ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2007
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Στο πεπτικό σύστηµα γίνεται η επεξεργασία των τροφών καθώς και η µετατροπή τους σε απλούστερες. Η λειτουργία του πεπτικού συστήµατος µπορεί να συνοψιστεί σε τρεις λέξεις: (α) πέψη, (β) απορρόφηση και (γ) αφοµοίωση των θρεπτικών ουσιών. Πέψη είναι ο διαχωρισµός των συστατικών της τροφής σε χρήσιµα και σε άχρηστα που αποβάλλονται από τον οργανισµό. Χωρίζεται σε µηχανική και χηµική. Όργανα πεπτικού συστήµατος: 1. Στοµατική κοιλότητα 2. Φάρυγγας 3. Οισοφάγος γαστρεντερικός σωλήνας 4. Στοµάχι (σύστηµα κοιλοτήτων και σωλήνων) 5. Λεπτό έντερο 6. Παχύ έντερο Προσαρµοσµένοι αδένες: 1. Σιελογόνοι αδένες 2. Ήπαρ 3. Πάγκρεας Εικόνα 1 Το Πεπτικό Σύστηµα
2 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Στοµατική κοιλότητα Οισοφάγος Λεπτό έντερο Φάρυγγας Στοµάχι Παχύ έντερο 1. Στοµατική κοιλότητα Η στοµατική κοιλότητα χωρίζεται µε τους φραγµούς των δοντιών στα εξής: (α) Προστόµιο, που έχει σαν εξωτερικό τοίχωµα τα χείλη και τις παρειές. (β) Κυρίως στοµατική κοιλότητα όντια 1. Νεογιλά δόντια: 20 συνολικά, πρωτοεµφανίζονται κατά τον 6 ο µήνα και συµπληρώνονται γύρω στο 2 ο µε 3 ο έτος. 2. Μόνιµα δόντια: 32 συνολικά, πρωτοεµφανίζονται γύρω στο 5 ο -6 ο έτος της ηλικίας. Ο πιο καθυστερηµένος, ο 3 ος γοµφίος (φρονιµίτης) γύρω στο 17 ο -21 ο έτος της ηλικίας. Οµάδες δοντιών 1. Τοµείς (τέµνουν) 2. Κυνόδοντες (σχίζουν) 3. Προγόµφιοι και γοµφίοι(αλέθουν) Μέρη δοντιού (Εικόνα 2) 1. Μύλη 2. Αυχένας 3. Ρίζα 4. Πολφική κοιλότητα-πολφός Σύσταση δοντιού 1. Αδαµαντίνη 2. Οδοντίνη 3. Οστεΐνη 4. Πολφός
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 3 Εικόνα 2 Τα µέρη του δοντιού Κυρίως στοµατική κοιλότητα Ορίζεται από τα δόντια, την υπερώα (ουρανίσκο) και τη βάση του στόµατος που αποτελείται κυρίως από µυς. Επικοινωνεί µε το φάρυγγα µέσω του ισθµού του φάρυγγα. Στη στοµατική κοιλότητα υπάρχει η γλώσσα η οποία αποτελεί όργανο (α) µάσησης, (β) κατάποσης, (γ) αφής, (δ) γεύσης και (ε) έναρθρου λόγου. Το πίσω µέρος του ουρανίσκου λέγεται µαλακή υπερώα, γιατί αποτελείται από µυς και βλεννογόνο. Στα πλάγια της µαλακής υπερώας σχηµατίζονται δύο κόλποι που περιέχουν τις αµυγδαλές. Οι αµυγδαλές έχουν σχήµα και µέγεθος αµυγδάλου και είναι χρήσιµες για την άµυνα του οργανισµού. Σιελογόνοι αδένες (Εικόνα 3) 1. Παρωτιδικοί (εκβάλλουν στο προστόµιο απέναντι από τους άνω γοµφίους) 2. Υπογνάθιοι (εκβάλλουν στη στοµατική κοιλότητα) 3. Υπογλώσσιοι (εκβάλλουν στη στοµατική κοιλότητα)
4 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εικόνα 3 Οι σιελογόνοι αδένες Το σάλιο περιέχει: (α) τη γλυκοπρωτεΐνη µουκίνη η οποία προστατεύει τις εσωτερικές µεµβράνες της στοµατικής κοιλότητας και λιπαίνει την τροφή για διευκόλυνση της κατάποσης. (β) ρυθµιστικές ουσίες που εµποδίζουν την αποσύνθεση της τροφής που θα επισυνέβαινε στην παρουσία όξινου περιβάλλοντος. (γ) το αντιβακτηριακό ένζυµο λυσοζύµη που εξοντώνει τα περισσότερα βακτήρια που εισέρχονται µαζί µε την τροφή. (δ) το πεπτικό ένζυµο α-αµυλάση (λέγεται και πτυαλίνη) το οποίο παράγεται από τους παρωτιδικούς αδένες και υδρολύει τα πολυµερή της γλυκόζης, δηλαδή το άµυλο και το γλυκογόνο. Τα κύρια προϊόντα της δράσης της αµυλάσης στο στόµα είναι µικρότεροι πολυσακχαρίτες καθώς και ο δισακχαρίτης µαλτόζη. Υγιεινή των δοντιών: τερηδόνα και οδοντική πλάκα. 2. Φάρυγγας Παρουσιάζει τρία ανοίγµατα 1. Ρινικές χοάνες 2. Ισθµός του φάρυγγα 3. Φαρυγγικό στόµιο λάρυγγα Το φαρυγγικό στόµιο του λάρυγγα φράσσεται µε την επιγλωττίδα κατά την κατάποση.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 5 3. Οισοφάγος Ο οισοφάγος είναι µυώδης σωλήνας µήκους 25 εκ. ο οποίος καταλήγει στο στοµάχι διαπερνώντας το διάφραγµα. Το τοίχωµα του οισοφάγου αποτελείται από τέσσερις χιτώνες, οι οποίοι από τα έξω προς τα µέσα είναι: 1. Ο ινώδης 2. Ο µυϊκός 3. Ο υποβλεννογόνιος 4. Ο βλεννογόνος Μάσηση, κατάποση και περίσταλση Με τη λειτουργία της µάσησης και µε τη βοήθεια της γλώσσας και του σάλιου σχηµατίζεται ο βλωµός (µπουκιά). Με την είσοδο του βλωµού στο φάρυγγα αρχίζει το αντανακλαστικό της κατάποσης (Εικόνα 4). Ο σφικτήρας του οισοφάγου χαλαρώνει και ο βλωµός εισέρχεται στον οισοφάγο. Ο λάρυγγας κινείται προς τα πάνω µε αποτέλεσµα η επιγλωττίδα να καλύψει την είσοδο της τραχείας. Με την είσοδο του βλωµού στον οισοφάγο, ο λάρυγγας κινείται προς τα κάτω και έτσι ανοίγουν οι αεροφόρες οδοί. Στη συνέχεια, ένα περισταλτικό κύµα ωθεί το βλωµό προς το στοµάχι. 4. Στοµάχι Εικόνα 4 Κατάποση Είναι το πιο διευρυµένο τµήµα του γαστρεντερικού σωλήνα και αποτελεί συνέχεια του οισοφάγου, µε τον οποίο επικοινωνεί µε το οισοφαγικό ή καρδιακό στόµιο.
