Του Βασίλη Παπακώστα

E Z H E F G H Η ανάπτυξη εγχώριων συστηµάτων UAV αλλά και η χρήση ανάλογων συστηµάτων που έχουν κατασκευασθεί στο εξωτερικό από τις Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις, αποτελούν µία µάλλον «παραµεληµένη υπόθεση» από πολλούς. Για τον λόγο αυτό θα επιχειρήσουµε µία πρώτη προσέγγιση στη χρήση συστηµάτων UAV από την Τουρκική Αεροπορία (ΤΑ) και τον Τουρκικό Στρατό (ΤΣ) Του Βασίλη Παπακώστα Ήδη από τα µέσα της δεκαετίας του 60, τα RPV (Remotely Piloted Vehicles) και νυν UAV, αξιοποιούνται πέραν της αρχικής τους χρήσης, ως εναέριοι στόχοι και σε αποστολές ISR (Intelligence, Surveillance, Reconnaissance) αλλά και σχετικά πρόσφατα σε αποστολές ISTAR (Intelligence, Surveillance Target Acquisition and Reconnaissance). Στις αποστολές ISTAR, το UAV παρέχει την δυνατότητα µετάδοσης δεδοµένων στους σταθµούς εδάφους σε πραγµατικό χρόνο, οι οποίοι µε την σειρά τους αφού προβούν σε επεξεργασία των στοιχείων (µπορεί να έχουν την µορφή συντεταγµένων στόχου) µπορούν να τα αναµεταδώσουν στα αεροσκάφη κρούσης! H δυνατότητα αυτή παρέχεται χάρις στις ζεύξεις δεδοµένων και η όλη διαδικασία ονοµάζεται «sensor to shooter loop». Εσχάτως τα UAV χρησιµοποιούνται και για αποστολές κρούσης, ενώ ήδη δροµολογείται η ανάπτυξη µη επανδρωµένων αεροχηµάτων µάχης (UCAV Unmanned Combat Air Vehicle) που θα χρησιµοποιούνται αποκλειστικά σε αποστολές εναέριας µάχης ή κρούσης. Η χρήση των UCAV σε αποστολές κρούσης θα είναι περισσότερο αποδοτική στην προσβολή σταθερών στόχων σε «γνωστή θέση». Τα αµερικανικά Predator-A (ΜQ-1L) αξιοποιούνται ήδη επιχειρησιακά από τα τέλη του 2001 στο Αφγανιστάν χρησιµοποιώντας τέσσερα βλήµατα AGM-114 Hellfire και από το 2006 έχει συγκροτηθεί η 19η Μοίρα Επίθεσης. Σχεδιάζεται επίσης η αξιοποί- E Z H 68 ªµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

π ª π...και οι ελληνικές προσπάθειες ηση των UAV σε συνδυασµό µε ατρακτίδια αναγνώρισης όπως στην περίπτωση του Predator-B της RAF σε συνδυασµό µε το DB-110 που θα αποκτήσει και η Π.Α για χρήση όµως από τα αεροσκάφη της F-16C/D Adv Block 52+! [ Τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων UAV Πέραν των τυπικών αποστολών ISR και παροχής δεδοµένων στόχευσης, τα UAV µπορούν να αξιοποιηθούν σε πλήθος αποστολών: Αναµετάδοση ηλεκτροµαγνητικών εκποµπών Αποστολές Συνοδείας επανδρωµένων αεροσκαφών Συλλογή ηλεκτροµαγνητικών εκποµπών και τηλεπικοινωνιών (ESM/ELINT και COMINT) Εκτέλεση παρεµβολών (ECM) Ναυτική περιπολία Επιτήρηση εγκαταστάσεων υψηλής στρατηγικής σηµασίας Αποστολές καταστολής αεράµυνας (SEAD) Επιπλέον τα UAV µπορούν να αποδειχθούν χρήσιµα σε αποστολές σε ειρηνική περίοδο, όπως επιτήρηση δασών κατά την καλοκαιρινή περίοδο, αστυνοµικά καθήκοντα, επιτήρηση λιµένων και δίωξη λαθρεµπορίου. Σε σχέση µε τα επανδρωµένα αεροσκάφη, παρέχουν χαµηλότερο κόστος πρόσκτησης, χαµηλότερο κόστος ανά ώρα πτήσης και κόστος συντήρησης, ευελιξία στη χρήση και στη µετακίνηση και µεγαλύτερη διάρκεια πτήσης (αυτονοµία). Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ήδη η USAF προσπαθεί να αναπτύξει τεχνικές αυτόνοµης δυνατότητας εναέριου εφοδιασµού µε καύσιµο (AAR Autonomous Air Refueling) χωρίς την επέµβαση χειριστή (hands off), ώστε τα UAV να µπορούν να επεκτείνουν περαιτέρω το χρόνο παραµονής τους στον αέρα. Στην υπό ανάπτυξη τεχνική χρησιµοποιείται σύστηµα ναυτιλίας µε GPS και οπτική µονάδα ιχνηλάτησης. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι επίσης, η χαµηλή «ηχώ ραντάρ» ( RCS Radar Cross Section), που παρουσιάζουν και κατά συνέπεια αποτελούν «δύσκολους αντιπάλους» για τα ραντάρ αεράµυνας. Η µη ύπαρξη χειριστή, συνεπάγεται πέραν από την πιθανή πολύτι- µη απώλεια της ανθρώπινης ζωής και σηµαντική εξοικονόµηση πόρων που απαιτούνται για την εκπαίδευση και «πτητική συντήρηση» του χειριστή ή παρεπόµενες αναγκαίες αποστολές όπως η διάσωση µάχης (CSAR). Ενδεικτικά και σε σχέση µε το κόστος θα πρέπει να αναφερθεί ότι η TA το 2005 απέκτησε τρία συστήµατα UAV Heron της IAI µε εννέα αεροχήµατα έναντι 150 εκ. $ (κόστος ανά αερόχηµα 16,6 εκ $ µε τον αντίστοιχο εξοπλισµό εδάφους) και το 2007 30 αεροσκάφη Advanced F-16C/D Block 50+ έναντι 1,78 δις $ (κόστος ανά µονάδα 59,3 εκ $). Η USAF εκτιµά ότι τα UCAV θα έχουν κόστος πρόσκτησης µικρότερο του 50% από το κόστος ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 69

