ΠΕΓΑ - Νέες τεχνολογίες και πρόσβαση στον πολιτισμό και την τοπική ιστορία για άτομα με αναπηρίες. Η περίπτωση των ατόμων με προβλήματα όρασης. Μαρία ημάση Εννοιολογικές οριοθετήσεις-θεωρητική θεωρητική πλαισίωση: ιαπολιτισμική εκπαίδευση
Ορίζοντας τη ιαπολιτισμική Εκπαίδευση Ο όρος «διαπολιτισμική εκπαίδευση» πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60 στην επίσημη εκπαιδευτική πολιτική της Αμερικής και του Καναδά. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις επρόκειτο για μία προσπάθεια απάντησης στα υψηλά ποσοστά σχολικής αποτυχίας που παρουσίαζαν τα παιδιά των μειονοτήτων. Στην Ευρώπη, τα πρώτα μέτρα θεσμοθετήθηκαν για να αντιμετωπισθεί η εκπαίδευση των παιδιών του μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού ( ρεττάκης, 1999: 107 ημάση,, 2010).
Επιχειρείται οριοθέτηση του περιεχομένου του όρου «διαπολιτισμικός» κυρίως με σημείο αναφοράς το αντίστοιχο περιεχόμενου του όρου «πολυπολιτισμικός». Για αρκετούς επιστήμονες με τον όρο πολυπολιτισμικός υπονοείται/δηλώνεται ένα απλό χαρακτηρισμό της συνύπαρξης διάφορων πολιτισμών ενώ με τον όρο διαπολιτισμικός εκφράζεται η σχέση και οι συσχετισμοί μεταξύ των πολιτισμών, αφού αυτή η συσχετιστική σχέση δεν ταυτίζεται απλουστευτικά με μία παράλληλη διαβίωση.
Η χρήση του όρου «διαπολιτσμικός», εφόσον αποδοθεί στην πρόθεση δια η πλήρης σημασία της, υπονοεί απαραίτητα την αλληλεπίδραση, την αμοιβαιότητα και την πραγματική αλληλεγγύη. Εάν αποδοθεί πλήρως και ο όρος πολιτισμός υπονοεί την αναγνώριση των αξιών, του τρόπου ζωής, των συμβόλων με τα οποία ανθρώπινες υπάρξεις, ατομικά ή ομαδικά, αναφέρονται στις σχέσεις με τους άλλους και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Σημαίνει αναγνώριση και αποδοχή της σημασίας τους, του τρόπου με τον οποίο ενεργούν και της διαφοράς τους (Conseil de l l Europe, L L interculturalisme; ; de l l idée à la pratique didactique et de la pratique à la théorie, Strasbourg, 1986).
Η διαπολιτισμικότητα ισοδυναμεί με τη διαρκή αναζήτηση του «άλλου», του ξένου αλλά και με την ταυτόχρονη υπέρβασή του. Γίνεται αυτοσκοπός. Η διαπολιτισμική αναζήτηση είναι διαρκής και στοχεύει στη συνένωση άπειρων πολιτισμικών συνδυασμών. Όταν ο άνθρωπος κινείται στα πολιτισμικά του όρια, τότε συντηρείται και η ελπίδα για τη διεύρυνσή τους (Πισσσαλίδης,, 2004: 191)
εν αρκεί να δείξει κάποιος ενδιαφέρον για τα διαφορετικά από τα δικά του πολιτισμικά γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν τη ζωή άλλων ανθρώπων, αν και η κινητοποίηση του ενδιαφέροντος είναι πολύ σημαντική παράμετρος στη διαδικασία της μάθησης. εν αρκεί, επίσης, η πολιτισμική διαφορά να βρεθεί μέσα στην τάξη, τοποθετημένη σε ένα αφηρημένο επίπεδο, αποκομμένο από τις καθημερινές βιωματικές εμπειρίες της συνάντησης με τον «άλλο». (Πλεξουσάκη,, 2003, 33.)
