ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Βλ. M. Horkheimer - Th. Adorno La dialectique de la raison, Gallimard, Β. Φιοραβάντες, Κριτική θεωρία και άνθρωπος, Παπαζήσης, β' εκδ. Το νόηµα µιάς σύγχρονης και διαλεκτικής ανθρωπολογίας. Καθολικό και ολικό σχέδιο: κριτική κράτους, πολιτικής, θεσµών τέχνης, κουλτούρας. Παρέµβαση σ όλα τα επίπεδα από ένα στρατευµένο διανοούµενο. Αναζήτηση µε κάθε τρόπο της ολότητας. Βλ. Το άρθρο του J. Habermas στο περιοδικό, Magazine Littιraire. Βλ. M. Horkheimer, Crepuscule (Payot), σ. 129 ΜΟΝΤΕΛΟ Τεχνολογία Άνθρωπος Τέχνη Οικονοµία και κουλτούρα Ιδεολογία Τεχνολογία Αισθητική Πολιτική Πολιτισµός Βιοµηχανία της κουλτούρας Κοινωνιολογία της κουλτούρας
Τέχνη: Οικονοµία της τέχνης και της κουλτούρας Κοινωνιολογία της κουλτούρας Πολιτική Αισθητική της κουλτούρας (ή για την κουλτούρα) Ιδεολογία Το πρόβληµα της συγκρότησης µιάς σύγχρονης και διαλεκτικής ανθρωπολογίας. - Ο ορισµός του ανθρώπου σήµερα. - Η κριτική θεωρία. - Τι περιλαµβάνει η ανθρωπολογία - Μεθοδολογική παρατήρηση Η Σχολή της Φρανκφούρτης: - Η ανάλυση της κοινωνίας - Το περιεχόµενο της τεχνολογίας - Το περιεχόµενο της κουλτούρας - Το περιεχόµενο της παιδείας - Το πρόβληµα του κράτους - Ιδεολογία - Τα µεγάλα φιλοσοφικά προβλήµατα: α) αλλοτρίωση β) πραγµοποίηση γ) ιδεολογία δ) λόγος - ορθολογισµός
ε) Αντίληψη για το σοσιαλισµό, το περιεχόµενό του στ) Επικοινωνία - Το κράτος (πολιτική ανθρωπολογία) - Η κουλτούρα - Ο µοντερνισµός - Η µετα-αισθητική Βιβλιογραφία Βλ. Κριτική θεωρία και άνθρωπος, Universalis: L homme en question Από την κοινωνική φιλοσοφία στην ανθρωπολογία. Η κοινωνική φιλοσοφία σύµφωνα µε τον M. H. (Crιpuscule). Κριτική θεωρία και άνθρωπος. Πρόλογος - Αντιστροφή µεθοδολογίας - Συγκεκριµένη ανάλυση, ή η ανάλυση του συγκεκριµένου καθολικού της τέχνης, της κουλτούρας και της κοινωνίας: µονογραφίες και δοκίµια συγκεκριµένες αναλύσεις - Εσωτερική αποικιοποίηση (Colonisation interne) - Η ύστατη θεµελίωση της µοντερνιτέ - M. Horkheimer: φιλοσοφική ανθρωπολογία (Crιpuscule, σ. 127). - Αναπροσανατολισµός της έρευνας στην αισθητική, την κοινωνική θεωρία και τέχνη. Κοινωνικό µοντέλο M. Horkheimer: Crιpuscule ιδεολογικό Κοινωνική ανθρωπολογία Κοινωνική φιλοσοφία ή διαλεκτική» Αισθητική (+ φιλοσοφία της κουλτούρας) διαλεκτική επιστηµολογία των κοινωνικών επιστηµών Βλ. M. H. Crépuscule
Το υποχρεωτικό πέρασµα από τον Μαρξ συγκεκριµένο πραγµατικό - διαλεκτική του συγκεκριµένου (K. Kosik) Κοινωνικό µοντέλο Κοινωνικό ιδεολογικό - Οι προκλήσεις για τη δηµιουργία µιας σύγχρονης και διαλεκτικής ανθρωπολογίας. - Η ανάλυση του συγκεκριµένου (concret) (:κοινωνίας, τέχνης, τεχνικής, τεχνολογίας, κουλτούρας κ.τ.λ.) ως προϋπόθεση για την ανθρωπολογική σύνθεση, για τη σύλληψη της συνθήκης του ανθρώπου. - Κοινωνικό είναι - Κοινωνιολογία της γνώσης - Ολότητα - Κρίση της κοινωνιολογίας - τεχνική - τεχνοκριτική - αποϊδεολογικοποίηση - απολίτικη στάση - περιγραφική - εµπειρική - εµπειριστική. - Ενάντια στη διοικούµενη τέχνη (Αντόρνο) - Ενάντια στη διοικούµενη σκέψη.
ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ Ι Μοντερνισµός Ρεύµα στις αρχές του αιώνα µε κοινωνικές προεκτάσεις (1905-7/1975-78). Σ αυτό στηρίζεται η µοντέρνα τέχνη. Αφηρηµένοι ζωγράφοι: Καντίνσκυ, Κλέ, Μάλεβιτς, Μοντριάν. Κυβισµός, ντανταϊσµός, σουρεαλισµός, ορφισµός: Ρεύµατα στο µοντερνισµό. Σχολή του Παρισιού: εκεί γεννιέται η avant garde (πρωτοπορία) Επίσης: Ιταλία, Ρωσία: φουτουρισµός Γερµανία: εξπρεσιονισµός. Μοντέρνοι γλύπτες: Σκλάβος, αδελφοί Γκάµπο, Πέβσνερ. Σχολή του Μπαουχάουζ. Μοντέρνα µουσική: η ατονική µουσική. Βασικός εκπρόσωπος: Σένµπεργκ. Θέατρο: Μπέκετ, Πιραντέλο. Ο µοντερνισµός χαρακτηρίζεται από ριζοσπαστισµό. Τέχνη - Κοινωνία: η κοινωνία απορροφάται µέσα από την τέχνη. Pollock: αµερικάνικος αφηρηµένος εξπρεσιονισµός, και ζωγραφική δράσης. Η τέχνη έχει στραφεί πρός στη µεταφυσική για να σωθεί από την αλλοτρίωση, την πραγµοποίηση και την ορθολογικοποίηση. εκαετία 70. Μινιµαλισµός (Minimal Art): η εννοιακή ζωγραφική. Λίγο πριν από το τέλος της η µοντέρνα τέχνη φθάνει στη µετα-εννοιακή ζωγραφική, µε κυριότερο εκπρόσωπο τον Ράινχαρντ. Το κίνηµα αυτό µπορούµε
να το ερµηνεύσουµε µόνο µέσα από την κοινωνιολογική σχολή της Φρανκφούρτης. Σχολή της Φρανκφούρτης: Φιλοσοφική κοινωνιολογία-κοινωνική φιλοσοφία. Κριτική διεπιστηµονικότητα: µπορεί να µελετηθεί η φιλοσοφίακοινωνιολογία, φιλοσοφία-αισθητική, αισθητική-κοινωνιολογία. Hegel: Θέση - αντίθεση - σύνθεση. Habermas: ο µοναδικός εκπρόσωπος της Σχολής της Φρανκφούρτης που ζει σήµερα. Μοντερνισµός: η τέχνη της ρήξης µε την παράδοση. εν µπορεί να δεχθεί ούτε την αλλοτρίωση, ούτε την πραγµοποίηση, ούτε την κοινωνική διαίρεση της εργασίας. Ο Habermas ήταν µαθητής του Αντόρνο, ενός από τους µεγαλύτερους φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Σηµαντικότερα έργα του Αντόρνο: 1) Αισθητική θεωρία, 2) Αρνητική διαλεκτική. Η αισθητική του Adorno έχει φιλοσοφική διάσταση. Φαινοµενολογία: βασικός εκπρόσωπος ο Husserl, φιλόσοφος της συνείδησης. Hegel - έργα: 1) Η φαιµενολογία του πνεύµατος 2) Φιλοσοφία του δικαίου Εισάγει την έννοια της νεωτερικότητας (modernitι). Κοινωνική νεωτερικότητα: Marx. Αισθητική νεωτερικότητα: Adorno. Μεταµοντερνισµός Κοινωνικοαισθητικό ρεύµα που δεν έχει καµµία σχέση µε το µοντερνισµό. Στρέφεται σε αναπαλαιωµένες, συντηρητικές φόρµες (µπαρόκ, δωρικό στυλ κ.τ.λ.). Μεταµοντέρνοι φιλόσοφοι: Lyotard, Derrida. Εµφανίζεται γύρω στο 1975-78. Derrida: Θεωρητικός της αποδόµησης (deconstraction). Μπαίνουµε στη µεταβιοµηχανική κοινωνία. Ο καπιταλισµός αλλάζει φάση. Άλλοι φιλόσοφοι: Φουκώ, Μπατάϊγ.