6 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Προς τα κάτω επικοινωνεί µε το δωδεκαδάκτυλο µέσω του πυλωρού (πυλωρικό στόµιο). Το στοµάχι διαιρείται στα εξής: 1. Κυρίως στοµάχι: διακρίνεται στο θόλο και στο σώµα 2. Πυλωρικό στοµάχι: διακρίνεται στο πυλωρικό άντρο και στο πυλωρικό σωλήνα. Εικόνα 5 Στοµάχι Το µέγεθος του στοµαχιού ποικίλει ανάλογα µε την ηλικία, το φύλο, τις συνήθειες, τις συνθήκες ζωής και τη σωµατική διάπλαση του ατόµου. Εικόνα 6 Χιτώνες και κύτταρα του στοµαχιού
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 7 Το στοµάχι έχει πλούσια αγγείωση από κλάδους της κοιλιακής αρτηρίας και οι φλέβες του εκβάλουν στην πυλαία φλέβα. Κινήσεις και εκκρίσεις του στοµαχιού Με την είσοδο της τροφής στο στοµάχι αυτό διογκώνεται και αποθηκεύει εκεί ποσότητα τροφής όγκου µέχρι ένα λίτρο περίπου. Στη συνέχεια µια ποσότητα του χυµού εξωθείται προς το δωδεκαδάκτυλο ενώ µεγαλύτερη αναδιπλώνεται προς τα πίσω. Αυτό γίνεται µέσω των περισταλτικών κυµάτων (κύµατα περισφίξεων), τα οποία ξεκινούν από το καρδιακό στόµιο και προχωρούν προς τον πυλωρό µε ταχύτητα 1 κύµα / 20 δευτ., προκαλώντας ανάδευση και προώθηση της τροφής. Η κινητικότητα του στοµαχιού επηρεάζεται από νευρικά αντανακλαστικά, το αυτόνοµο νευρικό σύστηµα και ορµόνες (γαστρίνη που εκκρίνεται από το στοµάχι, χολοκυστοκινίνη και εκκριµατίνη που εκκρίνονται στο δωδεκαδάκτυλο) Η εκκριτική δραστηριότητα του στοµάχου ελέγχεται από το νευρικό αλλά και το ενδοκρινικό σύστηµα. Η βλέννα του στοµαχιού παράγεται από βλεννογόνα κύτταρα που βρίσκονται στο πυλωρικό στοµάχι και προστατεύει τα τοιχώµατα του στοµαχιού από τις µηχανικές επιδράσεις των τροφών και από τις χηµικές επιδράσεις του γαστρικού υγρού. Το γαστρικό υγρό (α) παράγεται από αδένες του σώµατος κυρίως του στοµαχιού. (β) είναι πολύ όξινο (pη 0,8-3). (γ) αποτελείται από υδροχλωρικό οξύ και πεψινογόνο, που είναι προένζυµο της πεψίνης στην οποία µετατρέπεται µε τη δράση του υδροχλωρικού οξέος. (δ) η διέγερση για την έκκριση του γίνεται από την παρασυµπαθητική νεύρωση του στοµαχιού και από την ορµόνη γαστρίνη. Ενδογενής παράγοντας: παράγεται από τα κύτταρα που παράγουν υδροχλωρικό οξύ και ρυθµίζει την απορρόφηση της βιταµίνης Β 12. Η έλλειψή του προκαλεί βαρειά αναιµία. Γαστρικό έλκος είναι πληγή που προκαλείται στο βλεννογόνο του στοµαχιού και προκαλείται κυρίως από βακτήρια.
8 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 5. Λεπτό έντερο Έχει µήκος 6-7 µέτρα, είναι η συνέχεια του στοµαχιού και εκτείνεται από τον πυλωρό µέχρι την ειλεοκολική βαλβίδα του παχέος εντέρου. Το λεπτό έντερο αποτελείται: Από το δωδεκαδάκτυλο, που είναι σχετικά ακίνητο και καθηλωµένο στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωµα και Από το ελικώδες έντερο, που υποδιαιρείται στη νήστιδα και στον ειλεό και κρέµεται από το οπίσθιο κοιλιακό τοίχωµα µε µια µακριά πτυχή του περιτοναίου, που λέγεται µεσεντέριο. 6. ωδεκαδάκτυλο. Έχει σχήµα πετάλου µε το άνοιγµα προς τα αριστερά όπου εφαρµόζει η κεφαλή του παγκρέατος (Εικόνα 7). To φύµα του Vater είναι µια θέση του δωδεκαδακτύλου όπου εκβάλλουν µαζί ο χοληφόρος πόρος, που φέρνει τη χολή από το ήπαρ, και ο παγκρεατικός πόρος, που φέρνει το παγκρεατικό υγρό από το πάγκρεας. Εικόνα 7 ωδεκαδάκτυλο και πάγκρεας
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 9 Ελικώδες έντερο Λόγω του µεγάλου µήκους του (6 µέτρα) σχηµατίζει τις έλικες του λεπτού εντέρου. Ο βλεννογόνος σχηµατίζει πάρα πολλές πτυχές, το δε επιθήλιο εµφανίζει πολλαπλές προεκβολές που λέγονται εντερικές λάχνες, οι οποίες αυξάνουν κατά πολύ την αποµυζητική επιφάνεια του βλεννογόνου. Οι αδένες εκκρίνουν το εντερικό υγρό. Οι εκκρίσεις του λεπτού εντέρου περιλαµβάνουν: (α) την παραγωγή βλέννας που προστατεύει το βλεννογόνο του δωδεκαδακτύλου από το πολύ όξινο γαστρικό υγρό που έρχεται από το στοµάχι. (β) την ορρώδη εντερική έκκριση που διατηρεί τη χυµώδη σύσταση του εντερικού περιεχοµένου. 6. Παχύ έντερο Έχει µήκος 1,5 µέτρο. Αρχίζει από την ειλεοκολική βαλβίδα και καταλήγει στον πρωκτό. Το παχύ έντερο διαιρείται σε τρία µέρη: (α) Τυφλό µε σκωληκοειδή απόφυση (Εικόνα 8) (β) Το κόλο (ανιόν, εγκάρσιο, κατιόν και σιγµοειδές) (γ) Ορθό ή απευθυσµένο Ο πρωκτός περιβάλλεται από δύο σφιγκτήρες, έναν εσωτερικό µε λείους µυς και έναν εξωτερικό µε γραµµωτούς. Οι κινήσεις του παχέος εντέρου διακρίνονται σε: (α) ακτυλιοειδείς περισφίγξεις (ανιόν, εγκάρσιο) (β) Μαζικές κινήσεις (κυρίως στο κατιόν) Το παχύ έντερο εκκρίνει βλέννα που προστατεύει το βλεννογόνο από τα οξέα και τα βακτήρια.
10 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εικόνα 8 Τυφλό, ειλεός και σκωληκοειδής απόφυση Πίνακας 1
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 11 Μικροί Μεγάλοι Βρίσκονται διασκορπισµένοι σε όλο το µήκος του βλεννογόνου του γαστρεντερικού σωλήνα και παράγουν τα διάφορα υγρά της πέψης (γαστρικό, εντερικό υγρό κ.α.) Αποτελούν ιδιαίτερα όργανα προσαρτηµένα στο γαστρεντερικό και είναι οι σιελογόνοι αδένες, το ήπαρ και το πάγκρεας. Το πάγκρεας Είναι µεικτός αδένας σε σχήµα σφύρας που βρίσκεται πίσω από το στοµάχι και το περιτόναιο, στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωµα, στο ύψος του 1 ου και 2 ου οσφυϊκού σπονδύλου (Εικόνα 7). Η ινσουλίνη και η γλυκαγόνη, που ρυθµίζουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίµα, παράγονται από την ενδοκρινή µοίρα του παγκρέατος. Το παγκρεατικό υγρό παράγεται από την εξωκρινή µοίρα του παγκρέατος και καταλήγει κυρίως στο φύµα του Vater. Περιέχει τα περισσότερα ένζυµα που συµµετέχουν στην πέψη (υδρολυτικά). Επίσης, περιέχει όξινα ανθρακικά άλατα (όπως το NaHCO 3 ) που δρουν ρυθµιστικά ώστε να εξουδετερώνουν τον όξινο χυµό που έρχεται από το στοµάχι στο έντερο. Η έκκριση του παγκρεατικού υγρού ρυθµίζεται από νευρικά ερεθίσµατα καθώς και από ορµόνες του λεπτού εντέρου (σεκρετίνη, χολοκυστοκινίνη). Το ήπαρ (συκώτι) Είναι ο µεγαλύτερος αδένας του σώµατος. Βρίσκεται στην άνω κοιλιά, το βάρος του είναι περίπου 1,5 Κg και η σύσταση του είναι µαλακή και εύθρυπτη. Η χοληδόχος κύστη είναι προσαρτηµένη στην κάτω επιφάνεια του ήπατος. Πύλη του ήπατος είναι µια εγκάρσια σχισµή που βρίσκεται λίγο πιο πίσω από τη χοληδόχο κύστη.
