Η ΔΛΛΑΓΑ Χ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΚΟΜΒΟ ΤΦΗΛΟΤ ΔΠΙΠΔΓΟΤ ΓΙΑΒΙΧΔΧ ΚΑΙ ΑΝΑΦΤΥΗ

Η ΔΛΛΑΓΑ Χ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΚΟΜΒΟ ΤΦΗΛΟΤ ΔΠΙΠΔΓΟΤ ΓΙΑΒΙΧΔΧ ΚΑΙ ΑΝΑΦΤΥΗ Δηζαγσγή Ζ νηθνλνκία θάζε ρψξαο έρεη κία δνκή πνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνπο παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο πνπ είλαη δηαζέζηκνη ζε θάζε ρξνληθή ζηηγκή, φπσο ν θεθαιαηνπρηθφο εμνπιηζκφο (εξγνζηάζηα, κεραλήκαηα, εγθαηαζηάζεηο θ.ιπ.), ε ηερλνινγία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη, νη εμεηδηθεχζεηο θαη δεμηφηεηεο πνπ θαηέρεη ην εξγαηηθφ δπλακηθφ, νη θπζηθνί πφξνη (νη πξψηεο χιεο, ην θιίκα, ην ηνπίν, θ.ν.θ.) θαη ν,ηηδήπνηε άιιν πιενλέθηεκα παξέρεη ε γεσγξαθία ηεο ρψξαο, φπσο π.ρ. ε πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά (ηζηνξία, παξαδφζεηο, αξραία κλεκεία, θαιιηηερληθά δξψκελα). Ζ χπαξμε ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ είλαη αλαγθαία αιιά φρη ηθαλή ζπλζήθε γηα αλάπηπμε. Μία ρψξα πξέπεη λα δηαζέηεη θαη αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα, πνπ πξνζδηνξίδνληαη φρη κφλν απφ ηνπο δηαζέζηκνπο παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο αιιά θαη απφ ηελ απνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ηνπο ζε δηάθνξεο ρξήζεηο κέζα ζε κία νηθνλνκία. Μία ρψξα γίλεηαη πην αληαγσληζηηθή ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία φηαλ νη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο βειηηψλνληαη ζπλερψο ψζηε λα παξάγνπλ κε ρακειφηεξν, δεδνκέλεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο, θφζηνο απ φ,ηη άιιεο ρψξεο, θαη φηαλ παξάγεη πξντφληα πνπ έρνπλ δήηεζε ζηελ δηεζλή αγνξά απφ επηρεηξήζεηο πνπ είλαη εθηεζεηκέλεο ζηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ. Ο ξφινο ησλ θπβεξλήζεσλ πεξηνξίδεηαη ζηελ ελίζρπζε ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο, κε ηελ δεκηνπξγία βαζηθψλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ππνδνκψλ θαη ηελ εγθαζίδξπζε ελφο ζηαζεξνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαλφλσλ ιεηηνπξγίαο θαη επειημίαο πξνζαξκνγήο. Ζ δηαθχιαμε, ηέινο, ζπλζεθψλ επηρεηξεκαηηθήο θαη θαηαλαισηηθήο εκπηζηνζχλεο ζηηο πξννπηηθέο ηεο νηθνλνκίαο θαη θαινχ επελδπηηθνχ θιίκαηνο, θαζψο θαη πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο ζηαζεξφηεηαο, γεληθφηεξα, παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα κίαο ρψξαο. Δίλαη ινγηθφ, επνκέλσο, θαη' αξρήλ λα πξνθξίλνπκε ηελ αλάπηπμε ησλ θιάδσλ ζηνπο νπνίνπο ην αληαγσληζηηθφ καο πιενλέθηεκα πξνέξρεηαη πξσηίζησο απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο γεσγξαθηθήο καο ζέζεσο, φπσο ν ηνπξηζκφο, ην δηακεηαθνκηζηηθφ εκπφξην, νη ζπγθνηλσλίεο, ε γεσξγία, νη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, θ.ιπ., ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη ηελ πξνλνκηαθή ηνπο κεηαρείξηζε έλαληη ηεο βηνκεραλίαο ή νπνηνπδήπνηε άιινπ θιάδνπ. Μία αλαπηπμηαθή πξνζέγγηζε σο αλσηέξσ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κία αιιεινηξνθνδνηνχκελε αιπζίδα ζπλεξγεηψλ πνπ λα θαιχπηνπλ φιε ηελ νηθνλνκία, θαη κία πνιχ κεγαιχηεξε θαη πην εχξσζηε εγρψξηα αγνξά γηα ηελ βηνκεραλία, ηηο θαηαζθεπέο θαη ηηο ππεξεζίεο, κε απνηέιεζκα ηελ πνιχπιεπξε αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Ζ πξφθξηζε νξηζκέλσλ θιάδσλ δελ έρεη ηελ έλλνηα ηεο θιαδηθήο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο κηαο θαη δελ ηίζεηαη ζέκα θξαηηθψλ επηδνηήζεσλ ζε κία ρψξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απηφ πνπ απαηηείηαη είλαη βαζηθά ελέξγεηεο ζην ζεζκηθφ πιαίζην θαη ζηηο ππνδνκέο. Καη φρη, βέβαηα, ρξήζε δεκφζησλ πφξσλ, πνπ νχησο ή άιισο δελ ππάξρνπλ. 1

Η αληαγσληζηηθόηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνύ πξντόληνο χκθσλα κε ηελ πξφζθαηε Έθζεζε «The Travel and Tourism Competitiveness Report 2013» γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ παγθνζκίσο ηνπ World Economic Forum, ε Διιάδα θαηαιακβάλεη ηελ 32ε ζέζε ζε 140 ρώξεο, έρνληαο ππνβαζκηζζεί από ηελ 224ε ζέζε ζε 130 ρώξεο πνπ είρε ην 2008, θπξίσο ιόγσ ηεο επηδξάζεσο πνπ αζθεί ε νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ ηνπξηζηηθή εηθόλα ηεο Διιάδνο. ηνλ Πίλαθα 1, παξνπζηάδνληαη νη επηδφζεηο ηεο Διιάδνο ζηνπο θχξηνπο παξάγνληεο πνπ ιακβάλνληαη ππφςε γηα ηελ θαηάξηηζε ηεο θαηάηαμεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ζε ζρέζε κε ηηο ηξεηο θαιχηεξεο ρψξεο παγθνζκίσο θαη ζε ζρέζε κε ηηο ηξεηο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο ηεο Διιάδνο, ηελ Ηηαιία, ηελ Ηζπαλία θαη ηελ Σνπξθία. Ζ Διιάδα έρεη ζρεηηθά πνιχ θαιέο επηδφζεηο ζηελ Τπνδνκή ηνπξηζκνχ (θπξίσο θαηαιχκαηα) πνπ είλαη 3ε παγθνζκίσο, ζηελ Τγεία θαη θαλφλεο πγηεηλήο (γηαηξνί, λνζνθνκεία, δεκνηηθή θαζαξηφηεηα, πφζηκν λεξφ), φπνπ είλαη 13ε παγθνζκίσο, ζηελ Τπνδνκή αεξνκεηαθνξψλ, φπνπ είλαη 20ε παγθνζκίσο θαη ζηνπο Πνιηηηζκηθνχο πφξνπο, φπνπ είλαη 25ε παγθνζκίσο. Οη ρεηξφηεξεο επηδφζεηο είλαη ζηνπο Καλφλεο θαη ξπζκίζεηο (98ε), Πεξηβαιινληηθή δηαηεξεζηκφηεηα (72ε), Σάμε θαη αζθάιεηα (69ε), Τπνδνκή κεηαθνξψλ εδάθνπο (58ε), Φηινμελία θαη απνδνρή μέλσλ (55ε) θαη ζηνπο Αλζξψπηλνπο πφξνπο (50ε). πγθξηηηθά κε ηηο αληαγσλίζηξηεο πξνο ηελ Διιάδα ρψξεο, ζεκεηψλεηαη φηη ζηνλ γεληθφ δείθηε αληαγσληζηηθφηεηαο, απέρνπκε παξαζάγγαο απφ ηελ Ηζπαλία, πνπ είλαη 4ε ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε, αιιά φρη θαη ηφζν απφ ηελ Ηηαιία (26ε). Παξ' φια απηά, είκαζηε ζε αλψηεξε ζέζε απφ ηελ Ηζπαλία ζηελ Τπνδνκή ηνπξηζκνχ θαη ζηελ Τγεία θαη θαλφλεο πγηεηλήο, θαη απφ ηελ Ηηαιία ζηνπο Καλφλεο θαη ξπζκίζεηο, Τγεία θαη θαλφλεο πγηεηλήο, Έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ζηελ Τπνδνκή αεξνκεηαθνξψλ. Σέινο, ζηνπο Πνιηηηζκηθνχο πφξνπο (θπξίσο ηζηνξηθά αμηνζέαηα, αζιεηηθά ζηάδηα, δηεζλείο εθζέζεηο θ.ιπ.), ε Διιάδα επξίζθεηαη ζε θαηψηεξε ζέζε (25ε) απφ ηελ Ηζπαλία (1ε), ηελ Ηηαιία (7ε) αιιά θαη ηελ Σνπξθία (19ε)! ηνλ Πίλαθα 2, γίλεηαη κία πξνζπάζεηα λα απεηθνληζζεί ε επίπησζε ηεο θξίζεσο ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ κε βάζε ηα ζηνηρεία ηνπ World Economic Forum. Όλησο, ε επίδνζε ηεο Διιάδνο έρεη εμαζζελίζεη, κε άξηζηα ην 7, απφ ην 4,9 ζην 4,8, ελψ ζηηο αληαγσλίζηξηεο ρψξεο, νη επηδφζεηο έρνπλ εληζρπζεί. Παξ' φια απηά, είλαη ελδηαθέξνλ φηη ζε νξηζκέλνπο ππνδείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, ε επίδνζε ηεο Διιάδνο ήηαλ θαιχηεξε ην 2013 ζε ζρέζε κε ην 2008, φπσο ζηελ Σάμε θαη αζθάιεηα (θπξίσο ιφγσ κεηψζεσο ησλ νδηθψλ ηξνραίσλ αηπρεκάησλ παξά ηελ ρεηξφηεξε επίδνζε ζηελ εγθιεκαηηθφηεηα θαη ην θφζηνο ηεο βίαο θαη ηεο ηξνκνθξαηίαο γηα ηηο επηρεηξήζεηο), ζηελ Τπνδνκή αεξνκεηαθνξψλ (θπξίσο ιφγσ απμήζεσο ησλ αεξνπνξηθψλ εηαηξηψλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη πξνο ηελ Διιάδα θαη παξά ηελ ρεηξνηέξεπζε ζηελ πνηφηεηα ηεο ππνδνκήο θαη ζην δηεζλέο δίθηπν κεηαθνξψλ), ζηελ Τπνδνκή ηνπξηζκνχ (θπξίσο ιφγσ ηεο κεγαιχηεξεο πξνζθνξάο θαηαιπκάησλ) θαη ζηελ Σερλνινγία πιεξνθνξηθήο θαη επηθνηλσληψλ (θπξίσο ιφγσ ηεο εμαπιψζεσο ηνπ Γηαδηθηχνπ). ε φινπο ηνπο ππφινηπνπο ππνδείθηεο, ππάξρεη ρεηξνηέξεπζε κε ηηο κεγαιχηεξεο επηπηψζεηο ζηηο θαηεγνξίεο Πεξηβαιινληηθή δηαηεξεζηκφηεηα, Έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, Τπνδνκή κεηαθνξψλ εδάθνπο, Φηινμελία θαη απνδνρή μέλσλ θαη Πνιηηηζκηθνί πφξνη, πνπ κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν κπνξεί λα απνδνζεί ζηελ έιιεηςε πφξσλ ιφγσ δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο, ζηηο απεξγίεο θαη ζηελ αξλεηηθή εηθφλα πνπ δεκηνπξγείηαη ζην εμσηεξηθφ απφ ηηο βίαηεο δηαδειψζεηο ζηα αζηηθά θέληξα. ηελ Διιάδα γλσξίδνπκε απφ πξψην ρέξη ηηο θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο γηα ηνλ ηνπξηζκφ απφ ηελ κεηάδνζε ζε φια ηα κήθε θαη πιάηε ηεο πθειίνπ ησλ ηειενπηηθψλ εηθφλσλ απφ ηηο δεκηέο ζηα θαηαζηήκαηα θαη ηελ δεκφζηα πεξηνπζία ζηελ Αζήλα, φηαλ εηξεληθέο δηαδειψζεηο εθηξέπνληαη ηνπ ζθνπνχ ηνπο. 2