Η συνάντηση ανάμεσα σε μέλη διαφορετικών πολιτισμών που υιοθετούν διαφορετικές αξίες και κώδικες συμπεριφοράς καθορίζεται πολύ συχνά από τις συχνά ονομαζόμενες «πολιτισμικές παρεξηγήσεις» που απορρέουν από αμοιβαίες παρανοήσεις.. (ό.π.:(.: 34)
Η Αγωγή, η Παιδαγωγική και η εκπαιδευτική πράξη αποκτούν διαπολιτισμικές διαστάσεις μέσα από τις κοινωνικοϊστορικές συνθήκες της εξέλιξης των κοινωνιών σε χώρους συνάντησης πολλών και διαφορετικών πολιτισμών. Ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας της αγωγής επικεντρώνεται σε 4 άξονες: -στη διαμόρφωση θετικών αντιλήψεων για τις διαφορές μεταξύ των πολιτισμών -στην αλληλεγγύη -στο σεβασμό, ως ισότιμων, των άλλων πολιτισμών -στην αγωγής την ειρήνη (Κανακίδου-Παπαγιάννη, 1994: 45)
ιαπολιτισμική χαρακτηρίζεται η εκπαίδευση που απορρέει από την πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Οι πολιτισμικές και γλωσσικές διαφορές δεν αποτελούν αποδιοργανωτικό παράγοντα, αλλά αντίθετα εκτιμώνται ως εμπλουτισμός και πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στα περιεχόμενα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων (Σαμπάνη,, 2004: 36-37). Προσανατολίζεται και αποσκοπεί στην ισότητα των ευκαιριών για όλους. Εναντιώνεται σε κάθε είδους διάκριση. Εισάγει την εκπαιδευτικά πρακτική της κριτικής, της αλληλεπίδρασης και της αλληλεγγύης. Στηρίζεται στις ανάγκες, τα προβλήματα και τα ενδιαφέρονται όλων των παιδιών μιας τάξης (Μάρκου, 1995).
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση και το διαπολιτισμικό σχολείο ως βασική της έκφραση αναδύονται μέσα από τη γλωσσική και την πολιτισμική πολλαπλότητα και την αναγνώριση της διαφορετικότητας στο σχολείο, με εκπαιδευτικά προγράμματα που δεν περιλαμβάνουν μόνο τις εθνοπολιτισμικές ομάδες αλλά όλα τις κοινωνικές ομάδες, όλο τον μαθητικό πληθυσμό. Στο σημείο αυτό η διαπολιτισμική εκπαίδευση, ως φιλοσοφία και ως πρακτική, συναντά και τη δια βίου εκπαίδευση, αφού πρέπει να διαπερνά όλους τους πολίτες για πάντα (Γαλάνης,, 2002: 21).
Η εκπαιδευτική πρακτική στη διαπολιτισμική της διάσταση νοείται ως επικοινωνία μέσα από την οποία οι εταίροι (διδάσκοντες-διδασκόμενοι) αυτοπραγματώνονται, καλλιεργώντας την ατομικότητά τους σε μία σχέση αλληλεπίδρασης. Α.Π.. (Αναλυτικά( Προγράμματα) και μέθοδοι διδασκαλίας οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη το περιβάλλον ζωής και μάθησης και το ατομικό επίπεδο μάθησης του παιδιού/εφήβου εφήβου/ενηλίκου, να συμβάλλουν στη διεύρυνση του γνωστικού και συναισθηματικού τους ορίζοντα και στην ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών μεταξύ των μαθητών, να διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ τους, άμεσα με το ευρύτερο περιβάλλον και μακροπρόθεσμα με την κοινωνία, να αναβαθμίζουν τους πολιτισμούς και τις γλώσσες,
καταπολεμώντας παράλληλα κάθε είδος ρατσισμού που προκύπτει με τη μορφή συμβόλου ή συμπεριφοράς μέσα από ανάλογα πολιτιστικά και γλωσσολογικά στοιχεία, να εμπνέουν και να καλλιεργούν την ανθρώπινη ευαισθησία, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία, να αντισταθμίζουν την πολιτισμική στέρηση χωρίς διακρίσεις.
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση, ως πλαίσιο διδακτικών αρχών, διακρίνεται από: την πολιτισμική διάσταση την ηθική διάσταση τη γνωστική διάσταση την παιδαγωγική διάσταση την επακόλουθη διάσταση την εμπειρική διάσταση (Μάρκου,, 2002 Παπαδούδη, 2014).