12 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Από την πύλη του ήπατος εισέρχονται η ηπατική αρτηρία, που φέρνει οξυγόνο, και η πυλαία φλέβα, η οποία φέρνει αίµα στο ήπαρ εµπλουτισµένο µε τα προϊόντα της πέψης. Εικόνα 9 Το ήπαρ Χολολιθίαση είναι ο σχηµατισµός λίθων στη χοληδόχο κύστη. Αποφρακτικός ίκτερος είναι η παθολογική κατάσταση κατά την οποία ένας µικρός λίθος γλιστράει από τον κυστικό και σφηνώνεται στο χοληδόχο πόρο. Η πάθηση αυτή είναι πολύ επικίνδυνη γιατί δεν µπορεί να περάσει η χολή προς το δωδεκαδάκτυλο. Η χολή τότε λιµνάζει µέσα στο ήπαρ και από εκεί διοχετεύεται απευθείας στην κυκλοφορία και βάφει τους ιστούς και το δέρµα κίτρινους. Η χολή είναι υγρό µε αλκαλική αντίδραση (ρη 7,8). Περιέχει νερό, χολικά άλατα, χοληστερόλη, χολερυθρίνη, λιπαρά οξέα, ανόργανα άλατα κ.α. Αύξηση της στάθµης της χολερυθρίνης στο αίµα πάνω από τα φυσιολογικά όρια, για οποιοδήποτε λόγο, δηµιουργεί γενικά ίκτερο. Το ερέθισµα για την έκκριση χολής από την κύστη προς το δωδεκαδάκτυλο δίνεται από την παρουσία λίπους σ αυτό.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 13 Το λίπος διεγείρει την έκκριση της ορµόνης χολοκυστοκινίνης, η οποία προκαλεί σύσπαση της χοληδόχου κύστης. Πίνακας 2 Οι ορµόνες του πεπτικού συστήµατος ΟΡΜΟΝΗ Γαστρίνη Σεκρετίνη ή εκκριµατίνη Χολοκυστοκινίνη Ή Παγκρεοενζυµίνη Εντερογαστρίνη ΜΕΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Στοµάχι ωδεκαδάκτυλο ωδεκαδάκτυλο ωδεκαδάκτυλο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Ελέγχει την έκκριση του γαστρικού υγρού στο στοµάχι. ιεγείρει το πάγκρεας και το συκώτι για έκκριση όξινου ανθρακικού νατρίου. Προκαλεί σύσπαση της χοληδόχου κύστης για να µεταφερθεί η χολή στο δωδεκαδάκτυλο. ιεγείρει το πάγκρεας για έκκριση παγκρεατικών ενζύµων. Αναστέλλει προσωρινά τις περισταλτικές κινήσεις του στοµάχου. Λειτουργίες του ήπατος. Παράγει τη χολή Ελέγχει το µεταβολισµό των υδατανθράκων και αποθηκεύει σάκχαρα µε τη µορφή γλυκογόνου (γλυκογονογένεση) Παράγει γλυκόζη από µη υδατανθρακικές ενώσεις π.χ. από αµινοξέα (γλυκονεογένεση) Συνθέτει πολλές από τις πρωτεΐνες του πλάσµατος του αίµατος (ινωδογόνο, προθροµβίνη, λευκωµατίνες) Αποτοξινώνει τον οργανισµό από φάρµακα, αλκοόλ, τοξικές ουσίες Σχηµατίζει ουρία δεσµεύοντας την αµµωνία, η οποία είναι δηλητήριο για τα κύτταρα Καταστρέφει νεκρά και γερασµένα ερυθρά αιµοσφαίρια Λειτουργεί ως αιµοποιητικό όργανο κατά την εµβρυϊκή ηλικία. Αποθηκεύει σίδηρο, βιταµίνη Α κ.ά.
14 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΨΗ Η πέψη των υδατανθράκων Η πέψη (διάσπαση) αρχίζει στο στόµα µε την επίδραση µιας αµυλάσης, της πτυαλίνης, που εκκρίνεται από τους αδένες και διασπά το άµυλο σε µικρότερα πολυµερή. Η διάσπαση σταµατά στο στοµάχι, επειδή το περιβάλλον εκεί είναι πολύ όξινο. Ξαναρχίζει στο δωδεκαδάκτυλο µε την επίδραση της παγκρεατικής αµυλάσης, η οποία συνεχίζει τη διάσπαση του αµύλου και γλυκογόνου µέχρι του σταδίου ολιγο- και δισακχαριτών. Στη συνέχεια, ακολουθεί στο λεπτό έντερο η τελική αποικοδόµηση των δισακχαριτών σε απλά σάκχαρα µε την επίδραση των ενζύµων του εντερικού βλεννογόνου, όπως η µαλτάση, η λακτάση, η σακχαράση κ.α. Τέλος τα απλά σάκχαρα µπορούν πλέον να απορροφηθούν από το λεπτό έντερο. Η πέψη των πρωτεϊνών Πεψίνη Είναι πρωτεολυτικό ένζυµο του γαστρικού υγρού που διασπά αρχικά τις πρωτεΐνες σε µικρότερα πολυπεπτίδια. Ο βλεννογόνος του στοµαχιού εκκρίνει το ανενεργό πεψινογόνο που ενεργοποιείται από το υδροχλωρικό οξύ του στοµαχιού κι έτσι σχηµατίζεται η πεψίνη. Η παρουσία της πεψίνης διεγείρει την παραγωγή περισσότερης πεψίνης και αυτή η διαδικασία αποτελεί παράδειγµα θετικής ανάδρασης. Τα προϊόντα που προκύπτουν από την αποικοδόµηση των πρωτεϊνών µετά την δράση της πεψίνης υπόκεινται στην υδρολυτική επίδραση ισχυρών παγκρεατικών πρωτεολυτικών ενζύµων που αρχίζει στο δωδεκαδάκτυλο. Θρυψίνη Είναι πρωτεολυτικό ένζυµο του παγκρέατος που δηµιουργείται από την ενεργοποίηση του θρυψινογόνου (ανενεργή θρυψίνη).
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 15 Η µετατροπή του θρυψινογόνου σε θρυψίνη γίνεται µετά από ενεργοποίηση του θρυψινογόνου από την ορµόνη εντεροκινάση που γίνεται στο δωδεκαδάκτυλο (Εικόνα 10). Η έκκριση της εντεροκινάσης διεγείρεται από την ορµόνη χολοκυστοκινίνη. Άλλα παγκρεατικά πρωτεολυτικά ένζυµα είναι η χυµοθρυψίνη, η καρβοξυπεπτιδάση κ.α. Εικόνα 10 Σύνθεση και δράση θρυψίνης Πεπτιδάσες Είναι πρωτεολυτικά ένζυµα του εντερικού βλεννογόνου (λεπτό έντερο) τα οποία υδρολύουν τα µικρότερα πεπτίδια προς αµινοξέα. Η πέψη των λιπών Γαλακτοµατοποίηση είναι ο χωρισµός των λιπών σε πολύ µικρά σταγονίδια λίπους και η διεργασία αυτή αποτελεί το πρώτο βήµα στη διάσπαση των λιπών. Η γαλακτοµατοποίηση γίνεται µε τη βοήθεια των χολικών αλάτων (περιέχονται στη χολή) και άλλων ενώσεων, όπως της λεκιθίνης και χοληστερόλης, καθώς και µε τις µηχανικές κινήσεις του εντέρου. Βοηθάει στο να έλθουν σε επαφή τα υδρόφοβα (αδιάλυτα στο νερό) λίπη µε την υδατοδιαλυτή παγκρεατική λιπάση που θα τα διασπάσει.
16 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Με τη δράση της παγκρεατικής λιπάσης τα τριγλυκερίδια του γαλακτοµατοποιηµένου λίπους διασπώνται σε µονογλυκερίδια και σε λιπαρά οξέα. Τόσο τα γλυκερίδια, όσο και τα λιπαρά οξέα και η χοληστερόλη, θα απορροφηθούν από το λεπτό έντερο (πάνω µέρος), ενώ τα χολικά άλατα θα επανέλθουν στον εντερικό σωλήνα για να επαναλάβουν τον κύκλο νέας γαλακτοµατοποίησης. Τα χολικά άλατα θα απορροφηθούν τελικά από τον ειλεό στο µεγαλύτερο ποσοστό τους και µέσω της πυλαίας κυκλοφορίας θα επιστρέψουν στο συκώτι και από εκεί στη χολή για νέα χρησιµοποίηση. Εικόνα 11 Συνοπτικά η πέψη Πίνακας 3
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 17 Πίνακας 4 Συνοπτικά η πέψη των θρεπτικών ουσιών στο γαστρεντερικό σωλήνα. ΜΕΡΟΣ ΠΕΠΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΜΑ ΣΤΟΜΑΧΙ Ω ΕΚΑ ΑΚΤΥΛΟ ΕΝΖΥΜΟ α-αµυλάση (πτυαλίνη) (παράγεται από τους παρωτιδικούς αδένες) Πεψίνη (παράγεται από ειδικά κύτταρα του βλεννογόνου) 1. Παγκρεατική α-αµυλάση (παράγεται από το πάγκρεας) 2. Παγκρεατική λιπάση (παράγεται από το πάγκρεας) 3. Θρυψίνη, χυµοθρυψίνη, καρβοξυπεπτιδάση, αµινοπεπτιδάση (παράγονται από το πάγ-κρεας. Η αµινοπεπτιδάση και από το λεπτό έντερο) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ιάσπαση αµύλου και γλυκογόνου σε µικρότερες αλυσίδες ιάσπαση πρωτεϊνών σε µικρότερες πολυπεπτιδικές αλυσίδες 1. ιάσπαση των αλυσίδων αµύλου και γλυκογόνου σε µαλτόζη. 2. ιάσπαση των λιπών σε µονογλυκερίδια, γλυκερόλη και λιπαρά οξέα. 3. ιάσπαση των πολυπεπτιδικών αλυσίδων σε διπεπτίδια και αµινοξέα. ΕΛΙΚΩ ΕΣ ΕΝΤΕΡΟ 1. Μαλτάση, λακτάση, σακχαράση (παράγονται από τα κύτταρα του επιθηλίου των λαχνών) 2. ιπεπτιδάσες ιάσπαση δισακχαριτών σε γλυκόζη, γαλακτόζη και φρουκτόζη. ιάσπαση µικρών πεπτιδικών αλυσίδων σε αµινοξέα ΠΑΧΥ ΕΝΤΕΡΟ Επαναρρόφηση νερού και δηµιουργία κοπράνων Σηµείωση: Η χολή δεν περιέχει ένζυµα. Ο ρόλος της είναι να γαλακτοµατοποιεί τα λίπη έτσι που να διευκολύνεται η δράση της παγκρεατικής λιπάσης.