3

ε κία άιιε αθαδεκατθή κειέηε γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ θαηεγνξηνπνηνχληαη θαη πνζνηηθνπνηνχληαη, ζηελ βάζε εξσηεκαηνινγίσλ πξνο εκπεηξνγλψκνλεο πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ ηνπξηζκφ, νη παξάγνληεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ελφο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. ηνπο Πίλαθεο 1 θαη 2 παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα κειέηεο γηα ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ελφο πξννξηζκνχ. Καη' αξράο, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί (Πίλαθαο 3) φηη θαηά πνζνζηφ 60% ε αληαγσληζηηθφηεηα ελφο πξννξηζκνχ ζηεξίδεηαη ζε ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα (δηαζέζηκνη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο), έλα πνζνζηφ 17% ζε αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα (απνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ), έλα 12% ζην management ηνπ ηνπξηζηηθνχ θιάδνπ θαη ην ππφινηπν 11% επεξεάδεηαη απφ ην εμσηεξηθφ θαη εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ. 4

5

Αλαιχνληαο, φκσο, ζε πεξηζζφηεξν βάζνο ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ πξννξηζκνχ (Πίλαθαο 4), πξνθχπηεη φηη ν πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο είλαη ε πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά (23,1%), κε ηελ ζπκκεηνρή ηεο ηζηνξίαο ζε 11% θαη ησλ εθδειψζεσλ/θεζηηβάι ζε 5%. Αθνινπζνχλ θαηά ζεηξά ζπνπδαηφηεηαο ηα θπζηθά/γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξννξηζκνχ (14,7%), κε ην ηνπίν/ηνπνγξαθία λα ζπκκεηέρνπλ θαηά 8,8% θαη ην θιίκα θαηά 4,1%, ην management ηνπ ηνπξηζκνχ (12%) ε δηαζεζηκφηεηα θεθαιαίσλ (11,4%), ην εμσηεξηθφ/εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ (10,9%), νη αλζξψπηλνη πφξνη (7,1%), νη ππνδνκέο (6,6%), ην επίπεδν αλαπηχμεσο (2,9%), ηα ηνπξηζηηθά παθέηα κίαο ζηάζεσο (2,6%), νη δεκφζηεο ππεξεζίεο/ηξάπεδεο (1,7%) θαη κία πιεζψξα άιισλ παξαγφλησλ κε ζπλνιηθή ζπκκεηνρή 7%. Όζνλ αθνξά ζηελ Διιάδα, ηα απνηειέζκαηα απηά θαηαδεηθλύνπλ ηελ κεγάιε ζεκαζία ηνπ ήιηνπ, ηεο ζάιαζζαο, ηνπ θιίκαηνο, ηεο ηζηνξίαο, ησλ κλεκείσλ θαη ησλ παξαδνζηαθώλ εθδειώζεσλ. Όια απηά ηα βξήθακε δελ ηα θηηάμακε. Πξέπεη, ινηπόλ, λα ηα ζπληεξήζνπκε γηα λα πξνζηαηεύζνπκε ηελ ειθπζηηθόηεηα ηεο ρώξαο σο ηνπξηζηηθνύ πξννξηζκνύ. Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ε αμηνπνίεζε ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ν εκπινπηηζκφο ησλ ηνπηθψλ εθδειψζεσλ πξνβάιινπλ σο νη θχξηεο δξάζεηο ζηνλ ηνκέα απηφ. ηελ Διιάδα, νη αξραηνινγηθνί ρψξνη ιεηηνπξγνχλ θαηά ην δνθνχλ ησλ θπιάθσλ, νη νπνίνη ζεσξνχλ φηη κπνξνχλ λα θξαηάλε ηνπο ρψξνπο θιεηζηνχο ζην πιαίζην δηεθδηθήζεσο ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ ηνπο ζεκάησλ, απνγνεηεχνληαο ηνπξίζηεο πνπ έξρνληαη απφ ηα πέξαηα ηνπ Κφζκνπ θαη δελ ζα έρνπλ άιιε επθαηξία λα δνπλ ηα ζαχκαηα ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. Τθίζηαηαη, επίζεο, κία κεγάιε απαμίσζε ησλ κνπζείσλ, θαη θπξίσο ζηελ πεξηθέξεηα. Τπάξρνπλ ζεζαπξνί πνπ παξακέλνπλ θαηαρσληαζκέλνη ζε ππφγεηα ρσξίο λα εθηίζεληαη ελψ θαη νη εθζεζηαθνί ρψξνη δελ πξνζθέξνπλ ηα ζχγρξνλα ειεθηξνληθά κέζα μελαγήζεσο, πνπ θάλνπλ ηελ επίζθεςε ζην κνπζείν κία εθπαηδεπηηθή θαη επράξηζηε εκπεηξία, γηα ιφγνπο απαζρνιήζεσο ησλ μελαγψλ. ην ηκήκα ηνπξηζηηθνχ management, απφ ηηο 12 π.κ. ζπκβνιή ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα, νη θξαηηθνί θνξείο πξνσζήζεσο (π.ρ. φπσο ζηελ Διιάδα ν ΔΟΣ, ην Τπνπξγείν Σνπξηζκνχ) ζπκκεηέρνπλ κε 1,8 π.κ., νη ζπιινγηθνί επηρεηξεκαηηθνί θνξείο πξνσζήζεσο κε 2,5 π.κ., ην Marketing κε 2,8 π.κ., ε πνηφηεηα ησλ ππεξεζηψλ κε 2,2% θαη ε παξνρή πιεξνθνξήζεσο κε 1,7%. ην πιαίζην απηφ, ην εγρείξεκα πξνβνιήο ηεο Διιάδνο κέζσ ηνπ Marketing Greece, κίαο λέαο πξνζπάζεηαο απφ ηελ πιεπξά ησλ ηνπξηζηηθψλ θαη δηαθεκηζηηθψλ επηρεηξήζεσλ ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο θξαηηθνχο θνξείο ηνπ ηνπξηζκνχ, αλακέλεηαη λα αλαδείμεη πνηθηινηξφπσο ην brand Διιάδα κπνξεί λα απνδεηρζεί κία πνιχ θαιή ηδέα γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Δμίζνπ κεγάιε ζεκαζία κε ην ηνπξηζηηθφ management έρεη ε δηαζεζηκφηεηα θεθαιαίσλ (11,4%). Γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα, εμίζνπ ζεκαληηθφ κε ηηο πξνζπάζεηεο πξνσζήζεσο ηνπ πξντφληνο πνπ θαηαβάιινπλ ν θνξείο ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη ε εηζξνή μέλσλ θεθαιαίσλ γηα επελδχζεηο ζηελ Διιάδα. Σν ηειεπηαίν ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ην πεξηβάιινλ ππνδνρήο επελδχζεσλ ζηελ ρψξα καο, θαη θπξίσο ηηο ξπζκίζεηο ζην ρσξνηαμηθφ θαη ην πιέγκα αδεηνδνηήζεσλ θαη ησλ πνηθίισλ εκπνδίσλ εηζφδνπ ζηνλ θιάδν πνπ πξνζηαηεχνπλ ηελ εγρψξηα ηνπξηζηηθή βηνκεραλία απφ ηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ. εκαληηθφηαην, επίζεο, είλαη ην εμσηεξηθφ θαη εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ (10,9%). ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδνο, νη βίαηεο δηαδειψζεηο κε ηηο εηθφλεο θαηαζηξνθήο πνπ αθήλνπλ πίζσ ηνπο, πιήηηνπλ ζαλάζηκα ηελ εηθφλα ηεο Διιάδνο ζην εμσηεξηθφ θαη ζηξέθνπλ ηνπο ηνπξίζηεο πξνο ηνπο αληαγσληζηέο καο. Σν ίδην ελδερνκέλσο, ζεκαληηθφ απνηέιεζκα κπνξεί λα αζθεί θαη ε άλνδνο αθξαίσλ πνιηηηθψλ ή κε 6

