκρό Αυτοκίνητο Κότα Μπότα δερμάτινη Σώμα που κάποτε είχε ζωή, αλλά τώρα όχι Αυτό το σώμα ποτέ δεν είχε ζωή Ερώτηση 2 Η σειρά των διαδικασιών που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες, για να εξηγήσουν τα φαινόμενα του κόσμου που μας περιβάλλει, ονομάζεται επιστημονική μέθοδος. (α) Σας δίνονται τα βήματα της επιστημονικής μεθόδου, σε αλφαβητική σειρά. Αποτέλεσμα Ερώτηση Παρατήρηση Πείραμα Συμπέρασμα Υπόθεση Να γράψετε τα πιο πάνω βήματα της επιστημονικής μεθόδου στη σωστή σειρά. Παρατήρηση Eρώτηση Υπόθεση Πείραμα Αποτέλεσμα Συμπέρασμα (4 Χ 0,5 μ = 2 μ) μ: (β) Τι θα πρέπει να γίνει αν η υπόθεση δεν συμφωνεί με το συμπέρασμα; Να κυκλώσετε κάτω από τις ακόλουθες απαντήσεις το ΝΑΙ για την ορθή απάντηση και το ΟΧΙ για τη λανθασμένη. (2 Χ 0,25 μ = 0,5 μ) μ: Θεωρούμε ότι το συμπέρασμα είναι λανθασμένο και δεχόμαστε την αρχική υπόθεση. Γίνεται διάψευση της αρχικής υπόθεσης και προχωρούμε σε διατύπωση νέας υπόθεσης. ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ 2
Ερώτηση 3 Ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελείται από διάφορα όργανα που το κάθε ένα έχει τη δική του θέση και ρόλο ώστε να γίνεται τέλεια οργάνωση. (α) Στο πιο κάτω σχεδιάγραμμα φαίνεται σε σειρά ένα παράδειγμα οργάνωσης του ανθρώπου. Να βάλετε σε σειρά τους πιο κάτω όρους, αρχίζοντας από τον πιο απλό. (4 Χ 0,25 μ = 1 μ) μ: Ιστός, Κύτταρο, Οργανικό σύστημα, Οργανισμός, Όργανο Κύτταρο Ιστός Όργανο Οργανικό σύστημα Οργανισμός (β) Στον ακόλουθο πίνακα να κάνετε την κατάλληλη αντιστοίχιση και να συμπληρώσετε τα κενά. (6 Χ 0,25 μ = 1,5 μ) μ: Όργανα Λειτουργία 1. Καρδιά 1. - Γ Α: Εκεί γίνεται ανταλλαγή αερίων. 2. Νεφροί 2. - Ζ Β: Ολοκλήρωση της πέψης και απορρόφηση ουσιών. 3. Πνεύμονες 3. - Α Γ: Όργανο που ως λειτουργεί αντλία. Δέχεται αίμα 4. Λεπτό έντερο 4. - Β Δ: Κάνει αποτοξίνωση του οργανισμό. Παράγει χολή. 5. Αυτί 5. - Ε Ε: Βοηθά στην αίσθηση της ακοής. 6. Ήπαρ 6. - Δ Ζ: Καθαρίζουν το αίμα από βλαβερές ουσίες. Η: Μεταφέρουν το αίμα σε όλο το σώμα. Ερώτηση 4 (α) Στον πλανήτη μας υπάρχει μια τεράστια ποικιλία οργανισμών και αυτό οδήγησε τους ανθρώπους να σκεφτούν διάφορους τρόπους να τους χωρίσουν σε ομάδες, βασισμένοι σε κάποια κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα (κριτήρια). Να γράψετε με μία λέξη: (2 Χ 0,25 μ = 0,5 μ) μ: i. Η τεράστια ποικιλία οργανισμών χαρακτηρίζεται ως Βιοποικιλότητα ii. Ο κλάδος της Βιολογίας που ασχολείται με τη διαδικασία κατηγοριοποίησης των οργανισμών ονομάζεται Ταξινομία (ή Ταξινομική επιστήμη) Ταξινόμηση (;) 3