πρόσκτησης ενός F-16C/D Block 50 και σε 20ετή επιχειρησιακή αξιοποίηση κόστος υποστήριξης µικρότερο από 25%! Είναι εποµένως πανάκεια η χρήση των UAV; Φυσικά και όχι! Ο ανθρώπινος παράγοντας δεν µπορεί µε τις τρέχουσες τεχνολογικές δυνατότητες να υποκατασταθεί πλήρως. Επιπλέον τα UAV είναι ευπαθή στις δυσµενείς καιρικές συνθήκες. Κατά την διάρκεια των αποστολών στο Κόσσοβο, καταγράφηκαν 27 καταστροφές UAV εκ των οποίων οι έξι οφείλονταν σε ατυχήµατα και οι λοιπές σε καταρρίψεις ακόµη και από πυροβόλα των 7.62mm προσαρµοσµένα σε θύρες ελικοπτέρων Mi-8! Παλαιότερα, υπήρχε ένας ακόµη περιορισµός στα UAV που συνιστά η εµβέλεια της ζεύξης δεδοµένων που το διασυνδέει µε τον σταθµό ελέγχου στο έδαφος (Ground Control Station, GCS) αλλά αυτό έχει πλέον επιλυθεί µε την χρήση σύγχρονων συστηµάτων ναυτιλίας µε χρήση GPS και δορυφορικών ζεύξεων που επιτρέπουν στα UAV να πετούν αυτόνοµα πέραν του οπτικού ορίζοντα χωρίς την παρέµβαση χειριστή. Αυτό φυσικά επιβαρύνει µε επιπλέον φορτίο το σύστηµα και επιπλέον κόστος. Τα UAV χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες: Περιορισµένης εµβέλειας (Close Range) που επιχειρούν σε τοπικό επίπεδο και αφορούν ελαφρά αεροχήµατα που εκτοξεύονται από το χέρι και χρησιµοποιούν ηλεκτροκινητήρες (Micro UAV). Μικρής εµβέλειας (Short Range) έως 150 χλµ. Μέσης εµβέλειας (Medium Range) έως 250 χλµ. Τα συστήµατα SR και MR αποκαλούνται και τακτικά συστήµατα. Μεγάλης αυτονοµίας (Long Endurance) µε αυτονοµία που υπερβαίνει τις 24 ώρες. Τα συγκεκριµένα χωρίζονται σε δύο υποκατηγορίες: MALE (Medium Attitude LE) µε επιχειρησιακά ύψη 25.000-50.000 πόδια και HALE (High Attitude LE) µε επιχειρησιακά ύψη 60.000-65.000 πόδια. Η χρήση συστηµάτων Τον πρόδροµο των µελλοντικών UCAV αντιπροσωπεύουν σήµερα τα UAV MQ-1 Predator. Τα συγκεκριµένα αεροχήµατα αξιοποιούνται ήδη επιχειρησιακά από τα τέλη του 2001 τουλάχιστον στο Αφγανιστάν χρησιµοποιώντας βλή- µατα AGM-114 Hellfire HALE περιορίζεται σε ελάχιστους χρήστες καθώς αυτά εµπίπτουν στην συνθήκη MTCR για την εξαγωγή συστηµάτων µε εµβέλεια µεγαλύτερη των 300 χλµ. και ωφέλιµο φορτίο µεγαλύτερο των 500 κιλών. Είναι αυτονόητο ότι από τις επιχειρησιακές δυνατότητες του UAV, εξαρτώνται η σχεδίαση της ατράκτου, το βάρος του, το ωφέλιµο φορτίο του, το εκπέτασµα πτερύγων, ο τύπος του κινητήρα του και ο ηλεκτρονικός εξοπλισµός που χρησιµοποιεί. Οι πρωτοπόροι στην ανάπτυξη και χρήση των UAV είναι οι Αµερικανοί και Ισραηλινοί και έτσι οι Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις που έχουν σαφέστατα επηρεαστεί αν όχι ασπαστεί- τα δόγµατα των επιχειρήσεων των ανωτέρω δυνάµεων, έχουν δώσει σαφή έµφαση στην ανάπτυξη και επιχειρησιακή αξιοποίησή τους. Οι Αµερικανοί χρησιµοποίησαν εκτεταµένα τα UAV, στον Πόλεµο του Κόλπου, στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, ενώ οι Ισραηλινοί χρησιµοποίησαν τα UAV στον Πόλεµο του 1982 και στην πρόσφατη εισβολή στο Λίβανο. Στην επιχείρηση Desert Storm χρησιµοποιήθηκαν τις τρεις πρώτες ηµέρες της σύγκρουσης 137 «ψευδοστόχοι» AN/ADM- 141A TALD, οι οποίοι προσοµοίαζαν σε µαχητικά της USAF εκπέ- µποντας ανάλογα σε συγκεκριµένες συχνότητες. H άφεσή τους έγινε σε µεγάλα ύψη όπου η εµβέλειά τους ξεπερνά τα 120 χλµ. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την ενεργοποίηση της Ιρακινής Αεράµυνας και την αντίστοιχη εκτόξευση από πλευράς των αµερικανών των βληµάτων HARM σε διαµόρφωση Pre-Briefed (PB). Η «προληπτική διαµόρφωση» ή PB χρησιµοποιείται για την αντιµετώπιση 70 ªµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