Πέρα από τις επιστημoνικές συζητήσεις περί σημασιολογικής οριοθέτησης, η διαπολιτισμική εκπαίδευση επικράτησε ως όρος και ως εκπαιδευτική «απόπειρα» μετά το 1990. Για κάποιους είναι μάλλον δημιούργημα περισσότερο των γεωπολιτικών μεταβολών της εποχής. Η γλωσσική εκπαίδευση αποτελεί λειτουργικό φορέα και κύριο μέσον της (Παπαρίζος,, 2004: 231). Ένας ενδεχόμενος γλωσσικός σχεδιασμός, στο πλαίσιο συγκροτημένης διαπολιτισμικής πολιτικής μέσα και έξω από τον σημερινό ελλαδικό χώρο, θα μπορούσε να εφαρμοστεί με τρεις στόχους: τη διατήρηση του συνόλου των χαρακτηριστικών της ελληνικής γλώσσας, έναντι των πιέσεων των ξενόγλωσσων χρηστών, την προσπάθεια γλωσσικής και γενικότερης ενσωμάτωσης των αλλοδαπών και την προσπάθεια διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού σε χώρες της περιοχής, όμορες και μη (ό.π.:.: 233).
Στην Ελλάδα η διαπολιτισμική εκπαίδευση ως όρος εμφανίστηκε αρχικά στο λόγο των κοινωνικών επιστημόνων στα μέσα της δεκαετίας του 80, την εποχή που εμφανίζονται στην εκπαίδευση παιδιά μεταναστών από την Ανατολική Ευρώπη αλλά και την Αφρική, την Ασία, την Πρώην Σοβιετική Ένωση και λίγο αργότερα την Αλβανία (E. Goffman,1975: Stignates, Paris, ed. De Minuit) Τα παιδιά εντάσσονται στις υπάρχουσες Τάξεις Υποδοχής ή στα Φροντιστηριακά Τμήματα. Η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική ακολουθεί το ίδιο μοντέλο που ακολούθησαν οι χώρες παραδοσιακής υποδοχής μεταναστών, δηλαδή μία προσπάθεια αφομοίωσης μέσα από την ομογενοποίηση, με κύριο μοχλό την επίσημη εθνική γλώσσα.
Από τη δεκαετία του 1990 η συνύπαρξη μαθητών που προέρχονται από διαφορετικό πολιτισμικό περιβάλλον αποτελεί την πραγματικότητα για την πλειονότητα των σχολικών μονάδων όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Οι μαθητές για τους οποίους η Ελλάδα αποτελεί χώρα υποδοχή αντιμετωπίζουν προβλήματα προσαρμογής, κυρίως, εξαιτίας του γεγονότος ότι διαπαιδαγωγούνται από την οικογένειά τους και κοινωνικοποιήθηκαν με διαφορετικές αξίες από αυτές των Ελλήνων συμμαθητών, αλλά και των άλλων ομάδων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης ( αμανάκης,1997). Γι αυτούς προκύπτει η ανάγκη επικοινωνίας και αποδοχής για να υποστηριχθεί η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και η αίσθηση του ανήκειν για τη διαμόρφωση της τελικής αυτοεικόνας (Hunter & Elias,, 1999: 551-573 573).
Στην Ελλάδα ακολουθούνται πρακτικές συγκλίνουσες προς αυτές της Ε.Ε. Σημείο αναφοράς αποτελεί το ψήφισμα Α3-388/92 388/92 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σχετικά με την «πολιτισμική πολυδιάσταση» και τα προβλήματα της σχολικής εκπαίδευσης των παιδιών παλιννοστούντων, μεταναστών, αλλοδαπών (Γούσης,, 1998: 38-44).
Η Ευρωπαϊκή ιάσταση στην Εκπαίδευση για τις χώρες της Ε.Ε. - και για την Ελλάδα- αποτελεί σημαντικό παράγοντας οροθέτησης των φιλοσοφικών θέσεων για τη στοχοθεσία στα επιμέρους εκπαιδευτικά συστήματα αναφορικά με τη διδασκαλία των αξιών. Στη Μόνιμη Σύνοδο των Υπουργών Παιδείας του Συμβουλίου της Ευρώπης τον Μάρτιο του 1994, υπογραμμίστηκε η ανάγκη για μία συνεκτική και συνεχή προσέγγιση της διδασκαλίας για τη δημιουργία του δημοκρατικού πολίτη κατάθεση στην υπόθεση της ειρήνης και του σεβασμού των Ανθρώπινων ικαιωμάτων.
