ΟΙ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ ΤΗΣ «ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ» ΤΟΥ 1912

ΟΙ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟ Ο ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ ΤΗΣ «ΒΑΛΚΑΝΙΚΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ» ΤΟΥ 1912 Tο παρ ν κείµενο έχει ως σκοπ να συµβάλει στη διεξοδικ τερη έρευνα και µελέτη µίας ψης της πολιτικής ιστορίας των βαλκανικών κρατών που αφορά τις διπλωµατικές σχέσεις του Mαυροβουνίου και της Eλλάδας κατά την περίοδο της σ ναψης της «Bαλκανικής Συµµαχίας» του 1912. H διαπραγµάτευση του θέµατος στηρίζεται στα έγγραφα του Iστορικο Aρχείου του Eλληνικο Yπουργείου των Eξωτερικών και κυρίως στην επίσηµη αλληλογραφία του Μ. Eυγενιάδη, του Έλληνα διπλωµατικο επιτετραµµένου στο προξενείο της Kετίγνης (Cettinje), της τ τε πρωτε ουσας του Mαυροβουνίου 1. Oι εκθέσεις και οι αναφορές του Eυγενιάδη, γνωστο και απ την προηγο µενη θητεία του στο Eλληνικ Προξενείο της Θεσσαλονίκης 2, παρουσιάζουν ενδιαφέρον χι µ νο επειδή δίνουν πληροφορίες για γεγον τα της εποχής, αλλά και επειδή περιέχουν κρίσεις που συµφωνο ν µε την εικ να του «ηρωικο», «ατίθασου» και «πολεµοχαρο ς» λαο του Mαυροβουνίου που ζο σε αποµονωµένος σε µία µικρή ορεινή φτωχή χώρα, έχοντας εµπιστευτεί τη µοίρα του στον ντ πιο ηγεµ να Νικ λαο. Στα έγγραφα του Έλληνα διπλωµάτη επισηµαίνονται η µαχητικ τητα και η φιλοπ λεµη διάθεση των φτωχών Μαυροβουνίων προς τους Το ρκους µαζί µε την αναξιοπιστία και την «αφερεγγυ τητα» της εξωτερικής πολιτικής του εκκεντρικο βασιλιά Νικολάου. Τα χαρακτηριστικά αυτά, τα οποία συναντάµε και στα σχ λια και άλλων Ευρωπαίων διπλωµατών, είναι κάποια απ τα στερεοτυπικά συνθετικά στοιχεία της εικ νας του Μαυροβουνίου, που είχε ήδη αρχίσει να κατασκευάζεται και στην Eλλάδα υπ την επιρροή της ευρωπαϊ- 1. Tο υλικ αυτ εν µέρει µ νο αξιοποιήθηκε στη µεταπτυχιακή µου εργασία. Bλ. Άννα Aγγελοπο λου, O ρ λος της Σερβίας στη βαλκανική συµµαχία του 1912, A.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1989. Eπίσης µία συνοπτική παρουσίαση του περιεχοµένου των διαπραγ- µατε σεων ανάµεσα στην Eλλάδα και το Mαυροβο νιο, που προηγήθηκαν της σ ναψης της «Bαλκανικής Συµµαχίας» του 1912, έγινε και στο Eπιστηµονικ Συνέδριο Eλληνο- µαυροβουνιωτικές σχέσεις ώς το 1918, Nik iç 15-17 Mα ου 1997, βλ. την παρουσίαση των ανακοινώσεων απ τον Aθ. Kαραθανάση, «A Συµπ σιο Eλλήνων-Mαυροβουνίων ιστορικών», Θεολογία, τ µ. ΞΘ, τε χ. (1998) 808-811. 2. Για τη διπλωµατική υπηρεσία του Eυγενιάδη στην Kετίγνη, βλ. Στ. Kεκρίδης, «Tο ελληνικ προξενείο της Kετίνης. Συµβολή στις σχέσεις Eλλάδος-Mαυροβουνίου κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ο αι.», Bαλκανικά Σ µµεικτα 10 (1998) 166-167. 18

272 Άννα Aγγελοπο λου κής ιστοριογραφίας και των βαλκανικών συγκυριών στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ο αι. 3. Το 1912 οι βαλκανικές συγκυρίες οδήγησαν τη Bουλγαρία, τη Σερβία, την Eλλάδα και το Mαυροβο νιο να παραµερίσουν προσωρινά την αµοιβαία καχυποψία των εθνικών τους ιδεολογιών και να σχηµατίσουν τη «Bαλκανική Συµµαχία», η οποία είχε ως άµεσο αποτέλεσµα τη για πρώτη φορά συ- µπαράταξη των στρατιωτικών δυνάµεων των συµµαχικών κρατών εναντίον των Tο ρκων. H «Bαλκανική Συµµαχία», πως χαρακτηρίστηκε απ την ι- στοριογραφία ο συνασπισµ ς των τεσσάρων κρατών, προέκυψε απ τις διπλωµατικές διαπραγµατε σεις και συνεννοήσεις που διεξήχθησαν στις πρωτε ουσες των βαλκανικών χωρών κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1912 4. Οι διπλωµατικές προσπάθειες οδήγησαν τελικά στη σ ναψη µ νο δι- µερών πολιτικών συνθηκών συµµαχίας και στρατιωτικών συµβάσεων, α- φο ποτέ δεν βρέθηκαν µαζί στο τραπέζι των συνοµιλιών διπλωµατικοί α- ντιπρ σωποι και των τεσσάρων κυβερνήσεων 5. Aπ την άποψη αυτή, ο ρος «Bαλκανική Συµµαχία» µπορεί να θεωρηθεί τι δεν είναι απ λυτα ακριβής, επειδή η συµµαχική προσέγγιση των τεσσάρων βαλκανικών κρατών δεν στηρίχθηκε στη σ ναψη µίας κοινής τετραµερο ς συνθήκης συµµαχίας 6. 3. Για µία µοναδική, ως προς τον τρ πο προσέγγισης του θέµατος, και συστηµατική ανάλυση της διαδικασίας της κατασκευής των ελληνικών εικ νων για το Mαυροβο νιο, βλ. Aγγελική Kωνσταντακοπο λου, Πολιτική και µνήµη στα Bαλκάνια: οι ελληνικές εικ νες του Mαυροβουνίου (19ος αι. - A Παγκ σµιος π λεµος),γιάννενα 2004. 4. Στις διαπραγµατε σεις για τις συµφωνίες της «Bαλκανικής Συµµαχίας» του 1912 αναφέρεται ένας µεγάλος αριθµ ς µελετών. Bλ. ενδεικτικά: D. Drossos, La fondation de l alliance balkanique, Athènes 1929 E. Ch. Helmreich, The Diplomacy of the Balkan Wars 1912-1913, Cambridge (USA) and London 1938 L. S. Stavrianos, Balkan Federation: A History of the Movement Toward Balkan Unity in Modern Times, Northampton Mass. 1944, σσ. 158-168 N. Bλάχος, H συµµαχική προσέγγισις των τεσσάρων χριστιανικών κρατών της χερσονήσου του Aίµου κατά το έτος 1912, Θεσσαλονίκη 1953 ο ίδιος, Ιστορία των κρατών της χερσονήσου του Αίµου 1908-1914, τ.1,αθήνα 1954 V. Terziç, Prvi balkanski rat, Beograd 1959, σσ. 84-132 D. Dakin, «The Diplomacy of the Great Powers and the Balkan States, 1908-1914», Balkan Studies 3/2 (1962) 335-352 E. Thaden, Russia and the Balkan Alliance, Pennsylvania, University Park, 1965 A. Rossos, Russia and the Balkans 1909-1914, Ann Arbor Mich. University 1978, σσ. 72-161 E. Γαρδίκα-Kατσιαδάκη, Greece and the Balkan Imbroglio: Greek Foreign Policy, 1911-1913, Aθήνα, Σ λλογος προς ιάδοσιν Ωφελίµων Bιβλίων, 1995. 5. Oι συµφωνίες που αποτελο ν τη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 είναι: η σερβοβουλγαρική συνθήκη φιλίας και συµµαχίας (13.3.1912) και η σερβοβουλγαρική στρατιωτική σ µβαση (29.4.1912), η ελληνοβουλγαρική συνθήκη συµµαχίας (29.5.1912) και η ελληνοβουλγαρική στρατιωτική σ µβαση (4.10.1912), η προφορική συµφωνία µεταξ Bουλγαρίας και Mαυροβουνίου (αρχές Σεπτεµβρίου του 1912) και τέλος η πολιτική και στρατιωτική σ µβαση µεταξ Σερβίας και Mαυροβουνίου (6.10.1912). 6. H επισήµανση αυτή γίνεται στο H. Batowski, «The Failure of the Balkan Alliance of 1912», Balkan Studies 7/1 (1966) 111-112.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 273 H σερβοβουλγαρική συνθήκη συµµαχίας, που έγινε µε την ενθάρρυνση της «µητέρας» των Σλάβων Pωσίας, αποτέλεσε τη βάση στην οποία θεµελιώθηκε η «Bαλκανική Συµµαχία». H Pωσία ενθάρρυνε την προσέγγιση των δ ο σλαβικών κρατών, επειδή θεωρο σε τι η συµµαχία τους θα µπορο σε να αναχαιτίσει την κάθοδο της Aυστρίας, της οποίας τα επεκτατικά σχέδια στη Bαλκανική είχαν εκδηλωθεί έµπρακτα µε τη στρατιωτική κατοχή στο σαντζάκι του Ν βι Πάζαρ (Novi Pazar) και την προσάρτηση της Bοσνίας- Eρζεγοβίνης (1908). Oι ενέργειες της Αυστρίας εν χλησαν χι µ νο τη Ρωσία, αλλά και τη Σερβία, η οποία αναζήτησε στη συµµαχία µε τη Βουλγαρία την προστασία απ την αυστριακή απειλή. Oι κυβερνήσεις του Bελιγραδίου και της Σ φιας κατ ρθωσαν να συνεννοηθο ν, ξεπερνώντας προσωρινά τη διαφορά τους στο Μακεδονικ Ζήτηµα. H Bουλγαρία είχε τον σηµαντικ τερο ρ λο στον σχηµατισµ της «Bαλκανικής Συµµαχίας» και λειτο ργησε κατά κάποιον τρ πο ως ο συνδετικ ς κρίκος των συµµάχων, γιατί σ ναψε συµφωνίες και µε τα τρία βαλκανικά κράτη 7.H βουλγαρική κυβέρνηση φαίνεται τι πράγµατι υποχώρησε ως έ- να σηµείο απ τη µέχρι τ τε αδιάλλακτη θέση για αυτονοµία της Mακεδονίας και δέχτηκε να συζητήσει το ζήτηµα µε τη Σερβία. Tο φθιν πωρο του 1911, η βουλγαρική πλευρά συνέταξε ένα µνηµ νιο µε το οποίο καθ ρισε τις κ ριες επιδιώξεις της στις επικείµενες σερβοβουλγαρικές διαπραγµατε σεις. Σ µφωνα µε το βουλγαρικ σχέδιο του µνηµονίου η σερβοβουλγαρική συµµαχία έπρεπε να διευρυνθεί και µε τη συµµετοχή του Mαυροβουνίου, αφο ο ιταλοτουρκικ ς π λεµος και οι εξελίξεις στο αλβανικ εθνικ κίνηµα επέβαλαν την επίσπευση της προσέγγισης των βαλκανικών κρατών 8. Ωστ σο, ώς τις αρχές του φθινοπώρου του 1912 η σερβοβουλγαρική συµµαχία δεν είχε διευρυνθεί επίσηµα µε τη συµµετοχή του τρίτου σλαβικο κράτους της Bαλκανικής. H συµµαχία διευρ νθηκε επίσηµα πρώτα µε τη συµµετοχή της Eλλάδας διαµέσου της σ ναψης της ελληνοβουλγαρικής συνθήκης συµµαχίας, στην οποία, πως ήταν φυσικ, δεν γιν ταν αναφορά στο επίµαχο ζήτηµα της Mακεδονίας. H Eλλάδα µως δεν πρ λαβε να υπογράψει συνθήκη συµµαχίας µε τη Σερβία και ο τε σ ναψε επίσηµη γραπτή συµφωνία µε το Mαυροβο νιο. Τέλος, η επίσηµη συµµετοχή του Mαυροβουνίου στη «Bαλκανική Συµµαχία» εξασφαλίστηκε, ταν το κράτος αυτ σ ναψε πολιτική και στρατιωτική σ µβαση µε τη Σερβία στη Λουκέρνη της 7. O σηµαντικ ς ρ λος της Bουλγαρίας στη σ ναψη της «Bαλκανικής Συµµαχίας» τονίζεται απ τους Driault L Héritier. Bλ. E. Driault M. L Héritier, Histoire diplomatique de la Grèce de 1821 à nos jours, vol. V, Paris 1926, σ. 71. 8. I. Geshov, The Balkan League, London 1915, σ. 14.

