ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο χώρος µπορεί να διακριθεί σε 2 κατηγορίες το δοµηµένοαστικόχώρο και το µη αστικό, µη δοµηµένο ύπαιθρο αγροτικό ή δασικό χώρο. Αστικός χώρος = ήλιος, αέρας, το νερό, η πανίδα, η χλωρίδα, το φυσικό ανάγλυφο, ποταµοί που τυχόν διέρχονται από την πόλη και τη θάλασσα, κτίρια, τα έργα υποδοµής, Οι δραστηριότητες στον αστικό χώρο συνεχώς αυξάνονται, µε στόχο την ικανοποίηση νέων και περισσότερων ανθρώπινων αναγκών. Πολλές φορές όµως, οι δραστηριότητες δεν εξασφαλίζουν την απαραίτητη ισορροπία στο φυσικό περιβάλλον, µε αποτέλεσµα την υποβάθµιση της ποιότητας ζωής. Σε πολλές χώρες η ανεξέλικτη αστικοποίηση οδηγεί σε επέκταση του αστικού χώρου σε βάρος του περιαστικού και αγροτικού δηµιουργώντας σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα. Η εµφάνιση των προβληµάτων αυτών ανέδειξε την ανάγκη µιας ορθολογικής χρήσης των πόρων, χωρίς την εξάντληση ή την καταστροφή τους, διασφαλίζοντας περιβαλλοντική βιωσιµότητα και αειφορία. Στο αστικό περιβάλλον πολλοί από τους φυσικούς πόρους που αναλώνονται είναι ανανεώσιµοι.. Ο αέρας, ο ήλιος, το νερό, η βιοµάζα κ.λ.π. είναι φυσικοί πόροι σε ένα καθεστώς υπερεκµετάλλευσης τους, µπορεί να υποστούν σοβαρές καταστροφές (π.χ. ατµοσφαιρική ρύπανση, υποβάθµιση της ποιότητας του νερού, πυρκαγιές και καταστροφή του δασικού πλούτου, κ.λ.π.) και για µεγάλο χρονικό διάστηµα να καταστούν µη χρήσιµοι για τον άνθρωπο. 1
Πόλη, αειφορία και βιωσιµότητα Ορισµός Επιτροπής Brundland (Ηνωµένα Έθνη 1987), «.. αειφόρος ανάπτυξη είναι η κάλυψη των αναγκών του παρόντος, χωρίς να διακυβεύεται η δυνατότητα των µελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες..». Κάθε πόλη καταλαµβάνει ένα φυσικό χώρο, ο οποίος διαµορφώνεται κατάλληλα για την ικανοποίηση µε τον καλύτερο τρόπο των ανθρώπινων αναγκών. Η πόλη περιλαµβάνει εκτός του ανθρώπου και άλλα φυσικά στοιχεία (έδαφος, χλωρίδα, πανίδα, αέρα), αλλά και τα τεχνητά ανθρωπογενή στοιχεία (κτίρια, δρόµοι, γέφυρες, έργα υποδοµής κ.λ.π.). Για την πραγµατοποίηση των λειτουργιών της πόλης, τη διατήρηση των φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων της πόλης, απαιτούνται «εισροές», όπως η ενέργεια για την κίνηση των οχηµάτων, τη θέρµανση των κτιρίων, τρόφιµα, νερό και άλλα αγαθά που τροφοδοτούν τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυρά που επιβιώνουν εντός της πόλης. Η κατανάλωση των εισροών παράγει «εκροές», οι οποίες στην πλειονότητά τους είναι αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες (κατάληψη φυσικού χώρου, απόβλητα, εκποµπές αερίων, ρύπανση κ.λ.π.), τις οποίες θα πρέπει να ελαττώσουµε σε αποδεκτά όρια. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2