Φουκώ: Υποστηρικτής µειονοτήτων και υπέρ της κατάργησης των καταπιεστικών θεσµών (κίνηµα της αντιψυχιατρικής). Οι µεταµοντέρνοι φιλόσοφοι πιστεύουν στο στρουκτουραλισµό και την οντολογία. Έχουν κοινό τους στοιχείο τον ορθολογισµό (ο οποίος έχει τις βάσεις του στο διαφωτισµό και τη γαλλική επανάσταση). Heidegger - Jaspers, Καστοριάδης - Νίτσε. Μοντέρνα τέχνη: αντικειµενική τέχνη. Μεταµοντερνισµός: Φόρµα (δόµηση). Μορφή - υλικό (µατεριό) - περιεχόµενο. Λογοτεχνία 20ου αιώνα: κυριαρχεί ο εσωτερικός µονόλογος. Γλωσσικά στοιχεία Μοντερνισµός σχέδιο. Μεταµοντερνισµός ευκαιρία (κέρδος). Μέσα από τις show business ενδιαφέρεται για το κέρδος. ε θέλει να προκαλέσει αναστάτωση. Οι µεταµοντέρνοι θεωρητικοποιούν το εφήµερο (να µην έχει διάρκεια το έργο). Στα τελευταία χρόνια κυριάρχησε το happening και η performance. Οι µεταµοντέρνοι χαρακτηρίζονται ως αντιδηµιουργικοί. Στο µοντερνισµό ο καλλιτέχνης είναι παρών, διανοούµενος. Στο µεταµοντερνισµό ο καλλιτέχνης είναι απών, διασκορπισµένος, διαλυµένος. Μοντέρνος διανοούµενος: δοκίµιο. Μεταµοντερνισµός: επιστροφή στην αφήγηση - διακειµενικότητα. Benjamin: βασικός εκπρόσωπος στης Σχολής της Φρανκφούρτης. Μοντερνισµός Μεταµοντερνισµός σηµαινόµενο. σηµαίνον (ο µεταµοντερνισµός αρνιέται να εξηγήσει, να δει τη µεταβιοµηχανική εποχή). Κώδικας ελέγχου (έλεγχος κοινωνικός, αισθητικός. Βασικό στοιχείο µοντερνισµού). Ντετερµινισµός (αρχή της ανάγκης): µοντερνισµός. Ιντετερµινισµός (αρχή της ελευθερίας):µεταµοντερνισµός.
ΙΙ Οι Γάλλοι δε θεωρούν ότι υπάρχει αντίθεση αλλά διαδοχή µεταξύ µοντερνισµού και µεταµοντερνισµού. Μοντέρνο παράδειγµα. Μεταµοντέρνο αντιπαράδειγµα, άρνηση για την άρνηση. εν υπάρχει µοντελοποίηση. Παράδειγµα: Θετικός ορισµός. Ορισµένοι µεταµοντέρνοι είναι πρώην µοντέρνοι. Τόσο ο µοντερνισµός, όσο και ο µεταµοντερνισµός αφορούν όλες, ή σχεδόν όλες, τις µορφές τέχνης. Σε µορφολογικό επίπεδο άρχισε µία έρευνα κι έτσι προχωρούσαν σε µία νεωτερική αντίληψη του κόσµου. Μοντέρνα µορφοποίηση µοντέρνα θεώρηση αλληλόδραση Στη λογοτεχνία, πέρα από το πρόβληµα της µορφής, έχουµε το πρόβληµα της γλώσσας. Ρεµπώ, Προυστ: µία νέα γλώσσα. Από τον Κάφκα και µετά έχουµε µια νεωτερική αντίληψη της γλώσσας. Θέατρο: Ίψεν, Στρίνµπεργκ: από αυτούς αρχίζει το πρόβληµα της γλώσσας και συνεχίζεται µε τον Πιραντέλο. Πιραντέλο Κάφκα Μπέκετ. Τόµας Μαν: πιστός στην αφήγηση του 19ου αιώνα. Μοντέρνα τέχνη: από το 1910 και µετά. 1907: «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν». 1920: Κάφκα.
Σένµπεργκ: Μεγάλος αυστριακός συνθέτης. Πατέρας της ατονικής µουσικής. Σουρεαλισµός στη µουσική: επηρέασε τον Kαντίνσκυ (σειραϊκή µουσική). Βάζει τις βάσεις µιας αφηρηµένης µουσικής. Μία µουσική που έχει ξεπεράσει τον επιφανειακό αισθηµατισµό. Οι ιδιαιτερότητες της µοντέρνας τέχνης αφορούν τη µορφή, το υλικό, το περιεχόµενο και τη δοµή Η µοντέρνα τέχνη δεν είναι φορµαλιστική, έχει περιεχόµενο. Μορφή = Περιεχόµενο Η αντίληψη αυτή ξεκινά από το γεγονός ότι στην τέχνη ερχόµαστε σε επαφή πρώτα µε τη µορφή και µετά µε το περιεχόµενο. Από το 17ο αιώνα η µουσική έχει αλµατώδη εξέλιξη. Ξεκινά από τον Μπαχ και τον Χάϋδν και φθάνει στον Μπετόβεν. Ενδιάµεσα έχουµε το Μότσαρτ. Η εξέλιξη γίνεται προς το συνθετότερο. Beethoven: ορθολογική σύνθεση. Οι προγενέστεροι του Beethoven πρόσθεταν πετραδάκια σε αυτή τη σύνθεση. Οι µεταγενέστεροι του Beethoven όχι. Εµφανίζεται πολιτισµική κρίση. Στη, συνέχεια, και ως µορφή αντίστασης σ αυτή εµφανίζεται ο ορθολογισµός κάποιων στοιχείων του Beethoven και φθάνουµε στο Σένµπεργκ και στο Μοντερνισµό. Ο Σένµπεργκ και η οµάδα του ονοµάζεται Β Σχολή της Βιέννης. Ματεριό το σύνολο των τεχνικών και δοµήσεων για το αισθητικό αποτέλεσµα.
Μπετόβεν Μότσαρτ Μάλερ Χάιϋντν Σένµπεργκ Χαίντελ Βέµπερν Αποσύνθεση στη Μουσική. Στη µουσική υπάρχει το πρόβληµα της ερµηνείας της κλασικής µουσικής. Κυριότεροι ερµηνευτές είναι ο Καραγιάν και ο Bernstein. Bernstein: Ποτέ δεν ακολουθούσε κατά γράµµα τον Beethoven. ηµιουργούσε ένα Beethoven πιο ζωντανό. Στη λογοτεχνία δεν υπάρχει αποσύνθεση, υπάρχει διαδοχή. Μπαλζάκ, Φλωµπέρ Αφηγηµατικότητα 19ου αιώνα. Μπαλζάκ: Κοινωνιολογικός. ηµιουργεί ήρωες, αλλά όχι πρότυπα. Μπωντλέρ: Πρώτος εκπρόσωπος της µοντέρνας λογοτεχνίας. Παράλληλα είναι κοινωνιολόγος και ο πρώτος θεωρητικός του µοντερνισµού. Rimbauld: ο πρώτος µοντέρνος ποιητής. 1978: Εξέγερση στην Πολωνία και απεργία στη Fiat. Η απεργία σπάει. Τέλος του εργατικού κινήµατος. Ο ρεαλισµός στο µορφολογικό επίπεδο δεν είναι επαναστατικό κίνηµα. Το πρώτο επαναστατικό κίνηµα είναι ο ιµπρεσιονισµός. Ο κοινωνικός µοντερνισµός συγκρούεται µε τον αισθητικό ρεαλισµό Συµβαδίζουν στο ότι υποχωρούν και οι δύο τη δεκαετία του 80. Proust ο µεγάλος αφηγητής και µη αφηγητής. Ο Proust αρνείται τους πάντες. Είναι µηδενιστής, αλλά όχι µεταφυσικός.
