ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА НОВ СИСТЕМ ЗА НЕПРЕКИНАТО НАПОЈУВАЊЕ ВО МЕПСО

8. СОВЕТУВАЊЕ Охрид, 22 24 септември Зоран Митиќ Биљана Каева-Котевска Стефко Јаневски АД МЕПСО-Скопје ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА НОВ СИСТЕМ ЗА НЕПРЕКИНАТО НАПОЈУВАЊЕ ВО МЕПСО КУСА СОДРЖИНА Еден од најважните приоритети во работењето на секоја компанија отсекогаш била сигурноста. Сето она што е создадено и се создава во разните оддели: финансии, сметководство, комерцијала, технички уреди, човечки ресурси итн. мора да биде заштитено и безбедно. Ниедна осигурителна компанија не може и не го осигурува губењето на податоците, чие обезбедување, заштита и чување е обврска на секоја организација поединечно без разлика на нејзината деловна активност: банка, осигурителна компанија, министерство, научна институција, безбедносни служби, фабрика, авио сообраќај, медицина, компанија од енергетската област итн. За целата таа активност се грижат компјутерите или т.н. сервери, кои ги обработуваат, меморираат, складираат и чуваат електронските податоци. Технолошки се супериорни од било кој досега познат начин на складирање и чување податоци и формирање на датотеки. Имаат само еден недостаток: за сигурна и безбедна работа никогаш не смеат да останат без електрична енергија, односно напојување. За таа цел паралелно со технолошкиот развој на информатиката конструирани се и развивани уреди за непрекинато напојување (англиски термин е Uninterruptible Power Supply, скратено UPS во понатамошниот текст УПС). АД МЕПСО има постоен уред за непрекинато напојување вграден во 1994 година од производителот Искра-Крањ според конструктивна документација на Електро - техничкиот Институт Никола Тесла од Белград. УПС уредот е наменет за напојување на Националниот Диспечерски Центар (НДЦ), но и на целата компјутерска мрежа и систем сали на АД МЕПСО. УПС системот се состои од две паралелно конфигурирани единици во хоризонтала, со излезна моќност од 75 kva. Насочувачот е за номинална струја од 400 А, а излезната струја на инверторот е 114 А. Батериите се оловни со електролит со номинален напон 2V/ќелија, со вкупно 110 ќелии, или 220V DC номинален батериски напон и капацитет од 600 Ah. При отсуство на мрежен напон, системот за непрекинато напојување добива поддршка од дизел мотор и генератор (во понатамошниот текст мотор-генератор) со автоматски старт и со временско доцнење при вклучување од 5 сек. Овој труд ги содржи оценките на доверливоста, односно стабилноста на постоечкиот уред, испитувањата на електричните параметри на напојувањето во Дирекцијата на АД МЕПСО, избор на ново решение, дефинирање на неговите технички карактеристики како и одредување на параметрите за оценување на квалитетот на УПС уредите. Клучни зборови: уреди за непрекинато напојување (УПС), Национален Диспечерски Центар (НДЦ), насочувач, инвертор, дизел мотор и генератор, резерва, доверливост, електрични параметри, параметри за оценување на квалитет на УПС уреди. B4-088R 1/11

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 2/11 1 ОЦЕНКА НА ДОВЕРЛИВОСТА НА ПОСТОЈНИОТ УПС СИСТЕМ Секој УПС систем со средна и голема моќност се состои од: мотор-генератор, најчесто со автоматски старт, кој при отсуство на мрежен напон влегува во погон и ја напојува УПС групата, потоа УПС група, која во себе содржи: насочувач, батерија и инвертор и конечно инсталација која треба да е проектантски предвидена и изведена за непрекинато напојување. За одредување на моменталната состојба на системот кој е во експолатација, авторите чија цел и задача е оценка на постојниот и имплементација на нов УПС систем, извршија снимање на системот во Дирекцијата на АД МЕПСО. Системот се состои од две паралелно конфигурирани единици во хоризонтала, а секоја единица има насочувач и инвертор. Има една батерија која е заедничка за двете единици. Мотор-генераторот, УПС групата и електричните инсталации се во т.н. редна врска, а двете единици во УПС групата се во т.