Πόλη, αειφορίακαι βιωσιµότητα Οι ανθρώπινες δραστηριότητες εντός της πόλης συνεχώς αυξάνουν, ως αποτέλεσµα της αύξησης τόσο του πληθυσµού των πόλεων, όσο των καθηµερινών αναγκών των ανθρώπων. Οι µεταβολές αυτές καθιστούν αναγκαία και πιο έντονη την ανάγκη διατήρησης µιας ισορροπίας µεταξύ των δραστηριοτήτων αυτών και του αστικού ή εξω-αστικού περιβάλλοντος και ενός βέλτιστου συνδυασµού των καταναλωτικών απαιτήσεων µα τη φέρουσα ικανότητα του φυσικού περιβάλλοντος. Εισροές Ενέργεια, νερό, τρόφι- µα, λοιπά αγαθά Πόλη Άνθρωποι, ζώα, φυτά, κτίρια κ.λ.π Εκροές Χρήσεις γης, κατανάλωση, απόβλητα, εκποµπές αερίων Οι «εισροές» και οι «εκροές» της πόλης Η διατήρηση και λειτουργία της πόλης απαιτούν εισροές και παράγουν ε- κροές, οι οποίες πολλές φορές δηµιουργούν προβλήµατα στο αστικό περιβάλλον.. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 3
Αρχές σχεδιασµού των πόλεων και οργάνωσης των λειτουργιών Χάρτα του Aalborg (1999) και της Αθήνας (1998): (α) Πολεοδοµικός σχεδιασµός: διατήρηση των ανανεώσιµων πόρων, εξοικονόµηση ενέργειας, ελαχιστοποίηση της ρύπανσης, την αποτελεσµατική διαχείριση των απορριµµάτων, καλλιέργεια της ακάλυπτης αστικής γης. (β) Χρήσεις γης Αποτελεσµατική αξιοποίησης των µεταφορών και της ενέργειας. Να επιδιώκεται η µείξη των λειτουργιών και των χρήσεων. Η συνύπαρξη ζωνών κατοικίας και εργασίας µαζί µε άλλες συµβατικές χρήσεις. (γ) Οι µετακινήσεις Ελαχιστοποίηση των µετακινήσεων και να προωθούνται οι µετακινήσεις µε τρόπους φιλικούς προς το περιβάλλον. Να ελαχιστοποιείται η απώλεια χρόνου που επιφέρουν οι καθυστερήσεις λόγω κυκλοφοριακής συµφόρησης,ανεύρεσηχώρουστάθµευσης,κ.λ.π. (δ) Η οικονοµία του αστικού χώρου ιατήρηση των φυσικών πόρων που έχουν αποµείνει, µείωση των ρυθµών κατανάλωσης µη ανανεώσιµων πόρων, επέκταση των ανθρωπογενών φυσικών πόρων εντός της πόλης (πάρκα) µείωση του βαθµού κατανάλωσης ενέργειας. (ε) ιαχείριση των υπολειµµάτων ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 4
Χρήσεις γης στην πόλη και το αστικό περιβάλλον Αρνητικές επιδράσεις στο αστικό περιβάλλον των χρήσεων γης Κατάληψη φυσικών περιοχών και αγροτικών εκτάσεων, κατάληψη παραλιακών και παραποτάµιων περιοχών καταστροφή βιοτόπων κ.λ.π. Κατάχρηση φυσικών πόρων, υπερκατανάλωση νερού και ενέργειας, που απαιτούνται για την κατασκευή κτιρίων και έργων υποδοµής, τις µετακινήσεις και τη θέρµανση των κτιρίων. Υπερπαραγωγή αποβλήτων υγρών και στερεών. Ατµοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση υπόγειων υδάτων, ηχορύπανση και φωτορύπανση που παράγονται από δραστηριότητες του ανθρώπου εντός της πόλης (κυκλοφορίας οχηµάτων, κατασκευές, κ.λ.π.). Αισθητική υποβάθµιση του χώρου, κακή προσαρµογή στα εδαφικά χαρακτηριστικά και το φυσικό ανάγλυφο. Επιβαρυντικές για την πόλη και το αστικό περιβάλλον χρήσεων γης είναι: 1. Παραγωγικές δραστηριότητες που πραγµατοποιούνται εντός της πόλης (βιοµηχανία, βιοτεχνία,κ,λ,π,). 2. Η κυκλοφορία στα αστικά δίκτυα. 3. Η αστική πυκνότητα και η υπερεκµετάλλευση του αστικού χώρου. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5