274 Άννα Aγγελοπο λου Eλβετίας και ήλθε σε συνενν ηση µε τη Bουλγαρία, το κείµενο της οποίας µως δεν επικυρώθηκε τυπικά απ τη βουλγαρική πλευρά. H συµµετοχή του Mαυροβουνίου έδωσε ξεκάθαρα στη συµµαχική προσέγγιση των βαλκανικών κρατών αντιτουρκικ προσανατολισµ, αφο το ζήτηµα της διευθέτησης των τουρκο-µαυροβουνιωτικών συν ρων παρέµενε για χρ νια ανοιχτ και κατά διαστήµατα πυροδοτο σε εντάσεις στις σχέσεις των δ ο χωρών. Tα στρατιωτικά επεισ δια στα σ νορα του Mαυροβουνίου µε την Tουρκία ήταν σ νηθες φαιν µενο και είχαν δηµιουργήσει την εντ πωση στη διεθνή κοινή γνώµη τι κάθε στιγµή µπορο σε να ξεσπάσει π λε- µος που θα συµπαρέσυρε και τα άλλα βαλκανικά κράτη 9. Άλλωστε ήταν γνωστ τι και τα άλλα βαλκανικά κράτη, µε το πρ σχηµα της απελευθέρωσης των «αλ τρωτων» οµοεθνών τους που καταπιέζονταν απ την πολιτική του καθεστώτος των Nεοτο ρκων, επιθυµο σαν να επωφεληθο ν της δ σκολης θέσης της Oθωµανικής Αυτοκρατορίας, λ γω του πολέµου της µε την Ιταλία, και να επεκτείνουν τα ριά τους. σον αφορά το Mαυροβο νιο, τα στενά εδαφικά ρια και οι περιορισµένες οικονοµικές δυνατ τητες της ορεινής χώρας ήταν ασφαλώς οι κ ριοι λ γοι που έστρεψαν τον ηγεµ να του Nικ λαο στην αναζήτηση εξ δου στην Aδριατική και στην επέκταση της επικράτειάς του στα γειτονικά εδάφη της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας. Tα εδάφη µως αυτά ανήκαν κυρίως στις περιοχές του Σαντζακίου και του Kοσσυφοπεδίου, στις οποίες είχαν εγείρει ε- θνικές διεκδικήσεις οι Aλβανοί και οι Σέρβοι. Tο γειτονικ οµ φυλο, οµ γλωσσο και οµ θρησκο σερβικ κράτος λειτουργο σε µάλλον περισσ τερο ως απειλή παρά ως προστασία για την αυτ νοµη εθνική υπ σταση των Mαυροβουνίων, αφο οι Σέρβοι πίστευαν τι είχαν ιστορικά δικαιώµατα στις µεσαιωνικές χώρες της Pάσκιας και ι κλειας-zέτα, περιοχές που και το Μαυροβο νιο θεωρο σε τι έπρεπε να του ανήκουν για ιστορικο ς λ γους 10.Tο γεγον ς τι το Mαυροβο νιο στην πραγµατικ τητα µοιραζ ταν το ίδιο ιστορικ παρελθ ν και «πεπρωµένο» µε τη Σερβία, µπορο σε να ο- δηγήσει στη συνεργασία και τη συµµαχία των δ ο κρατών, µπορο σε µως να οδηγήσει και στην ενσωµάτωση του ασθενέστερου κράτους απ το ισχυρ τερο. Tελικά, η ασφυκτική πίεση της Aυστρίας και στις δ ο χώρες και ο κίνδυνος των αλβανικών εξεγέρσεων στο Kοσσυφοπέδιο ώθησαν το Mαυροβο νιο και τη Σερβία σε συνενν ηση. H Aυστρία µε τις επεκτατικές της βλέ- 9. Για το ζήτηµα των τουρκο-µαυροβουνιώτικων συν ρων, βλ. M. Kατσαροπο λου, Iστορία του Mαυροβουνίου, απ το Συνέδριο του Bερολίνου µέχρι το τέλος του A Παγκοσµίου πολέµου, Θεσσαλονίκη, Bάνιας, 2004, σσ. 156-160. 10. Για το µεσαιωνικ παρελθ ν του Μαυροβουνίου, βλ. Kωνσταντακοπο λου,.π., σσ. 17-30.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 275 ψεις στην περιοχή, η Iταλία µε το ολοένα αυξαν µενο ενδιαφέρον της για οικονοµική και πολιτική διείσδυση στην απέναντι πλευρά της Aδριατικής και η Pωσία µε την παραδοσιακή πολιτική της χειραγώγησης των σλαβικών κρατών της Bαλκανικής ήταν κυρίως οι τρεις υνάµεις που προσπάθησαν να προσελκ σουν στη σφαίρα επιρροής τους το Mαυροβο νιο και τον ηγε- µ να του Nικ λαο, η στάση του οποίου δεν χαρακτηριζ ταν απ σταθερ τητα και συνέπεια 11. Οι Μεγάλες υνάµεις, παρά τις διπλωµατικές τους προσπάθειες, δεν κατ ρθωσαν να εµποδίσουν τη συµµετοχή του µικρο κράτους στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 και να αποτρέψουν την εµπλοκή των βαλκανικών κρατών σε π λεµο µε τους Το ρκους 12. Σ µφωνα µε τα έγγραφα του Iστορικο Aρχείου του Yπουργείου των Eξωτερικών, το καλοκαίρι του 1912 το Mαυροβο νιο, εκτ ς απ τις επαφές του µε τα δ ο σλαβικά κράτη, τη Σερβία και τη Bουλγαρία, εξέφρασε την επιθυµία για διεξαγωγή συνοµιλιών και µε την Eλλάδα. Tο θέµα των συνοµιλιών ήταν η συνενν ηση των δ ο κρατών µε σκοπ τη σ ναψη συµµαχίας εναντίον των Tο ρκων 13. Tον Iο νιο ο Mαυροβο νιος υπουργ ς των Eξωτερικών Γκρέγκοβιτς (Gregoviç), κατά τη διάρκεια φιλικής συνοµιλίας µε τον Eυγενιάδη στην Κετίγνη, έθεσε το ζήτηµα της σ ναψης συµµαχίας. Σ µφωνα µε την απ ρρητη α- ναφορά του Έλληνα διπλωµάτη προς τον υπουργ των Eξωτερικών Kορο- µηλά, ο Γκρέγκοβιτς επιχείρησε να πείσει τον Έλληνα διπλωµάτη τι οι εξελίξεις του ιταλοτουρκικο πολέµου επιβάλλουν τη συνενν ηση ανάµεσα στην Eλλάδα, το Mαυροβο νιο και τη Bουλγαρία, µε σκοπ την άµεση ανάληψη κοινής δράσης εναντίον των Tο ρκων 14.O Mαυροβο νιος υπουργ ς θεωρο σε τι η συνενν ηση των βαλκανικών κρατών, στην οποία θα αναγκαζ ταν να προσχωρήσει και η Σερβία, έπρεπε να γίνει µε απ λυτη µυστικ τητα απ τις M. υνάµεις, επειδή η Bιέννη και η Πετρο πολη ασκο σαν πίεση στο Mαυροβο νιο να ακολουθήσει ειρηνική πολιτική και να απέχει απ κάθε ενέργεια υποκίνησης και υποστήριξης της εξέγερσης των Aλβανών 15. 11. H ανάµειξη του Nικ λαου στις αλβανικές εξεγέρσεις και οι προσπάθειές του να προσεγγίσει άλλοτε την Iταλία και άλλοτε την Aυστρία δεν επέτρεπαν τις M. υνάµεις και τα βαλκανικά κράτη να εµπιστευθο ν την πολιτική του Mαυροβουνίου. Bλ. Kατσαροπο λου,.π., σσ. 154-156. 12. Ministère des Affaires Étrangères, Documents Diplomatiques Affaires Balkaniques, t. 1, Paris 1912, N. 74, 77, σσ. 47-49 (διπλωµατικές ενέργειες του Poincaré για να συγκρατηθεί το Μαυροβο νιο απ επίθεση εναντίον των Το ρκων). 13. Για µία πολ σ ντοµη αναφορά στις συνοµιλίες του Mαυροβουνίου και της Eλλάδας κατά το καλοκαίρι του 1912, βλ. Helmreich,.π., σ. 89 και Dakin,.π., σ. 348. 14. A.Y.E. (Aρχείο του Yπουργείου των Eξωτερικών), Φ. (1912) 119 α. α. κ. (άνευ αριθ. κατατάξεως) IA, αρ. 115, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 1/14.6.1912. 15..π.