н. хоризонтално паралелна врска. За оценка на доверливоста ја користиме формулата за редна врска, каде што доверливоста на системот е производ од поединечните доверливости на подсистемите. SUPS Нека ги користиме следниве ознаки: d mg - доверливост на групата мотор-генератор, d UPS - доверливост на УПС групата, d nas - доверливост на насочувачот, d bat - доверливост на батеријата, d inv - доверливост на инверторот, d inst - доверливост на електро инсталацијата, D SUPS - доверливост на системот за непрекинато напојување. D = d d d UPS mg inst d nas dbat dinv 1 d UPS = + + (2) 2 2 2 3 каде што: d mg =n/2; d nas =n, d bat =n, d inv =n, n e број на единици во системот. Доверливоста е изразена во релативни единици, или во проценти (%), каде полно доверлив систем има вредност 1 или 100 %. Заради паралелната врска на двете единици доверливостите во формулата (2) се собираат, а именителот има вредност 2 (две паралелни единици). Од горе наведеното може да се заклучи дека откажување на една алка во системот, значително ја намалува доверливоста на целиот систем. Оттаму овие системи се исклучително чувствителни, мора да се исклучи можноста за грешка, а системот да се димензионира согласно критичноста на потрошувачите. За зголемување на доверливоста денес системите се проектираат во изведба 1+1, односно со резервa од 100 %. 1.1 Мотор-генератор Мотор-генераторот се состои од дизел мотор тип VOLVO-PENTA во група со генератор LEROY SOMMER со карактеристики: 250 kva, 3x380 V, 50 Hz, 1500 врт./мин., 360 A, со ормар за автоматски старт. Moтор-генераторот има помалку од 50 часа работа. Добро е димензиониран и избран е од квалитетен производител. Сместен е во соодветна просторија за негова безбедна работа, со систем за одвод на издувните гасови. 1.2 УПС група УПС групата е со моќност од 2х75 kva, која работи во паралела со зададена резерва од 1+1. Насочувачот е за номинална струја од 400 А, батеријата има капацитет од 600 Ah, излезната струја на инверторот е 114 А. Овие системи вообичаено се проектираат за паралелна (1)

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 3/11 работа со определена резерва, зависно од бараниот процент на доверливост. Кај постоечкиот систем на АД МЕПСО, работи и е во функција само една единица од 75 kva. Единицата која е во функција има силно бучење кое потекнува или од мрежниот или од насочувачкиот дел. Причините се непознати. Од Проектот за електро инсталации може да се заклучи дека сите критични потрошувачи ги напојува инверторот, односно УПС групата. Поради не постоење на резерва на системот било која интервенција е значително отежната или скоро невозможна. Освен податоците и работата на сите сервери на АД МЕПСО, исклучително критичен потрошувач е Националниот Диспечерски Центар, кој при целосен испад на УПС групата би ја изгубил функцијата на надзор и управување на Електро Енергетскиот Систем (ЕЕС) на Р.Македонија. Последиците секако не се предмет на анализа на овој труд. УПС групата која е инсталирана во 1994 година, работи со резерва Red=0, односно нема паралелна работа помеѓу двете единици од по 75 kva. Со ова уредот за непрекинато напојување навлегува во критичен режим на работа со непозната доверливост. 1.3 Електро инсталации Сите потребни информации за електричните инсталации и тоа: проектирани моќности, разводни табли, осигурувачи, заштитни склопки, пресек на кабли, тип на потрошувачи, коефициенти на едновременост, поделба на напојувањето, довод од ТС 10/0,4 kv итн. се содржани во Проектот за електро - инсталации на зградата на АД МЕПСО. Проект е изработен кон крајот на 80-ите години на минатиот век од проектантското биро на Изведувачот, тогашна СОЗТ Бетон - Скопје. Електро инсталациите се изведени согласно проектот, а напојувањето е поделено според приоритетот и тоа: мрежно, агрегатско и УПС. Цениме дека електро инсталациите во потполност ја имаат задржано својата функција за развод на електрична енергија. 1.4 Оценка на мотор-генераторот Од утврдената постоечка состојба на мотор-генераторот во АД МЕПСО, може да се заклучи дека тој е во добра состојба. Вообичаено, ваквите системи за полна доверливост имаат резерва и во агрегати. Во овој случај коефициентот n=1, бидејќи е во функција еден моторгенератор. При идно проширување на системот, предвидена е и набавка на втор ваков моторгенератор, како резерва на првиот. 1.5 Оценка на УПС групата Ако ја примениме формулата (2) за оценка на доверливоста на УПС групата, можеме да согледаме дека доверливоста на УПС групата изнесува 0,5 или 50 %. Едната единица која е во функција, односно која се уште работи има чести испади на инверторот со тенденција на нивна зачестеност последнава година. Или ако ја дефинираме во описна форма, односно ја опишеме УПС групата, тогаш ќе констатираме дека системот за непрекинато напојување нема резерва и нема паралелна работа на двете единици. Затоа цениме дека УПС групата работи критично и е на граница на стабилност. 1.6 Оценка на електро инсталациите Од погоре опишаното за електро инсталациите произлегува дека нивната доверливост е 100 %, односно dinst=1. 1.7 Оценка на доверливоста на целиот систем за непрекинато напојување Ако ја примениме формулата (1), можеме да согледаме дека доверливоста на системот за непрекинато напојување е 0,25 или 25 %.