18 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Καθηµερινά απορροφώνται από το έντερο περίπου 9 λίτρα χυµού που περιέχει θρεπτικά συστατικά. Στον ενήλικα το 1,5 λίτρο, από αυτά τα 9 λίτρα, αποτελεί την ποσότητα των υγρών που παίρνει µε την τροφή του, ενώ τα υπόλοιπα 7,5 λίτρα είναι το σύνολο των εκκρίσεων που παράγονται στα διάφορα µέρη του πεπτικού συστήµατος. Το λεπτό έντερο για να ανταποκριθεί στο ρυθµό που απαιτούν οι θρεπτικές ανάγκες του οργανισµού, έχει αναπτύξει µεγάλη επιφάνεια επαφής (περίπου 250 τ.µ.) µε τον εντερικό χυµό µε το σχηµατισµό των πτυχών, λαχνών και µικρολαχνών, η οποία αυξάνει σηµαντικά την απορροφητικότητά του. Από τα επιθηλιακά κύτταρα του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου τα απορροφώµενα συστατικά είτε περνούν στο αγγειακό σύστηµα, από όπου και µεταφέρονται προς το συκώτι µέσω της πυλαίας φλέβας, είτε περνούν στο λεµφικό σύστηµα των λεµφαγγείων. Τελικά, από το λεπτό έντερο απορροφώνται ηµερησίως τα 8,5 από τα 9 συνολικά λίτρα νερού, ενώ από την ειλεοκολική βαλβίδα περνούν προς το παχύ έντερο 500-800 ml πυκνόρρευστου χυµού, από τα οποία ένα ακόµη ποσοστό θα απορροφηθεί εδώ, ενώ το υπόλοιπο θα αποβληθεί (κόπρανα). Η απορρόφηση των Σακχάρων και των Αµινοξέων Η απορρόφηση τους γίνεται µε ενεργητική µεταφορά. Τη µεταφορά αναλαµβάνουν κατάλληλα πρωτεϊνικά µόρια (φορείς) που βρίσκονται πάνω στην κυτταρική µεµβράνη των επιθηλιακών κυττάρων του λεπτού εντέρου. Η µεταφορά των αµινοξέων και σακχάρων συνδυάζεται µε ταυτόχρονη ισοδύναµη (1:1) µεταφορά ιόντων νατρίου. Από το εσωτερικό επιθήλιο, τα σάκχαρα και τα αµινοξέα, όπως και ιόντα νατρίου, περνάνε στο αίµα. Η απορρόφηση των Λιπών Τα λιπαρά οξέα και τα µονογλυκερίδια που προέρχονται από τη διάσπαση των λιπών απορροφώνται από το ανώτερο τµήµα του λεπτού εντέρου µε παθητική διάχυση.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 19 Στη συνέχεια, µέσα στα επιθηλιακά κύτταρα τα λιπαρά οξέα θα επανασυνδεθούν σε τριγλυκερίδια. Αυτή η περίεργη σε πρώτη φάση αποικοδόµηση και ανασύνθεση των λιπών γίνεται για να εξασφαλιστεί η απαραίτητη διαφορά συγκέντρωσης ανάµεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό (αυλός) περιβάλλον των κυττάρων. Τέλος, τα νεοσχηµατισθέντα λίπη µε την ανάµειξή τους µέσα στο κύτταρο µε χοληστερόλη και µε µια λιποπρωτεΐνη θα σχηµατίσουν µικρά σφαιρίδια, τα χυλοµικρά, τα οποία θα περάσουν στην κυκλοφορία µε το λεµφικό σύστηµα. Πίνακας 5 Απορρόφηση των προϊόντων της πέψης ΠΡΟΪΟΝΤΑ Μονοσακχαρίτες (γλυκόζη, γαλακτόζη, φρουκτόζη) ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Απορροφώνται µε ενεργητική µεταφορά µέσω των επιθηλιακών κυττάρων του λεπτού εντέρου και µε διάχυση εισέρχονται στην πυλαία φλέβα η οποία τους µεταφέρει στο ήπαρ. Λιπαρά οξέα, µονογλυκερίδια, γλυκερίνη Τα λιπαρά οξέα απορροφούνται µε διάχυση µέσω των επιθηλιακών κυττάρων του λεπτού εντέρου. Τα µονογλυκερίδια επίσης απορροφούνται µε διάχυση και στο εντερικό επιθήλιο γίνεται επανασύνθεση των τριγλυκεριδίων. Αυτά αναµιγνύονται µε άλλες ουσίες και µετατρέπονται σε µικρά σφαιρίδια, τα χυλοµικρά. Τα χυλοµικρά διαχέονται στο λεµφικό σύστηµα που τα µεταφέρει στους ιστούς. Αµινοξέα Τα αµινοξέα απορροφούνται µε ενεργητική µεταφορά από τα επιθηλιακά κύτταρα του λεπτού εντέρου και µε διάχυση εισέρχονται στο αίµα µε το οποίο στη συνέχεια µεταφέρονται στους ιστούς.
20 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Βιταµίνες Είναι οργανικές ουσίες απαραίτητες για την καλή λειτουργία του οργανισµού και σε τελική ανάλυση για την ίδια τη ζωή. Αποβιταµίνωση ή αβιταµίνωση είναι η ανεπάρκεια στην παροχή µιας βιταµίνης για παρατεταµένα χρονικά διαστήµατα. Η αβιταµίνωση οδηγεί στην εκδήλωση µιας ή περισσότερων διαταραχών που είναι γνωστές σαν ασθένειες από αβιταµίνωση. Ο ανθρώπινος οργανισµός δεν συνθέτει ο ίδιος τις βιταµίνες, εκτός από ορισµένες, όπως η βιταµίνη Κ (συντίθεται στο σώµα σαν αποτέλεσµα της βακτηριακής δράσης στο έντερο) και η βιταµίνη D (συντίθεται από µια προβιταµίνη που υπάρχει στα κύτταρα του δέρµατος µε την επίδραση των υπεριωδών ακτίνων του ήλιου). Οι τροφές που παίρνουµε δεν έχουν όλες την ίδια περιεκτικότητα σε βιταµίνες. Γι αυτό µια πλήρης διατροφή από πλευράς πρόσληψης βιταµινών απαιτεί ποικιλία τροφών. Πίνακας 6 Βιταµίνες: πηγές και αβιταµινώσεις
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 21 Λεξιλόγιο Πέψη Μηχανική πέψη Χηµική πέψη Γαστρεντερικός σωλήνας Νεογιλά δόντια Τοµείς Κυνόδοντες Προγόµφιοι Γοµφίοι Μύλη Αδαµαντίνη Οδοντίνη Πολφός Υπερώα Αµυγδαλές Παρωτιδικοί Υπογνάθιοι Υπογλώσσιοι Μουκίνη Λυσοζύµη Πτυαλίνη Τερηδόνα Ουλίτιδα Επιγλωττίδα ιάφραγµα Βλεννογόνος Βλωµός Αντανακλαστικό κατάποσης Οισοφάγος Περισταλτικό κύµα Οισοφαγικό ή καρδιακό στόµιο Πυλωρικό στόµιο Γαστρίνη Χολοκυστοκινίνη Εκκριµατίνη ή σεκρετίνη Γαστρικό υγρό Πεψινογόνο Ενδογενής παράγοντας
22 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Γαστρικό έλκος ωδεκαδάκτυλο Ελικώδες έντερο Νηστίδα Ειλεός Μεσεντέριο Φύµα του Vater Χοληδόχος ή χοληφόρος πόρος Παγκρεατικός πόρος Λάχνες Εντερικό υγρό Τυφλό Σκωληκοειδής απόφυση Απευθυσµένο Πάγκρεας Ενδοκρινής µοίρα Ινσουλίνη Γλυκαγόνη Εξωκρινής µοίρα Παγκρεατικό υγρό Παγκρεατική αµυλάση Όξινα ανθρακικά άλατα Ήπαρ Γλυκονεογένεση Χοληδόχος κύστη Χολερυθρίνη Ηπατική αρτηρία Πυλαία φλέβα Χολολιθίαση Αποφρακτικός ίκτερος Ίκτερος Γαστρίνη Εντερογαστρίνη Πεψίνη Θρυψίνη Λεκιθίνη Γαλακτοµατοποίηση Χυλοµικρά Αποβιταµίνωση ή αβιταµίνωση