δπλάκεσλ θαη, θπξίσο ησλ ξαηζηζηηθψλ/μελνθνβηθψλ νκάδσλ θαη ησλ αλαξρηθψλ/ηξνκνθξαηηθψλ ζρεκαηηζκψλ. Σν θφζηνο γηα ηνλ ηνπξηζκφ είλαη αλππνιφγηζην θαη ε δηαδηθαζία επνπιψζεσο ησλ πιεγψλ καθξά θαη επίπνλε. Έλα θνκκάηη ηνπ ηνπξηζηηθνχ management πξέπεη λα αθηεξψλεηαη θαη ζηελ ζεξαπεία ησλ ηξαπκάησλ πνπ δέρεηαη ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ απφ ηελ βία θαη ηηο νκάδεο πνπ ηελ ρξεζηκνπνηνχλ. Οη αλζξψπηλνη πφξνη (7,1%) είλαη θαη απηνί ζεκαληηθφο παξάγνληνο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζκνχ. Ζ εθπαίδεπζε ζηα εκπνξηθά/ηνπξηζηηθά επαγγέικαηα θαη ε δπλαηφηεηα θαηαξηίζεσο ζηνλ ηφπν εξγαζίαο ζπκβάιινπλ ζηελ δηακφξθσζε θαιήο πνηφηεηαο ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. πλεπψο, ε ελίζρπζε ησλ ρνιψλ ησλ ηνπξηζηηθψλ επαγγεικάησλ μελνδνρεηαθψλ ζπνπδψλ, μέλσλ γισζζψλ, καγεηξηθήο θ.ιπ., θαζψο θαη ε δπλαηφηεηα πξαθηηθήο εμαζθήζεσο ησλ απνθνίησλ ζηνλ ηφπν δνπιεηάο, είλαη εθ ησλ σλ νπθ άλεπ γηα ηελ ηφλσζε ηνπ αληαγσληζκνχ ηνπ ηνπξηζηηθνχ καο πξννξηζκνχ. Οη ππνδνκέο (6,6%) παίδνπλ εμίζνπ ζεκαληηθφ ξφιν κε ηνπο αλζξψπηλνπο πφξνπο, κε ηελ πξνζβαζηκφηεηα (π.ρ. ζχλδεζε αεξνδξνκίνπ κε ηνλ ηειηθφ πξννξηζκφ) θαη ηα θαηαιχκαηα (π.ρ. μελνδνρεία κε ζέα ή κε κνλαδηθή εκπεηξία παξακνλήο) λα έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηελ δηακφξθσζε ηνπ αληαγσληζηηθνχ πξντφληνο, ρσξίο λα ππνεθηηκάηαη ε ζεκαζία ησλ κεηαθνξψλ (ιεσθνξεία, ηαμί, θαξάβηα, ηξαίλα, αεξνπιάλα). Οη ππφινηπνη παξάγνληεο έρνπλ κηθξφηεξε ζηάζκηζε ρσξίο λα ζεσξνχληαη αζήκαληνη. Γηα παξάδεηγκα, ε δηαζεζηκφηεηα ηνπξηζηηθψλ παθέησλ κίαο ζηάζεσο ζπκκεηέρεη κε 2,6% ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο θαη δελ κπνξεί λα αγλνεζεί. Ζ ιεπηνκεξήο παξνπζίαζε φισλ ησλ παξαγφλησλ πεξηιακβάλεηαη ζηνλ Πίλαθα Α ζην Παξάξηεκα. Οη κειέηεο πνπ παξνπζηάζζεθαλ ζην θεθάιαην απηφ είλαη ρξήζηκεο θπξίσο γηα ηνπο αζθνχληεο πνιηηηθή ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ, θαζψο θαη γηα ηνπο αλζξψπνπο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηνλ θιάδν απηφ ηεο νηθνλνκίαο. Σν γεληθφ ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηηο κειέηεο απηέο είλαη φηη ππάξρνπλ πνιινί ηνκείο κε κεγάια πεξηζώξηα βειηηώζεσο, θαη εθεί είλαη πνπ πξέπεη λα θαηεπζπλζνύλ νη πόξνη πνπ είλαη δηαζέζηκνη, ελώ ππάξρνπλ άιινη ηνκείο, όπσο ε ηνπξηζηηθή ππνδνκή παξαδείγκαηνο ράξηλ, πνπ είκαζηε ζηηο πξώηεο ζέζεηο παγθνζκίσο, όπνπ θαίλεηαη όηη έρνπλ θηηζζεί πνιιά θαηαιύκαηα πνπ θαηαδηθάδνπλ ηελ ρώξα ζηελ εμεηδίθεπζε ηνπ καδηθνύ ηνπξηζκνύ, θάηη πνπ πξνθαλώο πξέπεη λα αιιάμεη. Έρνπκε γεκίζεη δσκάηηα θαη έρνπκε αθήζεη ηα Ξελία, ηα θνκςνηερλήκαηα απηά ηεο ηνπξηζηηθή ππνδνκήο, λα ξεκάμνπλ θπξηνιεθηηθά, θαζψο ην θξάηνο απνδεηθλχεηαη γηα πνιινζηή θνξά αλίθαλν λα δηαρεηξηζζεί ηελ δεκφζηα πεξηνπζία. ην ππφινηπν άξζξν, γίλεηαη κία πξνζπάζεηα λα αλαιπζνχλ νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ν ειιεληθφο ηνπξηζηηθφο πξννξηζκφο κπνξεί λα αλαβαπηηζζεί πνηνηηθά θαη λα γίλεη έλαο πφινο επεκεξίαο ζην λέν αλαπηπμηαθφ πξφηππν πνπ δηακνξθψλεηαη. Η ζηαζηκόηεηα ηνπ ειιεληθνύ ηνπξηζκνύ Γηα δεθαεηίεο, εκείο νη Έιιελεο αληινχκε πξφζνδν εθκεηαιιεπφκελνη ηνλ ήιην, ηελ ζάιαζζα θαη ηελ Αθξφπνιε, φπσο νη Αηγχπηηνη εθκεηαιιεχνληαη ηηο Ππξακίδεο θαη ην θαλάιη ηνπ νπέδ, πνπ έηπρε λα επξίζθνληαη εθεί πνπ επξίζθνληαη. Ο νξηζκφο ηεο πξνζφδνπ είλαη ην εηζφδεκα πνπ πξνζπνξίδεηαη θάπνηνο ρσξίο λα δνπιεχεη, ρσξίο λα επελδχεη, φπσο θάπνηνο πνπ λνηθηάδεη ηα θηήκαηα ηνπ, ή θάπνηνο κφληκνο 7