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 4/11 2 МЕРЕЊЕ НА ЕЛЕКТРИЧНИТЕ ПАРАМЕТРИ НА НАПОЈУВАЊЕТО За добивање на комплетна слика на оптоварувањето на постојниот систем авторите во неколку наврати извршија мерења на фазните струи и линиски напони на излезот на инверторот. Сите мерења се дадени во Табела 1. Временски период Март 2012 Јули 2012 Табела 1 Мерење на фазни струи и линиски напони Линиски напони (V) Фазни струи на инверторот по разводна табла ГРТА-1/ ГРТА-2 (A) Вкупна струја на инверторот (А) U l1-2 U l1-3 U l2-3 IR IS IT IR IS IT 09 часот 393 391 392 29/17 27/2 22/3 46 29 25 11 часот 392 391 391 22/10 28/3 29/4,5 32 31 33,5 13 часот 391 390 390 28/12 29/5,5 30/6,5 40 34,5 36,5 09 часот 393 391 391 38/22 27/3 27/3 60 30 30 12 часот 392 391 390 48/27 32/8 33,5/6,5 75 40 40 14 часот 390,5 390,5 390 52/28 35/10 36/9 80 45 45 3 ИЗБОР НА РЕШЕНИЕ ЗА НОВИОТ УПС СИСТЕМ 3.1 Конфигурација и основни параметри Од извршените мерења, кои се дадени во табелата погоре, може да се заклучи дека Дирекцијата на АД МЕПСО има несиметрични фазни оптоварувања, кои се зголемуваат во текот на работниот период, а максимумот на оптоварувањето се достигнува помеѓу 12 и 14 часот. Основното конфигурирање на УПС системите воглавно може да се подели на два дела и тоа: хоризонтална паралела и вертикална паралела (модуларна изведба). Вертикалната паралела со резерва n+1 најчесто се користи кога е потребно непрекинато напојување на еден потрошувач со симетрично оптоварување или група на потрошувачи каде разликите во фазните струи не се поголеми од 5 10 %. Тоа е така затоа што модуларните системи се почувствителни на нееднаквост на фазните оптоварувања и имаат внатрешна заштита која реагира на поголеми разлики на фазните струи. Ваквата конфигурација наоѓа најчеста примена во фармацевтската индустрија, во медицината, телекомуникациите, дата центрите итн. Хоризонталната паралела со резерва n+1 се применува онаму каде што постои очекувана нееднаквост на фазните оптоварувања. Овие системи не се чувствителни на разлики во фазните струи на инверторот и продолжуваат со работа и кога една фазна струја има вредност нула. Ваквата конфигурација е поробустна и почесто се користи кај индустриските потрошувачи и телекомуникациските и дата центри со несиметрични оптоварувања. Модуларните УПС системи ги карактеризира висок коефициент на полезно дејство (η), помали димензии, помала бучавост (db), пократко сервисно време итн. Хоризонтално паралелните УПС системи ги карактеризира отпорност кон нееднаквост на фазните струи на инверторот, поголема резерва, зголемена отпорност на струјни удари на инверторот итн. Извршените мерења на електричните параметри на напојувањето во Дирекцијата на АД МЕПСО значително ќе допринесат кон определбата на авторите за избор на основна конфигурација на новиот УПС систем. Во оваа фаза на дефинирање на УПС системот треба да се определат неговите основни параметри и тоа: 1. Конфигурација на системот (архитектура на изведба);