π ª π στόχων που έχουν προγραµµατιστεί στη µνήµη του συστήµατος πριν την απογείωση, σύµφωνα µε την προτεραιότητα απειλής σε κύριους και δευτερεύοντες και απεικονίζονται στο HUD του αεροσκάφους. Τα δεδοµένα διόπτευσης και εµβέλειας των στόχων, δηλαδή της θέσης του στόχου αλλά και της συχνότητάς του, έχουν συλλεχθεί από αισθητήρες ELINT. Σύµφωνα µε την USAF η χρήση ανάλογων «ψευδοστόχων» αυξάνει την αποτελεσµατικότητα του βλήµατος HARM από 15-25% σε 25-50%. Στην περίπτωση του Πολέµου του 1982, τα ισραηλινά UAV χρησιµοποιήθηκαν σε ένα πιο «σύνθετο» σενάριο: Στην 1η φάση πραγµατοποιήθηκε άφεση «ψευδοστόχων» για την ενεργοποίηση της Συριακής αεράµυνας, στην 2η φάση ακολούθησαν UAV εξοπλισµένα µε stand off παρεµβολείς θορύβου σε χαµηλές συχνότητες, µε στόχο την αδρανοποίηση των ραντάρ CGI της Συριακής Αεροπορίας. Ακολούθησε η 3η φάση όπου τα αεροσκάφη της Ισραηλινής Αεροπορίας εκτόξευσαν βλήµατα ARM (Anti Radiation Missiles) για να ακολουθήσει η 4η φάση όπου µαχητικά του πακέτου προσέγγισαν τις συστοιχίες και τις κατέστρεψαν µε βόµβες LGB (Laser Guided Bombs) και βλήµατα AGM-65A/B. Η βέλτιστη χρήση των UAV προϋποθέτει την ανάπτυξή τους στα πλαίσια συνδυασµένων αεροπορικών επιχειρήσεων. [ Τα τουρκικά προγράµµατα UAV Πέρα από την προαναφερόµενη «επιρροή» των δογµάτων µάχης των Αµερικανών και Ισραηλινών, η Τουρκία επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη χρήση των UAV, λόγω ορισµένων ιδιαιτεροτήτων της σε θέµατα ασφάλειας. Η κύρια ιδιαιτερότητα αφορά την εµπλοκή της στο Κουρδικό ζήτηµα. Οι Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις επιθυµούν να έχουν µία συνεχή καταγραφή και εικόνα Μια ένδειξη των δυνατοτήτων του UAV Predator-B, είναι η δυνατότητα µεταφοράς του ατρακτιδίου αναγνώρισης DB-110 Raptor της αµερικανικής εταιρείας Goodrich. Το ίδιο ατρακτίδιο θα εξοπλίσει και τα αεροσκάφη F-16 Block 52+ Adv. της ΠΑ. Ο ιπτάµενος στόχος IRIS της ελληνικής εταιρείας 3Sigma µέλος του οµίλου EADS. Η πείρα της εταιρείας στην σχεδίαση και παραγωγή ιπτάµενων στόχων θα µπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη ενός νέου εξοπλισµένου UAV µεγάλων δυνατοτήτων, αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει µέχρι σήµερα, για άγνωστους λόγους. των κινήσεων των δυνάµεων του PKK στην περιοχή της Ν.Α. Τουρκίας. Η Τουρκία απαιτείται να επιτηρεί µία µεγάλη συνοριογραµµή µε «ευαίσθητες» περιοχές (Ιράκ) ενώ επιπλέον η έκταση της χώρας είναι µεγάλη και απαιτεί έναν σηµαντικό αριθµό εναέριων και επίγειων µέσων. εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο στα δορυφορικά µέσα επι- ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 71

Το UAV Heron που κηρύχθηκε επιχειρησιακό από την Τουρκική Αεροπορία το Μάρτιο του 2007. Το I-Gnat αποκτήθηκε από την Τουρκική Αεροπορία το 1998. τήρησης όσο και στην απόκτηση ατρακτιδίων εναέριας αναγνώρισης (LOROPS) που µεταφέρονται από µαχητικά. Ήδη από το 1993, η Τουρκία προχώρησε στην απόκτηση συστη- µάτων UAV Gnat-750. Το συµβόλαιο ύψους 14 εκ. $ αφορούσε την απόκτηση δύο συστηµάτων µε έξι αεροχήµατα. To σύστηµα είναι επιχειρησιακό από το 1989 και η CIA χρησιµοποίησε το συγκεκριµένο τύπο εκτεταµένα το 1994 στο Κόσσοβο. Πρόκειται για σύστηµα MALE µήκους 5,49µ., διαµέτρου 0,76µ., µε εκπέτασµα πτερύγων 10,67µ. και βάρους 513 κιλών µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλιµου φορτίου βάρους 90 κιλών. ιαθέτει κινητήρα Rotax 582 ισχύος 64,4hp που προσδίδει ταχύτητα 185 χ.α.