2,90 SEX
ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ ΘΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕΙ ΣΤΙΣ 30 ΜΑΪΟΥ 50 54 6 8 12 18 24 26 30 LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE EDITORIAL 10+ 1 ΑΠΟΡΙΕΣ για την υπνική άπνοια 12 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ευάγγελος Μενενάκος: «Είναι δύσκολο να κοιταχτείς στον καθρέφτη και να πεις "φταίω"» ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Έγκαιρη διάγνωση, καλύτερη ποιότητα ζωής ΝΥΚΤΟΥΡΙΑ Αντιμετωπίστε το πρόβλημα στη ρίζα του! ΠΑΙΔΙ Άσθμα & ρινίτιδα - Οι δυνατότητες της Μοντελουκάστης 2 ο ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙ- ΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ Σεξ & σχέσεις στο μικροσκόπιο... www.lifepositive.gr
Απρίλιος 2015 Το σημαντικότερο επίτευγμα της Προληπτικής Ιατρικής 70 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ > Μ. ΠΙΤΣΙΛΙΔΗΣ Α.Ε. Αγ. Νικολάου 102, 16674 Γλυφάδα Τηλ: 210 8947002, Fax: 210 8941551 e-mail: info@lifepositive.gr www.pitsilidis.gr ΕΚΔΟΤΗΣ > Μιχάλης Πιτσιλίδης ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ > Νινέττα Βατικιώτη ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ > Θεόδουλος Παπαβασιλείου ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ > Νεκταρία Καρακώστα ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ > Βασιλική Κούτσικου ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ > Γιώργος Παναγόπουλος SENIOR ART DIRECTOR > Γρηγορία Μαυροειδάκου ART DIRECTOR > Μάτα Παρασύρη 35 50 54 58 64 70 73 74 76 78 ΔΗΜΟΣΙOΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ > Βιβέττα Λαϊνιώτη > Άρτεμις Καραγιάννη > Ειρήνη Πιτσιλίδη ΕΙΔIΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > LIFE POSITIVE > > Ορέστης Γιωτάκος, ψυχίατρος > Γρηγόρης Λάσκαρης, φαρμακοποιός > Θεόδωρος Ροκκάς, γαστρεντερολόγος > Χρήστος Ντέλλος, καρδιολόγος > Κώστας Σπίγγος, νευρολόγος ΑΦΙΕΡΩΜΑ Εμβολιασμός & παραπληροφόρηση: Μια επικίνδυνη ιστορία POSITIVE PEOPLE Νίκος Γκέλια: «Η αξιοπρέπεια σε κρατάει & τα όνειρα σε παίρνουν απ το χέρι» ΟΜΟΡΦΙΑ Γυναίκα vs Κυτταρίτιδα: 1-0 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Πολεμικά παιχνίδια: Ναι ή όχι; ΔΙΑΤΡΟΦΗ Δημήτρης Δαλιάνης: «Η ισορροπημένη διατροφή είναι θέμα νοοτροπίας» ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Έχει ο καιρός (κι η διάθεση) γυρίσματα... NEA Μικρά και πρακτικά PET LOVE Τα (τετράποδα) παιδία παίζει VENI, VIDI Μια βόλτα στα φυτώρια της Αττικής ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΑΓΟΡΑΣ ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ > Σοφία Κολοβού ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ > Σταμάτης Κωνσταντάτος ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ > Όλγα Κοσσυβάκη ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ > istockphoto > shutterstock images ΕΚΤΥΠΩΣΗ -ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: > ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ IRIS A.E.Β.Ε. www.lifepositive.gr Το LifePositive> είναι μηνιαίο περιοδικό και διανέμεται δωρεάν, τo τελευταίo Σάββατο κάθε μήνα, με τον «Ελεύθερο Τύπο». Τον υπόλοιπο μήνα, θα το βρείτε στα περίπτερα με 2,90.
> editοrial τoυ Γρηγόρη Λάσκαρη Φορολογήστε το πάχος, όχι το λίπος 6 Είναι λάθος να προσπαθείς να αλλάξεις τις διατροφικές συνήθειες ενός λαού, χωρίς επαρκή δεδομένα, ιδίως όταν αυτό γίνεται στο όνομα της υγείας. Μάλλον καταλάβατε ότι αναφέρομαι στην προσπάθεια επιβολής επιπλέον φόρου στα λιπαρά τρόφιμα, τον λεγόμενο «φόρο λίπους». Δεν θα ασχοληθώ καν με το κατά πόσο το κράτος δικαιούται να παρεμβαίνει στην προσωπική ζωή των πολιτών για λόγους υγείας. Δεν θα σχολιάσω τη γενικότερη πρόθεση πολιτικά. Θα σχολιάσω ως επιστήμονας την εξειδίκευση της πρόθεσης. Γιατί δηλαδή προτείνεται φόρος ειδικά στα φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά; Υπάρχουν κλινικά δεδομένα που δείχνουν ότι όσοι τρώνε περισσότερα κορεσμένα λίπη πεθαίνουν γρηγορότερα ή είναι πιο άρρωστοι; Όποιος διαβάζει αυτή τη σελίδα για πρώτη φορά θα με έχει ήδη πάρει για παράφρονα: ακόμη κι ο τελευταίος