Κάφκα: δεν έχει πλοκή, ο Κάφκα αντιλήφθηκε τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα της αλλοτρίωσης. ες, οκίµια για την αλλοτρίωση, ιογένης. III Εννοιολογική Τέχνη: Αφαιρούµε την ύλη και µένει µία λιτή σκέψη. Υπάρχει από το 1940 µέχρι σήµερα. Ντε Κούνινγκ σύγχρονος Αµερικανός (1960). Αµερικανικός εξπρεσιονισµός. Τα έργα του είναι εντελώς αφαιρετικά µε µία φιγούρα µέσα σε σχήµατα, αλλά κυριαρχεί το σχήµα. Ρόθκο: παρόµοια περίπτωση µε τον Ντε Κούνινγκ. Μπέκµαν Ματίς Ντυµπυφέ Γκόρκι γερµανικός εξπρεσιονισµός. κύριος εκπρόσωπος του φωβισµού. Art brut, χοντροκοµµένη τέχνη. Αµερικάνικος αφηρηµένος εξπρεσιονισµός. Ανήκει στην οµάδα του Πόλοκ. Ρώσικης καταγωγής. Τζιακοµέττι µοντερνισµός µε παραµορφωµένες φιγούρες. Κολάζ Φροτάζ αναλυτικό αναλυτικό και συγκεντρωτικό. Κολάζ κυβιστικό (χωρίς περιγράµµατα για να ξεφύγουν από τον ιµπρεσιονισµό). Ντανταϊστές στη δεκαετία του 20 παίρνουν στοιχεία µηχανικά, κυρίως τυπογραφικά. Σουρεαλισµός τονίζει το ανορθόδοξο στοιχείο της ύπαρξης. Μασόν Πόλοκ ο πρώτος που εισάγει το dripping. δεν ενσωµατώνει αλλά παίρνει στοιχεία και το χρώµα (οικοδοµής συνήθως) το εισάγει αυτούσιο µε πινελιές. Με αυτόν φθάνουµε στον ορισµό του αντισυστήµατος.
Η Ιµπρεσιονιστική ζωγραφική παύει να είναι αναπαραστατική και νατουραλιστική. Παρόλα αυτά παραµένει ρεαλιστική και αναπαραστατική, µόνο ο Σεζάν ξεφεύγει. Αντιρεαλισµός Ιµπρεσιονισµός Αντινατουραλισµός Αντιfiguration (αντιαναπαραστατικότητα). Η παραδοσιακή τέχνη περιθωριοποιείται ενώ η µοντέρνα τέχνη αναδεικνύεται σε κυρίαρχη, ηγεµονική. Η µοντέρνα τέχνη εισάγει: α) την αποσπασµατοποίηση και β) παράταξη (π.χ. στις «εσποινίδες της Αβινιόν» δεν υπάρχει σύνθεση αλλά παράταξη). Αναδεικνύονται: 1) Ιστορικότητα (ιστορικότητα στην ολότητα της ιστορίας του πολιτισµού). 2) Πειραµατισµός - Καινοτοµία, και οδηγούν στη δηµιουργία νέων µορφών. Κυβιστικό, Ντανταϊστικό κολάζ, σουρεαλιστικό κολάζ, φροτάζ (Max Ernst), dripping (τέχνη της χειρονοµίας). Οι τεχνικές διαδέχονται η µία την άλλη (κυβισµός ντανταϊσµός κ.τ.λ.). Κέϋνς: ένας από τους µεγαλύτερους οικονοµολόγους του αιώνα. Είναι ο εµπνευστής του προγράµµατος Marchall της οικονοµικής ανόρθωσης µετά το Β παγκόσµιο πόλεµο µε κύριο στοιχείο την κρατική παρέµβαση (µικτή οικονοµία). ιήρκεσε: 1945-75. Οµογενοποίηση: παράγονται πολλά έργα µε βάση κάποια standards. Χρειάζεται χειρωνακτική εργασία. Η οικονοµική αυτή πολιτική στηρίζεται στον καταναλωτισµό. Με το µεταµοντερνισµό και το νεοφιλελευθερισµό έχουµε νέες µορφές εργασιακών σχέσεων ανάµεσα σε αυτούς που εργάζονται και σε αυτούς που δεν εργάζονται. εν το ενδιαφέρει το κράτος η µόνιµη απασχόληση.
IV Β εξάµηνο 1996-97 Ο Γκόρζ δηµοσίευσε το βιβλίο, Κριτική του οικονοµικού λόγου. Ήταν µαθητής του Σαρτρ. εν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα πνεύµατα ήταν ξένα. Η Γαλλία, σα χώρος ασύλου και υποδοχής ήταν πρόσφορος χώρος. Edgar Morin: Ένας Γάλλος ανοικτός στον έξω κόσµο (εκτός µηχανισµών), αλλά το µοντέλο του είναι πολύ επιστηµονίστικο, µηχανικιστικό και παραδέχεται την αντίληψη ότι το µοντέλο των φυσικών επιστηµών πρέπει να περάσει και στις θεωρητικές επιστήµες και να γίνει ένα. Υποκαθιστά την ανάλυση της κοινωνίας και της κοινωνικής εξέλιξης από το µοντέλο των θετικών επιστηµών. O Prigogin, από την άλλη, δέχεται ότι είναι πια δυνατή η ένωση της επιστηµονικοτεχνικής κουλτούρας µε την ανθρωπιστική. Η θέση του είναι πιο διαλεκτική, πιο δυναµική, πιο φιλοσοφική (έχει επηρεαστεί από τη θεωρητικοποίηση του Bergson. Μέχρι τον Bergson ο χρόνος ήταν δευτερεύον θέµα στη φιλοσοφία). Ο Bergson επηρέασε και τον Adorno ως προς το ότι η χρονικότητα (temporalitι) είναι αξεπέραστη. Ο Γκράµσι εισήγαγε µιά ανάγνωση του παρελθόντος µέσα από το παρόν, µε σκοπό να προσδιοριστεί το µέλλον, και προσανατολίστηκε προς µία ιστορικιστική αντίληψη της ιστορίας ξεπερνώντας τον Bergson. Ο Χάιντεγκερ προσπαθεί να ανασυγκροτήσει την ιστορία, έχοντας στραµένο το βλέµµα του στο παρελθόν. Ύπαρξη κάποιας εποχής αυθεντικής σκέψης και φιλοσοφίας που ξεκινά µε το Θαλή και τον Ηράκλειτο και σταµατά στον Παρµενίδη. Μαρξ: καταλαβαίνουµε το τέλος του συστήµατος. Αντόρνο «η ιδιόλεκτος της φιλοσοφίας». Όρος που χρησιµοποίησε για τους συστηµατικούς.