ω. Το UAV επιχειρεί σε ύψη 25.000 ποδών µε µέγιστη αυτονοµία 40 ωρών και εµβέλεια 240 χλµ. και µπορεί να εξοπλιστεί µε τρεις Ε/Ο αισθητήρες (TV ή FLIR) επί πύργου ή ραντάρ SAR ή εξοπλισµού ECM ή ESM. Η απογείωση και προσγείωση του συστήµατος γίνεται µε χρήση διαδρόµου. To 1998, η Τουρκία προέβη στην απόκτηση της βελτιωµένης έκδοσης I-Gnat και πιο συγκεκριµένα ενός συστήµατος µε δύο αεροχήµατα. Πρόκειται για µία «βαρύτερη» και πιο εξελιγµένη έκδοση του Gnat-750 και χρησιµοποιήθηκε από τους Αµερικανούς στο Ιράκ. Πρόκειται για σύστηµα MALE µήκους 6,34µ., διαµέτρου 0,76µ., µε εκπέτασµα πτερύγων 12,86µ. και βάρους 748 κιλών µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλιµου φορτίου βάρους 91 κιλών και επιπλέον 136 κιλών σε πέντε εξωτερικούς φορείς ανάρτησης και καυσίµου 227 κιλών. ιαθέτει κινητήρα Rotax 914 βάρους 64 κιλών, ισχύος 114hp στις 5800 rpm που προσδίδει ταχύτητα 200 χ.α.ω. Το UAV επιχειρεί σε ύψη 30.000 ποδών µε µέγιστη αυτονοµία 50+ ωρών. Mπορεί να εξοπλιστεί µε Ε/Ο αισθητήρες (TV ή FLIR), ραντάρ SAR, εξοπλισµό ECM ή ESM. Σε σχέση µε τον Ε/Ο αισθητήρα, χρησιµοποιείται ο MX-13 της L-3. Το συγκρότηµα των αισθητήρων είναι εγκατεστηµένο σε σταθεροποιηµένο πύργο και µπορεί να περιλαµβάνει έως και έξι συσκευές. Παρέχεται η δυνατότητα τοποθέτησης IR κά- µερας, έγχρωµης TV κάµερας, αποστασιοµέτρου laser, µονάδας καταύγασης laser, µονόχρωµης TV κάµερας για χρήση σε συνθήκες χαµηλού φωτός, οµίχλης ή σκόνης. Χάρις στον εξοπλισµό που διαθέτει θα µπορούσε να βάλλει αυτόνοµα βλήµατα AGM-114. Ως συσκευή SAR χρησιµοποιείται η AN/APX-8 Lynx. Πρόκειται για συσκευή βάρους 52 κιλών που λειτουργεί στην Ku ζώνη συχνοτήτων (12-18 GHz). Παρέχει εµβέλεια 87 χλµ. µε δυνατότητα διάκρισης στα 3τµ, 54 χλµ. µε δυνατότητα διάκρισης 30cm και 39 χλµ. µε δυνατότητα διάκρισης 10cm. Υπό ανάπτυξη βρίσκεται «ελαφρύτερη» έκδοση Lynx II βάρους 36 κιλών. Η απογείωση και προσγείωση του συστήµατος γίνεται µε χρήση διαδρόµου.

π ª π [ UAV µεγάλης εµβέλειας Το Heron µπορεί να µεταφέρει ταυτόχρονα τέσσερις αισθητήρες για αποστολές διαφόρων τύπων πέραν του τυπικού φορτίου TV/IR που φέρεται στο σταθεροποιηµένο πύργο MOSP. H Tουρκία επιδεικνύει ενδιαφέρον και για την απόκτηση σύγχρονων συστηµάτων MALE µεγαλύτερων δυνατοτήτων και κυρίως µε µεγαλύτερη δυνατότητα µεταφοράς φορτίων. Έτσι τον Μάιο του 2005 υπογράφηκε µία σύµβαση ύψους 150 εκ. $ µε την IAI/Elbit για την απόκτηση τριών συστηµάτων Heron µε 9 αεροχήµατα µε χρόνους παράδοσης 24-30 µηνών. Η σύµβαση ενεργοποιήθηκε τον Σεπτέµβριο του 2005, συνεπώς εκτιµάται ότι η πρώτη παράδοση αναµένεται τον Σεπτέµβριο του 2007 και η ολοκλήρωση των παραδόσεων τον Μάρτιο του 2008. Πληροφορίες αναφέρουν ότι πιθανότατα η παράδοση του πρώτου συστήµατος θα καθυστερήσει έως τα τέλη του 2007 και η ΤΑ µίσθωσε ένα σύστηµα από την Ισραηλινή Αεροπορία για την εκτέλεση αποστολών στα Τουρκοιρακινά σύνορα. Το Heron κηρύχθηκε επιχειρησιακό από την Ισραηλινή Αεροπορία τον Μάρτιο του 2007. Πρόκειται για σύστηµα MALE µήκους 8,60µ., διαµέτρου 0,85µ., µε εκπέτασµα πτερύγων 16,61µ. και βάρους 1097 κιλών µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλι- µου φορτίου βάρους 250 κιλών. ιαθέτει κινητήρα Rotax 914 βάρους 64 κιλών ισχύος 114hp στις 5800 rpm που προσδίδει ταχύτητα 207 χ.α.ω. και ταχύτητα ανόδου 150µ. ανά λεπτό. Το UAV επιχειρεί σε ύψη 32.800 ποδών µε µέγιστη αυτονοµία 50+ ωρών και µέγιστη εµβέλεια 997χλµ. σε αυτόνοµη διαµόρφωση ή έως 200χλµ. µε χρήση απευθείας ζεύξης δεδοµένων. Για την επίτευξη αυτονο- µίας, διαθέτει κεραία SATCOM. Η απογείωση και προσγείωση του συστήµατος γίνεται µε χρήση διαδρόµου και διαθέτει διπλό σύστηµα αυτόµατης προσγείωσης και απογείωσης (ATOL Automatic Take Off Landing). Το Heron χρησιµοποιήθηκε ως όχηµα για την ανάπτυξη του Eagle-1 της EADS. Λόγω του µεγέθους του, το Heron µπορεί να µεταφέρει ταυτόχρονα τέσσερις διαφορετικούς αισθητήρες για διαφόρων τύπων αποστολές πέραν του συνηθισµένου συνδυασµού TV/IR που φέρεται επί