Αστικό πράσινο και η περιβαλλοντική του αξία Θετικές επιδράσεις του αστικού πρασίνου 1. Εξοικονόµηση ενέργειας και µείωση των δαπανών καθαρισµού του αέρα και του εδάφους από τους αστικούς ρύπους και τη σκόνη. 2. Βελτίωση της ψυχικής υγείας του πληθυσµού δια µέσου της αναβάθµισης των όρων και της ποιότητας ζωής του. 3. Αύξηση της διάθεσης για εργασία και βελτίωση της παραγωγικότητας του πληθυσµού µε την αναβάθµιση των συνθηκών εργασίας και την καλύτερη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. 4. Βελτίωση της θερµοκρασίας του αέρα µέσω της ρύθµισης της ηλιακής ακτινοβολίας καιµείωσητηςθερµοκρασίαςτουαστικούχώρουτουςθερινούςµήνεςκατά 5 0 Cστην περιοχήτωνπάρκωνκαικατά 2 0 Cστηνυπόλοιπηαστικήπεριοχή. 5. Παραγωγή οξυγόνου, συγκράτηση του διοξειδίου του άνθρακος, συγκράτηση των αιωρούµενων σωµατιδίων και της σκόνης και ανανέωση του αέρα της πόλης. 6. Μείωση αστικού θορύβου, αφού το «υψηλό» αστικό πράσινο απορροφά, εκτρέπει, αντανακλά, διασπά τους ισχυρούς ήχους χάρη στην απορρόφηση των ηχητικών κυµάτων από τα δέντρα και αποτελεί το καλύτερο «ηχοπέτασµα». 7. Αναβάθµιση των κοινωνικών σχέσεων, δηµιουργώντας προϋποθέσεις συγκέντρωσης των κατοίκων και την έννοια της «γειτονιάς» ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 6
Αστικό πράσινο και η περιβαλλοντική του αξία Έκταση αστικού πρασίνου στις ευρωπαϊκές πόλεις Πόλη Πράσινο m 2 / κάτοικο Πόλη Πράσινο m 2 / κάτοικο Αθήνα 2,55 Άµστερνταµ 27,00 Θεσσαλονίκη 2,73 Ρότερνταµ 28,00 Λονδίνο 9,00 Ζυρίχη 10,00 Παρίσι 8,54 Βόννη 35,00 Ρώµη 9,00 Βιέννη 20,00 Χάγη 27,00 Βερολίνο 13,00 Μεταφορικά δίκτυα και αστικό περιβάλλον Σηµαντικότερες αρνητικές επιδράσεις των δικτύων στο αστικό περιβάλλον: (α) Η ρύπανση από τις εκποµπές αερίων (β)ηχορύπανση (γ) τα τροχαία ατυχήµατα ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 7
όµηση και αστικό περιβάλλον Παραλιακό µέτωπο Βουνό - δάσος Η αντιστροφή του αέρα λόγω του συνεχούς συστήµατος δόµησης της πόλης Το συνεχές σύστηµα δόµησης της πόλης δεν επιτρέπει τη διείσδυση του αέρα εντός της πόλης, αλλά δηµιουργεί την αντίστροφη κίνηση του. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 8
όµηση και αστικό περιβάλλον Παραλιακό µέτωπο Βουνό - δάσος Σχήµα 10.3: Η διείσδυση και κυκλοφορία του αέρα εντός της πόλης στο µη συνεχές σύστηµα δόµησης Το µη συνεχές σύστηµα δόµησης της πόλης επιτρέπει τη διείσδυση και την κυκλοφορία του αέρα εντός της πόλης, επηρεάζοντας θετικά το µικροκλίµα του αστικού περιβάλλοντος και βοηθώντας στη µεταφορά των ρύπων εκτός της πόλης. ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 9
όµηση και αστικό περιβάλλον d 1 h 1 h 2 d 2 Η επίδραση του ύψους και της απόστασης µεταξύ των κτιρίων στον ηλιασµό και το φυσικό φωτισµό Τα χαµηλά ύψη των κτιρίων και οι µεγάλες µεταξύ τους αποστάσεις ευνοούν τον φυσικό φωτισµό και τον ηλιασµό των κτιρίων σε όλες τους τις επιφάνειες., ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 10