Η ουσιαστική και αποτελεσματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών τονίστηκε ιδιαίτερα και μάλιστα σε σχέση με τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής συμμαχίας με τους πολιτικούς και τα μέλη της Κοινότητας, ολοκληρωτικά βασισμένη στα Παγκόσμια ικαιώματα και τις ανθρώπινες ελευθερίες (Standing Conference of European Ministers of Education Madrid,, 23/24 March 1994). Τονίστηκε ότι ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά βοηθούν και στην προώθηση της διεθνούς και διαπολιτισμικής κατανόησης (Riflet no 5, Newsbulletin, Spring 1995, The European Dimension in Teacher Education, Brussels).
Σημαντικός σταθμός σε σχέση με τους μετακινούμενους πληθυσμούς, εργαζόμενους, μετανάστες και την εκπαίδευση των παιδιών θεωρείται η γνωμοδότηση για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση της Επιτροπής των Περιφερειών της Ε.Ε.. (12( 12-1313 Μαρτίου 1997, Ε.Τ.Π. Βρυξέλλες Cdr 194/96). Στο κείμενο αυτό γίνεται προσπάθεια άρθρωσης ενιαίου λόγου και αποσαφήνισης των εννοιών της πολυπολιτισμικής και διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης και χάραξης μιας διαπολιτισμικής πολιτικής στην Ε.Ε.
Στα πλαίσια λειτουργίας αυτής της «φιλοσοφικής» θεώρησης της Ευρωπαϊκής ιάστασης στην Εκπαίδευση για τις χώρες της Ε.Ε.,., στους τέσσερις πυλώνες για την Εκπαίδευση αναπτύσσονται έννοιες όπως: Μαθαίνοντας να ζούμε μαζί με τους άλλους, ανακαλύπτοντας τον «άλλο». «Η εκπαίδευση έχει ως αποστολή να βοηθάει τα άτομα να αντιληφθούν την ποικιλότητα και πολυμορφία των τρόπων ζωής και των αντιλήψεων του ανθρώπινου είδους. Στοχεύει επίσης στο να βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε τις ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσά τους και τον βαθμό αλληλεξάρτησής τους. Τα σχολεία, επομένως, πρέπει από πολύ νωρίς να διδάσκουν αυτά τα δύο πράγματα. Μερικά μαθήματα εξυπηρετούν ικανοποιητικά αυτό το σκοπό, όπως για παράδειγμα η Γεωγραφία, οι Ξένες Γλώσσες και η Λογοτεχνία. (Fountain,, 1998: 136).
Η διδασκαλία της ιστορίας των θρησκειών καθώς και των ηθών και των εθίμων κάθε χώρας είναι επίσης δυνατόν να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση (Davind Hamburg, Education for Conflict Resolution, Απόσπασμα από την Ετήσια Έκθεση 1994, Carnegie Corporation of New York). Για μία πετυχημένη διδασκαλία τα περιεχόμενα μάθησης πρέπει να αφορούν και την κουλτούρα. Το κάθε παιδί πρέπει ή μαθαίνει ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες: εθνικότητα, φύλο, θρησκεία, ήθος, κοινωνικοοικονομικές δεξιότητες. Βασικές αρχές της διδασκαλίας θα πρέπει να είναι η εξατομίκευση με σκοπό τον αυτοσεβασμό και τον σεβασμό στην ετερότητα.
Πέρα από τα προγράμματα σπουδών και η ατμόσφαιρα του σχολείου, η ατμόσφαιρα και το κλίμα της τάξης, οι διαπροσωπικές σχέσεις εκπαιδευτικών μαθητών και μαθητών μεταξύ τους μπορούν να στηρίξουν τις εκπαιδευτικές παιδαγωγικές δραστηριότητες προς την κατεύθυνση της πολιτισμικής διαφοράς και να στηρίξουν τα προγράμματα για τις ευαίσθητες μειονοτικές μαθητικές ομάδες.
ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ Στόχοι της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Πρωταρχικός στόχος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι η ανά/κατά κατά-κτησηκτηση των ικανοτήτων που συμβάλλουν στην εποικοδομητική συμβίωση μέσα σε έναν πολυπολιτισμικό κοινωνικό ιστό. Φέρνει μαζί της όχι μόνο την αποδοχή και τον σεβασμό του διαφορετικού, αλλά επίσης, την αναγνώριση της πολιτισμικής τους ταυτότητας, μέσα από μία καθημερινή προσπάθεια διαλόγου, κατανόησης και συνεργασίας ( αμανάκης,, 1997).
