Επαγγέλµατα που είναι αναγνωρισµένα ή θεωρούνται παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του πνεύµονα. ΜΠΙΤΕΡΝΑΣ ΜΙΧΑΗΛ Επικουρικός Ειδικός Παθολόγος Παθολογική Κλινική Γενικό Νοσοκοµείο Πέλλας-Έδεσσας
- Οι πρώτες επιστηµονικές παρατηρήσεις σχετικά µε νοσήµατα που εµφανίζονται σε µερικές τάξεις εργαζοµένων έγιναν µετά την Αναγέννηση. - Πρώτος ο George Bauer περιέγραψε το1555 το επαγγελµατικό νόσηµα που προέρχεται από την εισπνοή σκόνης ορυχείων χρυσού και αργύρου στα βουνά Erz της Κεντρικής Ευρώπης.
Στο τέλος του 19 ου αιώνα οι Harting και Hesse απέδειξαν ότι οι εργάτες µεταλλείων ανέπτυσσαν πνευµονική κακοήθεια ενώ ο Arnstein το 1913 επιβεβαίωσε ότι πρόκειται για πρωτοπαθή καρκίνο του πνεύµονα. Ακολούθησαν τις επόµενες δεκαετίες αναφορές συσχέτισης του καρκίνου του πνεύµονα µε το νικέλιο, τον άνθρακα, το χρώµιο και τον αµίαντο.
Υπολογίζεται πως περίπου το 10% του καρκίνου του πνεύµονα οφείλεται σε επαγγελµατική έκθεση. Όπως και στο κάπνισµα, έτσι και στην επαγγελµατική έκθεση, αναγνωρίζεται συσχέτιση µεταξύ της εκδήλωσης του καρκίνου και της διάρκειας και της έντασης της έκθεσης στον παράγοντα ή την ουσία.
Alberg AJ et al. Epidemiology of Lung Cancer. Chest. 2003
Η λανθάνουσα περίοδος από την έκθεση έως την εκδήλωση της πάθησης φτάνει ως και τα 40 χρόνια -Για τον καρκίνο του πνεύµονα ενοχοποιούνται τουλάχιστον δεκαοκτώ παράγοντες. - Από επιδηµιολογικές µελέτες ο κάθε επαγγελµατικός καρκινογόνος παράγοντας συνδέεται µε ένα ή δυο ιστολογικούς τύπους καρκίνου πνεύµονα. -Διάφοροι οργανισµοί έχουν ασχοληθεί µε την αξιολόγηση των καρκινογόνων ουσιών και έχουν διαµορφώσει συστήµατα κατάταξης τα οποία κατηγοριοποιούν τις ουσίες αυτές µε βάση το βαθµό επίδρασης τους στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα.
Η κατάταξη της IARC (International Agency for Research on Cancer) θεωρείται έως και σήµερα από τις πιο έγκυρες Καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 1) Πιθανώς καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 2A) Ενδεχοµένως καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 2B) Mή ταξινοµήσιµες ως καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 3) Πιθανώς µη καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 4) Clin Chest Med. 2012 December ; 33(4):. doi:10.1016/j.ccm.2012.07.001
ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Group 1) Φυσικοί παράγοντες Ιονίζουσα ακτινοβολία -α σωµατίδια (Ισότοπα: ουράνιο, ράδιο, ραδόνιο). -ακτινες γ -ακτίνες Χ Xηµικοί παράγοντες α. Ανόργανες ουσίες Μέταλλα β. Οργανικές ουσίες Υδρογονάνθρακες Αιθέρες γ. Ίνες: Αµίαντος
Α. ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΙΟΝΙΖΟΥΣΑ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ Όλοι οι τύποι ιονίζουσας ακτινοβολίας είναι καρκινογόνοι. Σχεδόν το 48% της ακτινοβολίας στην οποία εκτίθενται τα άτοµα στις ΗΠΑ, προέρχεται από ιατρικές παρεµβάσεις, ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από το ραδόνιο. α σωµατίδια Ραδόνιο: Φυσικό ραδιενεργό αέριο που βρίσκεται στα ορυχεία και ευθύνεται για την ανάπτυξη καρκίνου πνεύµονα στους µεταλλωρύχους καθώς και σε επεξεργαστές δοµικών υλικών και λατόµους. Ουράνιο: Χρησιµοποιείται κυρίως για την παραγωγή ατοµικής ενέργειας για ειρηνικούς και στρατιωτικούς σκοπούς, για την παραγωγή κεραµικών καθώς και στη χηµική βιοµηχανία.
