ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΡΑΛΙΜΝΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΙΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: Επιστήμη Περιβάλλοντος ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 03/06/2013 ΤΑΞΗ: Β Κατεύθυνσης ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2:30 ΩΡΑ: 7:45 10:15 π.μ Ονοματεπώνυμο:...Τμήμα:... Αριθμός:... Βαθμός:.. Ολογράφως:... Υπογραφή:... Οδηγίες: α) Να γράφετε με μελάνι μαύρο ή μπλε. β) Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υγρού ή ταινίας τύπου Tipp-Ex. γ) Σε όλες τις ερωτήσεις να φαίνεται ο τρόπος απάντησης τους. Ορθές απαντήσεις χωρίς την παρουσίαση της απαιτούμενης εργασίας δε θα λαμβάνονται υπόψη δ) Να συμμορφώνεστε πρόθυμα με τις οδηγίες των επιτηρητών. ε) Η ΔΟΛΙΕΥΣΗ ΤΙΜΩΡΕΙΤΑΙ ΑΥΣΤΗΡΑ Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τρία μέρη. Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από δεκατέσσερις (14) σελίδες. ΜΕΡΟΣ Α : (μ. 30/100) Να απαντήσετε και στις έξι (6) ερωτήσεις που ακολουθούν, με συντομία. Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με 5/100 μονάδες. 1. Δίνονται οι πιο κάτω κατηγορίες οργανισμών: πρώτιστα, αρχαιοβακτήρια, αρθρόποδα, πλατυέλμινθες. α. Να τα κατατάξετε σε εξελικτική σειρά από το κατώτερο εξελικτικά μέχρι το ανώτερο εξελικτικά...... (μ. 2) β. Ποια είναι τα μεγαλύτερα ζώα που έζησαν ποτέ στον πλανήτη; Πότε εξαφανίστηκαν και γιατί;... (μ. 3) 1
2α. Ποιες πηγές ενέργειας ονομάζονται ανανεώσιμες;... (μ. 2) β. Να αναφέρετε δύο κατηγορίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. i)... ii)...μ. 2) γ. Αναφέρετε ένα πρόβλημα που δημιουργείται από τη χρήση των ορυκτών καυσίμων.... (μ. 1) 3.α. Τι ορίζουμε ως βιόσφαιρα;...(μ.1,5) β. Τι ορίζουμε ως παραβιόσφαιρα;... (μ.1,5) Γ. Δίνονται σε πίνακα κάποιες περιοχές τις οποίες καλείστε να κατατάξετε στη βιόσφαιρα ή στην παραβιόσφαιρα σημειώνοντας στο αντίστοιχο κουτί. (μ. 2) ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ ΠΑΡΑΒΙΟΣΦΑΙΡΑ Διάστημα Κορυφή Τροόδους Πολύ ξηρές έρημοι Κορυφή του Έβερεστ 4. α. Σε ποιες περιοχές εμφανίζεται η Τούνδρα;...(μ. 1) β. Πώς χαρακτηρίζονται οι χειμώνες και τα καλοκαίρια της τούνδρας; 2
γ. Να αναφέρετε ένα φυτό και ένα ζώο που συναντούμε στην τούνδρα...(μ. 2) 5α. Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται παραγωγοί; Δώστε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα.... (μ. 2.5) β. Ποιοι οργανισμοί ονομάζονται καταναλωτές Α τάξης; Δώστε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα.... (μ. 2.5) 6α. Να αναφέρετε δύο λόγους για τους οποίους ανταγωνίζονται δύο οργανισμοί διαφορετικού είδους. i)... ii)... (μ. 2) β. Να αναφέρετε δύο λόγους για τους οποίους συνεργάζονται δύο οργανισμοί διαφορετικού είδους. i)... ii) (μ. 2) γ. Τι είδους επικοινωνία αποτελεί η χρήση φερομόνων από τα ζώα;... (μ. 1) Σύνολο μονάδων Α Μέρους:./30 3