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 23 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Ο οδοντικός τύπος του ανθρώπου είναι: Α. x 2 Β. x 2 Γ. x 2. x 2 Ε. x 2 2. Λιπάση παράγεται στο Α. Λ Β. Μ Γ. Ν. Ξ 3. Η χολή παράγεται στο Α. Λ Β. Μ Γ. Ν. Ξ 4. Ένζυµα για την πέψη των πρωτεϊνικών ουσιών παράγονται στο Α. Λ Β. Μ Γ. Ν. Ξ 5. Ποια από τις πιο κάτω ουσίες αποκλείεται να είναι τελικό προϊόν της πέψης στο ΠΣ του ανθρώπου; Α. λιπαρό οξύ Β. αµινοξύ Γ. γλυκόζη. µονογλυκερίδιο Ε. γλυκογόνο. 6. Το πεψινογόνο, το θρυψινογόνο και προκαρβοξυπεπτιδάση είναι αντίστοιχα ένζυµα των Α. παγκρεατικού- εντερικού- γαστρικού υγρού Β. εντερικού- γαστρικού- παγκρεατικού υγρού Γ. παγκρεατικού- γαστρικού- εντερικού υγρού. γαστρικού- παγκρεατικού- παγκρεατικού υγρού Ε. γαστρικού- παγκρεατικού- εντερικού υγρού 7. Τα προϊόντα διάσπασης µιας ουσίας είναι η γλυκόζη και η φρουκτόζη και η ουσία από την οποία προέκυψαν έχει υποστεί πέψη (α) στο στόµα (β) στο δωδεκαδάκτυλο (γ) στο στοµάχι (δ) στο ελικώδες έντερο
24 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 8. Στο σχεδιάγραµµα φαίνονται τα εκκριτικά κύτταρα ενός πολυκύτταρου αδένα του βλεννογόνου του στοµαχιού. Η βλέννα, που προστατεύει το βλεννογόνο από τη δράση του HCl, παράγεται στα κύτταρα Α. α Β. β Γ. γ. α, γ Ε. β, γ 9. Ζητείται το λάθος που αφορά µια από τις διαφορές στοµαχιού- λεπτού εντέρου Α. Το στοµάχι έχει όξινο περιβάλλον- το λεπτό έντερο αλκαλικό Β. Στο στοµάχι αρχίζει η πέψη των πρωτεϊνών- στο λεπτό έντερο των λιπών Γ. Το στοµάχι έχει µυϊκό χιτώνα δίστιβο- το λεπτό έντερο τρίστιβο. Στο στοµάχι δε γίνεται απορρόφηση- στο έντερο γίνεται απορρόφηση ουσιών Ε. Η χολή δε χύνεται στο στοµάχι- χύνεται στο έντερο. 10.Ποιο από τα πιο κάτω που αναφέρονται στη χολή είναι λάθος; (α) Περιέχει ένζυµα χρήσιµα στη διάσπαση των λιπών (β) παράγεται στο συκώτι και χύνεται στο φύµα του Φάτερ (γ) Συµβάλλει στη γαλακτοµατοποίηση των λιπών (δ) Περιέχει χολερυθρίνη, άχρηστη ουσία που θα αποβληθεί µε το πεπτικό σύστηµα. 11.Ποια από τις πιο κάτω ουσίες δεν έχει σχέση µε την πέψη, απορρόφηση ή ανοικοδόµηση λιπών; Α. χολικά άλατα Β. χοληστερόλη Γ. λεκιθίνη. χυλοµικρά Ε. παγκρεατικό πρωτεολυτικό ένζυµο 12.Μια λιποδιαλυτή βιταµίνη αναµένουµε ότι θα πρέπει να απορροφηθεί (α) αφού υποστεί πέψη (β) µε τη βοήθεια του αίµατος (γ) όπως και τα λίπη (δ) και θα καταλήξει στα χοληφόρα αγγεία. 13.Οι ουσίες που απορροφώνται στις λάχνες µε ενεργητική µεταφορά (α) καταλήγουν στο αίµα (β) µεταφέρονται στη λέµφο (γ) φτάνουν στο συκώτι (δ) δέχονται τη δράση ενζύµων για να πάθουν υδρόλυση.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 25 14.Ποιο από τα πιο κάτω δεν έχει κανένα ρόλο στη λειτουργία του ΠΣ; Α. η σταφυλή και η επιγλωττίδα Β. η ΑΤΡ Γ. το καρδιακό στόµιο και το συκώτι. ο πυλωρός και το κατιόν κόλο Ε. τα νησίδια του Langerhans. 15.Ποιός από τους πιο κάτω συνδυασµούς δίνει τον τόπο σύνθεσης της προθροµβίνης και την απαραίτητη για το σχηµατισµό της βιταµίνη; Α. πλάσµα αίµατος-κ Β. συκώτι-κ Γ. δέρµα- Α. δέρµα-d Ε. αιµοπετάλια-κ 18.Η πύλη του ήπατος, που βρίσκεται στην κάτω επιφάνειά του, αποτελεί είσοδο και έξοδο διαφόρων αγγείων και αγωγών. Από αυτήν εξέρχονται: 1. η ηπατική αρτηρία 2. η πυλαία φλέβα 3. η ηπατική φλέβα 4. ο κοινός ηπατικός πόρος 19.Ο πίνακας αναφέρεται σε ουσίες του πεπτικού συστήµατος, στον τόπο παραγωγής τους και στη δράση τους κατά τη διαδικασία της πέψης. Ποια απ όσα αναφέρονται στον πίνακα είναι ορθά; ουσίες τόπος παραγωγής τους τι διασπούν προϊόντα διάσπασης 1. θρυψίνη εξωκρινής µοίρα πολυπεπτίδια ολιγοπεπτίδια παγκρέατος µικροπεπτίδια 2. µαλτάση εξωκρινής µοίρα µαλτόζη Γλυκόζη παγκρέατος 3. αµυλάση σιελογόνοι αδένες άµυλο µικρότερα πολυµερή 4. χολή Συκώτι τριγλυκερίδια µονογλυκερίδια και λιπαρά οξέα
26 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 20.Σε όσα αναφέρονται στον πίνακα για τα διάφορα ένζυµα της πέψης κάπου υπάρχει ένα λάθος. Σε ποιο από τα Α-Ε βρίσκεται; ένζυµο που τόπος τι διασπά παράγεται δράσης Α. καρβοξυπεπτιδάση πάγκρεας λεπτό πολυπεπτίδια έντερο Β. αµυλάση σιελογόνοι στοµάχι Άµυλο αδένες πάγκρεας λεπτό έντερο Γ. Χυµοθρυψίνη πάγκρεας Λεπτό Πολυπεπτίδια έντερο. Λιπάση πάγκρεας Λεπτό τριγλυκερίδια έντερο Ε. Πεψίνη στοµάχι στοµάχι Πρωτείνες 22.Τα χοληφόρα αγγεία των λαχνών του λεπτού εντέρου µπορούν να περιέχουν: Α. αίµα πλούσιο σε γλυκόζη Β. αίµα πλούσιο σε λιπαρά οξέα Γ. λέµφο πλούσια σε λιπαρά οξέα. λέµφο πλούσια σε αµινοξέα Ε. λέµφο πλούσια σε γλυκόζη. 23.Ο πίνακας αναφέρεται σε ουσίες που έχουν σχέση µε την πέψη. Σε ποια από τα µέρη του 1-4 δεν είναι όλες οι δηλώσεις ορθές; πεψίνη πτυαλίνη λιπάση Χολή 1. Λειτουργεί σε όξινο περιβάλλον 2. Υδρολύει το κολλαγόνο 3. Παράγεται στο στοµάχι 4. ιασπά πεπτιδικούς δεσµούς Βρίσκεται στο σάλιο ρα κύρια στη στοµατική κοιλότητα Σε όξινο περιβάλλον αδρανοποιείται ιασπά πολυσακχαρίτες Υδρολύει τα τριγλυκερίδια Στο µόριό της περιέχει αµινοξέα Παράγεται στο πάγκρεας Αποθηκεύεται στη χοληδόχο κύστη Παράγεται στα ηπατικά λοβία Περιέχει χολερυθρίνη εν έχει ενζυµατική δράση Υδρολύει λιπαρές ενώσεις
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 27 24. ιαφορές του λεπτού από το παχύ έντερο είναι: Λεπτό παχύ 1. Πτυχές και λάχνες Όχι πτυχές ή λάχνες 2. Γίνεται πέψη και εν γίνεται πέψη ούτε απορρόφηση ουσιών απορρόφηση ουσιών 3. εν υπάρχει δράση υπάρχει δράση βακτηρίων βακτηρίων 4. Περιέχονται οργανικές εν περιέχονται ουσίες οργανικές ουσίες 25.Ποια από τις παρακάτω λειτουργίες δεν επιτελείται στο συκώτι; 1. Παραγωγή γλυκογόνου από γλυκόζη 2. Παραγωγή χολής 3. Σχηµατισµός ουρίας 4. Σύνθεση πρωτεϊνών, π.χ. ινωδογόνου, προθροµβίνης κ.α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Ολυµπιάδων 26.Η κυτταρίνη δεν υδρολύεται στο πεπτικό σύστηµα του ανθρώπου, είναι όµως χρήσιµη γιατί: Α. βοηθά στη γαλακτωµατοποίηση των λιπαρών ουσιών Β. είναι πηγή βιταµίνης C Γ. αποθηκεύεται, ως εφεδρικό υλικό, στο συκώτι. αυξάνει την κινητικότητα του λεπτού εντέρου Ε. περιέχει σίδηρο, που είναι χρήσιµος στην παραγωγή της αιµοσφαιρίνης. 27.Η γλυκοπρωτεΐνη του σάλιου η οποία προστατεύει τις εσωτερικές µεµβράνες της στοµατικής κοιλότητας και λιπαίνει την τροφή ονοµάζεται: Α. α-αµυλάση Β. πτυαλίνη Γ. µουκίνη. λυσοζύµη Ε. µαλτόζη