Ιονίζουσα ακτινοβολία - ακτίνες χ και γ Το 2000 η ΙΑRC ταξινόµησε τις ακτίνες χ και γ ως καρκινογόνες για τον πνεύµονα, βασιζόµενη σε έρευνες που διεξήχθησαν σε ασθενείς οι οποίοι επέζησαν από την ατοµική βόµβα στη Χιροσίµα και Ναγκασάκι. Χρησιµοποιούνται στην ιατρική για διαγνωστικούς σκοπούς, π.χ. στην αξονική τοµογραφία, τη µαστογραφία, την ακτινοσκόπηση ή για θεραπευτικούς σκοπούς στην ακτινοθεραπεία (γραµµικοί επιταχυντές, κοβάλτιο 60), στην πυρηνική ιατρική (θεραπεία υπερθυρεοειδισµού µε ραδιενεργό Ιώδιο),καθώς µετά από εκποµπή ραδιοϊσοτόπων (εισπνοή τεχνιτίου 99 - σπινθηρογράφηµα πνευµόνων ). Clin Chest Med. Author manuscript; available in PMC 2013 December 30.
Β. ΧΗΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Β1. Ανόργανες ενώσεις µε κύριους εκπροσώπους τα µέταλλα. 1. Αρσενικό: Η καρκινογόνος δράση του διαπιστώθηκε όταν παρατηρήθηκε αύξηση του καρκίνου µετά από χρήση αρσενικούχων παρασιτοκτόνων στο ψέκασµα καπνού. Κινδυνεύουν οι εργάτες σε χυτήρια µολύβδου, χαλκού, ψευδάργυρου, οι µεταλλωρύχοι, οι εργάτες σε διυλιστήρια και βιοµηχανίες παραγωγής γυαλιού.
2. Νικέλιο: Διάφοροι τύποι νικελίου (χλωριούχο, θειικό κ.α.) συναντώνται στην κεραµική, την υαλουργία, τη γαλβανοπλαστική καθώς και στη χηµική βιοµηχανία. Αυξηµένος κίνδυνος παρατηρείται σε εργάτες εξόρυξης και εµπλουτισµού ορυκτού, σε χυτήρια νικελίου, παραγωγής κραµάτων και σε κατασκευαστές µπαταριών καδµίου- νικελίου.(χατζησταύρου et al. 2007) 3. Χρωµικά άλατα: Χρησιµοποιούνται στις επιµεταλλώσεις, στην παραγωγή χάλυβα, στο χρωµατισµό γυαλιού, στην επεξεργασία υφασµάτων κατά τη βαφή, στην βυρσοδεψία και ως οξειδωτικό.(doll et al. 1981). Οι εργάτες αλάτων χρωµίου παρουσιάζουν αυξηµένη συχνότητα εµφάνισης καρκίνου κατά τέσσερις έως τριάντα φορές.(χατζησταύρου et al. 2007).
4. Οξείδιο του σιδήρου: Ο σίδηρος σε υψηλές πυκνότητες µπορεί να είναι καρκινογόνος. Κίνδυνο διατρέχουν οι µεταλλωρύχοι αιµατίτη, οι εργάτες επεξεργασίας ασηµιού και άλλων µετάλλων. 5. Φθοριούχο ασβέστιο( Ορυκτό φθορίτης): Χρησιµοποιείται στην παραγωγή χάλυβα, αλουµινίου, στην κεραµική βιοµηχανία και στη χηµική βιοµηχανία. (Χατζησταύρου et al. 2007) 6. Μόλυβδος: Χρησιµοποιείται στην παραγωγή χρωµάτων, βαφών και αποτελεί συστατικό εκτυπωτικής µελάνης.