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 5/11 2. Моќност на системот изразена во kva согласно очекуваните проектирани моќности на оптоварувањето со вградена развојна компонента, односно развојно проширување на моќноста на системот; 3. Резерва на системот за непрекинато напојување; 4. Технологија на работа на системот; 5. Дефинирање на очекуваниот cosφ на излез на системот (зависи од оптоварувањето); 6. Дефинирање и избор на тип на батерија; 7. Дефинирање на автономија на батеријата; 8. Избор и дефинирање на моќноста на мотор-генераторот*; 9. Дефинирање на влезниот и излезниот приклучок на системот кон инсталациониот развод (кабли, заштитни прекинувачи, разделувачи на моќност, одводници на пренапон, разводни табли итн.) **; 10. Избор и дефинирање на систем за надзор***; 11. Избор на соодветна просторија за системот за непрекинато напојување; 12. Избор на просторија за агрегатот. Точките 1 11 може да се сметаат за основен водич во кои ќе бидат имплементирани потребите и определбите на инвеститорот за тоа каков систем за непрекинато напојување сака. Секако бројот и изборот може да биде и поинаков, односно дали ќе биде предвиден моторгенератор, колкава автономија ќе има батеријата итн. Определбата и потребите секогаш треба да бидат пропорционални со намената на системот за непрекинато напојување, односно критичноста на потрошувачите. Дефинирањето на параметрите на УПС уред кој напојува информатичка опрема во локална банка и УПС уред кој ги напојува сите медицински апарати во една операциона сала сигурно нема да биде исто. Согласно погоре изнесеното, и секако врз основа на добиените мерења на оптоварувањето на УПС инсталацијата во Дирекцијата на АД МЕПСО, како и претпоставена развојна компонента, авторите на овој проект ги дефинираа основните параметри на системот. Изборот на решение, односно основните параметри на новиот УПС систем дадени се редоследно според претходната нумерација од 1 до 11 во Табела 2. (*) Автономијата на системите за непрекинато напојување зависи од капацитетот на батериите. Кај посериозните системи секогаш како поддршка се предвидува и мотор-генератор кој со определено временско доцнење влегува во погон, со што автономијата на системот станува неограничена. (**) Доколку постои изведена инсталација за УПС системот, тогаш е доволно да се дефинира само наизменичниот излезен приклучок на системот, т.н. излезна паралела. Доколку не постои инсталација за непрекинато напојување, во оваа фаза се дефинира и наизменичниот инсталационен развод кон потрошувачите со сите припадни елементи: кабли, разводни табли, осигурувачи, заштитни склопки, коефициенти на едновременост итн. (***) Поради важноста на непрекинатото напојување сите функции на современите системи се следат од страна на операторот. Оператор може да биде лице од компанијата или надворешен сервис.