δεκφζηνο ππάιιεινο πνπ βξέμεη-ρηνλίζεη ζα πιεξσζεί ζην ηέινο ηνπ κήλα. Σν πξνίθηζκα κίαο ρψξαο κε θπζηθά πιενλεθηήκαηα δελ κεηαηξέπεηαη απηφκαηα ζε εηζφδεκα θαη επεκεξία, εάλ νη θάηνηθνί ηεο επαθίεληαη ζηνλ πξνζπνξηζκφ θάπνηαο πξνζφδνπ ρσξίο λα λνηάδνληαη θαη λα επελδχνπλ γηα ην κέιινλ. Πνιιέο θνξέο δε ε ελαζρφιεζε κφλνλ κε ηνλ «εχθνιν» ηνπξηζκφ απνηειεί θξαγκφ γηα ηελ αλάπηπμε άιισλ ζεκαληηθψλ θιάδσλ. Σν φηη δελ έρεη εθβηνκεραληζζεί ε ρψξα δελ είλαη ηπραίν. Ίζσο έρεη έξζεη ε ψξα λα κεηαηξέςνπκε ην κεγάιν πιενλέθηεκα πνπ έρνπκε ζε πξαγκαηηθή πεγή αλαπηχμεσο, εηδηθά ζήκεξα πνπ αλαδεηνχκε ηξφπν γηα ηελ έμνδν ηεο ρψξαο απφ ηελ κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή θξίζε ηεο ηζηνξίαο καο. Ο ηνπξηζκόο κπνξεί θάιιηζηα λα αλαδεηρζεί ζε θιάδν ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο θαη λα παίμεη ηνλ ξόιν ηεο αηκνκεραλήο πνπ νδεγεί ην ηξαίλν ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο πξνο ηα εκπξόο. Κάηη πνπ δελ έγηλε ζηελ δεθαεηία ηνπ 2000. Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη ην 2000 θαηεγξάθεζαλ 10 δηζ. εηζπξάμεηο ζην ηαμηδησηηθφ ηζνδχγην εμσηεξηθψλ ζπλαιιαγψλ θαη 13 εθαη. αθίμεηο κε θαηνίθσλ ( 769 αλά θεθαιή). Σν 2010 είρακε 9,6 δηζ. εηζπξάμεηο θαη 15 εθαη. αθίμεηο. Οη εηζπξάμεηο έθζαζαλ ζην αλψηαην ζεκείν ( 11,6 δηζ.) ην 2006 θαη νη αθίμεηο (19 εθαη.) ην 2007. Σν 2012 εθηηκάηαη φηη νη εηζπξάμεηο ζα αλέιζνπλ ζε 10,3 δηζ. θαη νη αθίμεηο ζε 16,1 εθαη. ( 640 αλά θεθαιή). Δίλαη, ινηπφλ, πξνθαλέο φηη ζε κία απφ ηηο πην δπλακηθέο δεθαεηίεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, ν ηνπξηζκφο σο θιάδνο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ραξαθηεξίζζεθε απφ ζρεηηθή ζηαζηκφηεηα. Οη πξνζπάζεηεο ησλ Αξρψλ ηνπξηζηηθήο πνιηηηθήο δπζηπρψο πεξηνξίζζεθαλ θπξίσο ζηελ δηαρείξηζε δηαθεκηζηηθψλ θνλδπιίσλ ζηνλ ρψξν ηνπ ηνπξηζκνχ, αλ θαη έγηλαλ θαη δηάθνξεο παξεκβάζεηο ζην ζεζκηθφ πιαίζην, πεξηνξηζκέλεο φκσο επηπηψζεσο ζηελ αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ κεγεζχλζεσο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Ζ βαξηά βηνκεραλία ηεο Διιάδνο απνδεηθλχεηαη φηη είλαη φρη κφλν βαξηά, αιιά θαη δπζθίλεηε, ρσξίο δπλακηζκφ θαη θαηλνηνκία. Ζ επαλαηνπνζέηεζε, ινηπφλ, ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ηεο ρψξαο ζε λέα, θαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ αλάπηπμε, βάζε δελ ζπκβαδίδεη κε δξάζεηο νξηαθνχ ραξαθηήξα πνπ απμάλνπλ ηελ πξνζηηζέκελε αμία ζηνλ ηνπξηζκφ grosso modo κε ηνπο ίδηνπο ξπζκνχο πνπ επεθηείλεηαη ε ππφινηπε νηθνλνκία. Ζ άκεζε θαη έκκεζε επίδξαζε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία, κεηά ηελ έμνδν απφ ηελ θξίζε, κπνξεί λα επαλέιζεη ζην 17% ηνπ ΑΔΠ πνπ ήηαλ ην 2000, απφ 15% ηνπ ΑΔΠ πνπ είλαη πεξίπνπ ζήκεξα. Απηφ δελ είλαη, φκσο, αξθεηφ. Γηα λα απμεζεί ε ζπκκεηνρή ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ νηθνλνκία ζηα επφκελα ρξφληα θαη λα αλαδεηρζεί ν ηνπξηζκφο ζε θπξίαξρν ζηφρν ηνπ αλαπηπμηαθνχ πξνηχπνπ, ζα πξέπεη αθελφο νη ηνπηθέο θνηλσλίεο λα ζπζηξαηεπζνχλ ζηελ επηδίσμε, θαη λα ελαξκνληζζνχλ κε ηηο αλάγθεο, ελφο πην εμσζηξεθνχο ηξφπνπ νξγαλψζεσο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνλνκίαο, θαη αθεηέξνπ ην θέληξν λα αιιάμεη θηινζνθία παξαγσγήο θαη πξνσζήζεσο ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Η εζσζηξέθεηα ηνπ ειιεληθνύ ηνπξηζκνύ Έρνπκε ζηα ρέξηα καο ηελ αλεπαλάιεπηε επθαηξία, πνπ παξακέλεη ελ πνιινίο αλεθκεηάιιεπηε, λα αμηνπνηήζνπκε ηελ γεσγξαθηθή καο ζέζε θαη λα γίλνπκε κία ηζρπξή θαη επεκεξνχζα νηθνλνκία. Τπάξρνπλ, φκσο, πνιινί ζηηο ηνπηθέο θπξίσο θνηλσλίεο πνπ, θνβνχκελνη ηνλ αληαγσληζκφ θαη ην κέιινλ, επηιέγνπλ πεηζκαηηθά ηελ αζθάιεηα ηεο ζπλήζεηαο θαη ηεο αθηλεζίαο, θαη ησλ δνθηκαζκέλσλ, αιιά ρακειήο απνηειεζκαηηθφηεηαο, ιχζεσλ. Δμαζθαιίδνπλ, έηζη, ηελ δηαηήξεζε ηνπ status quo γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο, θαηαδηθάδνπλ, φκσο, ηελ Διιάδα ζηελ ζηαζηκφηεηα. Με ην λα επηιέγνπκε λα κελ γίλνπλ επελδχζεηο π.ρ. γηα λα βαζχλεη ην ιηκάλη θαη λα κπνξεί λα δέρεηαη θξνπαδηεξφπινηα (γηαηί νη επηζθέπηεο ζα ηξψλε κέζα ζην πινίν θαη φρη ζηα 8

μελνδνρεία θαη ηα καγαδηά ηεο παξαιίαο), κε ην λα κελ επηηξέπνπκε λα γίλνπλ έξγα ζε λέεο πεξηνρέο πνπ έρνπλ πξννπηηθέο αλαπηχμεσο (γηαηί ζα κεησζεί ε ηνπξηζηηθή θίλεζε ζηηο ήδε αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο), κε ην λα κελ αθήλνπκε λα θηηαρηεί δξφκνο, αλεμαξηήησο θφξηνπ θηλήζεσο, πνπ λα πεξλάεη έμσ απφ ην ρσξηφ πνπ έρεη ράζεη πιένλ ηελ γξαθηθφηεηά ηνπ (γηα λα αγνξάδεη θάηη φπνηνο ζηακαηάεη πεξλψληαο απφ εθεί), θ.ν.θ., κε φινπο απηνχο ηνπο ηξφπνπο θξαηάκε πίζσ ηελ αλάπηπμε. Με ιίγα ιφγηα, κε ην λα πξνζηαηεχνπκε ηηο πξνζφδνπο πνπ απνιακβάλνπκε ρσξίο λα κπνξνχκε λα δνχκε ηνπο εαπηνχο καο ζην θάδξν κίαο δηεπξπκέλεο επεκεξίαο ζην κέιινλ, ζηελ νπζία νδεγνχκε ηα παηδηά καο θαη ηηο επφκελεο γεληέο ζε πεξηζσξηνπνίεζε, ζε έλαλ θφζκν πνπ ζπλερψο κηθξαίλεη θαη ζπκπηέδεη ηηο επθαηξίεο ησλ θιεηζηψλ θνηλσληψλ. Γηα λα κπνπλ, φκσο, ζηελ άθξε ηα κηθξνζπκθέξνληα θαη νη παγησκέλεο θαηαζηάζεηο θαη αληηιήςεηο, ζα πξέπεη λα πεηζζνχλ φζνη νξζψλνπλ εκπφδηα ζηνλ αληαγσληζκφ, φηη ζα έρνπλ ζπκκεηνρή ζηηο κειινληηθέο απνδφζεηο απφ ηελ αιιαγή ηνπ αλαπηπμηαθνχ πξνηχπνπ, θαη φηη ην ηπρφλ βξαρππξφζεζκν θφζηνο πξνζαξκνγήο ζα αληηζηαζκηζζεί γξήγνξα απφ ην κεζνκαθξνπξφζεζκν φθεινο ηεο απνγεηψζεσο ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο. Λφγσ ηεο ππέξκεηξεο εμαξηήζεσο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ απφ ην θέληξν, ππάξρεη ζήκεξα κία δηάζπαξηε θαρππνςία απέλαληη ζε ηπρφλ θεληξηθέο απνθάζεηο πνπ αλαηξέπνπλ ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνλνκίαο ζην ηνπηθφ επίπεδν. Γηα λα απνγαιαθηηζζνύλ, ινηπφλ, νη ηνπηθέο θνηλσλίεο θαη λα αξρίζνπλ λα βιέπνπλ ηηο επθαηξίεο ζηα πξνβιήκαηα θαη όρη ην αλάπνδν, ζα κπνξνύζαλ λα απνθηήζνπλ ην δηθαίσκα, εληόο θάπνησλ νξίσλ, λα απνθαζίδνπλ νη ίδηεο γηα ην είδνο ηνπ ρσξνηαμηθνύ ζρεδηαζκνύ πνπ ζα ήζειαλ λα εθαξκόζνπλ. Αο αλαιάβνπλ ηελ επζχλε γηα ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν ζέινπλ λα δήζνπλ θαη ην είδνο ησλ νηθηζηηθψλ θαη επηρεηξεκαηηθψλ κνλάδσλ πνπ ζέινπλ λα πξνζειθχζνπλ ζηελ πεξηνρή ηνπο. Αο δνζεί έλα ηέινο ζηνλ Μεγάιν Αδειθφ πνπ απφ ην θέληξν θηλεί ηα λήκαηα θαη μέξεη ηη πξέπεη, θαη ηη δελ πξέπεη, λα θηηζζεί ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο. Δάλ επηιέμνπλ ηελ ζηαζηκφηεηα, ζα δνπλ γεηηνληθέο πεξηνρέο λα αλαπηχζζνληαη θαη λα πξννδεχνπλ. Αξγά ή γξήγνξα ζα κπνπλ φινη ζην ίδην θαξάβη ησλ αιιαγψλ θαη ηεο πξνφδνπ. Σέηνηνπ είδνπο παξεκβάζεηο κπνξνχλ ελδερνκέλσο λα απειεπζεξψζνπλ ηεξάζηηεο δεκηνπξγηθέο δπλάκεηο θαη λα νδεγήζνπλ ζε ξπζκνχο αλαπηχμεσο πνπ δελ ηνπο έρνπκε νχηε θαλ θαληαζζεί. Η Διιάδα σο θόκβνο πςεινύ επηπέδνπ δηαβηώζεσο θαη αλαςπρήο Παξαδνζηαθά, ζηελ Διιάδα εζηηάδακε πάληνηε ζηελ πξνψζεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ καο πξντφληνο σο κίαο ρψξαο κε σξαίεο παξαιίεο, γαιάδην νπξαλφ, θαζαξή ζάιαζζα, θηιφμελνπο αλζξψπνπο, αξραηφηεηεο, θ.ιπ. Κακκία αληίξξεζε. Αιιά είλαη ζαλ λα δείρλνπκε ζηνλ δπλεηηθφ αγνξαζηή ην ζπίηη κφλν απέμσ, θαη φρη ην εζσηεξηθφ ηνπ. Καιφο ν ήιηνο θαη ε ζάιαζζα αιιά πξέπεη λα ππάξρνπλ θαη ππνδνκέο. Πέξαλ ηνπ θιίκαηνο θαη ηεο γεσγξαθηθήο ζέζεσο-πνπ ηα βξήθακε, δελ ηα θηηάμακεπξέπεη λα ππάξρεη θαη θάηη πην νπζηαζηηθό λα πξνζθεξζεί πνπ λα δειεάδεη ηνλ επηζθέπηε θαη λα αληαπνθξίλεηαη, κε όζν ην δπλαηόλ πην άξηην θαη δεκηνπξγηθό ηξόπν, ζηηο πνιύπιεπξεο θαη ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπ γηα αλαςπρή, κε ηελ επξεία έλλνηα ηνπ όξνπ. Ζ Διιάδα πάλσ απφ φια ζα κπνξνχζε λα γίλεη πξννξηζκφο πςειήο δεηήζεσο γηα ηελ πνηφηεηα δσήο, δηαζθεδάζεσο, δηακνλήο θαη επαγγεικαηηθήο εγθαηαζηάζεσο, έηζη ψζηε λα πξνζειθχζεη πξσηίζησο αλζξψπνπο πςεινχ εηζνδεκαηηθνχ επηπέδνπ, επηρεηξεκαηίεο, θαιιηηέρλεο, επηζηήκνλεο, αζιεηέο θ.ν.θ. Ίζσο έρεη έξζεη, επνκέλσο, ε ψξα λα θάλνπκε ηελ Διιάδα ηνλ πξψην ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ πξνηηκήζεσο ζηελ Δπξψπε θαη ηε Μεζφγεην. 9