7. Κάδµιο: Κινδυνεύουν από ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα οι εργάτες παραγωγής και επεξεργασίας µετάλλου, οι εργάτες σε εργοστάσια εντοµοκτόνων, φωτογραφικών και φωσφοριζόντων υλικών.(spitz et al. 2006) 8. Βηρύλλιο: Χρησιµοποιείται για την κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων και στη βιοµηχανία πυραύλων και διαστηµικών εφαρµογών. Τα προϊόντα βηρυλλίου υπήρξαν οι πρώτοι µη ραδιενεργοί παράγοντες που βρέθηκε ότι προκαλούσαν καρκίνο του πνεύµονα µε την εισπνοή στα πειραµατόζωα (Samet et al. 2009). Αυξηµένο κίνδυνο παρουσιάζουν οι εργάτες επεξεργασίας και χρήσης βηρυλλίου, οι εργάτες αεροναυπηγικής και πυρηνικών αντιδραστήρων.
Μελέτες έδειξαν ότι η αυξηµένη συχνότητα καρκίνου του πνεύµονα δεν αφορά µόνο τους εργάτες των βιοµηχανιών αλλά και τον πληθυσµό που κατοικεί γύρω από τις βιοµηχανίες ή από τα ορυχεία εξόρυξης του βηρυλλίου. Προκαλεί συνήθως µικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύµονα και καρκίνο του πλακώδους επιθηλίου. Η λανθάνουσα περίοδος ξεκινά από δεκαπέντε έως εικοσιπέντε έτη.
Β2. Οργανικές ουσίες 1. Πολυκυκλικοί αρωµατικοί υδραγονάνθρακες: Περιέχουν βενζοπυρένιο το οποίο είναι αποδεδειγµένα καρκινογόνο. Περιέχονται στον άνθρακα, το πετρέλαιο, την πίσσα, τον καπνό του τσιγάρου, τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των µονάδων καύσης λιγνίτη. Μεγαλύτερο κίνδυνο αντιµετωπίζουν οι εργαζόµενοι στους κλιβάνους κωκ καθώς και οι εργάτες παραγωγής άνθρακα, φωταερίου, ασφάλτου, αλουµινίου, σιδήρου, καπνοδοχοκαθαριστές, λιπαντές, γοµώσεως ελαστικών και εργάτες αεριοποίησης κάρβουνου. (Χατζησταύρου et al. 2007).
Από τις αρχές του 20ού αιώνα έχει παρατηρηθεί µια ραγδαία αύξηση της συγκέντρωσης υδρογονανθράκων στον ατµοσφαιρικό αέρα, στα υπόγεια ύδατα, στα ύδατα των λιµνών και στους σπόρους των δηµητριακών. Έτσι, ένας ακόµη κύριος τρόπος µετάδοσης των υδρογονανθράκων στον άνθρωπο είναι η διατροφή εξαιτίας της κατανάλωσης φυσικών και καπνιστών τροφών και κατά δεύτερο λόγο είναι ο αέρας και το νερό. (Thun et al. 2006)
2. Αιθέρες: χρησιµοποιούνται στη χηµική βιοµηχανία. Κατά τη χηµική παραγωγή οι εργάτες εκτίθενται συχνά σε ατµούς αιθέρων. Το β διχλωροδιεθυλοσουλφίδιο ασκεί επίδραση πάνω στα κύτταρα παρόµοια µε τη ραδιενέργεια και ενοχοποιείται για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα πλακώδους επιθηλίου.
Β3. Ίνες - Αµίαντος Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του πνεύµονα από έκθεση σε αµίαντο είναι ανάλογος της διάρκειας και της έντασης της έκθεσης. Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο είναι η καπνιστική συνήθεια των εργαζοµένων και η θέση εργασίας, καθώς οι εργαζόµενοι σε ορυχεία αµιάντου έχουν µικρότερο κίνδυνο από αυτούς που εργάζονται σε βιοµηχανίες επεξεργασίας αµιάντου.