(β) Οι οργανισμοί έχουν χωριστεί σε πέντε (5) Βασίλεια που με αλφαβητική σειρά είναι: Ζώα Μονήρη Μύκητες Πρώτιστα Φυτά Στον πιο κάτω πίνακα παρουσιάζονται τέσσερις (4) οργανισμοί (σε διαφορετική κλίμακα). Να γράψετε κάτω από τον κάθε οργανισμό (α) το Βασίλειο στο οποίο ανήκει και (β) το κριτήριο που χαρακτηρίζει το κάθε Βασίλειο. (8 Χ 0,25 μ = 2 μ) μ: ΜΕΡΟΣ Β: Αποτελείται από τρεις (3) ερωτήσεις. Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με έξι (6) μονάδες. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Ερώτηση 5 (α) Μέσα σε μια σταγόνα νερό από ένα ποταμό ή μια λίμνη υπάρχουν πολλοί οργανισμοί που όμως δε μπορούμε να τους δούμε με «γυμνό» μάτι. Υπάρχει ένα επιστημονικό όργανο που χρησιμοποιείται στην παρατήρηση πολύ μικρών αντικειμένων. Να γράψετε το όνομα του οργάνου που μας επιτρέπει να δούμε πολύ μικρά αντικείμενα και να εξηγήσετε με ποιο τρόπο γίνεται αυτό κατορθωτό. (1 μ) μ: Μικροσκόπιο. Μεγεθύνει τα αντικείμενα (β) Στο σχήμα φαίνονται δύο κύτταρα, ένα ζωικό και ένα φυτικό κύτταρο. 4
i. Να αναγνωρίσετε τα δύο κύτταρα: (2 Χ 0,5 μ = 1 μ) μ: Κύτταρο Α: Φυτικό Κύτταρο Β: Ζωικό ii. Οι ενδείξεις με τους αριθμούς 1 μέχρι 7 δείχνουν διάφορα μέρη, δομές, ή οργανίδια των δύο κυττάρων. Να ονομάσετε το κάθε μέρος, οργανίδιο ή δομή που δείχνουν οι αριθμοί 1 μέχρι 7. (7 Χ 0,25 μ = 1,75 μ) μ: 1: Χυμοτόπιο 5: Πυρήνας 2: Μιτοχόνδρια 6: Χλωροπλάστες 3: Κυτταρόπλασμα 7: Κυτταρικό τοίχωμα 4: Πλασματική μεμβράνη (στο κύτταρο Α είναι εσωτερικά) iii. Σε ποιο οργανίδιο του κυττάρου βρίσκεται το γενετικό υλικό; Πυρήνα (0,25 μ) μ: (γ) Οι οργανισμοί χωρίζονται σε ομάδες ανάλογα με τον αριθμό κυττάρων που αποτελούνται και με το αν έχουν πυρήνα ή όχι. Να συμπληρώσετε τον πιο κάτω πίνακα. (4 Χ 0,5 μ = 2 μ) μ: Κριτήρια Οργανισμοί με ένα μόνο κύτταρο Οργανισμοί με περισσότερα από ένα μόνο κύτταρο Οργανισμοί με κύτταρα χωρίς πυρήνα π.χ. βακτήριο Οργανισμοί που αποτελούνται από κύτταρα με πυρήνα Όνομα ομάδας οργανισμών Μονοκύτταροι Πολυκύτταροι Μονήρη Πρώτιστα 5