ην πιαίζην απηφ, ε Διιάδα κπνξεί λα γίλεη φιν ηνλ ρξφλν πφινο έιμεσο επθαηάζηαησλ Δπξσπαίσλ, αιιά θαη άιισλ θαηνίθσλ ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο, σο ηφπνο πςεινχ επηπέδνπ δηαβηψζεσο, κνξθψζεσο, ςπραγσγίαο, δηαζθεδάζεσο θαη αλαςπρήο. Δίλαη απαξαίηεην, βεβαίσο, λα δεκηνπξγεζνχλ νη ππνδνκέο αεξνδξνκίσλ θαη ιηκαληψλ γηα λα ππνδέρνληαη ηα αεξνπιάλα ησλ κεγάισλ αεξνπνξηθψλ εηαηξηψλ θαη ηα θξνπαδηεξφπινηα, θαζψο θαη ηα πδξνπιάλα, ηα ηδησηηθά jets θαη ηα ζθάθε αλαςπρήο. Δίλαη εμίζνπ αλαγθαίν λα βειηησζνχλ φιεο νη ππνδνκέο παξνρήο ππεξεζηψλ ζπγθνηλσληψλ, κεηαθνξψλ, επηθνηλσληψλ, πγείαο, εθπαηδεχζεσο, κεηαθνξψλ, αζιήζεσο, πνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη δηαζθεδάζεσο. Δθ ησλ νπ άλεπ, βεβαίσο, είλαη λα κπνξνχλ αλεκπφδηζηα θαη κε αζθάιεηα λφκνπ λα θηίδνληαη θαη λα πσινχληαη θαηνηθίεο. Θα κπνξνχζαλ, επίζεο, λα νξηνζεηεζνχλ ρσξνηαμηθά θαη λα πνιενδνκεζνχλ πεξηνρέο θνληά ζε αζηηθά θέληξα, γηα ηελ εγθαηάζηαζε εηαηξηψλ πςειήο ηερλνινγίαο ή παξνρήο ρξεκαηνπηζησηηθψλ θαη άιισλ ππεξεζηψλ, καδί κε παλεπηζηήκηα θαη εξεπλεηηθά θέληξα, θ.ν.θ. Όιεο νη πην πάλσ ππνδνκέο κπνξνχλ λα γίλνπλ είηε κε ζπκπξάμεηο δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα είηε ακηγψο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ζηνλ βαζκφ, βέβαηα, πνπ ζπλδένληαη κε επελδπηηθά ζρέδηα επξχηεξεο εκβέιεηαο, φπσο νηθηζηηθέο αλαπηχμεηο γηα ηελ ηξίηε ειηθία, ζέξεηξα ζεκαηηθνχ ηνπξηζκνχ, μελνδνρεηαθά ζπγθξνηήκαηα, ηερλνινγηθά πάξθα, αζηηθέο θαη βηνκεραληθέο αλαπηχμεηο, θ.ν.θ. Με ηνλ ηξφπν απηφ επελδχνπκε «θαη ζε κπεηά θαη ζε κπαιά». Δίλαη ιάζνο λα λνκίδνπκε φηη ηα «κπεηά» είλαη ην παξειζφλ θαη ηα «κπαιά» ην κέιινλ. Ζ δσή δελ θάλεη άικαηα. Δπθαηξίεο ππάξρνπλ παληνχ θαη ε αλάπηπμε είλαη κία καθξνρξφληα δηαδηθαζία φπνπ ην κέηξν θαη ε ηζνξξνπία ζα πξέπεη λα δηαθπιάζζνληαη. Η Διιάδα σο Φιόξηληα θαη Silicon Valley ηεο Δπξώπεο Μηα παξέλζεζε εδψ. Δπεηδή ζπλήζσο ε ηζηνξία επαλαιακβάλεηαη ζαλ θάξζα, δελ πξφθεηηαη λα ζεσξεζεί εδψ φηη ε Διιάδα κπνξεί λα γίλεη ε Φιφξηληα ή ε Silicon Valley ηεο Δπξψπεο. Όια, φκσο, ζηε δσή είλαη δήηεκα κέηξνπ. Μπνξνχκε λα δηδαρζνχκε πνιιά θαη λα πάξνπκε θάηη απφ ηελ Φιφξηληα θαη θάηη απφ ηελ Silicon Valley. Οη δχν απηέο πεξηνρέο ηνπ Κφζκνπ είλαη κνλαδηθέο θαη δελ αλαπαξάγνληαη εχθνια ζε άιιεο ρψξεο. Ζ Φιφξηληα είλαη θνκκάηη ησλ ΖΠΑ, ελφο εληαίνπ πνιηηηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ζπλφινπ, κε έλαλ πιεζπζκφ πνπ κηιά ηελ ίδηα γιψζζα θαη έρεη θνηλή εζληθή ηαπηφηεηα, παξά ηελ πνιππνιηηηζκηθή πξνέιεπζε ησλ θαηνίθσλ ηεο. Ζ Διιάδα επξίζθεηαη ζηελ λφηηα εχθξαηε δψλε ηεο Δπξψπεο θαη είλαη θξάηνο-κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ ηειεπηαία είλαη κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο νηθνλνκηθέο δπλάκεηο ηνπ Πιαλήηε ρσξίο, φκσο, λα δηαζέηεη ηνπο αληίζηνηρνπο ζεζκνχο ζπλνρήο πνπ πξνζδίδνπλ ζε κία πεξηνρή εληαία πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή δνκή. Ζ Διιάδα αλήθεη, επίζεο, ζηελ Δπξσδψλε θαη έρεη ην ίδην λφκηζκα κε ηηο ηζρπξφηεξεο νηθνλνκηθά ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απέρεη, φκσο, παξαζάγγαο απφ ην λα δηαζέηεη ηα πνιηηηθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο Φιφξηληαο σο κίαο Πνιηηείαο ησλ ΖΠΑ, αλ θαη ε Διιάδα έρεη απαξάκηιια θαιχηεξν θιίκα θαη ηνπίν, πνπ δξνπλ παξαδνζηαθά σο πφινο έιμεσο ησλ μέλσλ. Πνιινί απφ ηνπο βνξεηνεπξσπαίνπο έρνπλ ήδε θάλεη ηελ Διιάδα δεχηεξν ζπίηη ηνπο θαη ε δηακνξθνχκελε δπλακηθή πξνζθέξεη ηεξάζηηεο πξννπηηθέο αλαπηχμεσο. Όζνλ αθνξά ζηελ Silicon Valley, πνιιέο ρψξεο ηνπ Κφζκνπ πξνζπαζνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηνπηθέο ζπγθεληξψζεηο ηαιέλησλ, ηδεψλ θαη θεθαιαίσλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ηερλνινγηθψλ θαηλνηνκηψλ θαη εθαξκνγψλ. Ζ ειθπζηηθφηεηά ηνπο ζπληζηάηαη ζην φηη νη επηηπρεκέλεο πξνζπάζεηεο ζηελ αλάπηπμε λέσλ ηερλνινγηψλ νδεγνχλ ζε επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ απεπζχλνληαη ζηελ παγθφζκηα 10