του σταθεροποιηµένου πύργου MOSP (Multi Mission Optronic Stabilized Payload ). Για αποστολές ναυτικής επιτήρησης, χρησιµοποιείται το ραντάρ πλευρικής σάρωσης SLAR (Sideways Looking Airborne Radar) EL/M-2022U, που παρέχει εµβέλεια εντοπισµού 120 χλµ. για µικρά σκάφη µε δυνατότητα παρακολούθησης 32 στόχων. Επίσης µπορεί να χρησιµοποιηθεί το ραντάρ SAR/MTI EL/M-2055 βάρους 66 κιλών (στην έκδοση για το Heron) ή εξοπλισµός COMINT EL/K-7071 ή ELINT EL/L-8385 ή και ατρακτίδια ECM. Επίσης µπορεί να χρησιµοποιηθεί το σύστη- µα ELINT/ESM AES-210V βάρους 22 κιλών µε κάλυψη στη ζώνη συχνοτήτων 1-18GHz. ιαθέτει ψηφιακή συσκευή µέτρησης εκποµπής (interferometer) που παρέχει δεδοµένα εύρεσης διεύθυνσης (DF) υψηλής ακρίβειας. Στην περίπτωση του Heron χρησιµοποιούνται δύο πλευρικοί αισθητήρες επάνω στην άτρακτο του UAV. Τα Τουρκικά Heron θα εξοπλιστούν µε έξι ραντάρ SAR EL/M-2055 και τρεις αισθητήρες ASELFLIR-300T. Πληροφορίες που δεν έχουν όµως επιβεβαιωθεί αναφέρουν ότι τα Heron θα µπορούν να βάλλουν αντιαρµατικά βλήµατα Spike-ER εµβέλειας έως και 8χλµ. και η δυνατότητα αυτή δοκιµάστηκε στον πόλεµο του Λιβάνου. Η IAI προσφέρει επίσης µία «βαρύτερη» έκδοση. Πρόκειται για το υπό ανάπτυξη Heron TP (Turbo Prop) µε κινητήρα P&W PT6-67A ισχύος 1200 hp. Το µέγιστο βάρος απογείωσης θα φθάνει τα 4.650 κιλά µε ωφέλιµο φορτίο 1000 κιλών. Η µέγιστη διάρκεια αποστολής θα µειωθεί σε 36 ώρες αλλά το ύψος πτήσης θα αυξηθεί σε 45.000ft. Πέραν της απόκτησης του συστήµατος Heron, οι Τούρκοι ενδιαφέ- ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 73

Σχέδιο του TIHA-A του τουρκικού UAV που πρόκειται να αναπτυχθεί επιχειρησιακά το 2010. Πρόκειται για εγχώρια σχεδίαση στο πλαίσιο του προγράµµατος του ΜΑLE TIHA-B. ιακρίνεται ο κυκλικός περιστρεφόµενος πύργος (EO/IR) και ο θόλος του ραντάρ κάτω από την άτρακτο. ρονται ζωηρά για την ανάπτυξη της εγχώριας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας στο επίπεδο των συστηµάτων MALE αλλά και µελλοντικά «στρατηγικών συστηµάτων» HALE! Έτσι τον εκέµβριο του 2004, η Υποδιεύθυνση Αµυντικής Βιοµηχανίας (SSM) ανέθεσε στην TAI ένα συµβόλαιο ύψους 62 εκ.$ για την ανάπτυξη του εγχώριου συστήµατος MALE TIHA-A (Turkish Unmanned Aerial Vehicle) για διάστηµα 51 µηνών µε αναµενόµενη είσοδο σε υπηρεσία περί τα τέλη του 2010. Θα αναπτυχθούν τρία πρωτότυπα αεροχήµατα και η επιχειρησιακή απαίτηση αφορά έξι πλήρη συστήµατα µε τρία αεροχήµατα έκαστο για την κάλυψη των αναγκών της ΤΑ και του ΤΣ ενώ δεν θα πρέπει η αποκλειστεί η πώληση ανάλογων συστηµάτων στο Πακιστάν. Πρόκειται για UAV µε άτρακτο τετραγωνικής διατοµής, µε διπλό ουραίο πτέρωµα µε άνοιγµα 4,5 µ. σε σχήµα V. Το TIHA-A είναι ένα σύστηµα MALE µήκους 10µ. µε εκπέτασµα πτερύγων 17,3µ. και βάρους 1300 κιλών µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλιµου φορτίου βάρους 200 κιλών και 250 κιλών καυσίµου. Θα διαθέτει εµβολοφόρο κινητήρα που θα προσδίδει ταχύτητα 140 χ.α.ω. Το UAV θα επιχειρεί σε ύψη 30.000 ποδών µε µέγιστη αυτονοµία 24 ωρών. Σε αυτόνοµη διαµόρφωση η µέγιστη εµβέλεια φθάνει έως 200 χλµ. µε χρήση απευθείας ζεύξης δεδοµένων που λειτουργεί στην Χ ζώνη συχνοτήτων. Το σύστηµα πέραν από το αερόχηµα αποτελείται από: Το Σταθµό Ελέγχου Εδάφους (Ground Control Station) ύο Τερµατικούς Σταθµούς εδοµένων Εδάφους (Ground Data Terminal) 74 ªµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