Ερώτηση 6 (α) Στην εικόνα ένα γαϊδουράκι τρώει μόνο του το φαγητό του, από ένα δέντρο. Το δέντρο το φροντίζει ο γεωργός, του βάζει κατάλληλο λίπασμα και νερό. i. Να γράψετε ποιος από τους δύο οργανισμούς, το δέντρο ή το γαϊδουράκι, είναι αυτότροφος οργανισμός. (0,5 μ) μ: Το Δέντρο ii. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. (0,5 μ) μ: Διότι το δέντρο παράγει την τροφή του με τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης από απλά ανόργανα υλικά με τη βοήθεια του Ήλιου......... (β) H φωτοσύνθεση γίνεται στα φύλλα. i. Με τη βοήθεια του πιο πάνω σχήματος να συμπληρώσετε το κείμενο που ακολουθεί και περιγράφει τη φωτοσύνθεση. (6 Χ 0,25 μ = 1,5 μ) μ: «Η φωτοσύνθεση γίνεται μόνο την μέρα διότι ένας απαραίτητος παράγοντας είναι το ηλιακό φως / ο ήλιος (αριθμός 1). Νερό (αριθμός 3) που έρχεται από τις ρίζες του φυτού Ο δεύτερος απαραίτητος παράγοντας είναι μια ειδική ουσία που δίνει και το πράσινο χρώμα στα φύλλα Χλωροφύλλη (αριθμός 4). Πρώτες ύλες είναι η ουσία στα φύλλα και η ουσία Διοξείδιο του άνθρακα (αριθμός 2) που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα. Προϊόντα της φωτοσύνθεσης είναι η ουσία Γλυκόζη (αριθμός 5) που μετατρέπεται αμέσως σε άμυλο και αποτελεί την τροφή του φυτού και η ουσία Οξυγόνο (αριθμός 6) που βγαίνει στην ατμόσφαιρα». ii. Με τη βοήθεια του πιο πάνω κειμένου και εικόνας να συμπληρώσετε την αντίδραση της φωτοσύνθεσης. (6 Χ 0,25 μ = 1,5 μ) μ: 6
(γ) Για να επιβεβαιώσω ότι σε ένα φυτό έγινε φωτοσύνθεση, κάνω ανίχνευση της ουσίας άμυλο. i. Να εξηγήσετε γιατί γίνεται ανίχνευση αμύλου αφού το άμυλο δεν είναι προϊόν της φωτοσύνθεσης (0,25 μ) μ: Επειδή η γλυκόζη μετατρέπεται αμέσως σε άμυλο ii. Να περιγράψετε τον τρόπο ανίχνευσης του αμύλου. (3 Χ 0,25 μ = 0,75 μ) μ: Χρησιμοποιείται η ουσία διάλυμα ιωδίου που έχει την ιδιότητα να αλλάζει χρώμα παρουσία αμύλου. Όταν υπάρχει άμυλο αυτή η ουσία που έχει χρώμα καστανοκίτρινο γίνεται μαύρο iii. Έχω τέσσερις ίδιες γλάστρες με το ίδιο φυτό στον ίδιο χώρο. Αποφάσισα να κάνω κάτι διαφορετικό σε κάθε ένα φυτό, για να ελέγξω αν γίνεται ή όχι φωτοσύνθεση. Να βάλεις στις προτάσεις που δείχνουν φυτό στο οποίο γίνεται φωτοσύνθεση. Γλάστρα που δεν την πότισα για πολύ καιρό. (4 Χ 0,25 μ = 1μ) μ: Έγινε φωτοσύνθεση; Όχι την σκέπασα με μια διάφανη σακούλα. την σκέπασα με μια διάφανη σακούλα, έβαλα στο χώμα, ένα πιατάκι με καυστικό νάτριο και την έκλεισα καλά. την σκέπασα με μια μαύρη σακούλα. Όχι Όχι Ερώτηση 7 (α) Το βασίλειο Ζώα χωρίζεται σε δύο (2) συνομοταξίες, στα Ασπόνδυλα και στα Σπονδυλωτά. Τα Σπονδυλωτά χωρίζονται σε πέντε ομοταξίες. Μια ομάδα παιδιών της Α γυμνασίου έκαναν έναν πίνακα για μία μελέτη τους, για τα σπονδυλωτά ζώα. Στην προσπάθειά τους να επεξεργαστούν τα δεδομένα τους στον υπολογιστή, έγινε κάποιο λάθος και σβήστηκαν μερικά δεδομένα. Αποστολή σας είναι να συμπληρώσετε τον πίνακα. (8 Χ 0,25 μ = 2 μ) μ: 7