αγνξά θαη δεκηνπξγνχλ δπλεηηθά ηεξάζηηεο αμίεο. Τπάξρνπλ πεξίπνπ 60 ηέηνηεο εζηίεο θαηλνηνκίαο ζε φινλ ηνλ Κφζκν, κε ηελ ιέμε Silicon σο ην πξψην ζπλζεηηθφ. Μία απφ ηηο πην επηηπρεκέλεο είλαη ε Silicon Wadi ζην Ηζξαήι. Ζ επηηπρία δελ ήιζε απφ ηε κία κέξα ζηελ άιιε. Υξεηάζζεθαλ 40 ρξφληα, ρακειφηνθα δάλεηα, επηρνξεγήζεηο, θεθάιαηα επηρεηξεκαηηθψλ ζπκκεηνρψλ, δηαζχλδεζε παλεπηζηεκίσλ κε επηρεηξήζεηο (πνπ ζηελ Διιάδα ζεσξείηαη γηα κεξηθνχο αλάζεκα), ηερλνινγηθά πάξθα θ.ν.θ. Σειεπηαία, ζηηο ΖΠΑ έρεη αξρίζεη λα πξνζδηνξίδεηαη ε αθηνγξακκή ηνπ Los Angeles σο Silicon Beach, πνπ ζπλαγσλίδεηαη ηελ Silicon Valley ζην San José πξνζειθχνληαο ηαιέληα ιφγσ ηνπ ηξφπνπ δσήο ζηελ παξαιηαθή δψλε (surf & code!). Πνιιέο άιιεο πφιεηο ζηελ Ακεξηθή, Απζηξαιία θ.ιπ. πξνζπαζνχλ λα πξνζειθχζνπλ επελδχζεηο θαηλνηνκίαο ζε αλζξψπηλν θεθάιαην πξνβάιινληαο ηνλ ηξφπν δσήο θνληά ζηελ ζάιαζζα, ζε κία πεξηνρή κε ήπην θαη επράξηζην θιίκα. Γελ είλαη, επνκέλσο, απίζαλν λα ζθεθζεί θάπνηνο ηελ Διιάδα ζαλ πξννξηζκό ηύπνπ Silicon Valley. Ηδίσο, φηαλ γίλνληαη ήδε πξνζπάζεηεο φπσο ην InnoHub ζηελ Πάηξα, θέληξν θαηλνηνκίαο ηνπ Corallia. Σν ηειεπηαίν είλαη ν πξψηνο ειιεληθφο θνξέαο γηα ηελ αλάπηπμε ζπλεξγαηηθψλ ζρεκαηηζκψλ, φπσο ην mi-cluster πνπ δξαζηεξηνπνηείηαη ζηελ κηθξνειεθηξνληθή. Μέινο ηνπ mi-cluster είλαη ήδε ην Samsung Nanoradio Design Center. Αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο αλαπηχζζνληαη ζηελ Θεζζαινλίθε κε ηελ Αιεμάλδξεηα Εψλε Καηλνηνκίαο θαη ην Δξγαζηήξην Ναλνηερλνινγίαο ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ, θαη ίζσο, θαη ζε άιιεο παλεπηζηεκηαθέο πφιεηο ηεο Διιάδνο. Όια απηά, βεβαίσο, είλαη ζε εκβξπαθή θαηάζηαζε θαη ζπλαγσλίδνληαη ρηιηάδεο παξφκνηεο πξνζπάζεηεο δηεζλψο. Δίλαη, επνκέλσο, επηηαθηηθή αλάγθε όπσο όζν ην δπλαηόλ πεξηζζόηεξνη πόξνη από ην ΔΠΑ 2014-2020 θαηεπζπλζνύλ πξνο δαπάλεο ζρεηηθέο κε ηελ δεκηνπξγία εζηηώλ θαηλνηνκίαο. ην πιαίζην απηφ, ε πξνζπάζεηα ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Δπηζηεκνληθήο Έξεπλαο «Γεκφθξηηνο» λα κεηαζρεκαηηζζεί ζε ηερλνινγηθφ πάξθν «Metropolitan Innovation Campus at Democretos» αμίδεη λα ππνζηεξηρζεί. Σν ρσξνηαμηθό σο ην θύξην εκπόδην γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνύ ε θάζε πεξίπησζε, πάλησο, γηα λα γίλνπλ επελδχζεηο ζηνλ ηνπξηζκφ ζηελ δχζθνιε νηθνλνκηθή ζπγθπξία ζηελ νπνία επξηζθφκαζηε, ζα πξέπεη λα απνδνκεζεί ην πεξηνξηζηηθφ πιαίζην πνπ επηβάιιεη ην εζληθφ ρσξνηαμηθφ ζρέδην γηα ηνλ ηνπξηζκφ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ηζρχνπζεο πνιενδνκηθέο ξπζκίζεηο. Δίλαη πνιπηέιεηα, αλ φρη πξφθιεζε, ζηελ ζεκεξηλή εηθφλα θαηάξξεπζεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, λα ηίζεληαη εκπφδηα ζηηο επελδχζεηο, πνιιέο θνξέο θαζαξά γηα ιφγνπο πξνζηαζίαο θαηεζηεκέλσλ ζπκθεξφλησλ. Ζ Πνιηηεία δελ είλαη δπλαηφλ λα παίδεη ηνλ ξφιν δηαρεηξηζηή, πξνζπαζψληαο λα εμηζνξξνπεί ηα δηάθνξα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα κεηαμχ ηνπηθψλ ηνπξηζηηθψλ θαη εξγνιαβηθψλ επηρεηξήζεσλ απφ ηελ κία κεξηά, θαη κεγάισλ ειιεληθψλ ή μέλσλ θαηαζθεπαζηηθψλ θαη μελνδνρεηαθψλ νκίισλ απφ ηελ άιιε. Γηφηη απηή ε αηέξκνλε δηαπάιε ζπκθεξφλησλ πεξί ηνπ ηη ζα θηηζζεί, πσο θαη πνπ, φπσο απνηππψλεηαη ηειηθά ζηα ρσξνηαμηθά ζρέδηα θαη πνιενδνκηθνχο θαλνληζκνχο, θαηαιήγεη λα παξάγεη ειάρηζηε πξνζηηζέκελε αμία ζηελ δηακφξθσζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο. Γηα ηελ αλακφξθσζε, ινηπφλ, εθ βάζξσλ ηνπ θαζνξηζηηθνχ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πξέπεη πξψηα λα ιεθζεί ε ακεηάθιεηε απφθαζε φηη ν ηνπξηζκφο είλαη βηνκεραλία εζληθήο ζεκαζίαο, θαη σο εθ ηνχηνπ, ηνκέαο εζληθήο αλαπηπμηαθήο ζηξαηεγηθήο, θαη φρη δηαρεηξίζεσο ηνπηθψλ κηθξνζπκθεξφλησλ. ην πιαίζην απηφ, ε όπνηα ζηήξημε ηνπ ηνπξηζκνύ κε επελδπηηθά θίλεηξα δελ ζα πξέπεη λα αλαπαξάγεη ηηο δνκέο ελόο πξντόληνο πνπ είλαη εμαξηώκελν από ηνλ νξγαλσκέλν καδηθό ηνπξηζκό, δειαδή ρακειέο εηζπξάμεηο, πςειή 11