ΜΕΡΟΣ Β : (μ. 40/100) Από τις έξι (6) ερωτήσεις να απαντήσετε μόνο στις τέσσερις (4). Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με 10/100 μονάδες. 1.Το παρακάτω σχήμα παριστάνει το πείραμα της αβιοτικής σύνθεσης, στα αρχικά στάδια της εξέλιξης της γης. α. Τι αντιπροσωπεύουν οι θάλαμοι Α και Β... (μ. 2) β. Ποιες συνθήκες δημιουργήθηκαν στο θάλαμο Β; γ. Τι είδους ουσίες συσσωρεύτηκαν στο θάλαμο Α; δ. Πώς ονομάζεται ο επιστήμονας που το εκτέλεσε; ε. Να αναφέρετε τα ονόματα δύο άλλων επιστημόνων που έκαναν επίσης πειράματα, πριν από το συγκεκριμένο πείραμα καταρρίπτοντας τη θεωρία της αυτόματης γένεσης....(μ. 2) 4
2.Τα ερωτήματα που ακολουθούν έχουν σχέση με την εξέλιξη. α. Στο πιο κάτω φυλογενετικό δέντρο να συμπληρώσετε τα κενά με τις οικογένειες που δίνονται: i) πτηνά, ii) θηλαστικά, iii) κροκοδείλια, iv) πρωτόγονα αμφίβια (μ. 4) β. Η πιο κάτω εικόνα παρουσιάζει την πιθανή εξέλιξη που οδήγησε στο σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens sapiens). γ. Να ονομάσετε δύο (οποιαδήποτε) από τα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου και να αναφέρετε ένα χαρακτηριστικό του καθενός σταδίου.............(μ. 4) δ. Να αναφέρετε δύο χαρακτηριστικά του σημερινού ανθρώπου (Homo sapiens sapiens) τα οποία τον διαφοροποιούν από τον Νεάντερνταλ και τον βοήθησαν να επικρατήσει στον πλανήτη....... (μ. 2) 5
3. Παρακάτω παρουσιάζεται μια πειραματική διάταξη που σχετίζεται με τη φωτοσύνθεση. Το φυτό κρατήθηκε για 24 ώρες στο σκοτάδι. Στη συνέχεια δύο φύλλα του εγκλείστηκαν σε κωνικές φιάλες και το φυτό εκτέθηκε στο ηλιακό φώς. Το απόγευμα κόψαμε τα φύλλα Α και Β, και ακολουθήθηκε η επόμενη διαδικασία του αποχρωματισμού του φύλλου. α. Ποια ουσία επιθυμούμε να ανιχνεύσουμε με την διάταξη αυτή;... (μ. 2) β. Ποιον παράγοντα μελετούμε στην πιο πάνω διάταξη;.. (μ. 1) γ. Γιατί τοποθετούμε στη μία φιάλη καυστικό νάτριο;.. (μ. 1) δ. Γιατί βράζουμε καταρχήν το φύλλο;(τι προσπαθούμε να πετύχουμε με αυτό τον τρόπο;)... (μ. 1) ε. Γιατί δεν ζεσταίνουμε κατευθείαν το οινόπνευμα;... (μ. 2) στ. Ποια είναι η ουσία που ρίχνουμε με το σταγονόμετρο;... (μ. 1) ζ. Τι χρώμα θα πάρει το κάθε φύλλο (Α και Β) και γιατί;... (μ. 2) 6
4. Στην πιο κάτω εικόνα φαίνεται η τροφική πυραμίδα των αριθμών ενός υποθετικού οικοσυστήματος. α. Με βάση τα πιο πάνω να αναφέρετε: ι. Έναν παραγωγό.. (μ. 1) ιι. Έναν καταναλωτή Β Τάξης.. (μ. 1) ιιι. Έναν κορυφαίο θηρευτή... (μ. 1) γ. Έστω ότι εξαφανίζονται τα φυτά από το οικοσύστημα. Πως θα επηρεαστούν οι υπόλοιποι πληθυσμοί; β. Πότε μία πυραμίδα παρουσιάζεται ως ανεστραμμένη;...(μ. 2) 7