Πώς µια διαλεκτική και χρονική προσέγγιση της χρονικότητας µπορεί να µας στρέψει προς το µέλλον, στο πώς θα φθάσουµε σε µία συνθετότητα που να µην είναι συµπήληµα θέσεων, επιστηµών κ.τ.λ. Συνθετότητα χωρίς επιστηµονιστικές αλλά ούτε ισοπεδωτικές αντιλήψεις ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Κάτω από το πρίσµα της σωστής χρονικότητας επηρεάζονται οι θεωρητικές και θετικές επιστήµες. Αξελός είµαστε σε θέση πια να πηγαίνουµε από το τυπικό, στο γενικό, παγκόσµιο, πλανητικό µέσα από την κίνηση της σκέψης: ένα ανοιχτό σύστηµα. Ο Αξελός µέσα από αυτό βλέπει και το γεγονός της αµφισηµίας στην τέχνη (αινιγµατικός χαρακτήρας). Αυτό που προέχει στη φιλοσοφία είναι το άνοιγµά της στον κόσµο και όχι το κλείσιµό της σ ένα µοντέλο. Ο Αξελός θέτει δύο προβλήµατα: 1. Επαναφέρει διαρκώς το θέµα της τεχνικής µε την έννοια του «ποιείν», του «πράττειν» (οι καλλιτέχνες στην αρχαιότητα ήταν και τεχνίτες). 2. Αρνητική κριτική της τεχνικής και της κοινωνίας, της µοντέρνας τεχνολογίας (τεχνολογία εξ ορισµού βαθύτατα αλλοτριωτική). Αξελός (λογοπαίγνιο Ιωσήφ Κ. Μαρξ Κ.). Για τον Αξελό φιλοσοφία και τέχνη είναι ένα, οδηγεί όµως σ ένα κλειστό σύστηµα. Οδηγεί στο πρόβληµα της γλώσσας (φιλοσοφία είναι γλώσσα πια ως µέσο πραγµάτωσης της φιλοσοφίας). Ετσι οδηγούµαστε σ έναν ολοκληρωτισµό της ποίησης, της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφία του Αξελού εξαρτάται από την ορθότητα όλων των λέξεων. Ο ολοκληρωτισµός της γλώσσας υπάρχει και στον Αντόρνο. Είναι επηρεασµένος από τον Χέγγελ. Θεωρητικοποιεί τις έννοιες της παράταξης και της αποσπασµατικότητας. Έχουµε έναν κόσµο αποσπασµατικό (τέχνη, τεχνολογία). Η φιλοσοφία του Αντόρνο είναι ανοιχτό σύστηµα. Κάθε πρόταση είναι σε αυστηρή παράταξη µε την επόµενη (το κείµενο διαβάζεται από οποιαδήποτε τυχαία πρόταση είτε προς τα αριστερά είτε προς τα δεξιά. Το σύστηµα του
Αντόρνο έχει την άρνηση στο εσωτερικό του. Όλες οι άλλες φιλοσοφίες είναι θετικές. Αυτό ισχύει για τον Bergson, αλλά και για τον Gramsci. Ο Αντόρνο σε βάζει σε κατάσταση άρνησης ενάντια στην αλλοτρίωση. Το ζητούµενο είναι σε ό,τι κάνουµε στη φιλοσοφία, στο ίδιο το σύστηµα που φτιάχνουµε, να υπάρχει η διάσταση της κριτικής, της αυτοκριτικής, δηλαδή της άρνησης. Όλη η φιλοσοφία πρέπει να λειτουργεί αρνητικά, να παράγει αρνήσεις. Άρνηση του συστήµατος, του κυρίαρχου συστηµισµού και συστηµατισµού, αρνητική µεθοδολογία στο εσωτερικό του ίδιου του κειµένου. Ο Αντόρνο ανοίγει την ίδια τη θετικότητα (τι να την κάνουµε την επανάσταση; Θα ακολουθήσει αντεπανάσταση). Σήµερα ζούµε στη Θεολογία και το δογµατισµό της ενιαίας σκέψης. Ίσως σε αυτό συνέβαλε και ο Μάης του 68 (δηµιούργησε ψευδοαισθήσεις). Υπάρχει η θεωρία του πολιτικά ορθού. Υπάρχει ένας διάχυτος συντηρητισµός και νεοσυντηρητισµός.
ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Ι ΕΑΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ I. Εισαγωγή 1. Πώς φθάνουµε στον ιδεατό τύπο 2. Εξήγηση (πάλι) του τι σηµαίνει ιδεατός τύπος 3. Η δηµιουργία ενός ιδεατού τύπου προϋποθέτει έναν πολύ σηµαντικό αριθµό µονογραφικών ή άλλων εργασιών. Στην προκειµένη περίπτωση ο ιδεατός τύπος του µοντερνισµού στηρίζεται στην ήδη πολύ εκτεταµένη ιστοριογραφία της µοντέρνας τέχνης. 4. Λεπτοµερής µελέτη της ιστορίας της µοντέρνας τέχνης. 5. Κριτική αποτίµηση των τάσεών της. 6. Μελέτη των πολεµικών που υπήρχαν στο εσωτερικό της µοντέρνας τέχνης: Figuratif - non Figuratif, αφαίρεση - ρεαλισµός - informel, κ.ά. ΙΙ. Τα βασικά στοιχεία του ιδεατού τύπου του µοντερνισµού 1. ιαρκής πειραµατισµός ως προς τα υλικά, τις µορφές κ.λ.π. 2. ιαρκής ανανέωση των µορφών, των µέσων, των τεχνικών κ.λ.π. 3. Αποσπασµατοποίηση µορφών. 4. Νέες µοντέρνες συλλήψεις και επεξεργασίες. 5. Αυτονοµία των µορφών και των διαδικασιών, της δηµιουργίας και της αισθητικής. 6. Ηδονισµός. 7. Ριζοσπαστικός ιστορικισµός. 8. Αυτονοµιµοποίηση. 9. ηµιουργική ενσωµάτωση τάσεων και µορφών του παρελθόντος και διαφορετικών πολιτισµών. 10. Μη επαναληπτικότητα. 11. Εργασία artisanalle. 12. Καταγγελία, χτύπηµα της παράδοσης - ρήξη.
13. ηµιουργική και αυτόνοµη επεξεργασία του υλικού (matιriau). 14. Η καταγγελία της προόδου και πίστη στην πρόοδο της κοινωνίας. 15. Ιστορική διαδοχή των στυλ και των τάσεων - µέχρι την minimal art. 16. Σύλληψη και δηµιουργία µιας νέας και κριτικής ορθολογικότητας (ή νέων ορθολογικοτήτων). 17. Σύνδεση της αισθητικής ορθολογικότητας µε την κοινωνική και την ιστορική. 18. Συνειδητή προσπάθεια ξεπεράσµατος της κρίσης του Λόγου. 19. Σύνδεση της µοντερνιστικής θεώρησης του κόσµου µε την κοινωνική επανάσταση και τις ανατρεπτικές ουτοπίες. 20. Ανάδειξη της δηµιουργικότητας σε µια κύρια ή και αυτόνοµη κατάσταση. 21. Αναζήτηση της αυθεντικότητας, της γνησιότητας, της µοναδικότητας. II. Επαγωγικά, και κατ αναλογία µέσα από µια αρνητική προσέγγιση είναι πολύ εύκολο να προσδιοριστούν τα βασικότερα χαρακτηριστικά του µετα- µοντερνισµού 1. IV. Συµπερασµατικά, µέσα από αυτή τη διπλή διαδικασία γίνεται δυνατή η φιλοσοφική (θεωρητική) επεξεργασία της έννοιας της µοντερνιτέ, λαµβάνοντας επιπλέον υπόψη την τεχνολογία σ όλες της τις διαστάσεις. Πιο συγκεκριµένα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη: 1. Η ιστορία της τεχνικής και της τεχνολογίας. 2. Η επίδραση των διαφοροποιήσεων της τεχνολογίας στη σκέψη (συστήµατα σκέψης), στην τέχνη και στην κουλτούρα 3. Τεχνολογική αλλοτρίωση. 4. Η τεχνική και η επιστήµη ως ιδεολογία, θεωρώντας ότι η τεχνική δεν είναι ουδέτερη. Οπότε καταλήγουµε στο ακόλουθο µοντέλο: Τέχνη - Τεχνολογία - Κουλτούρα Ιδεολογία
5. Οι φιλοσοφικές και οι κοινωνιολογικές διαστάσεις του µοντερνισµού και της µοντερνιτέ. (Βλ. Th. Adorno, Theorie esthétiques, Klincksieck). 6. Φιλοσοφία της εργασίας και αισθητική. 7. Τεχνοκρατία και τεχνοκρατισµός. 8. Κριτική της άποψης τέχνη = τεχνική (ή τεχνολογία) 9. Ανάδειξη µερικών αξόνων για παραπέρα έρευνα Αισθητικά µοντέλα - αποσπάσµατα 10. Ανάλυση των προβληµάτων που ανέδειξε από την άποψη της τεχνικής η µοντέρνα τέχνη και κυρίως η γλυπτική. Οι ιδιαιτερότητές της, καθώς και οι ιδιαιτερότητες και οι ιδιοµορφίες της αρχιτεκτονικής. Οι σχέσεις γλυπτικής - αρχιτεκτονικής. Σηµείωση: Η παραπάνω προσπάθεια θα στοχεύει και στη συστηµατική µελέτη του έργου µερικών µεγάλων µοντέλων γλυπτών: Rodin, Brancusi, Tatlin, Pevsner, Gambo, Gonzales, Giacometti, Moor, Calder, κ.ά. V. Περί αισθητικής Αισθητικά µοντέλα (modιles esthιtiques) 1. Φιλοσοφική επεξεργασία της έννοιας µοντερνιτέ, κυρίως στο χώρο της αισθητικής. 2. Κοινωνική µοντερνιτέ 2. 3. Φιλοσοφική µοντερνιτέ (Βλ. Α. Lefebvre: η διαφορά µεταξύ µοντερνιτέ και µοντερνισµού) 3. 4. Αισθητική µοντερνιτέ: υλικό (matériau) κ.λ.π. VI. Αισθητική µοντερνιτέ 1. Εισαγωγή στην αισθητική της µοντέρνας τέχνης. Αυτή συνίσταται στην:
α. Μελέτη των εννοιών που εµφανίζονται στην αισθητική σκέψη του εικοστού αιώνα, οι οποίες συνδέονται µε την εµφάνιση, και στη συνέχεια την ακµή, της µοντέρνας τέχνης. Πιο συγκεκριµένα, είναι ανάγκη να αποδοθεί µια ιδιαίτερη σηµασία στην έννοια του νέου υλικού, που οφείλεται στην αποδοµητική εργασία στην αρχή, και στη συνέχεια (ανα)δοµική, των πρωτοποριών στις πλαστικές (και όχι µόνο) τέχνες. Η νοηµατική και θεωρητική αποσαφήνιση του µοντερνισµού, καθώς και των εισφορών διαφόρων αισθητικών τάσεων και ρευµάτων, όπως ο κυβισµός, ο φουτουρισµός, ο σουπρεµατισµός, ο εξπρεσσιονισµός, ο σουρρεαλισµός, ο αφηρηµένος εξπρεσσιονισµός, η minimal art (µινιµαλισµός) κ.ά., θα είναι βασική συνιστώσα αυτής της εργασίας. β. Μελέτη του θεωρητικού έργου µερικών µεγάλων καλλιτεχνών (Μάλεβιτς, Καντίνσκυ, Κλε κ.ά.), όπως και των κειµένων που έχουν αφήσει µερικοί σηµαντικοί ιστορικοί και κριτικοί τέχνης (H. Read, Χρ. Ζερβός, CI. Greenberg κ. ά.) γ. Γενικότερα µπορεί να θεωρηθεί ότι ισχύει το επόµενο µοντέλο: ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ: ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΠΡΟΣ ΤΗ (ΜΟΝΤΕΡΝΑ) ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΜΑΡΞ ΧΕΓΚΕΛ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ 1. i. H φιλοσοφική προσέγγιση της έννοιας της µοντερνιτέ, ξεκινώντας από τη φιλοσοφία της ιστορίας του Hegel. Στη συνέχεια προχωρούµε στη µελέτη της κοινωνικής µοντερνιτέ στον Marx και της αισθητικής µοντερνιτέ στους Lukαcs, Adorno, Goldmann, Habermas κ.τ.λ.