επνρηθόηεηα θαη γεσγξαθηθή ζπγθέληξσζε. Πέξαλ, φκσο, ηνχηνπ, απηφ πνπ πιένλ πξνβάιιεη σο επηηαθηηθή αλάγθε δηαθνξνπνηήζεσο είλαη ε πξνζέιθπζε κεγάισλ ειιεληθψλ ή μέλσλ θεθαιαίσλ. Οη επελδχζεηο πξέπεη λα πινπνηνχληαη κε επέιηθην ηξφπν, θαη ελδερνκέλσο λα ζπλδηακνξθψλνληαη καδί κε θηιηθέο πξνο ηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θξαηηθέο αξρέο θαη ρσξίο λα απνζαξξχλνληαη απφ ην αζθπθηηθφ θαη πνιιέο θνξέο απαγνξεπηηθφ, ζεζκηθφ πιαίζην. Ζ απνρψξεζε, ελ πξνθεηκέλσ, ηνπ Καηάξ απφ ηνλ δηαγσληζκφ ηνπ Διιεληθνχ ζα πξέπεη λα καο πξνβιεκαηίζεη. Απ' φ,ηη πιεξνθνξίεο είδαλ ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο, ν μέλνο επελδπηήο δεηνχζε κεησκέλνπο θνξνινγηθνχο ζπληειεζηέο, κεγαιχηεξν ζπληειεζηή δφκεζεο, θαη αιιαγέο ζηνπο φξνπο ρξήζεσο ψζηε λα εληζρπζεί ε απφδνζε ηεο επελδχζεσο (λα κεηαθεξζνχλ ζηνλ ρψξν καθξνρξφληνη εθκηζζσηέο ησλ θηεξίσλ φπσο π.ρ. Τπνπξγεία, λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα πσιήζεσο κέρξη θαη ηνπ 100% ηεο δνκεκέλεο επηθάλεηαο θαη φρη κφλν ην 30% πνπ ζα θηηζζεί κε θαηνηθίεο). Σέηνηνπ είδνπο, ελδερνκέλσο παξάινγεο, απαηηήζεηο είλαη ελδεηθηηθέο ηεο εληππψζεσο πνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη νη επελδπηέο γηα ηελ Διιάδα, πνπ, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, λα κελ είλαη θαη ηφζν αδηθαηνιφγεηε, ηδίσο εάλ αλαινγηζζνχκε ην έιιεηκκα αζθάιεηαο λφκνπ πνπ ππάξρεη ζηελ Διιάδα, φηαλ ηα θνξνινγηθά θαη ηα πνιενδνκηθά δεδνκέλα αιιάδνπλ ρσξίο πξνεηδνπνίεζε θαη θαηά ην δνθνχλ, θαη κε ηέηνηα κεγάιε ζπρλφηεηα πνπ επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ φπνηα επηρεηξεκαηηθή εκπηζηνζχλε κπνξεί λα δηαζέηεη ν θάζε θαινπξναίξεηνο επελδπηήο. Πξνηάζεηο πνπ βιέπνπλ ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο γηα επηθείκελεο ξπζκίζεηο είηε ζην ρσξνηαμηθφ ζρέδην ηνπ ηνπξηζκνχ είηε ζην πιαίζην αλαπηπμηαθψλ θηλήηξσλ, είλαη ελδεηθηηθέο ησλ θηιφηηκσλ, αιιά κάιινλ αηειέζθνξσλ εθ ησλ πξαγκάησλ, πξνζπαζεηψλ πνπ θαηαβάιινληαη γηα λα αληηκεησπηζζεί ε ηξέρνπζα δπζπξαγία ζηελ επίηεπμε απνηειέζκαηνο. ηνλ κελ ππφ δηακφξθσζε αλαπηπμηαθφ λφκν θαίλεηαη φηη ζα δνζνχλ θίλεηξα γηα επελδχζεηο εηδηθήο ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο (φπσο ζπλεδξηαθά θέληξα, θέληξα ζαιαζζνζεξαπείαο, θέληξα απνθαηαζηάζεσο θαη ελ γέλεη εγθαηαζηάζεηο ηνπξηζκνχ πγείαο, ζεκαηηθά πάξθα, ηνπξηζηηθνί ιηκέλεο ζθαθψλ αλαςπρήο, γήπεδα γθνιθ, ηακαηηθέο πεγέο, ρηνλνδξνκηθά θέληξα, θέληξα αζιεηηθνχ ηνπξηζκνχ, απηνθηλεηνδξφκηα, θ.ιπ.). ην δε ππφ δηακφξθσζε εηδηθφ ρσξνηαμηθφ πιαίζην ηνπξηζκνχ, θαίλεηαη φηη πξνσζείηαη ε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο νξγαλσκέλσλ ππνδνρέσλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ζπλζέησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, κε δηαθνξνπνηεκέλεο ξπζκίζεηο γηα αλαπηπζζφκελεο πεξηνρέο, πεξηνρέο κε πεξηζψξηα αλαπηχμεσο εηδηθνχ θαη ελαιιαθηηθνχ ηνπξηζκνχ, νξεηλέο πεξηνρέο θαη λεζηά. Δηδηθά, γηα ηα λεζηά άλσ ησλ 90 ρικ 2., φπνπ θαη επηηξέπνληαη νξγαλσκέλνη ππνδνρείο θαη ζχλζεηα θαηαιχκαηα, αλακέλεηαη λα απμεζεί ν ζπληειεζηήο δφκεζεο ελψ ελδερνκέλσο λα αξζνχλ θάπνηνη πεξηνξηζκνί σο πξνο ηελ αλψηαηε έθηαζε πνπ κπνξνχλ λα θαηαιάβνπλ ηέηνηεο αλαπηχμεηο ζε έλα λεζί. Παξάιιεια, γηα ηελ ελίζρπζε ηεο βησζηκφηεηαο ησλ ζχλζεησλ ηνπξηζηηθψλ θαηαιπκάησλ, θαη ηδίσο απηψλ πνπ δηαζέηνπλ γθνιθ, αλακέλεηαη λα απμεζεί ην πνζνζηφ ησλ θαηνηθηψλ πξνο πψιεζε ή εθκίζζσζε. Πξνβιέπεηαη, επίζεο, ε δπλαηφηεηα εγθαηαζηάζεσο μελνδνρείσλ ζπληδηνθηεζίαο (Condo Hotels), φπνπ ε ρξήζε ηδησηηθψλ θαηνηθηψλ ή δηακεξηζκάησλ εληαγκέλσλ ζην μελνδνρεηαθφ θαηάιπκα, ζα παξαρσξνχληαη πξνο μελνδνρεηαθή ρξήζε γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Σέινο, δεκηνπξγείηαη θαη πιαίζην γηα ηελ ελνηθίαζε ηνπξηζηηθψλ επαχιεσλ. Όια απηά είλαη πξνο ηελ ζσζηή θαηεχζπλζε δεκηνπξγίαο κεγαιπηέξσλ ηνπξηζηηθψλ εθκεηαιιεχζεσλ. Αιιά θαη πάιη απαηηείηαη αιιαγή θηινζνθίαο θαη πιεύζεσο, πέξαλ ησλ όπνησλ αιιαγώλ επηρεηξνύληαη ζην ζεζκηθό πιαίζην. Γηα παξάδεηγκα, ε ηζρύνπζα πνιενδνκηθή ξύζκηζε γηα ηελ ειάρηζηε απόζηαζε ελόο μελνδνρεηαθνύ θαηαιύκαηνο από ηνλ αηγηαιό, ζε κία ρώξα πνπ δηαζέηεη 19.000 ρικ. αθηνγξακκήο, ζπληζηά κία ηεξάζηηα ζπαηάιε πόξσλ θαη επθαηξηώλ, πνπ ε ρώξα δελ έρεη δπζηπρώο ηελ πνιπηέιεηα λα ραξακίδεη. 12

Σν άλνηγκα ηνπ ηνπξηζκνύ ζηνλ δηεζλή αληαγσληζκό Πξέπεη, ζπλεπψο, λα θάλνπκε έλα βήκα παξαπέξα θαη λα αλνίμνπκε ηνλ θιάδν ηνπ ηνπξηζκνχ ζηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ, εάλ ζέινπκε λα αληαγσληζηνχκε επί ίζνηο φξνηο ηνπο κεγάινπο ηνπξηζηηθνχο πξννξηζκνχο. Μφλνλ, έηζη, ζα δνζεί ε επθαηξία θαη ζηηο εγθαηεζηεκέλεο επηρεηξήζεηο λα αλαπηπρζνχλ δπλακηθά θαη λα δηαπξέςνπλ ζε έλα κεγαιχηεξν θαη πην θεξδνθφξν παηρλίδη, πνπ ζα πεξηιακβάλεη θαη ηα κεγάια νλφκαηα ηνπ θιάδνπ δηεζλψο. ην πιαίζην απηφ, ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ ζηελ Διιάδα πξέπεη λα πάςεη λα επηδηψθεηαη απηνηειψο θαη αλεμαξηήησο απφ ηελ ππφινηπε νηθνλνκία, αιιά λα δηαζπλδεζεί κε ηελ πξνζέιθπζε άκεζσλ επελδχζεσλ, φρη κφλν ζηνλ ηνπξηζκφ, αιιά ζε φινπο ηνπο ηνκείο φπνπ ππάξρνπλ επθαηξίεο. Πξέπεη, επίζεο, ε αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνύ λα επηδηώθεηαη παξαιιήισο θαη ζε αξκνλία κε ηηο απνθξαηηθνπνηήζεηο, ηελ παξαρώξεζε δεκνζίσλ ππνδνκώλ ζηνλ ηδησηηθό ηνκέα πξνο εθκεηάιιεπζε θαη ηελ αμηνπνίεζε ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα. Μφλνλ κία ηέηνηα νινθιεξσκέλε καθξνρξφληα ζηξαηεγηθή γηα ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ ηνπξηζκνχ, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κία αιιεινηξνθνδνηνχκελε αιπζίδα ζπλεξγεηψλ, φπνπ γηα παξάδεηγκα, ε εηζξνή θεθαιαίσλ ζηελ ρψξα γηα επελδχζεηο δεκηνπξγεί ππνδνκέο θαη αλάπηπμε θαη βειηηψλεη ην επίπεδν δηαβηψζεσο, πνπ δεκηνπξγνχλ κε ηελ ζεηξά ηνπο κεγαιχηεξε επηζθεςηκφηεηα φρη κφλν ηνπξηζηψλ αιιά θαη επαγγεικαηηψλ, αθφκε θαη ελ δπλάκεη κνλίκσλ θαηνίθσλ, πνπ κε ηελ ζεηξά ηνπ δξα σο καγλήηεο θαη ηελ πξνζέιθπζε λέσλ επελδχζεσλ θαη επαγγεικαηηθψλ εμεηδηθεχζεσλ θαζψο κεγαιψλεη ε αγνξά θαη απμάλεη ην επίπεδν επεκεξίαο θ.ν.θ. Οη ζπλέξγεηεο είλαη, επίζεο, κεγάιεο κεηαμχ ηεο ππνδνκήο κεηαθνξψλ-θαη ηδίσο ηεο αλαπηχμεσο ησλ ιηκαληψλ θαη ησλ αεξνδξνκίσλ-ψζηε ε Διιάδα λα γίλεη θφκβνο δηακεηαθνκηζηηθνχ εκπνξίνπ θαη, απφ ηελ άιιε κεξηά, ηεο ππνδνκήο ζπγθνηλσληψλ πνπ ρξεηάδεηαη ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία γηα λα απνγεησζεί. Δηδηθφηεξα γηα ηελ πξνζέιθπζε πξνζψπσλ, ε άδεηα παξακνλήο ζα πξέπεη λα ρνξεγείηαη ζε φζνπο απνθηνχλ κφληκε θαηνηθία ή θάλνπλ επελδχζεηο ζηελ Διιάδα. Σν ίδην ζα πξέπεη λα πξνβιέπεηαη γηα φζνπο επηζπκνχλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζηελ Διιάδα ζην πιαίζην κίαο επέιηθηεο θαη έμππλεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ αμηνπνηεί ηηο επθαηξίεο λα εκπινπηηζζεί ε αγνξά κε λέεο εμεηδηθεχζεηο πνπ έρνπλ ζεκαληηθή πξνζηηζέκελε αμία θαη βειηηψλνπλ ηελ αλαπηπμηαθή δπλακηθφηεηα ηεο ρψξαο. Γηα ηελ πξνζέιθπζε θεθαιαίσλ θαη αλζξψπσλ ζηελ Διιάδα, ε εηθφλα ηεο ρψξαο ζην εμσηεξηθφ ζα κπνξνχζε ελδερνκέλσο λα εληζρπζεί απφ landmark developments, ηελ θαηαζθεπή δειαδή θηεξηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ αλαθνξάο, κνλαδηθνχ θαη ηδηφκνξθνπ αξρηηεθηνληθνχ ξπζκνχ θαη θάιινπο, πνπ λα ζπλδένληαη ζην ππνζπλείδεην κε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο, πξνζδίδνληάο ηνπο αίγιε ή αλαπηπμηαθή δπλακηθή, θαη πνπ λα κπνξνχλ λα θαηαζηήζνπλ ηελ ρψξα γλσζηή παγθνζκίσο. Σέηνηεο είλαη, γηα παξάδεηγκα, ην Μνπζείν Guggenheim ζην Bilbao ηεο Ηζπαλίαο ή ην μελνδνρείν 7 αζηέξσλ Burj Al Arab Hotel ζηελ κνξθή ηζηηνθφξνπ ζην Dubai. Βεβαίσο, θαη εδψ ρξεηάδεηαη πνιενδνκηθή επειημία. Πνιενδνκηθά, είλαη αδχλαηνλ, ζήκεξα ηνπιάρηζηνλ, λα θηηζζεί ζηελ Διιάδα θάηη ζαλ ην Μνπζείν χγρξνλεο Σέρλεο ζην Bilbao! Υξεηαδφκαζηε επίζεο ηελ θαζηέξσζε δηεμαγσγήο πςειήο πνηφηεηαο θαιιηηερληθψλ θεζηηβάι θαη αζιεηηθψλ αγψλσλ δηεζλνχο αλαγλσξηζηκφηεηαο θαη θχξνπο, θεζηηβάι γαζηξνλνκίαο θαη άιιεο ζηνρεπκέλεο ελέξγεηεο marketing. Θα κπνξνχζαλ λα δηνξγαλσζνχλ, γηα παξάδεηγκα, Οιπκπηάδεο Μνπζηθήο, Θεάηξνπ θαη Υνξνχ φπνπ ζπκκεηέρνπλ θαιιηηερληθέο νκάδεο ή άηνκα, θαηφπηλ επηινγήο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα δηεζλείο ηζηηνπιντθνχο αγψλεο ή αγψλεο ζαιαζζίσλ ζπνξ ελ γέλεη (wind surfing, kite surfing θ.ιπ.) ζε φιν ην πιάηνο θαη κήθνο ησλ ειιεληθψλ ζαιαζζψλ, απφ ην Ηφλην ζην Αηγαίν, θαη ελδερνκέλσο φρη κφλν. Παξάιιεια, κπνξνχλ λα δηεμαρζνχλ κε επηηπρία 13