δ. Ας υποθέσουμε ότι στο οικοσύστημα εκτός από τα προηγούμενα είδη υπήρχαν και αετοί οι οποίοι εξαφανίστηκαν. Όταν ζητήθηκε από ένα Γραφείο περιβαλλοντικών μελετών να εκπονηθεί ειδική μελέτη σχετικά με τις αιτίες της εξαφάνισης των αετών, αυτοί κατηγόρησαν τους καλλιεργητές της περιοχής ότι ψέκασαν το καλαμπόκι με το απαγορευμένο εντομοκτόνο DDT. Να δικαιολογήσετε την άποψη του γραφείου κάνοντας αναφορά στο πώς μεταφέρεται το DDT κατά μήκος των αλυσίδων τροφής και με ποιο τρόπο επηρεάζει τελικά τους αετούς οι οποίοι βρίσκονται στην κορυφή της οικολογικής πυραμίδας για το συγκεκριμένο οικοσύστημα.......(μ. 3) 5. Δώστε τους ορισμούς για τις πιο κάτω έννοιες; i) Θήραμα... ii) Βιοκοινότητα... iii) Αποικοδομητές... iv) Οικοσύστημα... v) Καταναλωτής.... 8
6. Παρακάτω απεικονίζονται η τίγρη της Σιβηρίας (κοντά στην αρκτική) και η τίγρη της Βεγγάζης (κοντά στον Ισημερινό) α. Να δικαιολογήσετε γιατί η τίγρη της Σιβηρίας εμφανίζεται να είναι μεγαλύτερη; (Υπόδειξη: Η απάντηση σας να δοθεί με βάση τον κανόνα του Bergmann).... (μ. 4) β. Δώστε ένα παράδειγμα ενδόθερμου (ομοιόθερμου) και εξώθερμου (ποικιλόθερμου) ζώου (η απάντησή σας να μη περιλαμβάνει τις τίγρεις)....(μ. 2) γ. Να αναφέρετε δύο από τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζουν τις χαμηλές θερμοκρασίες τα ενδόθερμα (ομοιόθερμα) ζώα, i)... ii)...... (μ. 4) Σύνολο μονάδων Β Μέρους:./40 9
ΜΕΡΟΣ Γ : (μ.30/100) Από τις τρεις (3) ερωτήσεις να απαντήσετε μόνο τις δύο (2). Κάθε ορθή απάντηση βαθμολογείται με 15/100 μονάδες. 1. α. Στο πιο κάτω σχήμα να γράψετε τι απεικονίζουν οι αριθμοί 1-4. 1. 2. 3. 4. (μ. 4) β. Να εξηγήσετε τον όρο λιθοσφαιρικές πλάκες..........(μ. 2) γ. Στην εικόνα που ακολουθεί παριστάνεται ένας τρόπος κίνησης λιθοσφαιρικών πλακών. α. Πώς κινούνται οι συγκεκριμένες λιθοσφαιρικές πλάκες;.... (μ. 1) β. Να αναφέρετε ένα γεγονός που συμβαίνει στην περιοχή αυτή λόγω της συγκεκριμένης κίνησης...(μ. 1) γ. Να γράψετε τους άλλους δύο τρόπους κίνησης των τεκτονικών πλακών. i) (μ. 1) ii). (μ. 1) 10
δ. Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται εν μέρει στη δημιουργία της Κύπρου μας. Συμπληρώστε τα κενά σύμφωνα με τις γνώσεις σας. «Κατά τη διάρκεια του Κρητιδικού (90 ε.χ.π.) έγινε στην περιοχή της θάλασσας, η δύο λιθοσφαιρικών πλακών, της... με την.. Αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν να βυθιστεί η πλάκα κάτω από την πλάκα και να δημιουργηθεί έτσι ένα μικρό υποθαλάσσιο... από τη δραστηριοποίηση του οποίου δημιουργήθηκε (20. εχ.