276 Άννα Aγγελοπο λου O Έλληνας διπλωµατικ ς αντιπρ σωπος σχηµάτισε την εντ πωση τι η πρ ταση του Γκρέγκοβιτς για συνενν ηση δεν είχε επίσηµο χαρακτήρα. Γι αυτ τον λ γο απάντησε τι δεν µπορο σε να µεταφέρει την πρ ταση στην ελληνική κυβέρνηση, εάν αυτή δεν γιν ταν επίσηµα απ τον ίδιο τον βασιλιά Nικ λαο. O Eυγενιάδης επισήµανε στην αναφορά του τι το Mαυροβο νιο επιθυµο σε να εκµεταλλευτεί τον ιταλοτουρκικ π λεµο και την αλβανική εξέγερση για να επεκτείνει τα εδαφικά του ρια. Σ µφωνα µε τον Έλληνα διπλωµάτη, η πρ ταση του Γκρέγκοβιτς αποτελο σε έκφραση της ανησυχίας των Mαυροβουνίων πολιτικών ηγετών για την πιεστική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το κράτος τους, εξαιτίας των περιορισµένων εδαφικών ορίων και της έλλειψης των αναγκαίων µέσων επιβίωσης του λαο τους 16. H συνοµιλία του Γκρέγκοβιτς µε τον Eυγενιάδη συνέπεσε χρονικά µε τις µυστικές επαφές του βασιλιά Nικολάου και του πρωθυπουργο Mαρτίνοβιτς (Martinoviç) µε τους Bο λγαρους πολιτικο ς Nτάνεφ (Danev) και Pίζοφ (Rizov) στη Bιέννη. Oι βουλγαρο-µαυροβουνιώτικες συνοµιλίες διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια της επίσηµης επίσκεψης του Nικολάου στην αυστριακή πρωτε ουσα και αποτέλεσαν την αρχή των διαπραγµατε σεων που είχαν ως τελικ αποτέλεσµα τη σ ναψη της προφορικής συµφωνίας συµµαχίας απ τα δ ο κράτη στις αρχές του φθινοπώρου 17. Oι Bο λγαροι προσέγγισαν τον Mαυροβο νιο ηγεµ να στη Bιέννη, µολον τι η Pωσία και η Σερβία ήταν αρνητικές ως προς τη διε ρυνση της σερβοβουλγαρικής συµµαχίας µε τη συµµετοχή του Mαυροβουνίου. O Pώσος υπουργ ς των Eξωτερικών Σαζ νοφ (Sazonov) είχε συµβουλε σει τον Nτάνεφ να µην προχωρήσει σε διαπραγµατε σεις µε το Mαυροβο νιο, γιατί η Pωσία δεν εµπιστευ ταν την αµφιταλαντευ µενη µεταξ Πετρο πολης και Bιέννης πολιτική του βασιλιά Nικολάου 18. Oι Pώσοι θεωρο σαν τι ήταν πιθαν ν να διαρρε σει απ την πλευρά του Mαυροβουνίου στην Aυστρία η βαλκανική συνενν ηση και υποπτε ονταν τι ο Nικ λαος ήταν πρ θυµος να περάσει στην αυστριακή σφαίρα επιρροής, αν η Aυστρία επέτρεπε την ε- δαφική επέκταση του κράτους του στις γειτονικές αλβανικές περιοχές. Για τον ίδιο λ γο και η Σερβία ήταν επιφυλακτική απέναντι στο Mαυροβο νιο. 16. Στην ίδια απ ρρητη αναφορά ο Ευγενιάδης σηµειώνει χαρακτηριστικά:...τ ν συνοµιλίαν τα την θεώρησα, τι φειλον ν γνωρίσω τ µετέρ α ξοχ τητι, καθ σον α τη καταδηλο π ποίων κατέχονται σκέψεων ο Μαυροβο νιοι, κα τι λπίζουσιν ε ς προσεχ βελτίωσιν τ ς φορήτου ληθ ς θέσεως ν δηµιουργο σιν ε ς τ κράτος των τ σφυκτικ ς περιορισµένα ρια α το κα λλειψις τ ν µέσων τ ς συντηρήσεως. 17. Για τις βουλγαρο-µαυροβουνιώτικες συνοµιλίες στη Bιέννη, βλ. Geshov,.π., σσ. 41-42 Helmreich,.π., σσ. 86-87 Thaden,.π., σ. 103 Rossos,.π., σσ. 133-134. 18. Helmreich,.π., σσ. 81-85 Terziç,.π., σσ. 123-125 Rossos,.π., σσ. 130-132.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 277 Eπιπλέον, οι σερβο-µαυροβουνιώτικες σχέσεις χαρακτηρίζονταν απ αµοιβαία καχυποψία, εξαιτίας του ανταγωνισµο των βασιλικών δυναστειών των δ ο κρατών και της επιθυµίας του Mαυροβουνίου να επεκτείνει τα ριά του σε περιοχές που οι Σέρβοι, πως έχουµε αναφέρει, θεωρο σαν τι ιστορικά ανήκαν στην «Παλαιά Σερβία» 19. H Eλλάδα φαίνεται τι είχε πληροφορίες για την προσέγγιση της Bουλγαρίας µε το Mαυροβο νιο. Στις αρχές του Iουνίου ο Έλληνας πρεσβευτής της Bιέννης πληροφ ρησε την Aθήνα τι ήταν πιθαν ν η Bουλγαρία να είχε συνάψει αµυντική συνθήκη συµµαχίας µε το Mαυροβο νιο 20.Η πληροφορία µως αυτή δεν επιβεβαιώθηκε απ την Κετίγνη, αφο ο Eυγενιάδης, απαντώντας σε σχετικ ερώτηµα της Αθήνας, διατ πωσε την άποψη τι δεν υπήρχε αµυντική συµµαχία µεταξ Bουλγαρίας και Mαυροβουνίου 21.Ύστερα απ λίγες ηµέρες ο Eυγενιάδης, σε εµπιστευτική του έκθεση προς τον Kοροµηλά, επανέλαβε τι οι Mαυροβο νιοι πολιτικοί ηγέτες και ο Bο λγαρος συνάδελφ ς του στην Kετίγνη αρνήθηκαν τη σ ναψη αµυντικής συµµαχίας ανάµεσα στα δ ο βαλκανικά κράτη 22. Tην ίδια εποχή ο Eυγενιάδης ενηµέρωσε την Aθήνα τι ο στρατηγ ς Mαρτίνοβιτς ανέλαβε τη θέση του πρωθυπουργο και του υπουργο των Εξωτερικών, ενώ ο Γκρέγκοβιτς διορίστηκε ως Αυλάρχης του βασιλιά Νικολάου 23.O Γκρέγκοβιτς, απ τη νέα του θέση, επανήλθε στο ζήτηµα της συµ- µαχίας των βαλκανικών κρατών και επανέλαβε την πρ ταση για συνενν ηση του Mαυροβουνίου και της Eλλάδας εναντίον των Tο ρκων. O Mαυροβο νιος µως πολιτικ ς δεν έκρινε τι ήταν απαραίτητο ο βασιλιάς του Mαυροβουνίου να θέσει στην ελληνική κυβέρνηση την πρ ταση για τη συνενν ηση των δ ο κρατών. Aπ τη συνοµιλία του Eυγενιάδη µε τον Γκρέγκοβιτς προκ πτει το συµπέρασµα τι ο βασιλιάς Nικ λαος θα απέφευγε να κάνει επίσηµη πρ ταση για συνενν ηση µε την Eλλάδα, επειδή τον περασµένο χρ νο είχε θέσει το ίδιο ζήτηµα αλλά δεν έλαβε απάντηση απ την ελληνική κυβέρνηση 24. 19. Για τις σερβο-µαυροβουνιώτικες σχέσεις στα 1910-1912, βλ. Helmreich,.π., σσ. 83-85 και Terziç,.π., σσ. 80-82, 123-131. 20. A.Y.E., 119 α. α. κ. IA, αρ. 17607, Στρέιτ προς Kοροµηλά, Bιέννη, 6/19.6.1912. 21. A.Y.E.,.π., α/5, αρ. 1772, Eυγενιάδης προς Κοροµηλά, Kετίγνη, 11/24.6.1912. 22. O Bο λγαρος πρ ξενος στην Κετίγνη εκµυστηρε τηκε στον Ευγενιάδη τι η Bουλγαρία δεν είχε προχωρήσει σε συνενν ηση, γιατί δεν εµπιστευ ταν την πολιτική του Mαυροβο νιου ηγεµ να. Βλ. A.Y.E.,.π., αρ. 128, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 14/27.6.1912. 23. Ο Ευγενιάδης εξέφρασε θετική γνώµη για τον νέο πρωθυπουργ και υπουργ των Eξωτερικών, στρατηγ Mαρτίνοβιτς, σηµειώνοντας τι διακρίνεται για την ειλικρίνεια και την ευθ τητα του χαρακτήρα, καθώς και για τη συµπάθειά του απέναντι στην Eλλάδα. Βλ. A.Y.E.,.π., αρ. 121, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 14/27.6.1912. 24. A.Y.E.,.π., αρ. 128.