π ª π Τη Γεννήτρια ισχύος Τη Μονάδα ATOL (Automatic Take Off Landing System) Το Σταθµό TIES (Transportable Image Exploitation System) ύο Μονάδες RVT (Remote Video Terminal) που µπορούν να µεταδώσουν την εικόνα του UAV σε τρίτη µονάδα πλησίον του στόχου. Το TIHA µπορεί να επιχειρήσει εντελώς αυτόνοµα µε βάση προγραµµατισµένο σχέδιο αποστολής που έχει αποθηκευτεί πριν την πτήση και χωρίς την παρέµβαση χειριστή, χάρις στο σύστηµα ATOL. Το UAV θα µπορεί να εξοπλιστεί µε ποικιλία αισθητήρων όπως το Ε/Ο σύστηµα ASELFLIR-300T ή ραντάρ SAR/GMTI κ.α. Αξιοσηµείωτη είναι επίσης η προσπάθεια για την ανάπτυξη των εγχώριων αισθητήρων. Έτσι ο SSM τον Οκτώβριο του 2006 ανέθεσε στην ASELSAN ένα συµβόλαιο για την ανάπτυξη δύο πρωτοτύπων ραντάρ SAR/GMTI που θα αξιολογηθούν και δοκιµασθούν στο έδαφος σε διάστηµα 54 µηνών. Πέραν από το πρόγραµµα UAV, θα µπορούν να χρησιµοποιηθούν και σε αεροσκάφη CN-235-100M ή C- Το τακτικό σύστηµα Gozcu που αναπτύσσει η ΤΑΙ για τον Τουρκικό Στρατό. Η διάταξη των αισθητήρων που φέρει το σύστηµα Heron. 160 και σύµφωνα µε την ASELSAN θα λειτουργούν στην X ζώνη συχνοτήτων και θα είναι µικρότερου βάρους από το EL/M-2055. Παράλληλα θα αναπτυχθεί και µία βαρύτερη έκδοση που θα ονο- µάζεται TIHA-B και θα εισάγει τις Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις στην «µικρή οικογένεια» των χρηστών συστηµάτων HALE! Το TIHA-B θα είναι βάρους 3,5 τόνων, µε δυνατότητα µεταφοράς µεγάλης ποικιλίας εξοπλισµού µέγιστου βάρους 500 κιλών (κεραία SATCOM, SAR/GMTI, E/O, κ.α.) και θα χρησιµοποιεί κινητήρα turboprop. Η µέγιστη αυτονοµία του θα υπερβαίνει τις 24 ώρες και η πρώτη πτήση αναµένεται το 2009. 1. SATCOM 2. EIOIIR Dall 3. Ραντάρ επιτήρησης επιφανείας 4, Κεραίες COMINT 5. Kεραίες ESM 6. ECM Pods 1 5 2 3 6 4 ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 75

[ Τακτικά και mini-uav Επιπλέον οι Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις επιδεικνύουν ενδιαφέρον και για την απόκτηση αλλά και την εγχώρια ανάπτυξη τακτικών συστηµάτων. Έτσι στην κατηγορία αυτή, η Τουρκία προχώρησε στην επιλογή αγοράς του συστήµατος Shadow-600 που έχει επίσης αποκτηθεί και από την Ρουµανία. Αποτελεί τη «βαρύτερη» έκδοση των µικρότερων Shadow 200/400 της εταιρείας General Atomics. Πρόκειται για τακτικό σύστηµα µήκους 4,79µ., διαµέτρου 0,42µ., µε εκπέτασµα πτερύγων 6,83µ. και βάρους 256 κιλών µε To Turna αποτελεί µια ακόµη σχεδίαση της ΤΑΙ, µε στόχο την απόκτηση τεχνογνωσίας στην ανάπτυξη εγχώριων UAV Σχέδιο τριών όψεων του νέου mini-uav που αναπτύσσει η τουρκική κοινοπραξία των εταιρειών Kalekalip/Baykar για τον ΤΣ. Συγκεκριµένα ανα- µένεται η κατασκευή σε πρώτη φάση 19 mini-uav σε ένα συνολικό πακέτο 76 συνολικά συστηµάτων δυνατότητα µεταφοράς ωφέλιµου φορτίου βάρους 41 κιλών σε µέγιστη εµβέλεια 200 χλµ. ιαθέτει περιστροφικό κινητήρα (Wankel) AR-801 της UEL ισχύος 52hp που προσδίδει µέγιστη ταχύτητα 200 χ.α.ω. και ταχύτητα πλεύσης 148 χ.α.ω. Το UAV επιχειρεί σε ύψη 17.000 ποδών µε µέγιστη αυτονοµία 12-14 ωρών. Mπορεί να εξοπλιστεί µε Ε/Ο αισθητήρες (TV ή FLIR) ή αισθητήρα SAR. Η απογείωση και προσγείωση του συστήµατος γίνεται µε χρήση διαδρό- µου ή εναλλακτικά η απογείωση µέσω καταπέλτη και η προσγείωση µε χρήση αλεξιπτώτου. Το Shadow-600 στην ουσία ανήκει στην ίδια κατηγορία µε το Sperwer που έχει αποκτηθεί από τον Ε.Σ. Τον Φεβρουάριο του 2007, η TAI αποκάλυψε την ανάπτυξη ενός ακόµη εγχώριου τακτικού UAV που ονοµάζεται Gοzcu και αναµένεται η πρώτη του πτήση εντός του 2007. Είναι συµπληρωµατικό του Shadow-600 καθώς είναι ελαφρύτερο αλλά προς το παρόν αποτελεί πρόταση και δεν έχει ληφθεί απόφαση από την SSM για την πρόσκτησή του. 76 ªµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

π ª π Ο πύργος MOSP που τοποθετείται στα UAV Heron To Harpy αν και δεν χαρακτηρίζεται απόλυτα ως UAV, καθώς εµπίπτει στην κατηγορία των µη επανδρωµένων οχηµάτων µιας χρήσης που στόχο έχουν τις προσβολές στόχων εδάφους και πιο συγκεκριµένα σταθµών ραντάρ και αντιαεροπορικών συστηµάτων, εντούτοις εντάσσεται στην προσπάθεια της Τουρκίας για εξοπλισµό της µε µη επανδρωµένα συστήµατα µάχης Η σχεδίαση του UAV προέρχεται από τον εναέριο στόχο Turna/S της ίδιας εταιρείας. Πρόκειται για τακτικό σύστηµα µήκους 2,45 µ. µε εκπέτασµα πτερύγων 3,6µ. µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλι- µου