αμόρφωτος γνωρίζει ότι τα λίπη είναι ο ύπουλος δολοφόνος που βουλώνει τις αρτηρίες και καταστρέφει τις καρδιές μας και μας στέλνει στον τάφο μία ώρα νωρίτερα. Σωστά; Ε, λοιπόν ΟΧΙ! ΛΑΘΟΣ! Κλινικές δοκιμές επί κλινικών δοκιμών, επιδημιολογικές μελέτες επί επιδημιολογικών μελετών, συστηματικές ανασκοπήσεις η μία μετά την άλλη έχουν αποδείξει ότι η κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερίνη και λιπαρά ΔΕΝ αυξάνει την πιθανότητα πρώιμου θανάτου. Η προσπάθεια ενοχοποίησης συγκεκριμένων τροφίμων στη βάση της περιεκτικότητάς τους σε συγκεκριμένα διατροφικά στοιχεία είναι αντιεπιστημονική, επειδή κοιτάει το δένδρο και χάνει το δάσος. Ουσιαστικά πρόκειται περί επιστημονικής αίρεσης που ονομάζεται διατροφισμός και έχει εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης της κοινωνίας, πολιτικά και επιστημονικά. Πάρτε για παράδειγμα το τρόφιμο - σύμβολο της διατροφικής παρέκκλισης, τη μπριζόλα. Μετά το ψήσιμο, το λίπος της αποτελείται από 45% κορεσμένα λιπαρά, από 46% ελαϊκό οξύ (μονοακόρεστο λιπαρό οξύ), 5% άλλα μονοακόρεστα και 4% πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Αντίστοιχα είναι και τα ποσοστά για το άλλο πρωτοτυπικό σύμβολο του άμεσου θανάτου από έμφραγμα, το μπέικον. Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι τα κορεσμένα λιπαρά το μόνο που κάνουν είναι να αυξάνουν την LDL (κακή χοληστερίνη), είναι γνωστό ότι τα μονοακόρεστα τη μειώνουν και ανεβάζουν την «καλή χοληστερίνη», δηλαδή την HDL. Σημειώνεται ότι το ελαϊκό οξύ είναι το κύριο συστατικό του ελαιόλαδου, στο οποίο αποδίδονται οι περισσότερες ευνοϊκές επιδράσεις της Μεσογειακής διατροφής. Αν κάτι είναι καλό στην ελιά, είναι καλό και στη μπριζόλα. Τα ίδια ισχύουν σχεδόν για όλα τα πλούσια σε λίπη τρόφιμα. Μετά από όλα αυτά, η αδυναμία των επιδημιολογικών και κλινικών μελετών να εμπεριστατώσουν κάποια συσχέτιση κατανάλωσης τέτοιων τροφών με αυξημένη καρδιαγγειακή νοσηρότητα φαίνεται αυτονόητη. Αν οι υπεύθυνοι υγείας επιθυμούν να βάλουν φόρο που να ανταποκρίνεται σε επιστημονικά τεκμήρια, θα πρέπει να φορολογήσουν τη νοσηρή κατάσταση που λέγεται παχυσαρκία, γιατί στο κάτω - κάτω αυτή ευθύνεται για τα δεινά μας και όχι τα τρόφιμα αυτά καθ αυτά. Κι αν δεν επιθυμούν να μας ζυγίζουν δημοσίως και ντε και καλά θέλουν να βρουν ένοχες τροφές, ας στραφούν στα καθαρά αμυλούχα τρόφιμα, δηλαδή αυτά που αποδεδειγμένα προκάλεσαν το κύμα της νοσηρής παχυσαρκίας: ψωμί, ζυμαρικά, πατάτες, ρύζι, ζάχαρη, γλυκά, κουλουράκια, σοκολατούχα σκευάσματα, κέικ, αναψυκτικά, χυμοί φρούτων, κορνφλέικς. Άντε όμως να τα βάλεις με τον Kellogg s! < Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
> υγεία 10 1 Απορίες για την υπνική άπνοια Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζουν κάποιου βαθμού δυσκολία στην αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η πιο συχνή και ηπιότερη μορφή είναι το ροχαλητό, το οποίο είναι απλά θορυβώδης αναπνοή όσο κοιμόμαστε. Η πιο σοβαρή της μορφή όμως είναι η αποφρακτική υπνική άπνοια. Τι είναι η υπνική άπνοια; Πού οφείλεται και πώς αντιμετωπίζεται; Τις απορίες μας λύνει η Χειρούργος Ωτορινολαρυγγολόγος κ. Ανατολή Παταρίδου. Τι είναι το σύνδρομο 1 της υπνικής άπνοιας; Είναι μια διαταραχή του ύπνου κατά την οποία κλείνει η ανώτερη αναπνευστική οδός και διακόπτεται προσωρινά η αναπνοή για περισσότερο από 10 δευτερόλεπτα. Πόσο συχνό είναι το 2 σύνδρομο της υπνικής άπνοιας; Απασχολεί περίπου 3-5% του πληθυσμού. Το σημαντικό με την υπνική άπνοια είναι η έγκαιρη διάγνωσή της, ώστε αν είναι σε ήπια μορφή, να μην εξελιχθεί σε βαρύτερη. Ποια είναι η αιτία του 3 συνδρόμου; Η ελάττωση του μυϊκού τόνου στον ανώτερο αεραγωγό, οδηγεί στην εγκατάσταση της άπνοιας, γιατί υπάρχει αντίσταση στη ροή του αέρα λόγω σύμπτωσης των τοιχωμάτων. Πρακτικά, είναι σαν να εφαρμόζουμε μια ηλεκτρική σκούπα που Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΣΑΣ ΕΧΟΥΝ ΠΟΛΛΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ! ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ Το τέλος της ξηρότητας των ματιών www.pitsilidis.gr Οι οφθαλμικές σταγόνες Vismed χάρη στη μοναδική, υπότονη και πατενταρισμένη σύνθεσή τους παρέχουν κλινικά αποδεδειγμένα μεγάλης διάρκειας ανακούφιση και προστασία από τη ξηρότητα των ματιών, τόσο ως προς την ένταση όσο και προς τη συχνότητα των συμπτωμάτων ξηροφθαλμίας. Η σύνθεση του με υαλουρονικό νάτριο, είναι προσεκτικά εξισορροπημένη, μη-αλλεργιογόνος, χωρίς συντηρητικά και με ph παρόμοιο με των δακρύων ώστε να εμφανίζει ιδιότητες παρόμοιες με τα φυσικά δάκρυα. 250 χρήσεις Ιδανική αποτελεσματικότητα και άνεση 0,18% υαλουρονικό νάτριο Ακόμα μεγαλύτερης διάρκειας ανακούφιση 0,30% υαλουρονικό νάτριο Αποτελεσματικότητα πολλαπλών δόσεων 0,18% υαλουρονικό νάτριο ΤΟ VISMED ΕΙΝΑΙ ΣΥΜΒΑΤΟ ΜΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ ΦΑΚΩΝ ΕΠΑΦΗΣ
> υγεία 10+1 απορίες για την υπνική άπνοια 10 ρουφάει με μεγάλη ισχύ σε μια μεμβράνη. Όταν μάλιστα υπάρχουν και ανατομικές ανωμαλίες, όπως στραβό διάφραγμα, πολύποδες στη μύτη, μεγάλα κρεατάκια, αλλεργική ρινίτιδα, μεγάλες κόγχες και αμυγδαλές και πυκνικός φάρυγγας τότε είναι πολύ πιο έντονη η αρνητική πίεση που προκαλείται. Ποια είναι τα 4 συμπτώματα; Πολύ συχνό είναι το αίσθημα της πρωινής κόπωσης που μπορεί να συνοδεύεται από υπνηλία μέσα στη μέρα, οι πονοκέφαλοι από την κακή οξυγόνωση του εγκεφάλου, η ζάλη, η αστάθεια, οι εμβοές και αίσθημα ξηρότητας στο λαιμό, που μαζί με την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση πολλές φορές οδηγεί σε οίδημα της σταφυλής. Άλλα σημαντικά συμπτώματα, είναι η διαταραχή στη συγκέντρωση και η ελαττωμένη απόδοση, καθώς και τα σεξουαλικά προβλήματα. Πώς γίνεται η διάγνωση 5 από τον ειδικό; Η διάγνωση περιλαμβάνει πλήρη ενδοσκοπικό έλεγχο από τον ωτορινολαρυγγολόγο, ώστε να εντοπιστεί, αν υπάρχουν ευρήματα που κλείνουν τη δίοδο του αέρα και χρήζουν χειρουργικής επέμβασης. Στη συνέχεια, και ανάλογα με το ιστορικό του ασθενούς, μπορεί να χρειαστεί μελέτη ύπνου για τη σταδιοποίηση του συνδρόμου της άπνοιας. Σε ήπιες περιπτώσεις μπορεί να αρκεί μια νυχτερινή οξυμετρία αυτή θα δείξει αν τελικά επιβάλλεται να προχωρήσουμε στη μελέτη. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι 6 της υπνικής άπνοιας; Επιπλοκές στο καρδιαγγειακό σύστημα, όπως αυξημένη πίεση, αρρυθμίες, ακόμη και έμφραγμα σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Επίσης, συχνά είναι τα τροχαία ατυχήματα, λόγω της υπνηλίας που προκαλεί η κακή ποιότητα του ύπνου. Η υπνική άπνοια έχει τέλος συσχετιστεί με την εμφάνιση νοσηρής παχυσαρκίας, με όλα τα δυσάρεστα επακόλουθα. Ποιες περιοχές 7 συμμετέχουν στο σύνδρομο; Ο ανώτερος αεραγωγός, ο οποίος περιλαμβάνει τη μύτη, τον ρινοφάρυγγα, την άνω και την κάτω γνάθο, τη μαλθακή υπερώα, τις παρίσθμιες αμυγδαλές, τη σταφυλή, τη γλώσσα, τη γλωσσική αμυγδαλή, το λάρυγγα και τον υποφάρυγγα. Ποια είναι τα αίτια του 8 έντονου ροχαλητού; Ανατομικές ανωμαλίες, που κλείνουν τη δίοδο του αέρα στο ανώτερο αναπνευστικό όπως ήδη αναφέρθηκαν. Πολλές από τις καθημερινές μας συνήθειες, όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η υπερβολική χρήση καφέ, η αύξηση του βάρους, η έλλειψη άσκησης, η ηλικία, η λήψη φαρμάκων και οι ώρες των γευμάτων παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση ροχαλητού. Ποια άτομα 9 κινδυνεύουν να αναπτύξουν περισσότερο το σύνδρομο; Τα υπέρβαρα άτομα, οι πάσχοντες από διαταραχές του θυροειδούς που δεν ρυθμίζονται ικανοποιητικά και γενικά τα άτομα που ακολουθούν ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Πώς αντιμετωπίζεται 10 το σύνδρομο της υπνικής άπνοιας; Βασική αρχή στη θεραπεία του συνδρόμου είναι η αλλαγή στο μοντέλο ζωής, η οποία περιλαμβάνει: απώλεια βάρους, διακοπή του καπνίσματος και ελάττωση του αλκοόλ. Στις βαριές μορφές του συνδρόμου, κύρια θεραπεία είναι η εφαρμογή μάσκας θετικής διαρρινικής πίεσης (CPAP), ώστε να διανοίγεται ο στενωμένος αυλός του ανώτερου αεραγωγού. Βασική προϋπόθεση είναι η χειρουργική αποκατάσταση των προβλημάτων του αεραγωγού, η οποία στις ήπιες μορφές οδηγεί στη θεραπεία, ενώ στις σοβαρότερες θα συντελέσει στην καλύτερη απόδοση της μάσκας και στη βελτίωση της λειτουργικότητας του ασθενούς στη διάρκεια της ημέρας. Υπάρχουν τρόποι για 11 να προλάβουμε το σύνδρομο; Η πιο βασική παράμετρος είναι η έγκαιρη χειρουργική διόρθωση των ανωμαλιών στην κατασκευή του αεραγωγού, ώστε να μην εγκατασταθεί αυξημένη αντίσταση στο σύστημα, η οποία εξελισσόμενη, οδηγεί στην εγκατάσταση του συνδρόμου της άπνοιας. Επιπλέον, πολύ σημαντικό είναι να ακολουθήσουμε έναν πιο υγιή τρόπο ζωής. < i Ανατολή Παταρίδου Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος, Κεφαλής & Τραχήλου Επιστημονικός Συνεργάτης Νοσοκομείου Υγεία www.pataridou.gr Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