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 6/11 Табела 2 Основни параметри на системот Ред. Параметри на системот Опис на параметар број 1. Конфигурација на системот Хоризонтална паралела со две независни единици. Шематски приказ е даден во Прилог 1 на крајот на трудот. 2. Моќност на системот Sn = 2 x 100 kva 3. Резерва 1+1 перманентно 4. Технологија на работа Оn line double conversion VFI-SS-111. Напонски и фреквентно независен излез, согласно техничките препораки IEC 62040-3 во поглед на функционалност на системот. 5. cosφ на излез 0,6 0,8 типичен за прекинувачко оптоварување (switching power supply), компјутери, сервери, телекомуникациска опрема. 6. Тип на батерија Valve regulated lead-acid (VRLA), 10-12(EUROBAT) High performancе. Тоа се вентилски регулирани оловно-киселински батерии, во затворена изведба без одржување (free maintenance), со декларирано долг животен век. 7. Автономија на батерија (ta) 30 минути. Со пресметка дефинирана во точка 3.2 8. Мотор-генератор 250 kva; 3x 400V; 50 Hz; 1500 врт./мин, отворена изведба со систем за одвод на издувните гасови. 9. Влезен и излезен приклучок Посебно се дефинирани со еднополни шеми и нема да бидат разгледувани во овој труд. 10. Систем за надзор Системот за нaдзор за средни и големи системи е задолжителен. 11. Просторија за сместување на опремата АД МЕПСО располага со соодветен простор за сместување на целокупната опрема (УПС, батерии, агрегат, систем за одвод на издувните гасови). 3.2 Автономија на батерии Детално дефинирање на батерииите е исклучително важно и е основен параметар на УПС системот. За професионалните УПС уреди со средни и големи моќности и големи автономии, цената на батеријата може да ја надмине цената на УПС уредот. Затоа е важно батериите да бидат добро димензионирани. Овде авторите се послужија со искуствата и препораките на How to size Batteries for EATON [2]. Пример: 1. Барање на корисникот за автономија (временска резерва)? Корисник бр.1: Бара само 15 минуни автономија на батерии; Корисник бр.2: Бара детално дефинирање на батериите; Корисник бр.3: Знае дека УПС уредот најдобро работи при 60 70 % оптовареност. При поголема оптовареност автономијата на батериите малку се менува. 2. kvа или kw? На корисникот важни му се kvа и времето на автономија, но за батериите се важни kw и животниот век. 3. Оптовареност на батеријата и номинален напон на батериите? Батериите најчесто се дефинираат за четири типа на оптоварувања:

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 7/11 Ред. број Назив Табела 3 Оптоварување на батериите Оптоварување на УПС-от во % од наговата Sn 1. Типична оптовареност 60 % од Sn 0,69 2. Оптимална 80 % од Sn 0,69 оптовареност 3. Номинална 100 % од Sn 0,8 оптовареност 4. Полна оптовареност 100 % од Sn 0,9 cosφ на потрошувачите (на излез на инверторот) За УПС системи со средни и големи моќности, батеријата се конфигурира во стационарни моноблокови од 12 V со номинален батериски напон од 480 V. 4. Дефинирање на капацитетот на батеријата? Ah; kw по ќелија или kw по моноблок. Пресметка: Нека се зададени следните влезни податоци: S n =100 kva; η=0,94; временска резерва: t a =0,5 h; U n =480 V; типична оптовареност: 0,6S n, cosφ=0,69; капацитетот на батеријата избираме да го дефинираме во Ah. Id ta Qbat = Qi (3) Каде: Q bat -капацитет на батеријата во Ah; I d -DC струја на батеријата (влезна струја на инверторот); t a -автономија на батеријата (временска резерва); Q i -искористеност на капацитетот на батеријата изразен во релативни единици. Табела 4 Искористеност на капацитетот на батеријата Ред. број Времетраење на празнењето (временска резерва) ( h ) 1. ½ ( 30 min) 52 2. 1 62 3. 2 74 4. 3 83 5. 4 85 Дозволено празнење на батеријата изразено во % од нејзиниот номинален капацитет (%) P d Каде: = S cosϕ η Pd- активна моќност што ја генерира батеријата (моќност на влез на инверторот); S-оптоварување (го земаме типичното оптоварување); cosφ- фактор на моќност на потрошувачите; (4)