278 Άννα Aγγελοπο λου Στα 1911, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης της αλβανικής φυλής των καθολικών Mαλισσ ρων, το Mαυροβο νιο είχε προτείνει στην Eλλάδα τη σ ναψη συµφωνίας για κοινή δράση εναντίον των Tο ρκων. T τε ο βασιλιάς Nικ λαος θεωρο σε τι το Mαυροβο νιο και η Eλλάδα έπρεπε να εκµεταλλευτο ν την ευκαιρία που πρ σφερε η αλβανική εξέγερση και να εξασφαλίσουν την εδαφική τους επέκταση στη B ρειο Aλβανία και τη N τιο Aλβανία (Ήπειρος) αντίστοιχα. ηλαδή τα δ ο κράτη έπρεπε να δράσουν απ κοινο µε σκοπ να αποτρέψουν τη δηµιουργία εν ς αυτ νοµου αλβανικο κράτους. Επιπλέον, το Mαυροβο νιο έκρινε ως αναγκαίο να υποστηρίξει και η Eλλάδα την εξέγερση των Mαλισσ ρων 25. H εξέγερση των Mαλισσ ρων στα 1911 υποστηρίχθηκε απ το Mαυροβο νιο, το οποίο είχε προσφέρει και καταφ γιο στους εξεγερµένους και τις οικογένειές τους. Το µικρ κράτος επιχείρησε να επιβληθεί ως παράγοντας επιρροής στις ανήσυχες αλβανικές φυλές του βορρά και αναµείχθηκε στη διένεξή τους µε το καθεστώς των Nεοτο ρκων. Tο αντίτιµο της ανάµειξης του Mαυροβουνίου ήταν η επιδείνωση των σχέσεών του µε τους Tο ρκους και ο κίνδυνος να δεχθεί επίθεση απ τα τουρκικά στρατε µατα 26.H δυνα- µική ανάµειξη του Mαυροβουνίου στο Aλβανικ Zήτηµα οφείλεται εν µέρει στη µεγαλοµανία και τα φιλ δοξα σχέδια του βασιλιά Nικολάου. O κ ριος µως λ γος ήταν η διε ρυνση των εδαφικών ορίων του µικρο ορεινο κράτους. Tο Mαυροβο νιο ασφυκτιο σε στα στενά εδαφικά ρια και τους περιορισµένους π ρους και αναζητο σε διέξοδο στις γειτονικές αλβανικές περιοχές της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας 27. Aπ την άλλη πλευρά, και η Eλλάδα παρακολουθο σε µε µεγάλη προσοχή τα γεγον τα της εξέγερσης των Mαλισσ ρων, γιατί ενδιαφερ ταν ιδιαίτερα για τις εξελίξεις του αλβανικο εθνικο κινήµατος. Oι Έλληνες θεω- 25. A.Y.E.,.π., αρ. 128. 26. Για την εξέγερση των καθολικών Mαλισσ ρων στη B ρ. Aλβανία (Mάρτιος- Oκτώβριος 1911) και την ανάµειξη του Mαυροβουνίου, βλ. G. P. Gooch and H. Temperley (eds.), British Documents on the Origins of the War, 1898-1914, Vol. IX, Part I, London 1933, σσ. 449-512 (αναφορές των Άγγλων διπλωµατών, οι οποίες παρουσιάζουν τον ρ λο του Mαυροβουνίου στην αλβανική εξέγερση και διαφωτίζουν τη στάση των M. υνάµεων ως προς το Aλβανικ Zήτηµα) (στο εξής: B.D.) Thaden,.π., σσ. 29-37 St. Skendi, The Albanian National Awakening (1878-1912), N. Jersey, Princeton Univ., 1967, σσ. 411-420 V. Kondis, «The Malissori Uprising and the Greek-Albanian Negotiations in the United States for a Secret Understanding», Balkan Studies 18/1 (1977) 99-119. 27. O Bο λγαρος πρεσβευτής στη Pώµη Pίζοφ πληροφ ρησε εµπιστευτικά τον Έλληνα συνάδελφ του τι ο βασιλιάς Nικ λαος ακολουθο σε φιλοαυστριακή πολιτική για να εκµεταλλευθεί το Aλβανικ Zήτηµα. O βασιλιάς του Mαυροβουνίου επιθυµο σε να διευρ νει τα ρια του κράτους του προς τον ν το και να αναγορευθεί ένας απ τους γιους του ως ηγεµ νας αυτ νοµου αλβανικο κράτους υπ την αιγίδα της Aυστρίας. Eπιπλέον δεχ ταν και οικονοµική ενίσχυση απ την Aυστρία. Bλ. A.Y.E., Φ. (1912), α/4, αρ. 1659, Καραπάνος προς Κοροµηλά, Pώµη, 28.12.1911/10.1.1912.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 279 ρο σαν τι είχαν εθνικά δικαιώµατα στο βιλαέτι των Iωαννίνων και το σαντζάκι της Kορυτσάς του βιλαετίου του Mοναστηρίου, δηλαδή την Ήπειρο. µως για το αλβανικ εθνικ κίνηµα οι περιοχές αυτές ανήκαν στη N. Aλβανία, ήταν δηλαδή αλβανικές 28. Στα 1911 η Ελλάδα επιχείρησε να αποτρέψει την εκδήλωση αλβανικών εξεγέρσεων στον ν το, ενώ ενίσχυσε την ε- ξέγερση των Mαλισσ ρων στον βορρά. Oι Έλληνες πρ ξενοι είχαν πάρει ε- ντολή απ την Aθήνα να υποστηρίξουν τον αγώνα των Mαλισσ ρων στη Bορ. Aλβανία, αλλά να αποθαρρ νουν την επέκταση της αλβανικής εξέγερσης στον ν το. H ελληνική κυβέρνηση δεν επιθυµο σε να µεταδοθεί η αλβανική εξέγερση στο βιλαέτι των Iωαννίνων και το σαντζάκι της Kορυτσάς, γιατί αυτ θα επέτρεπε στους Aλβανο ς εθνικο ς ηγέτες να παρουσιάσουν τις περιοχές ως αλβανικές 29. ταν τον Mάιο του 1912 εκδηλώθηκε και πάλι αλβανική εξέγερση στο Kοσσυφοπέδιο, οι Έλληνες δεν ήταν πια διατεθειµένοι να προσφέρουν οποιαδήποτε υποστήριξη στους Aλβανο ς του βορρά. H ελληνική κυβέρνηση µετέβαλε τη στάση της ως προς τις εξεγέρσεις στη Bορ. Aλβανία, γιατί είχε φανεί καθαρά τι υπήρχε σοβαρ ς κίνδυνος να εκδηλωθεί µία κοινή και γενική εξέγερση στον αλβανικ βορρά και ν το. H Eλλάδα ωστ σο ήταν διατεθει- µένη να δεχθεί την αναγνώριση των εθνικών δικαιωµάτων των Aλβανών α- π την τουρκική κυβέρνηση, µε την προϋπ θεση τι η Ήπειρος δεν θα συ- µπεριλαµβαν ταν στις αλβανικές περιοχές. Tον Iο νιο του 1912 ο Έλληνας Yπουργ ς των Eξωτερικών γνωστοποίησε στους Έλληνες προξένους ποιες ακριβώς περιοχές η ελληνική πλευρά θεωρο σε τι έπρεπε να ανήκουν στα εδαφικά ρια της Hπείρου και της Aλβανίας 30.Η Eλλάδα µως συµπεριέλαβε στα ρια της Aλβανίας περιοχές, οι οποίες ανήκαν στη σφαίρα του ενδιαφέροντος του Mαυροβουνίου και της Σερβίας, πως ήταν το βιλαέτι της Σκ δρας και τα σαντζάκια του Ιπεκίου, της Πριζρίνας και της Πριστίνας του βιλαετίου του Kοσσυφοπεδίου. Στα τέλη του Ιουνίου οι νέες συγκρο σεις των Mαλισσ ρων µε τα τουρκικά στρατε µατα και η αλβανική εξέγερση στο Kοσσυφοπέδιο προκάλεσαν µεγάλη ανησυχία στην Kετίγνη και αποτέλεσαν θέµα των συνοµιλιών της πολιτικής ηγεσίας του Mαυροβουνίου µε τον Έλληνα διπλωµατικ αντι- 28. Tον Mάιο του 1911 το Aλβανικ Kεντρικ Eπαναστατικ Kοµιτάτο είχε ζητήσει απ την τουρκική κυβέρνηση: α) την παραχώρηση διοικητικής αυτονοµίας στους Aλβανο ς και β) την ένωση των τεσσάρων βιλαετίων, των Iωαννίνων, Mοναστηρίου, Kοσσυφοπεδίου και Σκ δρας σε ένα αλβανικ πασαλίκι. Bλ. Skendi,.π., σ. 420. 29. Για τη στάση της Eλλάδας απέναντι στην εξέγερση των Mαλισσ ρων στα 1911, βλ. V. Kondis, Greece and Albania (1908-1914), Thessaloniki 1976, σσ. 51-56 (στο εξής: Greece and Albania). 30..π., σσ. 70-72.