CARNATION FOOTCARE. CARNATION FOOTCARE íå óüíá ôï çáòàæáììï. A
> συνέντευξη > της Νεκταρίας Καρακώστα ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΕΝΕΝΑΚΟΣ Είναι δύσκολο να κοιταχτείς στον καθρέφτη και να πεις «φταίω» 12 Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
Στην παραβατική συμπεριφορά που διακρίνει τον Έλληνα σε κάθε πτυχή της ζωής του αποδίδει τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας, αλλά και την αποτυχία των επεμβάσεων παχυσαρκίας, ο χειρουργός, Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Ευάγγελος Μενενάκος. Με εμπειρία σε περισσότερους από 1.500 ασθενείς, ο κ. Μενενάκος θεωρεί πως το κλειδί για την επιτυχία μιας βαριατρικής επέμβασης είναι η σωστή επιλογή της μεθόδου, η ικανότητα του χειρουργού, αλλά πρωτίστως, η συνεργασία του ασθενούς. Ποιες είναι οι κύριες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χειρουργεία παχυσαρκίας; Δύο είναι οι κύριες φιλοσοφίες με τις οποίες πετυχαίνουμε απώλεια βάρους: Α. Περιορίζοντας το μέγεθος του στομάχου και άρα την ποσότητα της τροφής που μπορεί να καταναλώσει ο ασθενής. Αυτά τα χειρουργεία αποκαλούνται περιοριστικού τύπου. Ο γαστρικός δακτύλιος, η (παλαιότερη) κάθετη διαμερισματοποίηση, η γαστρική πτύχωση ή και το γαστρικό μανίκι (επιμήκης γαστρεκτομή), έχουν αποτελέσματα επειδή δεν σε αφήνουν να φας. Τρως 2-3 μπουκιές και αισθάνεσαι χορτάτος. Β. Κάνοντας δυσαπορρόφηση. Εκεί, ο βασικός μηχανισμός απώλειας βάρους, αλλά και συντήρησης της απώλειας σε βάθος χρόνου είναι ότι ο ασθενής μπορεί να τρώει, αλλά αυτό που τρώει (επειδή στο χειρουργείο κατευθύνεις τα πεπτικά ένζυμα σε άλλο σημείο του εντέρου), αφομοιώνεται από τον οργανισμό σε ποσοστό μόλις 30%. Γ. Υπάρχει βέβαια και ο συνδυασμός των δύο τύπων, του περιορισμού και της δυσαπορρόφησης. Χαρακτηριστικό τέτοιο χειρουργείο είναι η γαστρική παράκαμψη (γαστρικό by-pass), που συνδυάζει και περιορισμό και κάποια, ήπια δυσαπορρόφηση. Αντίστοιχα, στο γαστρικό μανίκι ή στη χολοπαγκρεατική εκτροπή (όπου αφαιρείται μεγάλο μέρος του στομάχου και το έντερο διαιρείται ώστε τα πεπτικά ένζυμα να αργούν να αναμιχθούν με την τροφή), επιτυγχάνουμε ωφέλιμη μεταβολή και στις ορμόνες του οργανισμού (λεπτίνη, γκρελίνη, ΡΥΥ, GLP-1 κ.λπ.). Καταφέρνουμε δηλαδή να κάνουμε και κάποιους ορμονικούς χειρισμούς, οι οποίοι επίσης βοηθούν την απώλεια βάρους. Αυτός είναι ο τρίτος μηχανισμός με τον οποίο ελέγχουμε τον μεταβολισμό, τα επίπεδα του σακχάρου, την απώλεια βάρους και την όρεξη. 13 Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
> συνέντευξη Ευάγγελος Μενενάκος 14 EΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΕΝΕΝΑΚΟΣ Χειρουργός Παχυσαρκίας Τι μας έχει διδάξει η τελευταία δεκαετία στο κομμάτι της βαριατρικής χειρουργικής; Η εποχή των δακτυλίων πέρασε. Ο δακτύλιος δεν είναι κακός, όμως δεν είναι για όλους είναι κατάλληλος π.χ. για ένα νέο παιδί, αμέσως μετά την εφηβεία, που δεν έχει να χάσει πολλά κιλά, που έχει τη θέληση να αλλάξει, έχει ισχυρό κίνητρο, έχει καλό μεταβολισμό και μένει κοντά στον χειρουργό του, ώστε να μπορεί να παρακολουθείται. Το ποσοστό επιτυχίας του δακτυλίου 5 χρόνια μετά την τοποθέτησή του είναι μόλις 40%, ενώ τα αποτελέσματα είναι ακόμη χειρότερα 10 χρόνια μετά. Αντίθετα, τα περιοριστικά χειρουργεία έχουν ποσοστό επιτυχίας 65-70% στην 5ετία, ενώ στα δυσαπορροφητικά, τα ποσοστά επιτυχίας ξεπερνούν το 85%. Δυστυχώς, ο δακτύλιος διαφημίστηκε στην Ελλάδα πάρα πολύ και με λάθος τρόπο, με μότο του τύπου «αδύνατος για πάντα σε 20 λεπτά». Όμως ούτε 20 λεπτά