ii. ιερεύνηση των δυνατοτήτων επέκτασης της έννοιας του «µουσικού υλικού» στο χώρο της ζωγραφικής και της γλυπτικής, από κοινωνιολογικής πάντα άποψης, και ως εκ τούτου η διερεύνηση της δυνατότητας εισαγωγής των εννοιών του ζωγραφικού υλικού και του γλυπτικού υλικού. iii. Πέρασµα από πολλές εµπειρικές καταστάσεις στην έννοια. ιαφορές µεταξύ έννοιας και κατηγορίας. Η σηµασία του εµπειρικού υλικού για τη θεωρία και την εννοιοποίηση γενικά, και στην αισθητική ειδικότερα. 2. Μια από τις βασικότερες έννοιες που έχει επεξεργαστεί η αισθητική είναι το κοινωνικό περιεχόµενο ή το περιεχόµενο αλήθειας του έργου τέχνης. 3. Η σύνθεση αισθητικής, φιλοσοφίας και κοινωνιολογίας είναι µια δύσκολη υπόθεση. Παράλληλα πρέπει να αποπειραθεί η διερεύνηση των σύγχρονων κοινωνικών, ιδεολογικών, τεχνικών κ.τ.λ. συνθηκών, εννοείται πάντα σ ένα κριτικό πλαίσιο. α. Κοινωνική φιλοσοφία και φιλοσοφική κοινωνιολογία. β. Κοινωνιολογική αισθητική και αισθητική µε κοινωνιολογική συνιστώσα. γ. Ταύτιση της αισθητικής µε τη µοντέρνα τέχνη. δ. Η ιδεολογική κριτική και η κριτική της κουλτούρας 4. ε. Η µέθοδος του αποσπάσµατος ή αποσπασµατική µέθοδος 5. στ. Παράταξη, δοκίµιο, αντισύστηµα. ζ. Η µορφική κατάσταση της Αισθητικής θεωρίας του Adorno. i. Υλικό και θεώρηση του κόσµου. ii. Μελέτη των δοµών (Gurvitch). iii. Μελέτη των σηµαντικών δοµών (Goldmann) και αισθητική θεωρία. Κοινωνική φιλοσοφία και φιλοσοφική κοινωνιολογία Αισθητική Σύγχρονη φιλοσοφία της κουλτούρας (και της τέχνης)- φιλοσοφική επεξεργασία της έννοιας της µοντερνιτέ
VII. Περί µοντερνισµού 1910-1950: εµφάνιση της µοντέρνας κοινωνίας: κοινωνική και οικονοµική ορθολογικοποίηση. Ταυτόχρονα γεννιούνται και διαδίδονται οι αυταπάτες της προόδου. Προς µια διαλεκτική σύλληψη της προόδου 7. α. Η επιβίωση της κριτικής ορθολογικότητα µέσα στις σύγχρονες βιοµηχανικές κοινωνίες. β. Η µοντερνιτέ είναι ολοποιητική (totalisatrice). γ. Ο ιστορικός ρόλος των πρωτοποριών. δ. Η κοινωνική διαµεσολάβηση: το ωραίο είναι κοινωνικά διαµεσολαβηµένο ή η ιδέα του ωραίου (και το ίδιο το ωραίο) προσδιορίζονται κοινωνικά. Η αλλοτρίωση - πραγµοποίηση. ε. Ο αισθητικός χαρακτήρας της παρατακτικής και αποσπασµατικής (µοντέρνας) τέχνης. στ. Εξέταση του κόσµου µέσα από την τέχνη και µ αυτόν τον τρόπο µπορεί να τεθεί σ αµφισβήτηση η ίδια η τέχνη. ζ. Το κοινωνικό περιεχόµενο της τέχνης και το περιεχόµενο της αλήθειας. η. Φαινοµενολογία - φαινοµενολογική προσέγγιση της τέχνης και της κοινωνίας. Σχετική αυτονοµία της τέχνης (Adorno, Goldmann, Hauser).
ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ I. 1. Ο µεταµοντερνισµός δεν πιστεύει στις δυνατότητες ύπαρξης της αισθητικής ή τις θεωρεί ως ολοκληρωτική ιδεολογία. 2. Το τοπίο της τέχνης καθορίζεται πλέον από τις νέες κοινωνικές σχέσεις και την αστικοποίηση (urbanisation), τον τεχνικισµό κ.τ.λ. 3. Υπάρχει σε πολύ διαδεδοµένη έκταση µια έντονη µη δηµιουργικότητα, αναδειγµένη σε «τέχνη». Κυριαρχεί δηλαδή η µη δηµιουργικότητα. 4. Η ανάγκη ξαναγραψίµατος της µοντερνιτέ; 5. Κριτική προσέγγιση της µοντερνιτέ. 6. Αρνητική έννοια - αφηρηµένο καθολικό Κριτική της πρακτικής Κριτική της ηθικής Προς νέες έννοιες (concepts) Κριτική της κρίσης 7. Αν και υπάρχει µια διαλεκτική, διασώζεται όµως και µια αµφισηµία. II. Ορθολογισµός - ορθολογικοποίηση 1. Η πρόοδος είναι φαταλιστική; Ουτοπία; (Sorel) 2. Οι έννοιες (notions) του µεταµοντερνισµού. 3. Οι ιδεολογικές συνθήκες που ευνόησαν την εµφάνιση του µεταµοντερνισµού. 4. Ο αναρχίζων νεοφιλελευθερισµός. 5. Η κοινωνιολογία του µεταµοντερνισµού - µεταβιοµηχανική κοινωνία. 6. Το τέλος της ιδεολογίας (ή των ιδεολογιών), του ανθρώπου, της ιστορίας. 7. Ο αντιδραστικός ιστορικισµός. 8. Κατάρρευση των µεγάλων ιδεολογιών. Η επιβίωση του νεοκαπιταλισµού (La survie du néocapitalisme). 9. Η ανάλυση για τον καπιταλισµό του «Socialisme ou Barbarie».