280 Άννα Aγγελοπο λου πρ σωπο. O Μαρτίνοβιτς διαβεβαίωσε τον Eυγενιάδη τι το Mαυροβο νιο παρακολουθο σε µ νο την κατάσταση στη Bορ. Aλβανία και δεν είχε ανά- µειξη στις αλβανικές ενέργειες, επειδή ο βασιλιάς Nικ λαος υποσχέθηκε στη Pωσία και την Aυστρία να µην υποστηρίξει τις εξεγέρσεις των Aλβανών 31. Mε αφορµή τα γεγον τα της αλβανικής εξέγερσης, ο πρωθυπουργ ς επανέφερε προς συζήτηση και το ζήτηµα της συνενν ησης των βαλκανικών κρατών και επανέλαβε την άποψη τι τα βαλκανικά κράτη έπρεπε να εκµεταλλευθο ν τη δ σκολη θέση, στην οποία βρισκ ταν η Tουρκία εξαιτίας του αλβανικο κινήµατος και του πολέµου µε την Iταλία, αναλαµβάνοντας κοινή πολεµική δράση εναντίον των Tο ρκων. T νισε ακ µα τι ήταν ανάγκη να συναφθεί το συντοµ τερο συµµαχία µεταξ Eλλάδας και Mαυροβουνίου, γιατί η δηµιουργία αυτ νοµης Aλβανίας θα ήταν καταστροφή για το Mαυροβο νιο και µεγάλη απειλή για τα ελληνικά συµφέροντα στην Ήπειρο 32. Ύστερα απ λίγες ηµέρες και ο ίδιος ο βασιλιάς Nικ λαος εξέφρασε την ανησυχία του για την αλβανική εξέγερση και το ενδεχ µενο της δηµιουργίας αυτ νοµης Aλβανίας. O Mαυροβο νιος ηγεµ νας ζήτησε να πληροφορηθεί τη γνώµη της ελληνικής κυβέρνησης για τις εξελίξεις στο Aλβανικ Zήτηµα και τους τρ πους µε τους οποίους η Aθήνα έκρινε τι τα δ ο κράτη θα µπορο σαν να αντιµετωπίσουν το ενδεχ µενο της σ στασης αυτ νοµης Aλβανίας 33. H Eλλάδα µως δεν ήθελε να δεσµευθεί µε το Mαυροβο νιο και να ε- µπλακεί σε µία πρ ωρη πολεµική σ γκρουση µε τους Το ρκους, εξαιτίας των συµφερ ντων του µικρο κράτους στη Bορ. Aλβανία. H παραχώρηση διοικητικής αυτονοµίας στους Aλβανο ς δεν ήταν σοβαρή απειλή για τα ελληνικά συµφέροντα, αν η Ήπειρος έµενε έξω απ τα ρια της αυτ νοµης Aλβανίας. Για τον λ γο αυτ, ο Eυγενιάδης προσπάθησε να καθησυχάσει τον βασιλιά Nικ λαο και να τον πείσει τι οι εξελίξεις στο Aλβανικ Zήτη- µα δεν είναι τ σο σοβαρές, ώστε να είναι αναγκαίο να ζητήσει τη γνώµη της ελληνικής κυβέρνησης. O Έλληνας διπλωµάτης τ νισε στις αναφορές του τι η δηµιουργία αυτ νοµης Aλβανίας θα αποτελο σε σοβαρή απειλή µ νο για το Mαυροβο νιο, γιατί το µικρ κράτος θα έχανε κάθε ελπίδα για επέκταση των ορίων του και θα ήταν αδ νατο να επιβιώσει 34. Απ την άλλη πλευρά, η αυτ νοµη Aλβανία θα αποτελο σε σοβαρή απειλή για την Eλλάδα µ νο 31. A.Y.E., 119 α. α. κ. IA, αρ. 127, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 21.6./3.7.1912. 32..π. 33. A.Y.E.,.π., αρ. 140, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 28.9./10.7.1912. 34. Στην ίδια εµπιστευτική αναφορά ο Ευγενιάδης σηµειώνει: ι µ ς βεβαίως δηµιουργία Aλβανίας α τον µου δ ν νέχει το ς σοβαρο ς κινδ νους, ο τινες πειλο σι τ Μαυροβο νιον, το ποίου π λλυται δι παντ ς π σα λπ ς περ ε ρ νσεως τ ν ρίων ν ο ς ε ναι δ νατον ν ξακολουθήσ η βιο ν π µακρ ν...

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 281 στην περίπτωση που οι Aλβανοί διεκδικο σαν «έδαφος απ αιώνων ελληνικ ν», δηλαδή την Ήπειρο 35. O Eυγενιάδης έλαβε την απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης στην πρ ταση του Νικολάου, ταν στην Kετίγνη είχε φθάσει η είδηση για µία µικρή συ- µπλοκή Tο ρκων και Mαυροβουνίων στη µεθοριακή γραµµή. H είδηση προκάλεσε φιλοπ λεµη διάθεση στους Mαυροβουνίους και η πολιτική ηγεσία σκεφτ ταν σοβαρά να χρησιµοποιήσει το επεισ διο αυτ ως αφορµή για κήρυξη πολέµου. πως φαίνεται απ την αναφορά του, ο Έλληνας διπλωµάτης βρέθηκε σε εξαιρετικά δ σκολη θέση να ανακοινώσει την ελληνική απάντηση, εξαιτίας της φιλοπ λεµης ατµ σφαιρας που επικρατο σε στην Kετίγνη 36. H ελληνική κυβέρνηση είχε απαντήσει τι οι εξελίξεις στο Aλβανικ Zήτηµα δεν επιβάλλουν προς το παρ ν τη συνενν ηση της Eλλάδας και του Mαυροβουνίου για την ανάληψη άµεσης πολεµικής δράσης εναντίον των Tο ρκων. H Eλλάδα και το Mαυροβο νιο έπρεπε να περιµένουν την εξέλιξη της κατάστασης στην Tουρκία και να προχωρήσουν σε συνενν ηση µε βάση το Aλβανικ Zήτηµα, µ νο ταν απειληθο ν σοβαρά τα συµφέροντα και των δ ο κρατών. O βασιλιάς Nικ λαος συµφώνησε µε την ελληνική α- πάντηση και έδειξε τι κατανοεί τι η Ελλάδα δεν είχε τους ίδιους µε το Mαυροβο νιο σοβαρο ς λ γους για να ριψοκινδυνε σει µία πολεµική σ γκρουση µε την Tουρκία 37. Ωστ σο ο Έλληνας διπλωµατικ ς αντιπρ σωπος, έχοντας συζητήσει µε τον Bασιλιά, τον ιάδοχο του θρ νου, τον Πρωθυπουργ και άλλους πολιτικο ς παράγοντες, σχηµάτισε την εντ πωση τι η µαυροβουνιώτικη πολιτική ηγεσία ήταν δυσαρεστηµένη απ τη συγκρατηµένη στάση της Eλλάδας, αλλά και των άλλων βαλκανικών κρατών, απέναντι στην πρ ταση του Mαυροβουνίου για άµεση κοινή στρατιωτική δράση εναντίον των Tο ρκων. Oι Mαυροβο νιοι πίστευαν τι ήδη τα γεγον τα επέβαλαν την ανάληψη κοινής πολεµικής ενέργειας απ τα βαλκανικά κράτη 38. Eίναι γνωστ τι τον Iο λιο ο ηγεµ νας Nικ λαος είχε εκφράσει την ανησυχία του για τις κινήσεις των Αλβανών και προς τη σερβική κυβέρνηση 39. Tην ίδια εποχή ζήτησε και απ τον Bο λγαρο διπλωµατικ αντιπρ σωπο να συνεχισθο ν οι διαπραγ- 35. Και σε προηγο µενη αναφορά ο Ευγενιάδης είχε επισηµάνει τι σον φορ ε ς το ς κινδ νους, ο ς κ. Πρωθυπουργ ς προβλέπει κ τ ς δηµιουργίας Aλβανίας α τον - µου, πέφυγον ν συζητήσω, δι τι βεβαίως λεθρος θ ποβ δι τ Μαυροβο νιον ν τ µέλλοντι τυχ ν νακήρυξις τοια της, καθ σον το το µ νον κ τ ς ε ς α τ προσαρτήσεως λβανικο δάφους ξαρτ τ ν παρξιν α το. Aλλά, προκειµένου περ Eλλάδος, βεβαίως τοιο τος κίνδυνος δ ν ε ναι δεδικαιολογηµένος...βλ.α.υ.ε.,.π., αρ. 127. 36. A.Y.E.,.π., αρ. 155, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 19.7./1.8.1912. 37..π. 38..π. 39. Terziç,.π., σ. 126.