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 8/11 P η-коефициент на искористување на системот. d I d = (5) U n Да ги примениме формулите (3), (4) и (5): 0,6 Sn cosϕ Pd = = 44, 04kW ; I d = 91, 75A η Q bat = 88, 22Ah Усвојуваме: Q bat = 90Ah 4 ТЕХНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ И НАЧЕЛА ЗА КВАЛИТЕТ НА СИСТЕМОТ Денешните системи за непрекинато напојување спаѓаат во делот на енергетски преобразувачи. Ако кај постарите системи соодносот помеѓу енергетика и електроника бил 60/40 %, денес тој сооднос е веќе 50/50 %. Затоа при дефинирање на техничките карактеристики потребно е подеднакво внимание да се посвети и кон енергетските и кон карактеристиките кои ги дефинира електрониката на системот. Посебно важен дел е дефинирањето на техничките карактеристики на системот, кои кај големите системи вообичаено се неколку десетини (50-60 карактеристики). Обработката на секоја карактеристика е тема за себе која значително ја надминува идејата за овој труд. Овде ќе ги наброиме само начелата на кои се придржувавме при дефинирање на техничките карактеристики, а кои се клучни за квалитетот на системот. 4.1 Основни начела за квалитет на системот 1. Системот за непрекинато напојување (посебен акцент е даден на средни и големи системи) потребно е да има голема доверливост. Доверливоста е зададена со конфигурацијата и бараната резерва. Денес современите системи имаат доверливост 99 %. 2. Современата технологија ги наметнува енергетските транзистори како поефикасни во споредба со тиристорската изведба на преобразувачите. Денес како посовремени ситеми се сметаат системите изведени со енергетски транзистори, или т.н. IGBT-изведба( Insulated Gate Bipolar Transistor) на преобразувачите. Тоа се биполарни транзистори изведени во MOS технологија со напонска контрола и мало switching време. Тиристорите се побучни во работењето и имаат полош η во споредба со транзисторите. Ова е нова технологија и се уште значително поскапа од тиристорската. Во современите ситеми вообичаено изведбата на инверторот е транзисторска, а насочувачот може да биде тиристорски. Ако и насочувачот и инверторот се изведени во IGBT технологија, тогаш тоа се исклучително ефикасни системи (висок η, мали загуби). Авторите на овој труд се определија за IGBT изведба на инверторот и насочувачот. 3. Меѓу основните параметри кои влијаат на квалитетот на системот е неговата карактеристика да биде што поневидлив за 0,4 kv мрежа, односно да има што повисок cosφ на влез (современите системи имаат cosφ=1); 4. Системот е потребно да прави мали загуби, односно дисипацијата на топлина да биде што помала и да биде во склад со заштита на животната средина. Како професионални системи се сметаат оние со η 92% Кога се формира цената на чинење на некој систем, препорачливо е да се земе цената на чинење на крајот на неговиот животен век, а не на почетокот. Ефтиниот систем прави поголеми загуби, има подолго сервисно време, итн, така да цената на чинење на крајот на неговиот животен век може значително да ја надмине цената на некој т.н. скап систем. Наш предлог е η 94%

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 9/11 5. Системот треба да има што поголема расположливост на излезна активна моќност. Препорачано кај професионалните системи е односот Pmax/Sn 0,8. Оваа карактеристика значително влијае на квалитетот на системот. Денес постојат системи каде Pmax/Sn = 1. 6. Системот треба да биде што по нечувствителен на надворешни напаѓања како што се преоптоварувања на инверторот, куси врски итн. Во професионални системи спаѓаат оние кај кои: Преоптоварувањето на инверторот е 150 % I n за време од 1 минута; Струјата на куса врска на инверторот e мин 2,2 x I n, за време од 100 msek. 7. Исклучително важна карактеристика е вкупната хармониска дисторзија на струјата (THDi) [1], односно валкањето на мрежата со виши хармоници треба да биде мало. Особината на сите енергетски преобразувачи е да генерираат виши хармоници и да ги враќаат во мрежата на која се приклучени (вообичаено во 0,4 kv мрежа). Хармониците влијаат на додатно загревање на каблите и проводниците, со што е потребен поголем нивни пресек, понатаму потреба од зголемен пресек на нултиот проводник итн. Современите УПС системи треба да имаат вкупна хармонична дисторзија < 5%. Наш предлог THDi < 3 %. 