Αµίαντος Οι κάτοικοι των πόλεων αναπνέουν ίνες αµιάντου που προέρχονται από την τριβή των φρένων των αυτοκινήτων και από τη φθορά των προϊόντων αµιαντοτσιµέντου. Περισσότερο εκτεθειµένοι είναι οι εργάτες εξόρυξης, θραυστήρων και µύλων κονιοποίησης, διότι είναι δυνατόν να µεταφέρουν τις ίνες µε τα ρούχα τους στο οικογενειακό περιβάλλον.
Μεγάλος αριθµός εργατών έρχεται σε επαφή µε τις ίνες αµιάντου, όπως οι υδραυλικοί, οι επιδιορθωτές φρένων αυτοκινήτων, οι εργάτες ηλεκτρικών σταθµών και οι εργάτες κατεδάφισης οικοδοµών.
Αµίαντος Η ανάπτυξη του καρκίνου του πνεύµονα προϋποθέτει έκθεση 25 έτη στις ίνες αµιάντου. Εκτός από την σηµαντική συµµετοχή τους στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα (ΑδενοCa), οι ίνες αµιάντου προκαλούν αµιάντωση και µεσοθηλίωµα. Οι καπνιστές που εκτίθενται στον αµίαντο, διατρέχουν 10πλάσιο κίνδυνο στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα συγκριτικά µε καπνιστές που δεν είναι εκτεθειµένοι στον αµίαντο.
EWG estimated yearly asbestos-related deaths
Ακτινολογική εικόνα
Πιθανώς καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 2) Προιόντα γυαλιού γυαλιού εργαζόµενοι σε βιοµηχανίες επεξεργασίας Καύσιµη βιοµάζα (κυρίως ξυλεία) ξύλου και επίπλων Προιόντα άνθρακα, µέταλλα κοβαλτίου εργαζόµενοι σε βιοµηχανίες εργαζόµενοι σε βιοµηχανίες Αναθυµιάσεις συγκόλλησης συγκολλητές Εντοµοκτόνα, µη αρσενικούχα (επαγγελµατική έκθεση σε ψεκασµό και εφαρµογή) γεωργοί.
Πιθανώς καρκινογόνες ουσίες για τον άνθρωπο (Group 2) Αρκετές επιστηµονικές µελέτες καταδεικνύουν την ανάγκη µετάταξης αρκετών πιθανώς καρκινογόνων ουσιών από την οµάδα 2 στην οµάδα 1 καθώς αποτελέσµατα ερευνών αποδεικνύουν την εξέχουσα συµβολή τους στην ανάπτυξη καρκίνου του πνεύµονα. Ως πλέον σηµαντικές από αυτές τις ουσίες θεωρούνται: µέταλλα που χρησιµοποιούνται σε διαδικασίες συγκόλλησης, εκποµπές καυσαερίων αυτοκινήτων, νανοσωµατίδια άνθρακα, κρυσταλλικές ίνες εκτός αµιάντου, ατµοσφαιρική ρύπανση κυρίως οξείδια του θείου, οξίδια αζώτου και το όζον. (IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans. [Accessed June 12, 2012] Priority agents for future IARC Monographs)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το 13 έως 29% των καρκίνων του πνεύµονα στους άνδρες και το 5% στις γυναίκες προκαλείται µετά από επαγγελµατική έκθεση Η µελέτη του επαγγελµατικού καρκίνου πνεύµονα ενέχει πολλές δυσκολίες οι οποίες σχετίζονται µε την έκθεση και τη δόση της έκθεσης των εργαζοµένων. Οι εργαζόµενοι δε γνωρίζουν τη σύνθεση των ουσιών στις οποίες εκτίθενται και από την άλλη οι εργοδότες δεν διαθέτουν επαρκή στοιχεία σχετικά µε τις θέσεις εργασίας και το είδος της έκθεσης των εργαζοµένων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συστηµατική παρακολούθηση τόσο του περιβάλλοντος,όσο και των εργαζοµένων καθώς και η ενηµέρωση σε θέµατα επαγγελµατικών κινδύνων αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τη διασφάλιση της υγείας µιας και πρόκειται,όχι µόνο για ιατρικό, αλλά και για κοινωνικό θέµα.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