282 Άννα Aγγελοπο λου µατε σεις της Bιέννης για να καταλήξουν στη σ ναψη συµφωνίας µε σκοπ την κοινή πολεµική δράση εναντίον των Tο ρκων 40. Στα µέσα του Iουλίου η ελληνική κυβέρνηση άρχισε να ανησυχεί ιδιαίτερα για την εξέγερση των Aλβανών στο Kοσσυφοπέδιο, επειδή αυτή είχε πάρει πλέον µεγάλες διαστάσεις και ήταν πιθαν να επεκταθεί στην Ήπειρο και το βιλαέτι του Mοναστηρίου 41.H ανησυχία κορυφώθηκε ταν µία σειρά γεγον των έδειξε τι υπήρχε σοβαρ ς κίνδυνος να αναγνωρισθεί επίσηµα η Ήπειρος ως αλβανική περιοχή. Tο Aλβανικ Επαναστατικ Kεντρικ Kοµιτάτο, έχοντας την υποστήριξη της Αυστρίας, υπέβαλε στην τουρκική κυβέρνηση ένα µνηµ νιο (28.7.1912), µε το οποίο ζητο σε διοικητική αυτονοµία και εισαγωγή µεταρρυθµίσεων για την Aλβανία. Tο αλβανικ σχέδιο συµπεριέλαβε την Ήπειρο, δηλαδή το βιλαέτι των Iωαννίνων και το σαντζάκι της Kορυτσάς στα ρια της Aλβανίας 42.O Aυστριακ ς Yπουργ ς των Eξωτερικών (Berchtold) πρ τεινε στις M. υνάµεις να επέµβουν διπλωµατικά για να πείσουν την τουρκική κυβέρνηση να πάρει µέτρα διοικητικής αποκέντρωσης και εισαγωγής µεταρρυθµίσεων 43. Oι M. υνάµεις και τα βαλκανικά κράτη θεώρησαν τι η αυστριακή πρ ταση στ χευε στη δηµιουργία εν ς µεγάλου αυτ νοµου αλβανικο κράτους. Άλλωστε ήδη απ τον προηγο µενο χρ νο διαφάνηκε - τι η Aυστρία ήταν ευνοϊκά διατεθειµένη απέναντι στην ιδέα µίας µεγάλης αυτ νοµης Aλβανίας 44. Tον A γουστο του 1912 η τουρκική κυβέρνηση αποδέχθηκε το αλβανικ αίτηµα για παραχώρηση διοικητικής αυτονοµίας και εισαγωγής µεταρρυθµίσεων στα βιλαέτια Iωαννίνων, Σκ δρας, Kοσσυφοπεδίου και Mοναστηρίου. H Eλλάδα φοβ ταν τι η Tουρκία θα χαρακτήριζε επίσηµα τα τέσ- 40. Geshov,.π., σσ. 41-42 και Rossos,.π., σ. 134. 41. A.Y.E., 119 α. α. κ. IA, αρ. 21982 β/52, Kοροµηλάς προς Πανά (Σ φια), Aθήνα, 14/27.7.1912 (ο Έλληνας Yπουργ ς δίνει εντολή στον Πανά να πληροφορηθεί αν η βουλγαρική κυβέρνηση ανησυχεί για την εξέλιξη της αλβανικής εξέγερσης και σκοπε ει να πάρει µέτρα εναντίον της επέκτασης της εξέγερσης στις περιοχές των Σκοπίων και του Mοναστηρίου). 42. Tο µνηµ νιο ζητο σε να σχηµατισθεί στα ρια της Oθωµ. Aυτοκρατορίας ένα µεγάλο αλβανικ βιλαέτι, το οποίο θα συµπεριλάµβανε τις εξής περιοχές: α) το βιλαέτι των Iωαννίνων, β) το βιλαέτι της Σκ δρας, γ) τα σαντζάκια της Πριζρίνας, του N βι Παζάρ, της Πριστίνας, του Ιπεκίου και τον καζά του Kαλκαντελέν απ το βιλαέτι του Kοσσυφοπεδίου και δ) τα σαντζάκια της Kορυτσάς, του Eλµπασάν και της ίβρας απ το βιλαέτι του Mοναστηρίου. Bλ. Skendi,.π., σσ. 433-434 και Kondis, Greece and Albania,.π., σσ. 73-74. 43. Για την αυστριακή πρ ταση (13.8.1912), βλ. Kondis, Greece and Albania,.π., σσ. 79-80 και Rossos,.π., σσ. 124-127. 44. Aυτ επισηµαίνεται και στις αναφορές των Άγγλων πρεσβευτών προς τον Yπουργ των Eξωτερικών (Grey). Bλ. B.D., Vol. IX, Part I, No. 508, Cartwright to Grey, Vienna, 21.7.1911 No. 510, Bax-Ironside to Grey, Sofia, 24.7.1911 No. 516, Cartwright to Grey, Vienna, 15.8.1911 No. 519, Cartwright to Grey, Vienna, 31.8.1911.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 283 σερα βιλαέτια µε τον ρο «Aλβανία», αλλά και τα άλλα βαλκανικά κράτη ανησυχο σαν για τη διοικητική αυτονοµία των Aλβανών και το ενδεχ µενο της δηµιουργίας αλβανικο κράτους 45.H αυτονοµία της Aλβανίας έπληττε κυρίως τα συµφέροντα της Σερβίας και του Mαυροβουνίου και λιγ τερο της Bουλγαρίας 46.Η δηµιουργία αλβανικο κράτους θα στερο σε απ τη Σερβία την απαραίτητη για οικονοµικο ς λ γους έξοδο στην Αδριατική και θα εµπ διζε τη ζωτικής σηµασίας για την παρξη του Μαυροβουνίου επέκταση των ορίων του. Η ανησυχία της Ελλάδας για την τ χη της Ηπείρου είχε ως αποτέλεσµα τη δραστηριοποίηση της ελληνικής διπλωµατίας µε σκοπ τη συνενν ηση των βαλκανικών κρατών για κοινή αντιµετώπιση των νέων εξελίξεων στο Aλβανικ Zήτηµα. Στις αρχές του Aυγο στου ο Kοροµηλάς έδωσε εντολή στους διπλωµατικο ς αντιπροσώπους στη Σ φια, το Bελιγράδι και την Kετίγνη να εκφράσουν τις ανησυχίες της ελληνικής κυβέρνησης για την αλβανική εξέγερση και τις διεκδικήσεις των Aλβανών και να προτείνουν συνενν ηση των τεσσάρων βαλκανικών κρατών για το Aλβανικ Zήτηµα. Σ µφωνα µε την ελληνική πρ ταση, τα βαλκανικά κράτη έπρεπε να προσανατολίσουν τη δράση τους σε δ ο στ χους: α) τον περιορισµ των αλβανικών διεκδικήσεων στα «δίκαια ρια» τους και β) την εφαρµογή της διοικητικής αποκέντρωσης, που πρ τεινε η Aυστρία, στους χριστιανικο ς πληθυσµο ς της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας 47. Tην ίδια εποχή οι τουρκο-µαυροβουνιωτικές σχέσεις είχαν επιδεινωθεί, εξαιτίας της διένεξης για τη µεθοριακή γραµµή των δ ο κρατών 48.Mπροστά στον κίνδυνο να ξεσπάσει ένοπλη σ γκρουση µεταξ Tουρκίας και Mαυροβουνίου, η Aθήνα απευθ νθηκε στη Σ φια και το Bελιγράδι και πρ τεινε να προβο ν τα βαλκανικά κράτη σε συλλογικ διάβηµα προς την Π λη 49.H 45. Στις 18.8.1912 η Π λη γνωστοποίησε ανεπίσηµα στους Aλβανο ς τι αποδέχεται τα αιτήµατά τους. Στις 4.9.1912 δ θηκε η επίσηµη απάντηση. Bλ. Kondis, Greece and Albania,.π., σ. 76. 46. Geshov,.π., σσ. 48-49. 47. H ελληνική πρ ταση προς τα τρία βαλκανικά κράτη έγινε στις 5/18.8.1912. Bλ. Drossos,.π., σ. 68 και A.Y.E., 119 α. α. κ. IA, αρ. 91, Kοροµηλάς προς Πανά (Σ φια), Kαρατζά (Bελιγράδι) και Eυγενιάδη (Kετίγνη), Aθήνα, 5/18.8.1912. Bλ. επίσης Dokumenti o Spoljnoj Politici Kraljevine Srbije 1903-1914 (έγγραφα για την εξωτερική πολιτική του βασιλείου της Σερβίας), Kn.V, Sv. 2.Beograd, 1985, N. 171, Spalajkoviç προς Yπουργείο Eξωτερικών, Σ φια, 6/19.8.1912 N. 181, Bo koviç προς Yπουργείο Eξωτερικών, Aθήνα, 7/20.8.1912 N. 185, Spalajkoviç προς Yπουργείο των Eξωτερικών, Σ φια, 7/20.8.1912 (στο εξής: Documenti). 48. A.Y.E.,.π., αρ. 165, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 26.7./8.8.1912 (αναλυτική έκθεση για τα επεισ δια στα τουρκο-µαυροβουνιώτικα σ νορα και τις συνέπειες που αυτά είχαν στις σχέσεις του Mαυροβουνίου µε την Tουρκία). 49. Drossos,.π., σ. 76 και A.Y.E.,.π., αρ. 100, Kοροµηλάς προς Πανά (Σ φια) και

284 Άννα Aγγελοπο λου πρώτη αντίδραση των βαλκανικών κρατών στην ελληνική πρ ταση ήταν θετική. Ύστερα απ λίγες ηµέρες ο Έλληνας Yπουργ ς έδωσε εντολή στους διπλωµατικο ς αντιπροσώπους στη Σ φια, το Bελιγράδι και την Kετίγνη να τροποποιήσουν το περιεχ µενο της προηγο µενης πρ τασης. Σ µφωνα µε τη νέα ελληνική πρ ταση, τα τέσσερα βαλκανικά κράτη έπρεπε να απευθ νουν συλλογικ διάβηµα προς τις M. υνάµεις και να ζητήσουν τη µεσολάβησή τους στην Π λη για την εισαγωγή µεταρρυθµίσεων στις περιοχές της Oθωµανικής Aυτοκρατορίας που κατοικο νται απ χριστιανικο ς πληθυσµο ς, οµοεθνείς των βαλκανικών κρατών 50.H ελληνική κυβέρνηση συνέταξε και ένα αναλυτικ πρ γραµµα µεταρρυθµίσεων και ζήτησε την έγκρισή του απ τα υπ λοιπα βαλκανικά κράτη 51. Tο Mαυροβο νιο δέχθηκε ανεπιφ λακτα την ελληνική πρ ταση για το πρ γραµµα των µεταρρυθµίσεων σ λα τα βιλαέτια µε χριστιανικο ς πληθυσµο ς 52, ενώ η Bουλγαρία και κυρίως η Σερβία διατ πωσαν τις επιφυλάξεις τους και άρχισαν συνοµιλίες µε την Eλλάδα για τις λεπτοµέρειες του περιεχ - µενου της ελληνικής πρ τασης και του προγράµµατος µεταρρυθµίσεων 53.H σερβική και η βουλγαρική κυβέρνηση ήταν επιφυλακτικές απέναντι στην ελληνική πρ ταση, επειδή υποπτε ονταν τι η Eλλάδα ήθελε να αποφ γει τη στρατιωτική κινητοποίηση και την εµπλοκή σε π λεµο εναντίον των Tο ρκων. Kατά τη διάρκεια του Aυγο στου διεξήχθησαν και συνοµιλίες ανάµεσα στην Eλλάδα και τη Σερβία για τη σ ναψη συνθήκης συµµαχίας. Στις αρχές του Aυγο στου ο Σέρβος διπλωµατικ ς επιτετραµµένος στην Aθήνα Mπ σκοβιτς (Bo koviç) πρ τεινε τη σ ναψη διµερο ς συνθήκης συµµαχίας, παρ µοιας µε την ελληνοβουλγαρική συνθήκη 54. Aρχικά η ελληνική Καρατζά (Bελιγράδι), Aθήνα, 10/23.8.1912. Bλ. επίσης Dokumenti,.π., N. 227 (ηµερήσιο σηµείωµα του Yπουργείου των Eξωτερικών), Bελιγράδι, 12/25.8.1912. N. 228 και 229, Jovanoviç προς Spalajkoviç, Bελιγράδι, 12/25.8.1912 και N. 240, Spalajkoviç προς Jovanoviç, Σ φια, 13/26.8.1912. 50. Drossos,.π., σ. 77. Βλ. επίσης: A.Y.E.,.π., αρ. 111, 112, 113, Kοροµηλάς προς Πανά (Σ φια), Καρατζά (Βελιγράδι) και Ευγενιάδη (Κετίγνη), Aθήνα, 15/28.8.1912 και Dokumenti,.π., N. 258 (ηµερήσιο σηµείωµα του Yπουργείου Eξωτερικών), Bελιγράδι, 16/29.8.1912 και N. 271, Bo koviç προς Jovanoviç, Aθήνα, 17/30.8.1912. 51. Drossos,.π., σσ. 77-79. 52. A.Y.E., 119 α. α. κ. IA, αρ. 135, Eυγενιάδης προς Kοροµηλά, Kετίγνη, 23.8./5.9.1912. 53. A.Y.E.,.π., αρ. 118, Kαρατζάς προς Kοροµηλά, Bελιγράδι, 16/29.8.1912 αρ. 126, Πανάς προς Kοροµηλά, Σ φια, 20.8./2.9.1912 αρ. 130, Kαρατζάς προς Kοροµηλά, Bελιγράδι, 21.7./3.8.1912 αρ. 131 και αρ. 145, Πανάς προς Kοροµηλά, Σ φια, 22.8./4.9.1912. Bλ. επίσης Dokumenti,.π., N. 278, Spalajkoviç προς Jovanoviç, Σ φια, 19.8./1.9.1912 N. 285, Spalajkoviç προς Jovanoviç, Σ φια, 20.8./2.9.1912 N. 287, Yπουργείο των Eξωτερικών προς Bo koviç, Bελιγράδι, 21.8./3.9.1912. 54. Dokumenti,.π., N. 124, Jovanoviç προς Bo koviç, Bελιγράδι, 1/14.8.1912. Βλ. επίσης, Γαρδίκα-Κατσιαδάκη,.π., σ. 111.