10. Ο νόµος του φετιχισµού του εµπορεύµατος - reification. Η ισχύς του νόµου αυτού είναι ολική. 11. Ο νέος συντηρητισµός συνδέεται στενά µε µια αντίστοιχη διαφοροποίηση «του πνεύµατος του λαού» προς την αποδοχή νεοσυντηρητικών προτύπων. 12. Σύγχρονη κοινωνική δοµή, ο νεοφιλελευθερισµός και η απελευθέρωση (στην ουσία ιδιωτικοποίηση) των ΜΜΕ, απόρροια της παραπάνω διαφοροποίησης και απάντηση, από τη σκοπιά του κυρίαρχου µπλοκ συνολικά, στις νέες ανάγκες ηγεµόνευσής του. 13. ηµιουργία διαφόρων υποσυστηµάτων επικοινωνίας, αντίθετων µεταξύ τους (έστω και σχετικά), αυτόνοµων και ανταγωνιστικών. Η σύγχρονη νεοφιλελεύθερη αντίληψη που διατείνεται πως είναι απελευθερωσιακή (liberale - libertaire). ιάλυση ή αποσύνθεση, ως εκ τούτου, κάθε ενιαίου και ορθολογικού σχεδίου επικοινωνίας για την κοινωνία. Προχώρηµα της διαδικασίας αποικιοποίησης του βιωµένου κόσµου (βιόκοσµου - lebenswelt - monde vecu). Συστήµατα και υποσυστήµατα. Σύµφωνα µε τον Habermas: το σύστηµα αντιτίθεται στο βιωµένο κόσµο. Ο βιωµένος κόσµος είναι ο µηχανισµός της ρύθµισης, ενώ µε το νεοφιλελευθερισµό ή το νεοσυντηρητισµό, κυριαρχεί η απορρύθµιση. 14. Υπάρχει µια πλήρης ασυνέπεια µεταξύ όλων των ορισµών του µεταµοντερνισµού, γεγονός που αποδεικνύει τις σαθρές θεωρητικές βάσεις του. Μοντέρνο Φιλοσοφική άποψη α. φωνήµατα - διαπάλη µεταξύ νοήµατος και β. θέση αφηγητή: παύει να µη νοήµατος είναι το πρώτο πρόσωπο - το µη νόηµα ως καθοριστικό γ. αναδεικνύεται η υπόθεση- - αλλαγή της θεώρησης του δεν υπάρχει µύθος κόσµου
Μεταµοντέρνο: Πλήρης αναθεώρηση όλων των παραπάνω κριτικών καταστάσεων και επιστροφή στην παράδοση, σε σταθερές αξίες ή σε συνονθύλευµα αντιλήψεων κ.τ.λ. Μεταµοντερνισµός και εντεύθεν: Μια νέα ιδεολογία που στοχεύει στην ασφάλεια. Πρόκειται για µια ιδεολογία securitaire και securisante. Ο νεοσυντηρητικός βολονταρισµός - νεοπαραδοσιακός και ο ταυτισµός (tautisme). IV. Τέχνη, τεχνολογία, κουλτούρα 1. Η τεχνικοεπιστηµονική επανάσταση - συνεργασία τεχνικής και επιστήµης. 2. Από τα µέσα του 19ου αι. άρχισε η διαδικασία του αποχωρισµού τους. 3. Η τέχνη σήµερα ενέχει, ως ένα κάποιο βαθµό, τεχνολογία. Η τεχνική προϋποθέτει µάθηση - δυσκολία. Π.χ. ο κινηµατογράφος ενέχει τεχνολογία (κάµερα, στούντιο προβολής, µοντάζ). Η φωτογραφία στηρίζεται στη χρήση µιας µηχανής. 4. Μη ενιαία στάση απέναντι στη νέα τεχνολογία: Κριτική αντιµετώπιση της τεχνολογίας (από διάφορους µοντέρνους καλλιτέχνες) - Ρώσοι φουτουριστές. Μη κριτική αντιµετώπιση της τεχνολογίας (Ιταλοί φουτουριστές). 5. Η χειροκρότηση και η άκριτη αποδοχή της τεχνολογίας συνδέεται µε το µεταµοντερνισµό. V. ΠΕΡΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ Φιλοσοφία Κοινωνιολογία Τέχνη συστηµατοποίηση περί τέχνης περί κουλτούρας.
Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΝΤΟΡΝΟ I. Έρευνες του Adorno: µουσική, αισθητική θεωρία κ.ά., του Lukαcs: µελέτη λογοτεχνίας, του Goldmann: η σηµαντική δοµή κάθε έργου τέχνης είναι η ίδια. Αλλαγή υποστρώµατος: Λογοτεχνία - γλώσσα, γλυπτική - υλικό. 1. Σηµαντική δοµή, υλικό (matιriau). 2. Η µοντέρνα τέχνη είναι αποσπασµατική: 3. Πως φτάσαµε στη νοηµατική τέχνη (conceptual art) και στην minimal atr. α. Η σύγχρονη (και κυρίως η µοντέρνα) τέχνη έχει ξεφύγει από το µύθο και τη λογική, οπότε αναδεικνύει τα αυτοβιογραφικά στοιχεία. β. Ο φαντασιακός χώρος, σε αντίθεση µε τον πραγµατικό, τείνει να κυριαρχήσει µέσω της µοντέρνας αφηγηµατικής δοµής. γ. η αφηγηµατική γλώσσα - αυτοβιογραφία (ο συγγραφέας είναι ο ίδιος παρών στο µύθο). δ. στη λογοτεχνία εµφανίζονται ακόµη και ακραίες µορφές έκφρασης, οι οποίες ξεπερνούν ολοκληρωτικά τις φιλολογίες. Το περιεχόµενο επικυριαρχεί. Γενικότερα όµως η µοντέρνα τέχνη χαρακτηρίζεται από τη διαλεκτική ταύτιση περιεχοµένου - µορφής. ε. Picasso: «εσποινίδες της Αβινιόν» α. Goldmann: καθολική ιστορία για την κατανόηση της τέχνης. β. Adorno: i. µουσικό υλικό (σύνολο δυνατών µεσολαβήσεων) ii. καθολική αποδοχή συµπεράσµατα (µεταξύ καλλιτέχνη και δηµιουργήµατος). iii. αφοριστικότητα 4. Πραγµοποίηση: α. αρνητική στάση εκ µέρους των πρωτοποριών (σχεδόν πάντοτε)
β. η συνειδητοποίηση αυτή οδηγεί στη ερµητικότητα (η µοντέρνα τέχνη στηρίζεται στον εαυτό της) 5. Αλλοτρίωση: α. αρνείται την αλλαγή του ανθρώπου β. παραµορφώνει τη διαδικασία γνώσης και προκαλεί σχετική αυτονόµηση του ανθρώπου από τη φύση. γ. συνιστά κυρίως κοινωνικό και όχι ιδεολογικό (ή αισθητικό) φαινόµενο (αν και δύσκολο να ξεχωριστούν). δ. σηµαδεύει το πέρασµα από τη φυσική φιλοσοφία σε µια κοινωνική φιλοσοφία: γερµανικός ιδεαλισµός - Hegel - Marx ε. προκαλεί ευχαρίστηση και αποδοχή στ. ο κεντρικός πυρήνας της αποδίδεται από τη διαλεκτική κυρίου - δούλου (Hegel), χωρίς όµως αυτή να περιορίζεται σ αυτήν κυριαρχεί η αλλοτρίωση από την εργασία ζ. σήµερα η αλλοτρίωση είναι κυρίως κοινωνική η. Συµπερασµατικά: η αλλοτρίωση ξεπερνιέται µέσα από την άρνηση αυτής της κοινωνίας που την παράγει και την αναπαράγει. 6. Ο κινηµατογράφος είναι ιδιότυπη περίπτωση παρότι ανήκει στη βιοµηχανική κουλτούρα υπάρχουν περιπτώσεις κριτικής στάσης, κυρίως στο λεγόµενο cinema d auteur. 7. Θέµα για διερεύνηση: Σε ποιο βαθµό είναι τέχνη κάτι που παράγεται µε τη χρήση της τεχνολογίας (computer); Υπάρχει πάντοτε δυσκολία συνεργασίας καλλιτέχνη - τεχνικού πληροφορικής; II. Iστορικότητα - Μύθος (Goethe) 9 1. Ο µύθος ως ενεργητική παράµετρος της τέχνης και γενικότερα της δηµιουργίας (και της κουλτούρας) - Μύθος και Λόγος 10.