φορτίου βάρους 8 κιλών. ιαθέτει περιστροφικό κινητήρα ισχύος 38hp που προσδίδει µέγιστη ταχύτητα 100 κόµβων και ταχύτητα πλεύσης 100 κόµβων. Το UAV θα επιχειρεί σε ύψη 10.000 ποδών σε εµβέλεια 50χλµ. όπου θα διατηρείται η επικοινωνία µε τον σταθµό GCS µέσω ζεύξης δεδοµένων ή και αυτόνοµα σε µεγαλύτερη εµβέλεια πέραν του οπτικού ορίζοντα καθώς διαθέτει ψηφιακό αυτόµατο πιλότο και σύστηµα πλοήγησης µε GPS. Mπορεί να εξοπλιστεί µε Ε/Ο αισθητήρες (TV ή FLIR). Η απογείωση του συστήµατος γίνεται µε χρήση καταπέλτη και η προσγείωση µε χρήση αλεξιπτώτου. Οι Τουρκικές Ένοπλες υνάµεις δεν περιορίζονται στη χρήση των UAV σε αποστολές ISR αλλά επεκτείνονται σε αποστολές κρούσης µε την χρήση του ισραηλινής κατασκευής Harpy. H ΤΑ προχώρησε στην απόκτηση 107 ανάλογων UAV «µίας χρήσης» για αποστολές SEAD. Τα Harpy συγκροτούν δύο πυροβολαρχίες µε τρία οχήµατα εκτόξευσης εκάστη. Το κάθε όχηµα εκτόξευσης διαθέτει 18 αεροχήµατα. Πέραν των τυπικών αποστολών καταστολής αεράµυνας (επίγεια ραντάρ, συστήµατα αντιαεροπορικής άµυνας) µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για άλλες αποστολές όπως την προσβολή σκαφών επιφανείας που είναι ελλιµενισµένα. Επιχειρησιακά το Harpy χρησιµοποιείται από την δεκαετία του 70 και έχει πουληθεί στην Ινδία και Ν.Κορέα. Το Harpy είναι ένα δελταπτέρυγο αυτόνοµο UAV που εκτοξεύεται από το έδαφος και ακολουθεί µία προγραµµατισµένη πορεία µε χρήση αυτόµατου πιλότου σε µία συγκεκριµένη περιοχή έρευνας. Στην περιοχή του στόχου και σε απόσταση 2 χλµ. ενεργοποιείται ο παθητικός αισθητήρας του και µε βάση την βιβλιοθήκη απειλών εντοπίζει τον στόχο. Σε περίπτωση που έχει σταµατήσει η εκποµπή του στόχου, παρέχεται η δυνατότητα επιστροφής στην διαµόρφωση έρευνας στην συγκεκριµένη περιοχή. Πρόκειται για UAV βάρους 135 κιλών µε πολεµική κεφαλή εκτόνωσης θραυσµάτων βάρους 32 κιλών που χρησιµοποιεί πυροσωλήνα προσέγγισης. ιαθέτει περιστροφικό κινητήρα AR-731 περιορισµένης διάρκειας ζωής, o οποίος παρέχει ισχύ 37hp στις 7800 rpm και προσδίδει µέγιστη ταχύτητα 185 χ.α.ω. Η µέγιστη αυτονοµία φθάνει τις 4 ώρες µε εµβέλεια 500 χλµ. Ο εγκλωβισµός του στόχου γίνεται µετά την εκτόξευση (LOAL) και προσοµοιάζει στην διαµόρφωση PB του HARM αλλά δεν παρέχει την δυνατότητα χρήσης εναντίον «στόχων ευκαιρίας» (TOO). Πληροφορίες που δεν έχουν επιβεβαιωθεί αναφέρουν ότι η Τουρκία το 2004 προχώρησε επίσης στην απόκτηση δύο πυροβολαρχιών HAROP ή Harpy-2 µε 24 αεροχήµατα εκάστη. Εκτιµάται ότι τα [ Harpy Η συσκευή ραντάρ τύπου SAR AN/APX-8 Lynx που χρησιµοποιείται στα Ι-Gnat. ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 77

Το σύστηµα Sperwer σε χρήση στον ΕΣ. Harpy-2 παρέχουν αυξηµένη εµβέλεια της τάξεως των 1.000 χλµ. και αυτονοµία 6 ωρών. Το Harpy-2 είναι «ηµι-αυτόνοµο όπλο» όπου παρέχεται η δυνατότητα στον χειριστή να εµπλακεί στην διαδικασία εµπλοκής του στόχου (man in the loop) αφού υπάρχει η δυνατότητα ελέγχου του UAV από το έδαφος σε εµβέλεια έως 150χλµ. µέσω ζεύξης δεδοµένων. Η εµπλοκή του χειριστή εξασφαλίζει µεγαλύτερη ακρίβεια και δυνατότητα χρήσης εναντίον «στόχων ευκαιρίας». Στην κατηγορία των mini-uav, η Τουρκική Αεροπορία χρησιµοποιεί το Kalebaykar που ανέπτυξε η εταιρεία Kalekalip. H Rfp για τα συστήµατα mini-uav εκδόθηκε από την SSM τον Ιούλιο του 2005. Η ΤΑ θα αποκτήσει συνολικά 76 αεροχήµατα των οποίων η παράδοση ξεκίνησε ήδη το 2007. Η διάρκεια ανάπτυξης του συστήµατος διήρκεσε τρία χρόνια. Κάθε σύστηµα αποτελείται από τέσσερα αεροχήµατα και τον Η/Υ ελέγχου που δεν είναι τίποτα άλλο από µία συσκευή laptop. Πρόκειται για UAV µήκους 1,2µ. µε άνοιγµα πτερύγων 1,6 µ., βάρους 5 κιλών µε δυνατότητα ωφέλιµου φορτίου 1 κιλού. Η εµβέλεια του UAV περιορίζεται σε 15 χλµ. µε αυτονοµία µίας ώρας και το ύψος πτήσης φθάνει τα 2.000 πόδια. Το Kalebaykar εκτοξεύεται από το χέρι