(β) Δίνονται οι πιο κάτω οργανισμοί ενός οικοσυστήματος: Γάτα, Ελιά, Ποντίκι, Κότα, Πατάτες, Σκουλήκια, Φίδι, Αετός, Αλεπού, Μηλιά i. Να γράψεις 2 διαφορετικές τροφικές αλυσίδες των 4 ατόμων. Π.χ. (8 Χ 0,25 μ = 2 μ) μ: Ελιά, κότα φίδι αετός Μηλιά ποντίκι γάτα αλεπού ii. Με βάση τους οργανισμούς που χρησιμοποίησες στις πιο πάνω αλυσίδες να ονομάσεις τα ακόλουθα: (8 Χ 0,25 μ = 2 μ) μ: Ένα οργανισμό παραγωγό:. Ελιά,... διότι φωτοσυνθέτει...... Ένα θήραμα: κότα διότι τρώγεται από το φίδι... Ένα οργανισμό καταναλωτή: ποντίκι διότι δεν φωτοσυνθέτει αλλά τρέφεται από τον παραγωγό Ένα κορυφαίο θηρευτή: αλεπού διότι δεν τρώγεται από κανένα..... ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελείται από μία (1) ερώτηση των 12 μονάδων. Ερώτηση 8 (α) Από τη γέννησή μας μέχρι την ολοκλήρωση της ανάπτυξής μας, γίνονται συνεχείς αλλαγές, τόσο σωματικές όσο και συναισθηματικές και κοινωνικές. Να αναφέρετε δύο (2) σωματικές αλλαγές που γίνονται στα αγόρια και δύο (2) σωματικές αλλαγές που γίνονται στα κορίτσια, κατά την εφηβεία. (4 Χ 0,5 μ = 2 μ) μ: Σωματικές αλλαγές στα αγόρια: σελίδα 270 6 π.χ. ώμοι πιο πλατιοί, / φωνή πιο χοντρή και βραχνη, / τρίχες στις μασχάλες, σώμα, πρόσωπο /κ.α. Σωματικές αλλαγές στα κορίτσια: σελίδα 271 6 π.χ. ανάπτυξη στήθους, / γοφοί μεγαλώνουν / τρίχες στις μασχάλες και γεννητικά όργανα. 8
(β) Το αναπαραγωγικό σύστημα ενός άντρα είναι διαφορετικό από το αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας. Στο μάθημα της βιολογίας δόθηκαν στα παιδιά κάρτες. Κάθε κάρτα είχε το όνομα ενός οργάνου των δύο αναπαραγωγικών συστημάτων. Ζητήθηκε από τα παιδιά να χωρίσουν τις κάρτες και να τις βάλουν σε σειρά ώστε να δείξουν τα δύο αναπαραγωγικά συστήματα. Τα όργανα στις κάρτες με αλφαβητική σειρά είναι τα πιο κάτω. Αιδοίο Επιδιδυμίδες Κόλπος Μήτρα Όρχεις Όσχεο Ουρήθρα Πέος Προστάτης αδένας Σπερματικοί πόροι Ωαγωγοί Ωοθήκες Αποστολή σας είναι να βοηθήσετε τα παιδιά στις πιο κάτω εργασίες. i. Για να βάλουν τα παιδιά, μερικά από τα όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος του άνδρα και της γυναίκας σε σειρά δόθηκαν οι πιο κάτω