28 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 28.Σε όσα αναφέρονται στον πίνακα για τα διάφορα ένζυµα της πέψης κάπου υπάρχει ένα λάθος. Σε ποιο από τα α-ε βρίσκεται; Ένζυµο Πού Τόπος Τι διασπά παράγεται δράσης Α Καρβοξυπεπτιδάση πάγκρεας λεπτό πολυπεπτίδια έντερο Β Αµυλάση σιελογόνοι στοµάχι άµυλο αδένες λεπτό πάγκρεας έντερο Γ Χυµοθρυψίνη πάγκρεας λεπτό πολυπεπτίδια έντερο Λιπάση πάγκρεας λεπτό τριγλυκερίδια έντερο Ε Πεψίνη στοµάχι στοµάχι πρωτεΐνες 29.Το σχήµα παριστάνει ένα από τους πολλούς αδένες που βρίσκονται στο στοµάχι. Ποια από τις πιο κάτω ουσίες παράγονται από τα κύτταρα Α του αδένα; Α. βλέννα Β. υδροχλωρικό οξύ Γ. αµυλάση. πεψινογόνο Ε. θρυψίνη 30.Ποια από τις πιο κάτω ουσίες δεν βρίσκεται στο γαστρικό υγρό; Α. υδροχλωρικό οξύ Β. ενδογενής παράγοντας Γ. θρυψίνη. πεψίνη Ε. Βλέννα 31.Ποιο από τα παρακάτω δε σχετίζεται µε το σάλιο; Α. η άµυνα του οργανισµού Β. η κατάποση Γ. η πέψη των πρωτεϊνών. η πέψη των υδατανθράκων Ε. όλα τα πιο πάνω
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 29 32.Η µεγάλη απορροφητικότητα του εντέρου οφείλεται: Α. στις λάχνες και στις µικρολάχνες των πτυχών του βλεννογόνου Β. στις πτυχές, στις λάχνες και στις µικρολάχνες που διαθέτουν ένζυµα Γ. στις πτυχές, στις λάχνες και στις µικρολάχνες του βλεννογόνου. στο µήκος του και στη διάµετρό του Ε. στη µεγάλη διάµετρο του γαστρεντερικού σωλήνα 33.Οι στιβάδες του γαστρεντερικού σωλήνα, από έξω προς τα µέσα, είναι: Α. ορογόνος, µυϊκός, υποβλεννογόνιος, βλεννογόνος Β. βλεννογόνος, υποβλεννογόνιος, µυϊκός, ορογόνος Γ. ορογόνος, υποβλεννογόνιος, µυϊκός, βλεννογόνος. βλεννογόνος, ορογόνος, υποβλεννογόνιος, µυϊκός Ε. υποβλεννογόνιος, βλεννογόνος, ορογόνος, µυϊκός 34.Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι τµήµα του παχέος εντέρου; Α. το δωδεκαδάκτυλο Β. το τυφλό και το κόλο Γ. το ορθό. ο πρωκτός Ε. το σιγµοειδές 35.Το πάγκρεας έχει µεγάλη σηµασία για την πέψη, διότι: Α. εκκρίνει το ΝαΗCΟ 3, που ρυθµίζει το pη του εντέρου Β. εκκρίνει ένζυµα που διασπούν πρωτεΐνες, λίπη και υδατάνθρακες. Γ. διατηρεί τη ρευστότητα του εντερικού χυλού.. ισχύουν τα α και β. Ε. ισχύουν τα α, β και γ 36.Ποια από τις παρακάτω ουσίες δεν είναι συστατικό της χολής; Α. νερό Β. χολοχρωστικές και χοληστερόλη Γ. χολοκυστοκινίνη. χολικά άλατα και λεκιθίνη Ε. διάφορα άλατα
30 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 37.Πού γίνεται η πέψη των λιπών; Α. στο λεπτό έντερο Β. στο λεπτό και στο παχύ έντερο Γ. κυρίως στο λεπτό έντερο. στο στοµάχι Ε. στο κόλον 38.Η κυτταρίνη δεν υδρολύεται στο πεπτικό σύστηµα του ανθρώπου, είναι όµως χρήσιµη, επειδή: Α. Βοηθά στη γαλακτοµατοποίηση των λιπαρών ουσιών Β. Είναι πηγή βιταµίνης C Γ. Αποθηκεύεται, ως εφεδρικό υλικό, στο συκώτι. Αυξάνει την κινητικότητα του εντέρου Ε. Περιέχει σίδηρο, που είναι χρήσιµος στην παραγωγή της αιµοσφαιρίνης. 39.Ποιος από τους συνδυασµούς (Α-Ε) αντιπροσωπεύει τα µέρη του δοντιού µε τη σειρά που αυτά αναφέρονται πιο κάτω; Πολφική κοιλότητα Οστεΐνη Αδαµαντίνη Μύλη Οδοντίνη Α. 4, 7, 3, 1, 2 Β. 4, 7, 2, 1, 3 Γ. 4, 7, 2, 5, 3. 5, 7, 2, 1, 3 Ε. 5, 7, 3, 1, 2. 40.Σε όσα αναφέρονται στον πίνακα για τα διάφορα ένζυµα της πέψης κάπου υπάρχει ένα λάθος. Σε ποιο από τα Α-Ε βρίσκεται; Ένζυµο Τόπος Τόπος δράσης Υδρολύει παραγωγής Α Λιπάση Πάγκρεας ωδεκαδάκτυλο Λίπη Β Πεψίνη Στοµάχι Στοµάχι Πρωτεΐνες Γ Α-αµυλάση Σιελογόνοι Στόµα Γλυκογόνο αδένες Αµινοπεπτιδάση Στοµάχι ωδεκαδάκτυλο Πολυπεπτίδια Ε Χυµοθρυψίνη Πάγκρεας ωδεκαδάκτυλο Πολυπεπτίδια
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 31 41.Το σχήµα παριστάνει γαστρικό αδένα του στοµάχου. Τα κύτταρα Α είναι οξυντικά κύτταρα. Ποιες από τις πιο κάτω ουσίες παράγονται από τα κύτταρα αυτά του αδένα; Α. Βλέννα και Υδροχλωρικό οξύ Β. Υδροχλωρικό οξύ και ενδογενής παράγοντας Γ. Υδροχλωρικό οξύ και πεψινογόνο. Υδροχλωρικό οξύ και πεψίνη Ε. Βλέννα και ενδογενής παράγοντας 42.Η πεψίνη παράγεται αρχικά σε ανενεργό µορφή επειδή: Α. Χρειάζεται το υδροχλωρικό οξύ για να καταστεί ενεργός Β. Με αυτό τον τρόπο διευκολύνεται η πέψη των πρωτεϊνών Γ. Μπορεί να υποστούν βλάβη τα κύτταρα που την παράγουν. Υδρολύει τα λίπη Ε. Μπορεί να διαλύεται πιο εύκολα στο γαστρικό υγρό 43.Ποια από τις πιο κάτω διεργασίες ΕΝ συντελείται στο ήπαρ; Α. Κυτταρική αναπνοή Β. Παραγωγή ουρίας Γ. Παραγωγή χολής. Αποτοξίνωση επικίνδυνων ουσιών Ε. Αιµοποίηση καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόµου 44.Η γαστρίνη είναι ορµόνη που: Α. ίνει την ευκαιρία στο δωδεκαδάκτυλο να ολοκληρώσει τις διεργασίες που γίνονται εκεί Β. Ελέγχει την έκκριση του γαστρικού υγρού Γ. ιεγείρει το πάγκρεας για την παραγωγή των ενζύµων του. ιεγείρει το πάγκρεας για την παραγωγή όξινου ανθρακικού νατρίου Ε. Προκαλεί σύσπαση της χοληδόχου κύστης