διαρκεί η τοποθέτησή του, ούτε είσαι μια ζωή αδύνατος. Κατά καιρούς κάποια μέθοδος προτάσσεται ως «μόδα» και δεν είναι λίγοι οι ασθενείς που λειτουργούν παρορμητικά. Όμως, στη βαριατρική χειρουργική δεν ισχύει το one size fits all. Αυτό που έχουμε μάθει, είναι ότι στον έλεγχο της κλινικά σοβαρής παχυσαρκίας, της νοσογόνου παχυσαρκίας (+40 κιλά πάνω από το φυσιολογικό), «το παλιό είναι καλύτερο». Η υψηλής τεχνικής, προχωρημένη χειρουργική με τα μεγάλα χειρουργεία, είναι ό,τι καλύτερο έχουμε να προσφέρουμε: είναι ΕΞΑΙ- ΡΕΤΙΚΑ ασφαλής, έχει καλά αποτελέσματα σε βάθος χρόνου και την καλύτερη πιθανότητα μόνιμου αποτελέσματος. Η παχυσαρκία είναι για μια βαριά πάθηση, ακρωτηριαστική για τη ζωή του ανθρώπου, με τάση να υποτροπιάζει, γι αυτό και χρειάζεται σοβαρή χειρουργική. Όσο πιο τεχνικό χειρουργείο κάνεις, όσο πιο πολλή ώρα επενδύσεις στο χειρουργείο και στη μετεγχειρητική πορεία και παρακολούθηση του ασθενούς, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες το αποτέλεσμα να είναι μόνιμο. Πόσο ασφαλείς είναι αυτές οι επεμβάσεις; Είναι από τα ασφαλέστερα χειρουργεία. Όχι μόνο δεν είναι επικίνδυνες, αλλά έχουν λιγότερες επιπλοκές από άλλα, πολύ συνηθισμένα και μικρότερα χειρουργεία, όπως π.χ. η χολοκυστεκτομή. Σε καλά χέρια, τα ποσοστά θανάτου είναι 1-2, ενώ οι συνηθισμένες επιπλοκές οριακά φτάνουν το 3% και δεν διαφέρουν από εκείνες ενός οποιουδήποτε άλλου χειρουργείου: μετεγχειρητικός πυρετός, αιμορραγία στο χειρουργείο, διαφυγή. Αυτό το ποσοστό επιπλοκών είναι συντριπτικά μικρότερο από εκείνες που θα έχει ο ασθενής αν > Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έλαβε την ειδικότητα της Γενικής Χειρουργικής στην Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Αθηνών. Μετά τη λήψη της ειδικότητας της Γενικής Χειρουργικής εργάσθηκε στο Homerton Hospital στο Λονδίνο. Μετεκπαιδεύτηκε στην Λαπαρο- Ενδοσκοπική Χειρουργική στο Hopital Cantonal Fribourg της Ελβετίας, όπου και εξειδικεύθηκε επιπλέον στη Βαριατρική Χειρουργική. Εργάσθηκε ως εκπαιδευτής άλλων χειρουργών στο ανεξάρτητο Κέντρο Εκπαίδευσης Ενδοσκοπικής Χειρουργικής SwissEndos. Μετά την επιστροφή του, εργάσθηκε ως Επιστημονικός Συνεργάτης στην Πανεπιστημιακή Χειρουργική Κλινική του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Αθηνών με αντικείμενο την Ελάχιστα Επεμβατική Χειρουργική. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ασχολείται αποκλειστικά με τη Χειρουργική Παχυσαρκίας, πραγματοποιώντας όλο το φάσμα των βαριατρικών επεμβάσεων, έχοντας χειρουργήσει μέχρι σήμερα περισσότερους από 1.500 ασθενείς. Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
εξακολουθήσει να ζει με τα πολλά κιλά. Ο καλός βαριατρικός χειρουργός έχει μικρότερο ποσοστό επιπλοκών από ό,τι οι χειρουργοί που κάνουν χολοκυστεκτομή. Κι αυτό επιβεβαιώνεται από χιλιάδες δημοσιεύσεις. Εξαίρεση αποτελεί ο δακτύλιος, όπου το ποσοστό επιπλοκών φτάνει το 15%- συνηθέστερες επιπλοκές είναι να γλιστρήσει ο δακτύλιος από τη θέση του, να τρυπήσει το στομάχι, να προκληθεί ζημιά στον οισοφάγο κ.λπ. Πότε ένα χειρουργείο θεωρείται πετυχημένο; Όταν ο ασθενής έχει χάσει το 60% του πλεονάζοντος σωματικού του βάρους και όταν διατηρεί αυτήν την απώλεια σε βάθος χρόνου, 5-10 χρόνια. Ποιος είναι ο ρόλος του ασθενούς στην επιτυχία του αποτελέσματος; Η ευθύνη του χειρουργού περιορίζεται στην ενημέρωση και στην επιλογή του χειρουργείου (στρατηγική) και στην εκτέλεση του χειρουργείου (να γίνει σωστά τεχνικά). Από εκεί και πέρα, μπαίνει ο παράγοντας άνθρωπος. Αν κάποιος δεν έχει καμία συναίσθηση της προσωπικής του ευθύνης, δεν θα πάει καλά. Για την επιτυχία ενός χειρουργείου παχυσαρκίας πρέπει να γίνει σωστή επιλογή της τεχνικής, σωστή επιλογή χειρουργού, όμως απαιτείται και προσπάθεια, προσωπική συμμετοχή και προσωπικό αγώνα από τον ασθενή. Συνηθίζω να λέω στους ασθενείς μου «ήλθες σε εμένα γιατί είσαι κακός μαθητής. Δεν περιμένω να σε κάνω αύριο κιόλας καλό μαθητή. Μπορώ όμως να σου δώσω ένα καλό εργαλείο και να συνεργαστούμε, για να γίνεις καλύτερος μαθητής στο μέλλον». Ένα ποσοστό 65-70% των ασθενών το καταλαβαίνουν αυτό, συνεργάζονται