και για την προσγείωσή του χρησιµοποιεί αλεξίπτωτο. [ Η κατάσταση στην ελληνική πλευρά Από τα ανωτέρω, είναι προφανές ότι η Τουρκία µε µία µακρόχρονη συστηµατική προσπάθεια, έχει καλύψει τις τρέχουσες επιχειρησιακές της ανάγκες, έχει υιοθετήσει µία ενδιαφέρουσα εναλλακτική πρόταση για τις αποστολές SEAD που δεν προϋποθέτει χρήση συνδυασµένων επιχειρήσεων «πακέτων µαχητικών» και έχει δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις µίας αυτόνοµης ανάπτυξης στις τεχνολογίες των UAV. Η ανάπτυξη αυτή αναµένεται να προσδώσει στην Τουρκία την δυνατότητα παραγωγής ολοκληρωµένων συστη- µάτων που περιλαµβάνουν όχι µόνο τα αεροχήµατα και τον επίγειο εξοπλισµό αλλά και τους αισθητήρες και πιθανά µελλοντικά την δυνατότητα κατασκευής προηγµένων συστηµάτων HALE ή και UCAV µε περιορισµένο κόστος. Η ανάπτυξη των ανωτέρω συστη- µάτων επίσης µπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εξαγωγικό προϊόν. Στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι το ενδιαφέρον για τα ΜΕΑ (Μη Επανδρωµένα Αεροσκάφη) «χάνεται» στο 1980 και στην Οµάδα των αξιωµατικών του ΚΕΤΑ, που «ονειρεύτηκε» την ανάπτυξη του πρώτου Ελληνικού PRV, λίγα πράγµατα έχουν γίνει. Παρά τις δεσµεύσεις της Π.Α προς το ΝΑΤΟ για την απόκτηση συστηµάτων κατηγορίας MALE και UAV τακτικής αναγνώρισης, επιτήρησης και στοχοποίησης έως το 2006, σήµερα η Π.Α και ο Ε.Σ. περιορίζονται σε τακτικά συστήµατα όπως το εγχώριας σχεδίασης και παραγωγής ΠΗΓΑΣΟΣ Ι, ΙΙ, την απόκτηση του Sperwer και την απόφαση για ένταξη στο πρόγραµµα Neuron. Το Sperwer είναι 78 ªµƒπ 2007 ANAXAITI H/INTERCEPTION

π ª π Το σύστηµα Πήγασος ΙΙ µπορεί να µεταφέρει φορτίο βάρους 55 κιλών σε ύψος 17000 ποδών ενώ έχει διάρκεια αυτονοµίας 15 ωρών. ύο ακόµη σχεδιάσεις UAV, προερχόµενες από την ΤΑΙ που πλαι- µια γκάµα συστηµάτων που αναπτύσσονται εγχώρια στην σιώνουν Τουρκία. εξιά το UAV Marti και αριστερά το Keklik. ένα UAV βάρους 250 κιλών µε ωφέλιµο φορτίο 50 κιλών και παρέχει την δυνατότητα περιπολίας σε ύψος 17.000 ποδών, διάρκειας 8 ωρών σε εµβέλεια µεγαλύτερη των 200 χλµ. Το ΠΗΓΑΣΟΣ ΙΙ (σε παρένθεση οι επιδόσεις του ΠΗΓΑΣΟΣ Ι) είναι επίσης ένα τακτικό UAV βάρους 250 κιλών (210) µε δυνατότητα µεταφοράς ωφέλιµου φορτίου 40-55 κιλών (30) και παρέχει την δυνατότητα περιπολίας σε ύψος 17.000 ποδών (12.000), διάρκειας 15 ωρών (5,5) σε εµβέλεια µεγαλύτερη των 270 χλµ. (100). Για το Sperwer εκκρεµεί η άσκηση προαίρεσης για την απόκτηση δύο πρόσθετων συστηµάτων ώστε να συµπληρωθούν τα τέσσερα που απαιτούνται από την Νέα οµή υνάµεων, ενώ για το ΠΗΓΑΣΟΣ ΙΙ «τρέχουν» διάφορα προγράµµατα αναβαθµίσεων και κυρίως το πρόγραµµα παραγωγής του που περιλαµβάνεται στο ΕΣΕΣ 2005-2020 και είναι ύψους 60 εκ.. To ζήτηµα της απόκτησης συστηµάτων UCAV αποτελεί αντικείµενο ξεχωριστού άρθρου αλλά σε κάθε περίπτωση η απόφαση για την συµµετοχή στο ανωτέρω πρόγραµµα είναι ορθή και θα δώσει την ευχέρεια στην Π.Α αλλά και την εγχώρια βιοµηχανία να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις που αναµένεται να είναι ραγδαίες. Το πρωτότυπο Neuron αναµένεται να πετάξει γύρω στο 2011 αλλά η επιχειρησιακή αξιοποίηση ανάλογων συστηµάτων φαίνεται ότι «χάνεται» µετά το 2020 παρά τις «αισιόδοξες» εκτιµήσεις του ΓΕΕΘΑ, που περιλαµβάνει ανάλογα συστήµατα στη Νέα οµή υνάµεων το 2015. Πάντως το ΕΣΕΣ 2005-2020 περιλαµβάνει δύο προγράµµατα για την απόκτηση UCAV συνολικού ύψους 240 εκ.. Επιπλέον το ΕΣΕΣ 2005-2020, περιλαµβάνει δύο προγράµµατα του ΓΕΑ ύψους 100+200 εκ. έκαστο (εφόσον υλοποιηθούν µε τις προαιρέσεις τους) και προβλέπουν: α) την απόκτηση UAV (προφανώς κατηγορίας MALE) για την εκτέλεση αποστολών Ηλεκτρονικού Πολέµου (ECM) και β) την απόκτηση UAV για την εκτέλεση αποστολών SEAD/ECM. Εκτιµάται επίσης ότι και το Π.Ν θα επιχειρεί µελλοντικά UAV σε αποστολές ISR αλλά και UCAV. ANAXAITI H/INTERCEPTION ªµƒπ 2007 79