προτάσεις. γράφοντας το κατάλληλο όργανο στην αντίστοιχη πρόταση. (8 Χ 0,5 μ = 4 μ) μ: Αναπαραγωγικό σύστημα του άντρα Παράγουν τα σπερματοζωάρια: Όρχεις Εξωτερικό όργανο, δερμάτινος σάκος που χωρίζεται σε δύο μέρη: Όσχεο Εκεί αποθηκεύονται προσωρινά τα σπερματοζωάρια: επιδιδυμίδας Λεπτοί σωλήνες που καταλήγουν στην ουρήθρα: Σπερματικοί πόροι Σε αυτό το όργανο καταλήγει η ουρήθρα: πέος Αναπαραγωγικό σύστημα της γυναίκας Εκκρίνουν διάφορες γυναικείες ορμόνες: Ωοθήκες Λεπτοί σωλήνες στη λεκάνη της γυναίκας: Ωαγωγός Εξωτερικά γεννητικά όργανα της γυναίκας: Αιδοίο ii. Στην εκσπερμάτωση απελευθερώνεται ένα υγρό, το σπέρμα, που αποτελείται από διάφορα εκκρίματα και σπερματοζωάρια. Να γράψετε δύο όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος του άντρα που παράγουν εκκρίματα. Όρχεις Επιδιδυμίδες Επιδιδυμίδες (2 Χ 0,5 μ = 1 μ) μ: 9
(γ) Ένα παιδί ρωτά τους γονείς του πώς δημιουργήθηκε. Οι γονείς του προσπαθούν να του εξηγήσουν πώς δημιουργείται ένα μωρό. Χρησιμοποιούν πληροφορίες που βρήκαν στο βιβλίο της Βιολογίας. Να βοηθήσετε τους γονείς συμπληρώνοντας κατάλληλα τις πιο κάτω προτάσεις. (4 Χ 0,5 μ = 2 μ) μ: «Ένα μωράκι γεννιέται από τη μητέρα του. Πριν να γεννηθεί μεγάλωνε μέσα σε μια κοιλότητα στο σώμα της μητέρας του που ονομάζεται μήτρα. Εκεί βρέθηκε, αφού ένα ειδικό κύτταρο του πατέρα του με υδροδυναμικό σχήμα, το σπερματοζωάριο, συνάντησε ένα ειδικό κύτταρο της μητέρας του με σφαιρικό σχήμα, το ωάριο Τα δύο ειδικά κύτταρα ενώθηκαν με μια διαδικασία που λέγεται γονιμοποίηση Έτσι έγινε το πρώτο κύτταρο του νέου οργανισμού που ονομάζεται ζυγωτό και σταδιακά αναπτύχθηκε σε έμβρυο. Όταν ολοκληρώθηκε η ανάπτυξη του εμβρύου, γεννήθηκε το μωρό. (δ) Ως κάτοικοι αυτού του πλανήτη θα πρέπει να τον φροντίζουμε και να θυμόμαστε ότι δεν είμαστε μόνο εμείς οι κάτοικοί του. i. Υπάρχει η άποψη ότι θα πρέπει να προστατεύουμε τα δέντρα και γενικά όλα τα φυτά γιατί κάνουν φωτοσύνθεση και αυτό προσφέρει πολλά στον πλανήτη. Να γράψετε δύο λόγους για να υπερασπιστείτε αυτήν την άποψη. (2 Χ 1 μ = 2 μ) μ: Δικοί σας λόγοι και απόψεις. Υπάρχουν πολλές. ii. Εκτός από τα δέντρα αξίζει να προστατεύουμε και τα ζώα. Να γράψετε μία συνέπεια που μπορεί να υπάρξει αν για κάποιο λόγο εξαφανιστούν όλα τα ζώα της γης. (1 μ) μ: Δικοί σας λόγοι και απόψεις. Υπάρχουν πολλές Οι εισηγήτριες Η Διευθύντρια Βλάχου Ειρήνη Κούσπου Γεωργία Αθηνά Κλεάνθους 10