και πηγαίνουν πολύ καλά, ενώ ένα ποσοστό 30% δεν το καταλαβαίνει, δεν συνεργάζεται και μετά του φταίνε όλοι -και πρώτος από όλους ο χειρουργός. Δυστυχώς, είναι δύσκολο να κοιταχτείς στον καθρέφτη και να πεις «φταίω». Αν κάποιος κάνει ένα χειρουργείο και νομίζει πως θα έχει την ίδια παραβατική συμπεριφορά που είχε τα τελευταία 10-20 χρόνια, θα αποτύχει με μαθηματική ακρίβεια. Οι Έλληνες χαρακτηρίζονται διεθνώς από την παραβατική τους συμπεριφορά σε όλα τα επίπεδα. Γι αυτό έχουμε και πολύ υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας. Και αυτό δεν ισχύει μόνο στο φαγητό. Πόσο σημαντική είναι η σωστή ενημέρωση των ασθενών; Είναι σημαντικό κάποιος να πηγαίνει στον βαριατρικό χειρουργό «διαβασμένος», με ερωτήσεις και απορίες. Να ενημερώνεται, να διαβάζει, να ρωτάει επίμονα - καλό θα ήταν η πρώτη του ερώτηση προς τον γιατρό να είναι «πόσους παχύσαρκους έχετε χειρουργήσει;». Ο γιατρός με τη σειρά του, θα πρέπει να είναι ειλικρινής, να εξηγήσει αναλυτικά στον ασθενή τι μπορεί να περιμένει, ποια είναι τα ποσοστά επιτυχίας, τι θα πρέπει να κάνει μετά, ποιες είναι οι επιπλοκές. Ο χειρουργός πρέπει να αφιερώσει χρόνο στον ασθενή του, να επιλέξει προσεκτικά τη χειρουργική μέθοδο, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στη ζωή του ατόμου και λαμβάνοντας υπόψη τις προσαρμογές που πρέπει να κάνει, τις συνήθειες που πρέπει να υιοθετήσει και πώς θα είναι η ποιότητα της ζωής του. Προσωπικά, σε Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) κάτω από 50 προτιμώ να κάνω επιμήκεις γαστρεκτομές (gastric sleeve). Έχω δει ότι είναι ένα χειρουργείο που πετυχαίνει εξαιρετική απώλεια βάρους και η περιοριστική δράση του οποίου, αν γίνει σωστά, διαρκεί πολλά πολλά χρόνια. Σε ΔΜΣ πάνω από 48, ιδίως δε σε ΔΜΣ πάνω από 55 συζητάω την μικτού τύπου χειρουργική ή τα δυσαπορροφητικού τύπου χειρουργεία (γαστρική παράκαμψη με μακριά έλικα, μίνι γαστρικό bypass, χολοπαγκρεατική εκτροπή). Ποια είναι τα κριτήρια για να υποβληθεί κάποιος σε ένα τέτοιο χειρουργείο; Όταν κάποιος έχει περίπου 40 κιλά πάνω από το φυσιολογικό, όταν δηλαδή έχει ΔΜΣ μεγαλύτερο του 40. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις, όταν συνυπάρχουν προβλήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, πίεση, αρθριτικά, ισχυροί πόνοι στα γόνατα, που μπορείς να χειρουργήσεις άτομα με μικρότερο ΔΜΣ, περίπου 35. Ειδικά σε ασθενείς με διαβήτη, επιλέγουμε τα μικτού τύπου χειρουργεία, για να εκμεταλλευτούμε τους μηχανισμούς με τις ορμόνες που αναφέραμε παραπάνω και να θεραπεύσουμε τον διαβήτη. Τι φέρνει η νέα τεχνολογία στον τομέα της βαριατρικής χειρουργικής; Ένα πολύ ενδιαφέρον νέο σύστημα είναι το ενδοσκοπικό σύστημα Apollo. Με την τεχνική αυτή, κατά την διάρκεια μιας γαστροσκόπησης τοποθετούνται εσωτερικά ράμματα στο στομάχι, μικραίνοντας το μέγεθός του. 15 Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
> συνέντευξη Ευάγγελος Μενενάκος 16 «Αν κάποιος κάνει ένα χειρουργείο παχυσαρκίας και νομίζει πως θα έχει την ίδια παραβατική συμπεριφορά που είχε τα τελευταία 10-20 χρόνια, θα αποτύχει με μαθηματική ακρίβεια» Eυάγγελος Μενενάκος Χειρουργός Παχυσαρκίας Αν. Καθηγητής Χειροτργικής Παν/μίου Αθηνών Το συγκεκριμένο σύστημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εκτενώς στους υπέρβαρους. Η Mayo Clinic που ανέδειξε το συγκεκριμένο σύστημα αναφέρει άλλωστε ότι είναι εξαιρετικό για απώλεια βάρους 20-25 κιλών. Στο θέμα της νοσογόνου παχυσαρκίας, το Apollo δεν μπορεί να λύσει μόνο του το πρόβλημα. Θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιηθεί για να γίνει ένας περιορισμός στο στομάχι, συνδυαστικά με μία κλασική παράκαμψη στο έντερο. Το σύστημα θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει για να μαζέψεις εκ νέου το στομάχι που έχει μεγαλώσει και πάλι, έπειτα από μία περιοριστικού τύπου επέμβαση. Επαναλαμβάνω όμως: Η βασική ένδειξη του Apollo είναι στους υπέρβαρους, που δεν έχουν τα κριτήρια να υποβληθούν σε χειρουργείο παχυσαρκίας. Σε βάθος χρόνου, ίσως μάλιστα και να είναι και cost-effective μέθοδος, αν υπολογίσει κανείς τις προσπάθειες και τα χρήματα που