2. Μπορεί να συγκροτηθεί µια ορθολογικότητα στηριζόµενη στο µύθο, στη µοίρα ή στο πεπρωµένο; 3. Παραπλανηµένη εποχή - Νεοπαγανισµός. 4. Τέχνη = προβλήµατα µορφής. Η αισθητική είναι επιστήµη των µορφών. 5. Κριτική των θεωριών της αποδοχής (rιception) του έργου τέχνης. 6. ιάλυση του πραγµατικού µέσα στο µυθικό και αντίστροφα. 7. Το έργο χρειάζεται να είναι µοντέρνο, οπωσδήποτε µοντέρνο. 8. Η τεχνική και οι επιπτώσεις του εικοστού αιώνα. 9. Η σηµερινή εποχή, εποχή κρίσης, κυριαρχίας της αλλοτρίωση - χωρισµός, αυτοκτονίες κ.τ.λ.
ΑΙΣΘΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ I. a. Οι αλλαγές της κοινωνίας στα νεώτερα χρόνια: i. Τεχνοκρατικοποίηση ii. Αποϊδεολογικοποίηση iii. Κρίση προοπτικών iv. Αποσύνθεση του κοινωνικού v. ιαλεκτική των αντιθέσεων - αρνητικές τραγικές φιγούρες - δύστυχες συνειδήσεις vi. Κρεµάλα ή ναυάγιο (Goethe - Benjamin) ΙΙ. Αρχές του αιώνα: ρευστότητα - κρίση αποστολής - µοίρα (destin) - υπαρξισµός - µοντέρνα τέχνη. ΙΙΙ. Το νόηµα των ιδεατών - «ιδεολογικών µορφών». Απόσπασµα από το έργο του Gramsci Ιστορικός υλισµός και η φιλοσοφία του Β. Croce. Η κριτική του µηχανηστικού υλισµού γενικότερα. IV. Η σηµασία της «ετερότητας» µέσω της αντικειµενοποίησης (objectivation) και της µεσολάβησης της οξείας συνείδησης του καλλιτέχνη. Η ανάγκη της διαρκούς αναζήτησης του άλλου, του διαφορετικού, του κριτικού. V. Θέσεις για τη µοντέρνα τέχνη 1. Kahneveiler: Μοντέρνα τέχνη, γιγαντιαία µάχη του καλλιτέχνη µε το αντικείµενο. 2. Appolinaire: Ο κυβισµός είναι η τέχνη να ζωγραφίζει νέα σύνολα µε στοιχεία δανεισµένα, όχι από την πραγµατικότητα της θεώρησης, αλλά από την πραγµατικότητα της σύλληψης. 3. Συλλογική φαντασία και µοντέρνα τέχνη 4. Αισθητική κανονιστική (normative)
5. Το έργο τέχνης ως απόσπασµα µιας αποσυντιθέµενης (διαλυ-µένης) ολότητας. 6. Η ιδεολογία ως το τσιµέντο που ενοποιεί όλα τα άλλα στοιχεία που υπάρχουν στην µοντέρνα τέχνη (π.χ. το πνευµατικό υλικό κ.τ.λ.) 7. Το ξεπέρασµα της τέχνης είναι δυνατό; Το ιστορικό ξεπέρασµα των µορφών και πως συγκεκριµενοποιείται. 8. Η συνειδητή άρνηση της πραγµοποίησης και των πραγµοποιητικών γενικότερα διαδικασιών από τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες συνιστά το βασικότερο ίσως στοιχείο της συγκρότησής τους σε υποκείµενο. 9. Οι ιστορικές καµπές της τέχνης οφείλονται στη συνειδητή δράση των πρωτοποριών, όσον αφορά την εργασία τους στο επίπεδο του υλικού (materiau). 10. Αισθητική του περιεχοµένου σ αντίθεση µε την αισθητική της µορφής - της έκφρασης, που κι αυτή προέρχεται από τον Hegel. VI. 1. [Κατά τον Lukács είναι λαθεµένη η υπόθεση ότι «κάθε αναγέννηση του χεγκελιανισµού σηµαίνει ότι η αισθητική είναι περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά υποστασιοποιηµένη σε καθαρή µεταφυσική»]. 2. Η a priori θεµελίωση της φιλοσοφίας και της αισθητικής µέσα στο γενικότερο καντιανό ρεύµα, σύµφωνα µε το οποίο η γνώση θεµελιώνεται στις συνθετικές κρίσεις και όχι στην εµπειρία. (Αυτή η θέση δεν έγινε ποτέ αποδεκτή από το θετικισµό και τον εµπειρισµό, ούτε έγινε ποτέ κατανοητή απ αυτούς) 3. Οι κοινωνικές συνθήκες καθορίζουν τις δυνατότητες της γνώσης και της αντικειµενικής φιλοσοφικής αλήθειας. 4. Επεξεργασία µιας θεωρίας περί κουλτούρας που να στηρίζεται στις universitas 5. Το έργο τέχνης ως ανώτερη τάξη 11 και ως µη ενότητα 12 6. {Η διαδικασία (κοινωνικής) ενσωµάτωσης και η αισθητική α. Η θεώρηση του κόσµου και το υλικό (materiau)
β. Τα ειδικά αισθητικά προβλήµατα των πλαστικών τεχνών και ειδικότερα της γλυπτικής 13. (Βλ. εισαγωγή στην Thése 14 ) γ. Η σηµασία της κουλτούρας για κάθε αισθητική προσέγγιση και γενικότερα για την αισθητική. Τέχνη και κουλτούρα 15. δ. {Αισθητική πρόοδος και οπισθοδρόµηση (regrιssion) i. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της τέχνης και ιστορία iii. Η καθαρή και αυτόνοµη, πρωτοπόρα καλλιτεχνική υποκειµενικότητα. Σύλληψη αρκετά υπαρξιστική του Adorno}. VII. 1. a. {Σύµφωνα µε τον Kant, oρθολογισµός σηµαίνει: i. Ελευθερία σε σχέση µε κάθε εξουσία και κοινωνικό καταναγκασµό ii. Ελευθερία σε σχέση µε τα ίδια τα δικά µας πάθη που µας συνδέουν µε τον εξωτερικό κόσµο. iii. Ρήξη των συνδέσµων που υπάρχουν ανάµεσα στο άτοµο από το ένα µέρος, τον κόσµο και την ανθρώπινη κοινότητα από το άλλο. β. Μ αυτά τα δεδοµένα θα πρέπει να διερευνηθεί η θεώρηση του κόσµου ενός καλλιτέχνη. γ. Σύµφωνα πάλι µε τον Kant, οι βασικές κατηγορίες της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η ελευθερία, η αυτονοµία του ατόµου, η ανθρώπινη κοινότητα, ο κόσµος, η ολότητα, η οποία όµως έχει προβληµατικό χαρακτήρα. Ο άνθρωπος ως ένα κοινωνικό - ακοινωνικό Είναι 17. i. Η ολότητα συνίσταται στον κόσµο και την ανθρώπινη κοινότητα. Στην ολότητα όµως δε φαίνεται να υπάρχει κάτι που να είναι δεδοµένο. Αντίθετα αυτό που προέχει είναι ένας στόχος που πρέπει να κατακτηθεί µε τη δράση (action), µόνη ικανή να δηµιουργήσει την κοινότητα, το εµείς και το σύνολο του κόσµου, τον κόσµο 18. ii. Η οµοιότητα, που συνίσταται στην κατά βάση ίδια γενική αφαιρετική δοµή της αφηρηµένης τέχνης, της µοντέρνας µουσικής, της λογοτεχνίας κ.λ.π., είναι
απόρροια και συγκεκριµενοποίηση της ίδιας αισθητοκαλλιτεχνικής και κοινωνικοϊδεολογικής επανάστασης 19 }. iiii. Η ιδεολογία ή η ιδεολογική συνιστώσα συνιστά µια οπτική εξωτερική από την τέχνη. 2. α. Θεώρηση του κόσµου β. Χρονικότητα (ή χρονικές δοµές) γ. Τα αισθητικά κριτήρια αντιτίθενται στα κοινωνικά δ. Η τέχνη ως έκφραση της κοινωνίας και ως µέσο της κοινωνικής µετατροπής. Η ιδέα της οργανικότητας σύµφωνα µε τον Gramsci. Η µοντέρνα τέχνη ξεφεύγει από τη διαδικασία ορθολογικοποίησης 20. VIII. Στοιχεία για µια κοινωνιολογία της µοντέρνας τέχνης: H Read, Francastel Goldmann, Hauser, Adorno, Fisser, Gramsci (κείµενο για τον Πιραντέλλο) κ.λ.π. 1. Βασικές έννοιες: α. stucture significative (σηµαντική δοµή) β. σχετική αυτονοµία. Σχέση της τέχνης µε τις κοινωνικές οµάδες και τάξεις. γ. σχέση µε την κοινωνία: i. κοινωνικό περιεχόµενο µέσα στην µορφή ii. οι κοινωνικές εντάσεις µέσα στην µορφή iii. ιστορικότητα, κοινωνικές εντάσεις και µορφές τέχνης δ. Κοινωνική εργασία και εργασία γενικά 2. Πρέπει να αποφευχθεί ο ιδεολογισµός και ο αισθητισµός µέσα από την ανάδειξη του πλούτου του έργου και της αυτονοµίας του 21 3. Θεώρηση του κόσµου - ιδεολογία και τέχνη. 4. Τέχνη και κουλτούρα (κοινωνιολογία της κουλτούρας και κοινωνιολογία). 5. Πρέπει πάντοτε να διερευνάται ποιο είναι το περιεχόµενο αλήθειας, τίνος είναι, για ποιον είναι, πως δηµιουργήθηκε και πότε (µέσα σε ποιες συνθήκες).