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 285 κυβέρνηση έδειξε διατεθειµένη να αποδεχθεί τη σερβική πρ ταση 55. µως στις 25/7.9.1912 ο Kοροµηλάς απάντησε τι θα προτιµο σε τη σ ναψη µίας τριµερο ς αµυντικής συνθήκης συµµαχίας µεταξ Eλλάδας, Σερβίας και Bουλγαρίας. Tα τρία κράτη πρώτα έπρεπε να δεσµευθο ν µε µία τριµερή συνθήκη και έπειτα να προχωρήσουν στη σ ναψη µίας τετραµερο ς συνθήκης, στην οποία θα συµµετείχε και το Mαυροβο νιο 56.H ελληνική κυβέρνηση παρέδωσε και το σχέδιο του κειµένου της τριµερο ς συνθήκης συµµαχίας στον Mπ σκοβιτς, ο οποίος αναχώρησε για να µεταφέρει προσωπικά την ελληνική απάντηση στο Bελιγράδι 57. Tο 2ο άρθρο του ελληνικο σχεδίου της τριµερο ς συνθήκης προέβλεπε τι τα τρία κράτη δεσµε ονται να προστατε σουν τα δικαιώµατα των ο- µοεθνών τους στην Oθωµανική Αυτοκρατορία. O ρος µως του 2ου άρθρου δεν µπορο σε να δεσµε σει και το Mαυροβο νιο. Σ µφωνα µε την ά- ποψη της ελληνικής κυβέρνησης, το Mαυροβο νιο δεν ήταν στην ίδια θέση µε τα υπ λοιπα βαλκανικά κράτη, γιατί δεν είχε οµοεθενείς στην Oθωµανική Αυτοκρατορία 58.Για τον λ γο αυτ, η Eλλάδα διαχώρισε το Mαυροβο νιο και δεν πρ τεινε τη σ ναψη τετραµερο ς συνθήκης στην οποία θα συµ- µετείχε ισ τιµα και το Μαυροβο νιο. Ωστ σο, το Bελιγράδι και η Σ φια δεν αποδέχθηκαν την ελληνική πρ ταση για τη σ ναψη τριµερο ς συνθήκης συµµαχίας. H Σερβία συνέχισε να εµµένει στην πρ τασή της για τη σ ναψη διµερο ς ελληνοσερβικής συµφωνίας συµµαχίας. Πρ τεινε επίσης στην Eλλάδα να προχωρήσει και στη σ ναψη διµερο ς συνθήκης συµµαχίας µε το Mαυροβο νιο. H σερβική κυβέρνηση θεωρο σε τι πρώτα έπρεπε να συναφθο ν οι διµερείς συνθήκες και έ- πειτα τα τέσσερα βαλκανικά κράτη να προχωρήσουν στη σ ναψη µίας τετραµερο ς αµυντικής και επιθετικής συµφωνίας 59.O Έλληνας διπλωµατι- 55. Dokumenti,.π., N. 132, Bo koviç προς Yπουργείο Eξωτερικών, Aθήνα, 2/15.8.1912 N. 182, Bo koviç προς Yπουργείο Eξωτερικών, Aθήνα, 7/20.8.1912. A.Y.E.,.π., αρ. 112, Kοροµηλάς προς Kαρατζά (Βελιγράδι), Aθήνα, 15/28.8.1912. 56. Drossos,.π., σ. 97. A.Y.E.,.π., αρ. 148, Kοροµηλάς προς τον Γεώργιο Α, Aθήνα, 28.8./10.9.1912 (ο Kοροµηλάς γνωστοποιεί στον Βασιλιά, που τ τε βρισκ ταν στην Kοπεγχάγη, την ελληνική πρ ταση προς το Bελιγράδι και τη Σ φια για τη σ ναψη τριµερο ς συνθήκης συµµαχίας). 57. Tο ελληνικ σχέδιο της τριµερο ς συνθήκης συµµαχίας έχει δηµοσιευτεί. Bλ. Dokumenti,.π., σ. 552 (στη σηµείωση). 58. Drossos,.π., σ. 97. A.Y.E., α. α. κ. IA, αρ. 142, Kοροµηλάς προς Eυγενιάδη, Aθήνα, 25.8./7.9.1912 και αρ. 148, Kοροµηλάς προς τον Γεώργιο Α, Aθήνα, 28.8./10.9.1912 (ο Κοροµηλάς γνωστοποιεί στον βασιλιά Γεώργιο τι το Μαυροβο νιο πρέπει να αποκλειστεί απ την τετραµερή συνθήκη, επειδή δεν έχει οµοεθνείς στην Οθωµανική Αυτοκρατορία). 59. A.Y.E.,.π., αρ. 315 και 326, Kαρατζάς προς Kοροµηλά, Bελιγράδι, 1/14.9 και 4/17.9.1912. Dokumenti,.π., N. 341, 381, Pa iç προς Bo koviç, Bελιγράδι, 31/13.9 και 5/18.9.1912.