8. Со оглед на цената, батеријата е исклучително важна за било кој УПС систем. Од нејзиното добро димензионирање и избор зависи и вкупната цена на системот. Автономијата на системот е зададена само со автономијата на батеријата каде нема мотор-генератор кој би ја превземал улогата на мрежно напојување. Ако системот има мотор-генератор, тогаш автономијата на батеријата може да биде и помала. Професионалните системи имаат автономија од 5 минути до 2 часа. При дефинирање на карактеристиките на батеријата потребно е да се земе во предвид: -намената на УПС-от; -моќноста на УПС-от; -технологија на изведба на батеријата ( оловно-киселинска или никел кадмиум); -електролит (облоги, гел, течен електролит); -дизајниран животен век (се зема при 20 С). Земајќи ги препораките на СЕМЕР [1], делот Uninterruptible Power Supplies-EUROPEAN GUIDE, како и Battery Selection and Considerations for UPS Applications Canadian Battery Symposium INFOBATT 2007 [3], авторите се определија за батерија со следни основни карактеристики: -Оловна во затворена изведба; -Електролит со киселина во вид на облоги околу електродите; -Без одржување (без долевање на дестилирана вода, испитување на густина на електролитот, мерење на напон на секоја ќелија итн.); -Батерија со декларирано долг животен век (животен век од минимум 10 години и сертификат EUROBAT како доказ за ваквата карктеристика). 5 ПАРАМЕТРИ ЗА ОЦЕНУВАЊЕ НА КВАЛИТЕТОТ НА УПС УРЕДИТЕ Кога сакате да купите нешто што има голема вредност и важност пожелно е да имате избор. За вака комплексен и сложен систем секогаш е подобро да имате неколку понудувачи кои се спремни да одговорат на вашите барања. Во тој случај купувачот би имал задача да ги оцени понудувачите согласно објективни критериуми, а врз основа на дефинираните технички карактеристики од негова страна.

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 10/11 Параметрите за оценување на квалитетот се избрани согласно новите технологии за УПС системи кои се присутни на пазарот и секако согласно препораките на СЕМЕР [1]. Во Табела 5 дадени се вкупно осум карактеристики на кои ќе биде посветено посебно внимание при оценката на квалитетот на системот. Бројот на овие карактеристики може да биде и поголем (или помал), согласно барањата на инвеститорот, неговите согледувања и определби за тоа каков УПС систем бара. Табела 5 Предлог параметри за параметри за оценување на квалитет Ред. број Основни карактеристики на УПС Насочувач 1 η при 100 % оптоварување Ширинска толеранција на влезниот напон Инвертор Излезен фактор на моќност, во VFI-мод 2 η при 50 % оптоварување Влезен cosφ Коефициент на куса врска 3 Хармоници (THDi) Коефициент на преоптоварување 6 ЗАКЛУЧОК При дефинирање и имплементација на вака сложени ситеми за непрекинато напојување можеме да заклучиме дека е добро да се придржуваме кон неколку основни препораки: 1. Дефинирање на потрошувачите. Ова подразбира определување на видот на оптоварувањето и негови карактеристики (омско, индуктивно, капацитивно, прекинувачко итн.); 2. Определување на вкупна потрошувачка на уредите и распределба на оптоварувањето по фази; 3. Избор на конфигурација на системот, согласно видот на потрошувачите; 4. Избор на автономијата на системот. Временски ограничена (само со капацитет на батериите) или неограничена (додаден мотор-генератор во системот); и 5. Избор на квалитет на системот. ЛИТЕРАТУРА [1] CEMEP - European Committee of Manufacturers of Electrical Machines and Power Electronics. Uninterruptible Power Supplies - EUROPEAN GUIDE [2] EATON - How to size Batteries for EATON. [3] J.Allen Byrne. Battery Selection and Considerations for UPS Applications Canadian Battery Symposium INFOBATT 2007 ПРИЛОЗИ Прилог 1 Конфигурација на системот

MAKO CIGRE 2013 B4-088R 11/11 Слика 1 Хоризонтално паралелен систем во изведба со полна резерва (1+1 изведба) Табела 6 Легенда: 1 Мрежен разделувач на моќност за In 9 Батерија 2 Мрежен разделувач на моќност за In 10 Автоматски (тиристорски прекинувач) 3 Мрежен приклучок на насочувач 11 DC/AC конверзија (инвертор) 4 Мрежен приклучок на автоматско 12 Прекинувач Q3 (тиристорско) и сервисно коло 5 Прекинувач Q1 13 Прекинувач Q4 6 Прекинувач Q2 14 Изведена и формирана паралела 7 AC/DC конверзија (насочувач) 15 Извод према потрошувачи 8 Разделувал-осигурувач за In, (F3)