δαπανούν κάποιοι άνθρωποι για χρόνια ολόκληρα, προκειμένου να αδυνατίσουν. Γιατί η βαριατρική χειρουργική αποκαλείται και μεταβολική χειρουργική; Είναι χειρουργική όπου επεμβαίνεις σε υγιή όργανα που δεν πάσχουν, προκειμένου να πετύχεις ένα μεταβολικό αποτέλεσμα- για την καλύτερη λειτουργία του μεταβολισμού. Όταν για παράδειγμα διαιρώ το στομάχι, αφήνοντας ένα πολύ μικρό τμήμα του για να υποδέχεται την τροφή και ταυτόχρονα ανεβάζω το έντερο και το ενώνω με αυτό το πολύ μικρό στομάχι δεν το κάνω επειδή πάσχει το στομάχι ή το έντερο, το κάνω για να πετύχω και επιτυγχάνω- ένα μεταβολικό αποτέλεσμα. Τροποποιώ κάποιες ορμονικές λειτουργίες, με τη λεπτίνη, τη γκρελίνη και άλλες ουσίες, για να αλλάξω τον μεταβολισμό της γλυκόζης, τον μεταβολισμό των λιπιδίων, την παραγωγή/έκκριση της ινσουλίνης κ.λπ. Πόσο σημαντική είναι η ψυχολογική και διαιτολογική υποστήριξη μετά από ένα τέτοιο χειρουργείο; Είναι σημαντικό να υπάρχει. Αν κάποιος έχει διαιτολογική και ψυχολογική υποστήριξη, αυξάνονται οι πιθανότητες να συνεργαστεί καλύτερα σε βάθος χρόνου και άρα οι πιθανότητές του να έχει μόνιμο αποτέλεσμα. Το ερώτημα είναι «ποιος τα καλύπτει αυτά;». Ελάχιστοι συμπολίτες μας στην Ελλάδα της κρίσης μπορούν να υποστηρίξουν οικονομικά, με δικά τους έξοδα μία τέτοια υποστήριξη, όταν κάθε διαιτολογική και ψυχολογική συνεδρία κοστίζει 80 και 100 ευρώ. Αυτήν την υποστήριξη δεν την καλύπτει κανένας ασφαλιστικός φορέας, πουθενά στον κόσμο. Η κρίση έχει επηρεάσει την παχυσαρκία; Ναι, η νοσογόνος παχυσαρκία είναι νόσος της μέσης αστικής τάξης και κάτω. Αυτό ίσχυε ανέκαθεν. Σε συνοικίες που θεωρούνται πιο λαϊκές, αν πας στη λαϊκή αγορά θα δεις ότι 1 στους 6 ή 1 στους 7 είναι σοβαρά παχύσαρκος. Τώρα με την κρίση, επειδή φτωχοποιούνται ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, αυξάνεται και η επίπτωση της νόσου. Σίγουρα φταίει η κρίση, σίγουρα φταίει η αστυφιλία, αλλά βασικά αυτό που φταίει είναι η παραβατική μας συμπεριφορά. Δεν υπολογίζουμε το σώμα μας, το κακοποιούμε συστηματικά, θεωρούμε ότι είμαστε κάτι ξεχωριστό σαν φάρα - στο πλαίσιο αυτό, εντάσσεται και η παραβατική μας συμπεριφορά σε σχέση με το φαγητό. < Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48
> υγεία > της Νεκταρίας Καρακώστα ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ Έγκαιρη διάγνωση, καλύτερη ποιότητα ζωής Σημαντικά χαμηλότερη ποιότητα ζωής έχουν οι πάσχοντες από Ρευματοειδή Αρθρίτιδα (ΡΑ) εν συγκρίσει με τον γενικό πληθυσμό αλλά και με πάσχοντες από άλλες χρόνιες παθήσεις- από τα αρχικά κιόλας στάδια της νόσου. Από τους παράγοντες που υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των πασχόντων ξεχωρίζει η κατάθλιψη- τα ποσοστά κατάθλιψης στους πάσχοντες από ΡΑ κυμαίνονται μεταξύ 33,7 και 53,2%! Η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης, αυτοάνοση και πολυσυστημική νόσος, που προσβάλλει κυρίως τις αρθρώσεις, αλλά όχι σπάνια- επηρεάζει και άλλα όργανα του σώματος. Είναι το συχνότερο φλεγμονώδες ρευματικό νόσημα και προσβάλλει συνήθως άτομα ηλικίας 35-55 ετών- μπορεί βέβαια να εμφανιστεί σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας, ακόμη και σε παιδιά. Μελέτη του Ελληνικού Ιδρύματος Ρευματολογίας (ΕΛ.Ι.ΡΕ) έδειξε ότι πλήττει περίπου το 6,7 των ενηλίκων (οι ασθενείς στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 66.000-100.000), ενώ δείχνει να «προτιμά» τις γυναίκες - είναι τρεις φορές συχνότερη στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. H Ρευματοειδής Αρθρίτιδα μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αναπηρίες και να επηρεάσει σημαντικά την καθημερινή ζωή και τη δυνατότητα για εργασία των πασχόντων, με αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής τους. Πόνος, κόπωση, δυσκαμψία και μειωμένη φυσική λειτουργικότητα είναι μερικά από τα καθημερινά συμπτώματα που βιώνουν οι ασθενείς και τους εμποδίζουν να ανταπεξέλθουν στις καθημερινές τους υποχρεώσεις φαίνεται μάλιστα να επιβαρύνουν τους ασθενείς περισσότερο από τα συμπτώματα άλλων χρόνιων νοσημάτων, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 ή η κλινική κατάθλιψη.