ηνπξλνπά ηέληο, γθνιθ, ηππηθήο ηέρλεο θαη ηππνδξνκηψλ, αγψλεο απηνθηλήησλκνηνζπθιεηψλ-πνδειάησλ, sky gliding θ.ν,θ., ζε έλα πεξηβάιινλ απαξάκηιιεο θπζηθήο νκνξθηάο, φπσο είλαη απηφ ηνπ ειιεληθνχ ηνπίνπ. ε θάζε πεξίπησζε, απηφ ην νπνίν ζα πξνζειθχζεη ην ελδηαθέξνλ ηεο παγθφζκηαο θνηλφηεηαο είλαη ε πνηφηεηα ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ηα ρξεκαηηθά ή κε βξαβεία ζεκαληηθνχ χςνπο θαη γνήηξνπ πνπ ζα πξνζθέξνπλ νη ρνξεγνί ησλ αγψλσλ. Αξθεί φια λα γίλνπλ κε ηδησηηθνχο πφξνπο, κε δηαθάλεηα δηαδηθαζηψλ θαη κε ζηφρν ηελ δηακφξθσζε win-win θαηαζηάζεσλ φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζπκθεξφλησλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Σίπνηα απφ απηά δελ κπνξεί λα γίλεη απφ ην θξάηνο ή απφ ακηγψο δεκφζηνπο πφξνπο, πνπ νχησο ή άιισο, δελ ππάξρνπλ. Καη, αο μαλαδνχκε ην marketing ηεο Διιάδνο σο ηνπξηζηηθνχ πξννξηζκνχ. Με ηελ πξνυπφζεζε φηη μεθηλάκε λα πξνσζνχκε ηελ Διιάδα σο πξσηεχνληα ηφπν αλαςπρήο, πεξηζηαζηαθήο ή κφληκεο δηακνλήο, εγθαηαζηάζεσο λέσλ επηρεηξεκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη πξνζειθχζεσο λέσλ επαγγεικαηηθψλ εμεηδηθεχζεσλ, νη δηαθεκίζεηο ζα πξέπεη λα αλαβαζκηζζνχλ κε λέα κελχκαηα πνπ λα αληαλαθινχλ ηηο λέεο απηέο θαηεπζχλζεηο. Σα flashmobs ζην Λνλδίλν θαη ηα έμππλα δηαθεκηζηηθά κελχκαηα, αλ θαη απαξαίηεηα, δελ αξθνχλ, φηαλ πεξηνξίδνληαη ζηηο θπζηθέο θαιινλέο θαη ζηα κλεκεία ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. ε θάζε πεξίπησζε, πξέπεη πιένλ λα δηαθεκίδνπκε ηελ Διιάδα σο πξννξηζκό πςειήο πνηόηεηαο δηαβηώζεσο θαη αλαςπρήο, κε ζηόρν ηα πςειά εηζνδεκαηηθά ζηξώκαηα δηεζλώο. Καη βεβαίσο νη δηαθεκίζεηο λα αληαλαθινύλ ηελ πξαγκαηηθόηεηα. Δπίινγνο Κάπνηε ζηνλ αξραίν Κφζκν, ε Γήινο ήηαλ πφινο έιμεσο ησλ εκπφξσλ πνπ κε ηα πινία ηνπο δηέζρηδαλ φιε ηελ Μεζφγεην θαη ζηακαηνχζαλ ζηελ Γήιν φρη κφλν γηα δνπιεηέο, αιιά θαη γηα ηνπξηζκφ. Ζ Γήινο γλψξηζε ηελ αθκή σο ην κεγαιχηεξν εκπνξηθφ θέληξν ηεο ηφηε νηθνπκέλεο (maximum emporium) φηαλ νη Ρσκαίνη ηελ έθαλαλ θνξνινγηθφ παξάδεηζν, κε απνηέιεζκα λα ζπγθεληξσζεί ζηελ Γήιν φιν ην δηακεηαθνκηζηηθφ εκπφξην ηεο Μεζνγείνπ, θάηη ζαλ ηελ ηγθαπνχξε ηνπ ζήκεξα. Αξρίδεη, έηζη, κία πεξίνδνο απμήζεσο ηνπ πιεζπζκνχ θαη έληνλεο νηθνδνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Κηίζζεθαλ ιηκάληα, βίιεο, μελνδνρεία, καγαδηά, ζρνιεία, εληεπθηήξηα, εκπνξηθά επηκειεηήξηα, ηξάπεδεο, αγνξέο, ζέαηξα, ηππφδξνκνο, θ.ιπ. Ο πιεζπζκφο ηεο απνγεηψλεηαη ζε 30.000 θαη δηαθηλνχληαη 750.000 ηφλνη εκπνξεπκάησλ εηεζίσο. Έκπνξνη, ηξαπεδίηεο, εθνπιηζηέο, απφ φιεο ηηο θπιέο ηνπ Κφζκνπ, εγθαζίζηαληαη ζην λεζί θαη, βεβαίσο, αλζεί ε νηθνλνκηθή δσή κε βάζε ην εκπφξην, ηελ νηθνδνκή θαη ηα ζρεηηθά επαγγέικαηα. Γελ καο εκπνδίδεη ηίπνηε λα αλαβηψζνπκε ηελ αξραία απηή παξάδνζε ζε κία ζχγρξνλε εθδνρή. Σν πεδίν δξάζεσο είλαη νη παλέκνξθεο ζάιαζζεο θαη ηα λεζηά καο, θαζψο θαη ηα βνπλά θαη ηα πεδηλά καο εδάθε. Οη εθιεθηνί πξνζθεθιεκέλνη είλαη φζνη ζέινπλ, θαη κπνξνχλ νηθνλνκηθά, λα θάλνπλ ηελ Διιάδα, κία απφ ηηο θπζηθά πην πξνηθηζκέλεο θαη πνιηηηζκηθά πην θνξηηζκέλεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ, ηνλ ηφπν δηακνλήο πνπ δνπλ, κνξθψλνληαη, δνπιεχνπλ θαη δηαζθεδάδνπλ. Σν γεγνλόο δε όηη ε Διιάδα είλαη ζήκεξα ζε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνύ ζε κία δπλακηθή θαη νηθνλνκηθά ζηαζεξή νηθνλνκία κπνξεί λα γίλεη ην δέιεαξ γηα ηελ πξνζέιθπζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ ληόπησλ θαη μέλσλ επελδπηώλ, ζην πιαίζην θαη ηνπ επαλαπξνζδηνξηζκνύ ηνπ αλαπηπμηαθνύ πξνηύπνπ. H θνξνινγηθή αηέιεηα ηεο Γήινπ καο ππελζπκίδεη ηνλ ζεκαληηθό ξόιν πνπ ε ρακειή θνξνινγία παίδεη γηα ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Καη αο κελ μερλάκε φηη ηεξάζηηα θεθάιαηα 14

πξνεξρφκελα απφ ηελ ειιεληθή λαπηηιία ζα κπνξνχζαλ λα θηλεηνπνηεζνχλ γηα επελδχζεηο ζηελ λέα Διιάδα. 15

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 16

17