π) ένα μικρό νησάκι, το. Η... πλάκα άρχισε να δημιουργεί πτυχώσεις που οδήγησαν στο σχηματισμό ενός δευτέρου νησιού του. Τα νερά του ωκεανού εισέδυσαν βαθύτερα, έκαναν τα πετρώματα του μανδύα ελαφρότερα και αυτό προκάλεσε τη δραματική ανύψωση των δύο νησιών με αποτέλεσμα να αναδυθεί και η ενδιάμεση τους περιοχή και να σχηματιστεί έτσι η πεδιάδα της Μεσαορίας. (μ. 5) 2. Τα πιο κάτω ερωτήματα αφορούν ζώνες βλάστησης και οικολογία. α. Το επόμενο απόσπασμα ανήκει στο έργο του νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη «Το Άξιον Εστί»: «αλλά λίγο το νερό για να το χεις Θεό και να κατέχεις τι σημαίνει ο λόγος του και το δέντρο μοναχό του χωρίς κοπάδι για να το κάνεις φίλο σου και να γνωρίζεις τ ακριβό του τ όνομα φτενό στα πόδια σου το χώμα για να μην έχεις πού ν απλώσεις ρίζα και να τραβάς του βάθους ολοένα και πλατύς επάνου ο ουρανός για να διαβάζεις μόνος σου την απεραντοσύνη». Με τη βοήθεια του κειμένου και ειδικά των υπογραμμισμένων τμημάτων να απαντήσετε στα εξής: ι. Σε ποιο οικοσύστημα αναφέρεται το κείμενο και πώς το καταλαβαίνετε;.................. (μ. 2) 11
ιι. Σε ποια χαρακτηριστικά δέντρα αναφέρεται ο ποιητής; Δώστε ένα παράδειγμα προσαρμογής που παρουσιάζουν αυτά................ ιιι. Πώς χαρακτηρίζονται οι χειμώνες και τα καλοκαίρια του συγκεκριμένου οικοσυστήματος;..........( μ. 2) β. Στο πιο κάτω σχήμα φαίνονται οι πληθυσμοί των άλκεων/moose (είδος ελαφιού) και των λύκων/wolves που ζουν μόνο στη Β. Αμερική. Το 1970 με ειδικό νόμο προστατεύτηκε ο λύκος ενώ το 1980 η νομοθεσία άλλαξε με αποτέλεσμα να επιτρέπεται η εξόντωση των λύκων. ι. Να δικαιολογήσετε την μείωση του πληθυσμού των άλκεων κατά τη δεκαετία 1970-1980 καθώς και την αύξηση τους από το 1980 μέχρι σήμερα................(μ. 4) 12
ιι. Αναφέρετε δύο από τα χαρακτηριστικά της τάιγκας;... (μ. 2) ιιι. Γιατί τη συναντούμε μόνο στο Βόρειο ημισφαίριο και όχι και στο Νότιο;. (μ. 2) ιv. Αναφέρετε ένα χαρακτηριστικό δέντρο της τάιγκας....... (μ. 1) 3. Στην περιοχή του δάσους του Αγίου Αντωνίου στη Σωτήρα Αμμοχώστου εντοπίζονται και οι εξής οργανισμοί: ποντίκια, γεράκια, ακρίδες, φυτά, σαύρες, φίδια, λαγοί. α. Να κατασκευάσετε στον πιο κάτω χώρο ένα τροφικό πλέγμα που να δείχνει τις τροφικές σχέσεις μεταξύ των πιο πάνω οργανισμών. (μ. 5) β. Το πιο πάνω πλέγμα θεωρείται ολοκληρωμένο; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.............(μ. 3) 13
γ. Από το πιο πάνω πλέγμα να αναφέρετε έναν παραγωγό και ένα κορυφαίο θηρευτή. Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας φτιάχνοντας μια τροφική αλυσίδα.............(μ. 4) γ. Ποιο μας δίνει πιο πολλές πληροφορίες, η αλυσίδα ή το πλέγμα και γιατί;............ (μ. 3) Σύνολο μονάδων Γ Μέρους:./30 ΤΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ Οι εισηγητές : Θεόδωρος Μιχαήλ πρωτ. Αναστάσιος Ισαάκ Ο διευθυντής Ανδρέας Φιλίππου 14