Κατάθλιψη Ωστόσο, ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες υποβάθμισης της ποιότητας ζωής των πασχόντων, θεωρείται η κατάθλιψη, που εμφανίζεται σε σχεδόν έναν στους δύο ασθενείς. Μάλιστα, ενώ θα περίμενε κανείς ότι τα ποσοστά της κατάθλιψης θα ήταν υψηλότερα στους ηλικιωμένους ρευματοπαθείς (καθώς το ποσοστό της κατάθλιψης σε αυτές τις ηλικίες είναι υψηλότερο ακόμη και χωρίς την παρουσία ΡΑ), η συχνότητα της κατάθλιψης είναι σαφώς ενισχυμένη στους νεότερους ρευματοπαθείς - προφανώς γιατί η διάγνωση της πάθησης επιφέρει ένα μεγάλο και ξαφνικό πλήγμα στην παραγωγικότητα, στην αυτοπεποίθηση, στα σχέδια για το μέλλον και στην προσωπική ζωή του νεαρού ρευματοπαθούς. Πέρα από τους λόγους που αναφέραμε ήδη, η αιτολογία της κατάθλιψης έχει άμεση σχέση με τον πόνο, τη μειωμένη σωματική ικανότητα των πασχόντων, με τη διάρκεια και την ενεργότητα της νόσου, αλλά και τη δυνατότητα για εργασία. Ωστόσο, υπάρχουν και ερευνητές (Mella et al.) που έχουν συσχετίσει την εμφάνιση της κατάθλιψης με τη φλεγμονώδη φύση της ασθένειας. Υποστηρίζουν δηλαδή, ότι οι αυξημένες κυτοκίνες στον οργανισμό, οδηγούν σε νευροχημικές, νευροενδοκρινείς αλλαγές, που έχουν σχέση με την κατάθλιψη. Μάλιστα, έχει φανεί πως η σοβαρότητα της κατάθλιψης μεγαλώνει, όσο εξελίσσεται και η νόσος.
> υγεία ρευματοειδής αρθρίτιδα > «ΣΧΟΛΕΙΟ» ΑΣΘΕΝΩΝ Αναγνωρίζοντας την ανάγκη των ρευματοπαθών για ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και για βοήθεια ώστε να αποδεχθούν την ασθένειά τους και να μάθουν να ζουν με αυτήν, ο Σύλλογος Ρευματοπαθών Κρήτης, έχει συστήσει ένα «σχολείο» για τα άτομα με ρευματοειδή αρθρίτιδα, αλλά και άλλα ρευματικά νοσήματα. Στόχος του σχολείου είναι οι ρευματοπαθείς να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν για τα νοσήματά τους, να στηριχθούν ψυχολογικά, αλλά κυρίως να εφοδιαστούν με τα κατάλληλα εργαλεία, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις αρνητικές συνέπειες των νοσημάτων τους και να ζήσουν μια ζωή ανεξάρτητη, με ποιότητα και αξιοπρέπεια. 20 Έγκαιρη διάγνωση Ως εκ τούτου, η γρήγορη διάγνωση και η έγκαιρη θεραπεία είναι πολύ σημαντικές για την εξέλιξη της νόσου. Η έγκαιρη διάγνωση και η έγκαιρη πρόσβαση στη θεραπεία, αποτρέπει τις μη αναστρέψιμες βλάβες στις αρθρώσεις και μπορεί να προλάβει την αναπηρία. Σήμερα μάλιστα, που στη φαρέτρα των γιατρών έχουν προστεθεί πολύ αποτελεσματικά φάρμακα, με την έγκαιρη διάγνωση ο στόχος της ύφεσης είναι εφικτός, ειδικά για όσους διαγιγνώσκονται στα αρχικά στάδια. Η μελέτη COMET (2009) αποτελεί την απόδειξηπραγματοποιήθηκε σε ασθενείς με μέτρια προς σοβαρή ΡΑ και έδειξε ότι η πρώιμη παρέμβαση με συνδυασμό μεθοτρεξάτης και ετανερσέπτης απέτρεψε την περαιτέρω φθορά των αρθρώσεων, με το 50% των ασθενών να έχουν πετύχει ύφεση στο ένα έτος θεραπείας. Η επίσκεψη στον ειδικό ιατρό, αν συντρέχουν λόγοι, καθώς και η πρόσβαση και η συμμόρφωση στην αγωγή, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχή διαχείριση της πάθησης και τη βέλτιστη ποιότητα ζωής τους ασθενούς. Θεραπεία και ποιότητα ζωής Με δεδομένο ότι η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα είναι μία πάθηση για την οποία πολύ σπάνια μιλάμε για πλήρη ίαση, πρωταρχικός θεραπευτικός στόχος είναι η μείωση του πόνου, η διατήρηση της λειτουργικότητας του ασθενούς για την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής και η διατήρηση της ποιότητας ζωής. Έτσι, οι κλίμακες Αναφοράς Αποτελεσμάτων από Ασθενείς (PRO) έχουν πολύ μεγάλη σημασία, όταν μελετάται η αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας. Δίνουν πολύτιμες πληροφορίες, που μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην κλινική εξέταση και στις αντικειμενικές μετρήσεις, δεδομένου μάλιστα ότι γιατροί και ασθενείς αξιολογούν διαφορετικά τη βαρύτητα και τη σημασία των συμπτωμάτων και την επιτυχία της θεραπείας. Η μελέτη ADORE (2007) αξιολόγησε την αποτελεσματικότητα της θεραπείας με ετανερσέπτη ή συνδυασμό ετανερσέπτης με μεθοτρεξάτη, σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα, που είχαν μη ικανοποιητική ανταπόκριση στη μονοθεραπεία με μεθοτρεξάτη. Ως κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν η λειτουργικότητα, ο πόνος, η αίσθηση υγείας και η πρωινή δυσκαμψία που ανέφεραν οι ασθενείς. Η έρευνα έδειξε ότι η προσθήκη ετανερσέπτης στη θεραπεία με μεθοτρεξάτη ή η αλλαγή της θεραπείας σε ετανερσέπτη μείωσε σημαντικά την αναπηρία, τον πόνο, την ενεργότητα της νόσου, την πρωινή δυσκαμψία και οδήγησε σε βελτίωση της γενικής υγείας των ασθενών. Life Positive < AΠΡΙΛΙΟΣ 2015 # 48