ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΙΔΩΝ «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ» ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Γιώργος Γιαννακόπουλος, Ειδ. Παιδοψυχίατρος Στρογγυλό Τραπέζι: «Οι διάφορες διαστάσεις της Διασυνδετικής- Συμβουλευτικής Παιδοψυχιατρικής στο Γενικό Νοσοκομείο» 5 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο «Η Παιδοψυχιατρική στο Γενικό Νοσοκομείο» 30 Οκτωβρίου 2010 ΙΩΑΝΝΙΝΑ
ΜΟΝΑΔΑ ΔΙΑΣΥΝΔΕΤΙΚΗΣ Α 1992-2010: Δημοσιευμένες ερευνητικές μελέτες Επιλεγμένα θέματα: ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του ΣΔ και ο ρόλος των χαρακτηριστικών προσωπικότητας στην παθογένεσή του ψυχοκοινωνική προσαρμογή του παιδιού με χρόνιο νόσημα υποτροπιάζον κοιλιακό άλγος, υποτροπιάζουσα κεφαλαλγία γυροειδής αλωπεκία κοντό ανάστημα σύνδρομο Munchausen δι αντιπροσώπου
Ερευνητική Μελέτη για τις Ψυχοκοινωνικές Διαστάσεις που Σχετίζονται με την Εμφάνιση Επεισοδίου Υποτροπής Ελκώδους Κολίτιδας Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική Α Διασυνδετική (Λιακοπούλου και συν.) Β Διασυνδετική (Χαντζαρά και συν.) Α Πανεπιστημιακή Παιδιατρική Κλινική (Ρώμα και συν.) Νοσοκομείο Παίδων «Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ»
ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Ένας από τους δύο τύπους φλεγμονώδους νόσου του εντέρου. Περίπου 25% των περιπτώσεων διαγιγνώσκονται στην παιδική και εφηβική ηλικία. Σοβαρά συμπτώματα, όπως κοιλιακός πόνος, αιματηρές διαρροϊκές κενώσεις και χρόνια κόπωση. Καθυστερημένη ήβη, κοντό ανάστημα, ανεπιθύμητες ενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής και απομόνωση από τους συνομηλίκους. Τα συμπτώματα ελέγχονται φαρμακευτικά και στις σοβαρότερες περιπτώσεις και χειρουργικά. Griffiths, 2004
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ (1) Τα παιδιά με ελκώδη κολίτιδα ενδέχεται να βιώνουν κατακλυσμιαία ψυχολογική δυσφορία. Ενοχή Απειλή στη ναρκισσιστική ακεραιότητα και αυτοεκτίμηση Άγχος αποχωρισμού Φόβος (απώλειας αγάπης και αποδοχής, απώλειας ελέγχου σωματικών λειτουργιών, πόνου και εξευτελισμού) Engstrom, 1992, 1999 ; Lindfred et al., 2008; Mackner et al., 2006; Mamula, 2003
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ (2) Οι επεμβατικές ιατρικές πράξεις μπορούν να οδηγήσουν σε τραυματισμό και ποικίλες αντιδράσεις: αποσυνδετικά συμπτώματα, συναισθηματική απάθεια, άγχος και θυμό. Ματαίωση για τα συμπτώματα της νόσου και τη θεραπεία. Αιτιάσεις για χρόνια κόπωση, ανησυχία για την εικόνα σώματος και για την έλλειψη ελέγχου των δραστηριοτήτων (π.χ. σχολείο, αθλήματα κλπ). Griffiths et al., 1999; Lavigne & Faier-Routman, 1992; Mackner et al., 2006; Rabbett et al., 1996
ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Οι έφηβοι με ελκώδη κολίτιδα είναι πιο καταθλιπτικοί συγκριτικά με εφήβους με άλλες νόσους, με ποσοστά κατάθλιψης που φτάνουν το 25%. Σε μελέτη των Mackner & Crandall (2005) τα παιδιά με τη νόσο βρίσκονταν σε αυξημένο κίνδυνο για δυσκολίες άγχους και κατάθλιψης. Διαταραχές άγχους έχουν περιγραφεί σε εφήβους με ελκώδη κολίτιδα. Οι κατά ηλικία διαφορές στη σχέση μεταξύ των συναισθηματικών και αγχωδών διαταραχών και της ελκώδους κολίτιδας δεν έχουν εξεταστεί συστηματικά. Τα παιδιά που διαγιγνώσκονται σε μικρότερη ηλικία φαίνεται να προσαρμόζονται καλύτερα από τους μεγαλύτερους εφήβους. Burke et al., 1989, 1990; Engstrom, 1992; Mackner & Crandall, 2005; Raymer et al., 1984; Szigethy et al., 2004, 2005, 2010
ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Οι παθοφυσιολογικές αλλαγές που σχετίζονται με την διεργασία της νόσου μπορεί να επηρεάζουν τον εγκέφαλο συντελώντας σε συναισθηματικές αλλαγές και αλλαγές συμπεριφοράς. Μελέτη 102 παιδιών με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (Szigethy & συν., 2004) βρήκε ότι τα παιδιά με μέτρια ως σοβαρά συμπτώματα της νόσου είχαν σοβαρότερα καταθλιπτικά συμπτώματα συγκριτικά με τα παιδιά που βρίσκονταν σε ύφεση της νόσου. Οι παιδιατρικοί ασθενείς σε ύφεση της νόσου ή με ήπια συμπτώματα για τουλάχιστον ένα έτος ανέφεραν φυσιολογική συναισθηματική λειτουργικότητα και συμπεριφορά, παρόμοια με υγιείς μάρτυρες. Mackner &Crandall, 2005; Szigethy et al., 2004, 2010
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, ΣΤΡΕΣ, ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΚΩΔΟΥΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑΣ Σε ενηλίκους με φλεγμονώδη νόσου του εντέρου τόσο η κατάθλιψη όσο και στρεσσογόνα γεγονότα ζωής έχουν συσχετιστεί με περισσότερες υποτροπές της νόσου. Οι Camara & συν. (2009) κατέληξαν ότι 13 από 18 προοπτικές μελέτες ενηλίκων που διεξήχθησαν από το 1980 ανέφεραν σημαντική σχέση ανάμεσα στο στρες και την χειρότερη πορεία της νόσου. Οι Singh & συν. (2009) βρήκαν ισχυρά τεκμήρια για συσχέτιση ανάμεσα στα επίπεδα του αντιληπτού στρες και τις υποτροπές της νόσου. Σε πειραματικό μοντέλο, η πρόκληση καταθλιπτικού επεισοδίου σε ποντίκια με κολίτιδα ενεργοποίησε την φλεγμονή προκαλώντας κρίση της νόσου. Camara et al., 2009; Ghia et al., 2009; Singh et al., 2009
ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Τα παιδιά με ελκώδη κολίτιδα και καλή ψυχική υγεία αναφέρουν καλό οικογενειακό κλίμα και ανοιχτό κοινωνικό δίκτυο, και η θετική συναισθηματική κατάσταση των μητέρων εφήβων με ελκώδη κολίτιδα συσχετίζεται αντίστροφα με την κατάθλιψη των εφήβων. Οι γονείς παιδιών με τη νόσο αναφέρουν σημαντικά λιγότερη κοινωνική υποστήριξη και οι μητέρες αναφέρουν μεγαλύτερη δυσφορία συγκριτικά με γονείς υγιών μαρτύρων. Η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης, αλλά όχι η δυσφορία των γονέων, σχετίζεται με περισσότερα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών με ελκώδη κολίτιδα. Engstrom, 1991, 1999; Tojek et al., 2002
ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑ: 43 παιδιά σε υποτροπή και 42 παιδιά σε ύφεση της νόσου και οι οικογένειές τους. ΜΕΣΗ ΗΛΙΚΙΑ: 13.3 έτη ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ: φύλο και ηλικία επίπεδα άγχους (RCMAS) και καταθλιπτική συμπτωματολογία (CDI) συναισθηματικά/ συμπεριφορικά προβλήματα (YSR, CBCL) αρνητικά γεγονότα ζωής το τελευταίο έτος (Life Events Scale) δεσμός προς γονείς και συνομηλίκους (IPPA) οικογενειακή λειτουργικότητα (FAD) ψυχοπαθολογία γονέων (SCL90-R)
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα παιδιά σε υποτροπή ανέφεραν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικών συμπτωμάτων (p = 0.015) και συμπτωμάτων άγχους (p = 0.017). Οι γονείς ανέφεραν σημαντικά περισσότερα αρνητικά για τα παιδιά γεγονότα ζωής το τελευταίο έτος πριν από την υποτροπή συγκριτικά με τα παιδιά που βρίσκονταν σε ύφεση της νόσου (p = 0.048). Το επίπεδο οικογενειακής λειτουργικότητας δεν βρέθηκε να συσχετίζεται σημαντικά με την κατάσταση της νόσου. Η ψυχοπαθολογία των γονέων ήταν ο ισχυρότερος προγνωστικός παράγοντας για την εμφάνιση επεισοδίου υποτροπής (OR = 7.7, 95% CI = 2.1 28.7).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σημαντικός ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην πορεία της ελκώδους κολίτιδας στα παιδιά. Ταυτόχρονος προσδιορισμός των αναγκών παιδιών και γονέων για μια αποτελεσματική θεραπευτική παρέμβαση. Φαρμακευτική αγωγή, γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία, ομάδες κοινωνικής υποστήριξης, αφηγηματικές θεραπευτικές τεχνικές έχουν φανεί να βοηθούν στη βελτίωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης των παιδιών με ελκώδη κολίτιδα. Οι επιδράσεις αυτών των παρεμβάσεων στην πορεία της νόσου και την εμφάνιση νέου επεισοδίου υποτροπής χρήζουν μελλοντικής έρευνας.