Η διαπολιτισμική εκπαίδευση καλλιεργεί ένα κλίμα γενικής παιδείας και αξιοποιεί τους διάφορους πολιτισμούς, επιδιώκει να εμποδίσει τον σχηματισμό στερεοτύπων και προκαταλήψεων, απέναντι στα πρόσωπα και τους πολιτισμούς και να υπερβεί κάθε μορφή εθνοκεντρικής αντιμετώπισης, πραγματοποιώντας μία εκπαιδευτική διαδικασία που δίνει ουσία στα ανθρώπινα δικαιώματα προωθώντας την κατανόηση και τη συνεργασία μεταξύ των λαών που έχουν μία κοινή αντίληψη για την πρόοδο και την ειρήνη. Έχει ως στόχο την εξάλειψη των διακρίσεων και του αποκλεισμού, προσπαθεί να στηρίξει την ένταξη των αλλοδαπών στο σχολικό σύστημα και να τους βοηθήσει να έχουν τις ίδιες δυνατότητες και αποτελέσματα με όλους.
Προσπαθεί, επίσης, να λάβει υπόψη τις ιδιαιτερότητες κοινωνικές και πολιτισμικές αυτών των παιδιών. Επιδιώκει την αλλαγή των επιμορφωτικών διαδικασιών και απευθύνεται στους αλλοδαπούς, αλλά στον ίδιο βαθμό και στους γηγενείς μαθητές, με στόχο να ενισχυθεί η εκπαίδευση στο να ζούμε και να δρούμε μαζί. Υπό την έννοια αυτή, ο υποψιασμένος εκπαιδευτικός εκμεταλλεύεται τη διαπολιτισμική διάσταση κάθε διδασκόμενου αντικειμένου και δεν χάνει την ευκαιρία να αναδεικνύει τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, όπως αυτές ορίζονται από τον H. Hessinger:
Α. Εκπαίδευση για την ειρήνη Β. Εκπαίδευση για ενσυναίσθηση Γ. Εκπαίδευση για αλληλεγγύη. Εκπαίδευση για διαπολιτισμικό σεβασμό Ε. Εκπαίδευση εναντίον του εθνικιστικού τρόπου σκέψης (Μιχάλης,, 2003 http:// ://www.auth.gr/virtualschool/3.2/praxis/michalis.htht ml)
Όλα αυτά στο πλαίσιο των σημαινόμενων της λέξης πολιτισμός.
Ο ορισμός για τον «Πολιτισμό» που υιοθετήθηκε παγκοσμίως στις 14 Σεπτεμβρίου 1992, στην 43η ιεθνή Συνδιάσκεψη της UNESCO για την Παιδεία και τον Πολιτισμό, στη Γενεύη, αναφέρει ότι ως έννοια περιλαμβάνει: «ολόκληρο το πλέγμα των πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν μία κοινωνία ή μία κοινωνική ομάδα και αποτελούν τα στοιχεία της πολιτισμικής κληρονομιάς της. Σ' αυτά περιλαμβάνονται τρόποι ζωής, παραδόσεις, αντιλήψεις, τέχνες και γράμματα, και ότι στο σύστημα των ηθικών αξιών τους εντάσσονται τα θεμελιώδη ικαιώματα του Ανθρώπου. Περιλαμβάνει τόσο τον επίσημο όσο και τον λαϊκό πολιτισμό και δεν περιορίζεται στην υπάρχουσα πολιτισμική κληρονομιά, αλλά εμπλουτίζεται συνεχώς από τη Μνήμη και τη ημιουργικότητα.
εν είναι εσωστρεφής αλλά γονιμοποιείται από τις έξωθεν πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις. Ακόμα, ο πολιτισμός συνδέεται με μία δυναμική σχέση με την Παιδεία, μέσω της ελευθερίας της έκφρασης, της ελευθερίας της συμμετοχής και της ελεύθερης διακίνησης προσώπων, επιστημονικών γνώσεων και πολιτισμικών δημιουργημάτων» (Μπαλασσά, http://www.libver.gr:4551/documents/balassa.doc).