32 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ερωτήσεις Σωστό-Λάθος 1. Το ήπαρ θεωρείται ένας από τους εξωκρινείς αδένες του πεπτικού συστήµατος. 2. Ο επιµήκης µυϊκός ιστός βρίσκεται εσωτερικά του κυκλικού στον οισοφάγο. 3. Η βλέννα του πεπτικού συστήµατος παράγεται από τον ορογόνο χιτώνα. 4. Η µαλακή υπερώα συµβάλλει στην αίσθηση της γεύσης. 5. Η οδοντοστοιχία της άνω γνάθου περιλαµβάνει κατά το ήµισυ 2 κοπτήρες, 1 κυνόδοντα, 3 προγόµφιους και 3 γοµφίους. 6. Η αδαµαντίνη περιβάλλεται από την οστεΐνη. 7. Τα νεογιλά δόντια είναι 22. 8. Η παραγωγή σίελου ενεργοποιείται από νευρικό αντανακλαστικό. 9. Η µουκίνη και η λυσοζύµη είναι ένζυµα της στοµατικής κοιλότητας. 10.Η α-αµυλάση υδρολύει άµυλο και γλυκογόνο σε µαλτόζες. 11.Η ουλίτιδα είναι δυνατόν να αποκαλύψει τις ρίζες των δοντιών. 12.Η επιγλωττίδα αποµονώνει το λάρυγγα από τον οισοφάγο. 13.Το αντανακλαστικό της κατάποσης αρχίζει µε την είσοδο της τροφής στη στοµατική κοιλότητα. 14.Η κατάποση σε όλο τον οισοφάγο δεν ελέγχεται από τη θέλησή µας. 15.Ο ενδογενής παράγοντας παράγεται στα οξυντικά κύτταρα του στοµάχου. 16.Η έκκριση της πεψίνης ελέγχεται από µηχανισµό θετικής ανάδρασης. 17.Η δράση της α-αµυλάσης της στοµατικής κοιλότητας συνεχίζεται στο λεπτό έντερο µε τη βοήθεια της παγκρεατικής αµυλάσης. 18.Το έλκος στοµάχου οφείλεται συνήθως σε ανθεκτικά βακτήρια. 19.Η εκκριτική δραστηριότητα του στοµάχου ελέγχεται από εγκεφαλικά κέντρα και ορµονικά σήµατα. 20.Το παχύ έντερο εκκρίνει προστατευτική αντιβακτηριακή βλέννα. 21.Η έκκριση του παγκρεατικού υγρού ελέγχεται µόνο από την χολοκυστοκινίνη.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 33 22.Στο ήπαρ γίνεται γλυκονεογένεση, αποτοξίνωση και παραγωγή ινωδογόνου. 23.Η χολή περιέχει και εκκρίνει τα χολικά ένζυµα. 24.Ο χοληδόχος αγωγός καταλήγει στο φύµα του Vater. 25.Η εντερογαστρίνη ονοµάζεται και παγκρεοζυµίνη. 26.Η σεκρετίνη εκκρίνεται από το στοµάχι και ενεργοποιεί την γαστρίνη. 27.Η λακτάση περιέχεται στο παγκρεατικό υγρό. 28.Η µαλτάση εκκρίνεται από τις εντερικές λάχνες και δίνει δύο µόρια γλυκόζης. 29.Οι καρβοξυπεπτιδάσες ενεργοποιούνται παρουσία της εντεροκινάσης. 30.Οι αµινοπεπτιδάσες ελαττώνουν τον αριθµό των αµινοξέων σε µικρά πεπτίδια κατά ένα και παράγονται από όλο το µήκος του λεπτού εντέρου. 31. ιάφορα µονογλυκερίδια παράγονται από την δράση της λιπάσης. 32.Κάθε λάχνη φέρει δύο λεµφοφόρα αγγεία. 33.Κάθε θρεπτική ουσία πρέπει να διαπεράσει δύο διαφορετικές στιβάδες κυττάρων για να απορροφηθεί από το κυκλοφορικό σύστηµα. 34.Η φρουκτόζη κι οι βιταµίνες απορροφούνται ενεργητικά από το εντερικό επιθήλιο. 35.Απαραίτητα για την απορρόφηση µερικών µορίων είναι τα ιόντα ασβεστίου. 36.Τα κορεσµένα λιπαρά οξέα εισέρχονται στα τριχοειδή αγγεία ως χυλοµικρά. 37.Η φυσιολογική χλωρίδα του παχέος εντέρου παράγει τη βιταµίνη εκείνη που είναι απαραίτητη για την πήξη του αίµατος.
34 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ερωτήσεις ανοικτού τύπου 1. Το διάγραµµα παρουσιάζει απλουστευµένο ανθρώπινο πεπτικό σύστηµα. Να ονοµάσετε τα µέρη µε αριθµό 1-8. 2. Σε ποιο µέρος του πεπτικού συστήµατος παράγεται η καθεµιά από τις ακόλουθες ουσίες; α-αµυλάση, µαλτάση, λακτάση, ενδογενής παράγοντας. 3. Να περιγράψετε τη διαδικασία πέψης των πρωτεϊνικών µορίων που λαµβάνονται µε τις τροφές, προχωρώντας κατά µήκος της πεπτικής συσκευής. Η αναφορά σας στα σχετικά ένζυµα και στη θέση παραγωγής τους είναι απαραίτητη. 4. Να ονοµάσετε τα τελικά προϊόντα της πέψης των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων. Να εξηγήσετε πώς αυτά απορροφούνται και να ονοµάσετε το αγγείο µε το οποίο µεταφέρονται στο συκώτι. 5. Να δώσετε δύο λόγους για τους οποίους η βλέννα που εκκρίνεται από τους βλεννογόνους της πεπτικής συσκευής είναι απαραίτητη. 6. Πού παράγεται και ποιος είναι ο ρόλος της πεψίνης στη διαδικασία της πέψης; 7. Να αναφέρετε µια ορµόνη του γαστρεντερικού σωλήνα που έχει σχέση µε τη χολή. Πού παράγεται και ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος της; 8. Ποια συµβουλή θα δώσετε σε άτοµο από το οποίο έχει αφαιρεθεί το όργανο στο οποίο αποθηκεύεται η χολή;
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 35 9. Τι θα συµβεί σε έναν άνθρωπο αν ο χοληδόχος πόρος κλείσει από µία µικρή πέτρα που δηµιουργήθηκε στη χοληδόχο κύστη; 10.Τι περιλαµβάνει η επεξεργασία των τροφών στην στοµατική κοιλότητα; 11.Πώς συνδέονται ο οισοφάγος µε το στοµάχι, το στοµάχι µε το δωδεκαδάκτυλο και το λεπτό έντερο µε το παχύ έντερο; 12.Με ποιο τρόπο έχει εξασφαλιστεί η τεράστια απορροφητική επιφάνεια στο λεπτό έντερο και ποια είναι η σηµασία της; 13.Ποια ένζυµα περιέχει το παγκρεατικό υγρό και από τι διεγείρεται η έκκρισή του; 14.Τι είναι το φαινόµενο της γαλακτοµατοποίησης στην πέψη; 15.Πού παράγεται η εντεροκινάση και ποιος είναι ο ρόλος της; 16.Ποιος είναι ο ρόλος των χολικών αλάτων και πως εξασφαλίζεται η επάρκειά τους στο λεπτό έντερο; 17.Ποιος είναι ο µηχανισµός παραγωγής της χολής και ποια είναι η διαδροµή που ακολουθεί µέχρι το όργανο δράσης της; 18.Ποια είναι η αιτία του αποφρακτικού ίκτερου; 19.Ποια είδη αυτόµατων κινήσεων πραγµατοποιούνται στο στοµάχι, στο λεπτό έντερο και στο παχύ έντερο και ποιος είναι ο ρόλος τους; 20. Ονοµάστε τρία είδη ενζύµων που διασπούν πρωτεΐνες και τρία είδη ενζύµων που διασπούν σάκχαρα. 21. Περιγράψετε τη διαδικασία πέψης των λιπαρών ουσιών και τον τρόπο απορρόφησης των προϊόντων πέψης (των λιπαρών ουσιών), από τις εντερικές λάχνες για να περάσουν στην κυκλοφορία του αίµατος. 22. Πού παράγονται και ποιος είναι ο ρόλος των ακολούθων στη διαδικασία της πέψης; Χολή, λιπάση, πτυαλίνη, αµινοπεπτιδάση. 23. Κατά την πέψη και απορρόφηση των τροφών γίνονται πολλές χηµικές αλλαγές. Για να διατηρείται ο οργανισµός σε καλή κατάσταση πρέπει όλες αυτές οι διεργασίες να είναι συντονισµένες και να γίνονται µε την κατάλληλη σειρά. Να αναφέρετε τρεις τρόπους µε τους οποίους ελέγχεται η έκκριση και η δράση των κατάλληλων ενζύµων.