286 Άννα Aγγελοπο λου κ ς αντιπρ σωπος στο Bελιγράδι σχηµάτισε την εντ πωση τι η Σερβία αρνήθηκε την ελληνική πρ ταση, γιατί ήδη έχει συνάψει συνθήκη συµµαχίας µε τη Bουλγαρία, τους ρους της οποίας δεν επιθυµο σε να κοινοποιήσει στην Eλλάδα 60. H βουλγαρική κυβέρνηση υποστήριξε την ίδια άποψη µε τη Σερβία και πρ τεινε στην Eλλάδα να προχωρήσει στη σ ναψη διµερο ς ελληνοσερβικής συνθήκης συµµαχίας, παρ µοιας µε την ελληνοβουλγαρική συνθήκη 61. H Bουλγαρία και η Σερβία προφασίστηκαν τι δεν ήταν αναγκαία η τριµερής συνθήκη, αφο υπήρχαν η ελληνοβουλγαρική και η σερβοβουλγαρική συµφωνίες συµµαχίας. Φαίνεται µως τι τα δ ο κράτη δεν ήθελαν η Eλλάδα να λάβει γνώση του τρ που διαµελισµο της Mακεδονίας που προέβλεπε η σερβοβουλγαρική συνθήκη συµµαχίας. H ταχεία εξέλιξη των γεγον των στη διάρκεια του Aυγο στου και του Σεπτεµβρίου δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωση των διαπραγµατε σεων για τη σ ναψη ελληνοσερβικής συνθήκης συµµαχίας. H Eλλάδα, µη έχοντας υπογράψει συµφωνία µε τη Σερβία, δεν επιδίωξε και τη σ ναψη συνθήκης µε το Mαυροβο νιο. Η κυβέρνηση του Bενιζέλου συνέχιζε να είναι επιφυλακτική απέναντι στην ιδέα εν ς πολέµου εναντίον των Tο ρκων, επειδή θεωρο σε τι η Eλλάδα δεν ήταν ακ µα επαρκώς στρατιωτικά προετοιµασµένη. Απ τη στιγµή µως που τα άλλα βαλκανικά κράτη αποφάσισαν να πολεµήσουν µαζί εναντίον των Tο ρκων, η Eλλάδα δεν µπορο σε να παραµείνει ένας παθητικ ς θεατής των γεγον των 62. Ήδη στα τέλη του Aυγο στου η βουλγαρική κυβέρνηση αποδέχθηκε την πρ ταση του βασιλιά Nικολάου για συµφωνία µε σκοπ την ανάληψη κοινής πολεµικής δράσης εναντίον των Tο ρκων 63.Tο Mαυροβο νιο προθυµοποιήθηκε να αρχίσει πρώτο τις εχθροπραξίες µε την προϋπ θεση τι θα έπαιρνε οικονοµική ενίσχυση για τον στρατ του απ τη Bουλγαρία. Στις αρχές του Σεπτεµβρίου και η Σερβία, παρά τις επιφυλάξεις της, συµφώνησε µε τη Bουλγαρία να ανατεθεί στο Mαυροβο νιο η πρωτοβουλία για την κήρυξη του πολέµου 64. Επιπλέον, η σερβική κυβέρνηση προχώρησε και σε χωριστές διαπραγµατε σεις µε το Mαυροβο νιο, οι οποίες κατέληξαν στη σ ναψη της πολιτικής και στρατιωτικής σ µβασης στη Λουκέρνη της Eλβετίας 65. 60. A.Y.E.,.π., αρ. 326. 61. A.Y.E.,.π., αρ. 153, Πανάς προς Kοροµηλά, Σ φια, 29.8./11.9.1912. Dokumenti,.π., N. 325, Spalajkoviç προς Pa iç, Σ φια, 29.8./11.9.1912. 62. E. Venizelos, The Vindication of Greek Policy 1912-1927, London 1918, σ. 66. 63. Geshov,.π., σ. 50 και Rossos,.π., σσ. 134-136. 64. Rossos,.π., σσ. 136-141. 65. Terziç,.π., σσ. 127-131 και Rossos,.π., σσ. 145-147. Βλ. Επίσης Ευ. Κατσάρας, «Μια ψη της Βαλκανικής Συµµαχίας του 1912: Η συνθήκη συµµαχίας Σερβίας-Μαυρο-

Mαυροβο νιο και Eλλάδα στη «Bαλκανική Συµµαχία» του 1912 287 Στις αρχές Σεπτεµβρίου η βουλγαρική κυβέρνηση πληροφ ρησε τον Έλληνα διπλωµατικ αντιπρ σωπο στη Σ φια (Πανά) για την απ φαση των τριών κρατών να πολεµήσουν εναντίον της Tουρκίας και ζήτησε τη συµµετοχή της Eλλάδας στον στρατιωτικ συνασπισµ των βαλκανικών κρατών 66. Mολον τι η Eλλάδα συνέχισε να επιµένει τι τα βαλκανικά κράτη έπρεπε να καθυστερήσουν τη στρατιωτική δράση και και να επιδιώξουν την εισαγωγή µεταρρυθµίσεων στην Oθωµανική Αυτοκρατορία, στα τέλη Σεπτεµβρίου α- ναγκάστηκε να αποδεχθεί τη βουλγαρική πρ ταση για στρατιωτική κινητοποίηση των βαλκανικών κρατών 67. Εποµένως η ηγεσία του Μαυροβο νιου ήταν πλέον ελε θερη να αναλάβει πρωτοβουλία για πολεµική δράση και να εκµεταλλευτεί την αφορµή που πρ σφερε απ καιρ η διένεξη µε την Τουρκία στη µεθοριακή γραµµή. Το Mαυροβο νιο ήταν το πρώτο βαλκανικ κράτος, το οποίο διέκοψε τις διπλωµατικές του σχέσεις µε την Π λη και άρχισε τις εχθροπραξίες εναντίον της Tουρκίας (8.10.1912), ενώ µετά απ λίγες ηµέρες ακολο θησαν η Σερβία, η Bουλγαρία και η Eλλάδα. Οι διπλωµατικές ενέργειες των Μ. υνάµεων για αποτροπή της ένοπλης σ ρραξης, αλλά και οι πυρετώδεις διπλωµατικές διαπραγµατε σεις των ίδιων των βαλκανικών κρατών για εξασφάλιση της θέσης τους στην ε θραυστη ισορροπία της «Βαλκανικής Συµµαχίας» δεν µπ ρεσαν να ελέγξουν την ταχεία εξέλιξη των γεγον των. Οι στρατιωτικές επιτυχίες σ ντοµα θα ανάγκαζαν τα βαλκανικά κράτη να αντιµετωπίσουν το ζήτηµα της διανοµής των εδαφών που είχαν αφαιρέσει απ την Οθωµανική Αυτοκρατορία. Η διαίρεση των µακεδονικών βιλαετίων, που η σερβοβουλγαρική συνθήκη συµµαχίας είχε αφήσει σε εκκρεµ τητα και η ελληνοβουλγαρική είχε αγνοήσει, θα οδηγο σε τη «Βαλκανική Συµµαχία» σε διάσπαση, αφο η Ελλάδα και η Σερβία θα συνασπίζονταν εναντίον της πρώην συµµάχου τους, της Βουλγαρίας, ενώ το Μαυροβο νιο θα αναγκαζ ταν να ακολουθήσει τις δ ο πρώτες παρά το τι δεν είχε διεκδικήσεις στη Μακεδονία. Απ την άλλη πλευρά, το Μαυροβο νιο θα αντιµετώπιζε την αναπ φευκτη εξέλιξη που απ καιρ φοβ ταν: τη σ σταση αλβανικο κράτους. Η δηµιουργία της Αλβανίας, η οποία υποστηρίχθηκε θερµά απ τις Μ. υνά- µεις και ιδιαίτερα απ την Αυστρία και την Ιταλία που επιθυµο σαν να ε- ξασφαλίσουν την επιρροή τους στην περιοχή, είχε ως αποτέλεσµα να στερη- βουνίου», Πρακτικά Κ Πανελληνίου Ιστορικο Συνεδρίου 30.5-1.6.2003, Θεσσαλονίκη 2004, σσ. 489-507. 66. A.Y.E.,.π., αρ. 125, Πανάς προς Kοροµηλά, Σ φια, 5/18.9.1912. Dokumenti,.π., N. 405, Spalajkoviç προς Pa iç, Σ φια, 7/20.9.1912. 67. Dokumenti,.π., N. 405, Bo koviç προς Pa iç, Aθήνα, 7/20.9.1912 A.Y.E.,.π., αρ. 249, Kοροµηλάς προς τον Bο λγαρο πρεσβευτή στην Aθήνα (Mi ev), Aθήνα, 16/29.9.1912. 19

288 Άννα Aγγελοπο λου θεί το Μαυροβο νιο απ τη δυνατ τητα να επεκτείνει τα ριά του στο αλβανικ βιλαέτι της Σκ δρας. Ο Μαυροβο νιος ηγεµ νας αναγκάστηκε να παραιτηθεί απ τις µεγαλοσερβικές φιλοδοξίες του και να δώσει εντολή στον στρατ του να εκκενώσει τη Σκ δρα και τις γειτονικές περιοχές, που επρ κειτο να αποτελέσουν τµήµα της επικράτειας του νεοσ στατου αλβανικο κράτους, αλλά και να διαπραγµατευτεί µε τη Σερβία για τη διανοµή τµηµάτων του Κοσσυφοπεδίου 68.Η Σερβία µως δεν ήταν διατεθειµένη να προβεί µε ευκολία και σε άλλες παραχωρήσεις στο Κοσσυφοπέδιο προς φελος του Μαυροβουνίου, τη στιγµή που ήδη είχε αναγκαστεί να στερηθεί εδάφη και την έξοδ της στην Αδριατική λ γω της σ στασης του αλβανικο κράτους. Εποµένως, τα γεγον τα και οι εξελίξεις στη υτική Βαλκανική επιβεβαίωσαν τι οι ανησυχίες σχετικά µε το ενδεχ µενο της δηµιουργίας αλβανικο κράτους, που το καλοκαίρι του 1912 είχαν εκφραστεί απ την ηγεσία του Μαυροβουνίου στις συνοµιλίες µε τον Ευγενιάδη στην Κετίγνη, ήταν α- π λυτα δικαιολογηµένες. Στα 1913, παρά την κάποια εδαφική επέκταση που είχε πετ χει, το Μαυροβο νιο συνέχιζε να βρίσκεται σε αδιέξοδο, εξαιτίας της απειλής της Αυστρίας, των φιλ δοξων βλέψεων της απέναντι Ιταλίας, των µεγαλοσερβικών οραµάτων της µορης πλέον Σερβίας και των περιπλοκών που θα δηµιουργο σε στην περιοχή η σ σταση του αλβανικο κράτους, αφο στα ρια του Μαυροβουνίου και της Σερβίας είχαν µείνει αλβανικοί πληθυσµοί. AΝΝΑ AΓΓΕΛΟΠΟYΛΟΥ 68. Για το ζήτηµα της Σκ δρας και των διεκδικουµένων απ τη Σερβία και το Μαυροβο νιο περιοχών, βλ. Κατσαροπο λου,.π., σ. 170 κ.έ.

SUMMARY Anna Aggelopoulou, The Diplomatic Discussions Between Montenegro and Greece During the Period of the «Balkan Alliance s» Formation. The paper sets out to examine and place within their historical context the political relations between Montenegro and Greece during the period of the Balkan Alliance s formation and on the eve of the Balkan wars. It also aims to find out and explain the historical circumstances which led the two countries to the Balkan Alliance system of negotiations and agreements against the Ottoman Empire. The study is based primarily on archival material from the research in Historical Archives of Greek Foreign Ministry. Specifically, its sources are the formal correspondence and reports of the Greek consul Eugeniadis in Cetinje, the capital of Montenegro. Published material from Archives of Serbian Foreign Ministry is utilised as well. According to the Greek diplomat s reports, during the summer of 1912 the Montenegrian political leaders (King Nicholas, Prime Minister, Minister of Foreign Office, etc.) were determined to come to a formal agreement and to conclude a treaty alliance with Greece in order for the two countries to face the Albanian national movement and the creation of an autonomous Albania united. Eugeniadis also claims that the creation of an autonomous Albania is a critical matter for small Montenegro which desires to expand its territories to Albanian lands of the Ottoman Empire. However, Greece avoided to come to a formal agreement with Montenegro and to propose the conclusion of a bilateral, Greek Montenegrian treaty, because Greek policy was not really directed against the creation of an autonomous Albania, but objected only to an enlarged Albania with territories of Epirus. Although in the summer of 1912 Montenegro and Greece didn t conclude a bilateral treaty, they joined with the other two Balkan countries (Serbia and Bulgaria) in the Balkan Alliance and in October of 1912 went united to fight against the Turks.