36 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 24. Να περιγράψετε τη διαδικασία πέψης του αµύλου στον ανθρώπινο οργανισµό. Να αναφερθείτε στα σχετικά ένζυµα, στη θέση παραγωγής τους και στη δράση τους. Να εξηγήσετε τον τρόπο απορρόφησης των προϊόντων της πέψης του αµύλου. 25. Το σχήµα παρουσιάζει µέρος του ανθρώπινου πεπτικού συστήµατος. (α) Ονοµάστε τα µέρη µε τους αριθµούς 1-8 του σχήµατος. (β) Το Α στο σχήµα αποτελεί ποσότητα λιπαρής τροφής. Περιγράψετε όλη τη διαδικασία πέψης του λίπους που περιέχεται στην τροφή αυτή. (γ) ώστε το όνοµα της ορµόνης που βοηθά στην πέψη του λίπους, από πού εκκρίνεται και ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος της. (δ) Εξηγήστε πώς γίνεται η απορρόφηση των προϊόντων πέψης του λίπους στις εντερικές λάχνες µέχρι την είσοδό του στο κυκλοφορικό σύστηµα. (ε) Γράψετε τέσσερις λειτουργίες που γίνονται στα µέρη µε τον αριθµό 1 του σχήµατος. 26.(α) Ονοµάστε τα µέρη του πεπτικού συστήµατος που δείχνουν οι αριθµοί 1-10 στο σχήµα. (β) Εξηγήστε που ακριβώς βρίσκονται το καρδιακό στόµιο, ο πυλωρός, το φύµα του Vater και η ειλεοκολική βαλβίδα. (γ) Που παράγονται και ποιος είναι ο ρόλος των ακόλούθων στη διαδικασία της πέψης; Χολή, λιπάση, πτυαλίνη, αµινοπεπτιδάση. (δ) Εξηγήστε τον τρόπο απορρόφησης των αµινοξέων και των µονοσακχαριτών στις εντερικές λάχνες. 27. Αναφέρετε τις παθήσεις που εµφανίζονται σε περίπτωση ανεπάρκειας των Βιταµινών C, K, D.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 37 28. Να εξηγήσετε τον τρόπο απορρόφησης των υδατανθράκων, αµινοξέων και λιπαρών ουσιών από τα τοιχώµατα του λεπτού εντέρου. Πως µεταφέρονται τα πιο πάνω προϊόντα της πέψης µετά την απορρόφησή τους στην κυκλοφορία; 29.Η πέψη των πρωτεϊνών γίνεται σε διάφορα στάδια. Ποιο είναι το πλεονέκτηµα γι αυτή τη διαδικασία; Να αναφέρετε τα µέρη του πεπτικού σωλήνα στα οποία γίνεται η διάσπαση των πρωτεϊνών, τα ένζυµα που είναι υπεύθυνα και από που εκκρίνεται το καθένα. 45.Το σχήµα δείχνει την κυκλοφορία του αίµατος από και προς το συκώτι ενός φυσιολογικού ανθρώπου. Ι. Ονοµάστε τα αγγεία Α, Β, Γ,, και Ε του σχήµατος. ΙΙ. Ποιο από τα αγγεία Β, Γ και του σχήµατος πρέπει να περιέχει αίµα µε την: (α) µεγαλύτερη συγκέντρωση ουρίας (β) µεγαλύτερη συγκέντρωση αµινοξέων µετά από ένα γεύµα (γ) µικρότερη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (δ) µεγαλύτερη συγκέντρωση οξυγόνου (ε) µεγαλύτερη συγκέντρωση γλυκόζης µετά από πρόγευµα πλούσιο σε δηµητριακά;
38 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ερωτήσεις ανοικτού τύπου Εισαγωγικών-Ολυµπιάδων Εισαγωγικές 2000 Στο σχήµα φαίνεται το πεπτικό σύστηµα του ανθρώπου. α) Ονοµάστε τα µέρη του σχήµατος µε τους αριθµούς 1-16. β) Σε ποιο µέρος του πεπτικού συστήµατος παράγεται κάθε µία από τις ακόλουθες ουσίες και ποιος είναι ο ρόλος τους; Λιπάση, χολοκυστοκινίνη, θρυψίνη, διπεπτιδάση γ) Περιγράψτε τη διαδικασία πέψης των υδατανθράκων κατά µήκος της πεπτικής συσκευής αρχίζοντας από τη στοµατική κοιλότητα. Η αναφορά σας στα σχετικά ένζυµα και στη θέση παραγωγής τους είναι απαραίτητη. δ) Εξηγήστε πως γίνεται η απορρόφηση των προϊόντων της πέψης των υδατανθράκων, ώστε από το λεπτό έντερο να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίµατος.
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 39 Εισαγωγικές 2003 Το σχεδιάγραµµα παρουσιάζει τοµή ανθρώπινου πεπτικού συστήµατος. (α) Να ονοµάσετε τα µέρη Α Μ. (β) Να περιγράψετε τη διαδικασία πέψης του αµύλου στον ανθρώπινο οργανισµό αναφέροντας τα σχετικά ένζυµα, το µέρος παραγωγής τους και τη δράση τους. (γ) Πώς γίνεται η απορρόφηση των προϊόντων της πέψης του αµύλου; (δ) Να γράψετε τα είδη των µόνιµων δοντιών και το ρόλο του κάθε είδους. (ε) Να αναφέρετε µια διαταραχή που προκαλείται από την έλλειψη της καθεµιάς από τις βιταµίνες D και Κ. (στ) Γιατί οι ζωικές πρωτεΐνες έχουν µεγαλύτερη βιολογική αξία από τις φυτικές για τον οργανισµό µας; πέψη; (ζ) Ποιος είναι ο βασικός ρόλος της χολής σε σχέση µε την (η) Να γράψετε δύο προστατευτικούς µηχανισµούς του πεπτικού συστήµατος έναντι των µικροβίων και να εξηγήσετε τη δράση τους.
40 ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εισαγωγικές 2004 Τα σχεδιαγράµµατα δείχνουν τα είδη των δοντιών και τοµή δοντιού ενήλικα ανθρώπου. Να ονοµάσετε την οµάδα των δοντιών στην οποία ανήκει το καθένα από τα δόντια Α, Β, Γ και και να καθορίσετε το βασικό ρόλο του καθενός. Τι παριστάνουν οι αριθµοί 1-8; Εισαγωγικές 2005 Το σχεδιάγραµµα δείχνει µέρος του πεπτικού συστήµατος του ανθρώπου. α) Να γράψετε τι παριστάνουν οι αριθµοί 1-12. β) Να γράψετε τέσσερις λειτουργίες του οργάνου 12. γ) Να γράψετε δύο συστατικά της χολής και να αναφέρετε το ρόλο της στην πέψη των λιπών. δ) Πού παράγονται οι ορµόνες σεκρετίνη και χολοκυστοκινίνη και ποιος είναι ο ρόλος τους; ε) Ποιο υγρό παράγει το όργανο 5 και ποιο ρόλο παίζει το υγρό αυτό στην πέψη των υδατανθράκων;
ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 41 Ολυµπιάδα 2003 Α. Να γράψετε τα είδη των δοντιών Α, Β, Γ, και τα µέρη του δοντιού Ε Μ. Β. Πόσα δόντια έχει ένα παιδί 3 χρόνων; Γ. Ποιοι αδένες αφήνουν το έκκριµά τους στη στοµατική κοιλότητα και ποιο το αποτέλεσµα της πεπτικής τους δράσης;. Γιατί η τροφή στη στοµατική κοιλότητα πρέπει να µετατραπεί σε βλωµό; Ολυµπιάδα 2003 Α. Με τι αντιστοιχούν οι αριθµοί 1 4 στο πιο πάνω σχήµα; Β. Αν τα γράµµατα Α, Β και Γ αντιστοιχούν σε ορµόνες, να δώσετε τα ονόµατα και τη δράση των ορµονών αυτών. Γ. Να γράψετε τέσσερις λειτουργίες του οργάνου µε αριθµό 1.