6. Σύµφωνα µε τον Kant κάθε νέο έργο δηµιουργεί µια καινούρια ιδέα 22, ενώ σύµφωνα µε τον Lukαcs δηµιουργεί µια καινούρια µορφή 23. 7. Αισθητική της ασυνέχειας, της διαχρονίας και της συγχρονίας: το κοινωνικό περιβάλλον (le milieu social) βρίσκεται στη βάση της δηµιουργίας κάθε έργου. Το ιστορικό και συγχρόνως ατοµικό υποκείµενο συνδέεται µε το καλλιτεχνικό αντικείµενο (διατοµικό υποκείµενο και αισθητικό ή επικοινωνιακό). ιατοµικό ή διακοινωνικό σχέδιο 24 8. Η διχοτοµία υποκείµενο - αντικείµενο οδηγεί σε: α) µια υποκειµενιστική αισθητική η σύνθεση τους είναι δυνατό να φτάσει σε µια (βαθειά) συµπλη- β) µια αντικειµενική αισθητική ρωµατικότητα και σε µια ενιαιό- τητα (unicitι). 9. Τα όρια της συνείδησης: µια εµµενής έννοια στο αντικείµενο IX. 1. Από τη δογµατική ηλικία (θεωρητικοποίηση του απόλυτου ωραίου) η αισθητική πέρασε στην κριτική της περίοδο 2. Σύµφωνα µε τον Hegel, η αισθητική βρίσκεται σε γίγνεσθαι, όπως ακριβώς η φιλοσοφία ή η ιστορία (ιστορικό, λογικό και αισθητικό γίγνεσθαι). 3. Hegel: η οµορφιά εντοπίζεται µέσα στην αισθητική εµφάνιση της ιδέας. Ως τέτοια περιβάλλει το έργο τέχνης. Φυσικό ωραίο και αισθητικό ωραίο: Hegel και Adorno 25. 4. Μορφή - έκφραση - περιεχόµενο: ξεπέρασµα του διαχωρισµού µεταξύ µορφής και περιεχοµένου µέσα από την έννοια της έκφρασης 26. 5. Ασυνέχεια και αποσπασµατοποίηση: Νέα µεθοδολογία προσέγγισης και σύλληψης της ολότητας 27. 6. ιαχρονία και συγχρονία 7. Ενόραση (διαίσθηση) - σύλληψη (conception) 8. ιερεύνηση των µορφών προβολής του κοινωνικού µέσα στην τέχνη
9. Αισθητική, φιλοσοφία του υποκειµένου - όρια, αδυναµίες και τα θετικά της φιλοσοφίας. 10. Η αισθητική µερικές φορές πριµοδοτεί τη συνεκτικότητα του λόγου σε βάρος της αληθινότητας (véracité) της τέχνης, παρακάµπτοντας το γεγονός ότι η αξία συνδέεται µε την υποκειµενικότητα. X. 1. Η αισθητική του Adorno συνιστά ένα ριζοσπαστικό σύστηµα σύγχρονης φιλοσοφίας. Ο βασικός πυρήνας του είναι η ιδέα της αυτονοµίας. Υπ αυτή την οπτική, η φιλοσοφία ορίζεται µε βάση την τέχνη. 2. Βασικά στοιχεία αυτής της προβληµατικής είναι: α. Το µεταφυσικό περιεχόµενο (Charge) της τέχνης, το οποίο έχει γενικά υποτιµηθεί, αν και έχει µια ιδιαίτερη σηµασία, θέση, υπόσταση για αυτήν. β. Ο επαναπροσδιορισµός (rédefinition) του Λόγου γ. Η εσωτερική και κατ επέκταση η εσωτερικευµένη γνώση δ. Η άρνηση της ιστορίας στην απλή ιστοριογραφική ή στην υποτιθέµενη «καθαρή» εκδοχή της κ.λ.π. ε. Η τέχνη γενικά και η µοντέρνα τέχνη ειδικότερα είναι µια διαρκής, συνεχής και εκπληκτική επανάσταση, ως µια ριζοσπαστική, εξ ορισµού πρακτική. ιαφορετικά δεν νοείται τέχνη και ακόµη περισσότερο µοντέρνα τέχνη 28. στ. {Η µουσική αναλύεται από τον Adorno από µια κοινωνική άποψη (κοινωνική ανάλυση) και το µουσικό έργο πιο συγκεκριµένα διερευνάται από την άποψη της αυτονοµίας 29 (Βλ. Notes sur la litterature), λαµβάνοντας πάντοτε υπόψη την αλληλοσύνδεση των µουσικών έργων και των κοινωνικών γεγονότων ή φαινοµένων. Κατ επέκταση το ίδιο συµβαίνει και µε το λογοτεχνικό έργο 30. ζ. Άρνηση της τέχνης να ενταχθεί στη διαδικασία της πραγµοποίησης, αν και συµµετέχει σ αυτήν 31. η. Η διαλεκτική της απαισιοδοξίας και της αισιοδοξίας είναι ένα βασικό και συστηµατικό στοιχείο της αισθητικής του Adorno σε αντίθεση µε τον µπενζαµινικό ολοκληρωτικό πεσσιµισµό 32.
Θ. Το ιστορικό ξεπέρασµα των µορφών και πως συγκεκριµενοποιείται}. i. {- Ένταξη της αισθητικής σ ένα γενικότερο σχέδιο κριτικής της κουλτούρας}. 3. Συστηµατική προσέγγιση του θέµατος µοντερνιτέ και αφαίρεση (modernité et abstraction) µε βάση την Αισθητική θεωρία 33. α. Το στυλ του λόγου της αισθητικής θεωρίας είναι: i. επιστηµονικό ii. δικακτικό χάος iii. πολεµικό (Αντανάκλαση ή και αναπαραγωγή σε θεωρητικό επίπεδο του χάους της δηµιουργίας, και ειδικότερα της µοντέρνας). Στον Αντόρνο όµως είµαστε µακρυά από τη σύγχρονη θεωρία του χάους. Πρόκειται για ένα εγγενές δοµικό χάος). β. Η ανάγκη της γενικευµένης αρνητικότητας γ. Η έννοια του έργου ως απόσπασµα (-τα) µιας διαλυµένης ολότητας XI. 1.{Η εµφάνιση της µοντέρνας τέχνης, και στη συνέχεια της αφηρηµένης, στις αρχές του εικοστού αιώνα, συνέπεσε µε την εµφάνιση της µοντέρνας αισθητικής η οποία συνίσταται στη θεωρητικοποίηση της µορφής (βλ. το έργο του νεαρού Lukαcs) 34. Ξεκινώντας από αυτή την περίοδο τη µελέτη της µοντέρνας τέχνης, και στη συνέχεια λαµβάνοντας υπόψη την εξέλιξή της είναι δυνατή µια περιοδοποίηση: Πρώτη Περίοδος: 1907-17 εύτερη Περίοδος: 1917-25 Τρίτη Περίοδος: 1925-45 Τέταρτη Περίοδος:1945-75 Πέµπτη Περίοδος: 1975-90 Έκτη Περίοδος: 1990 - }. 2. Κύρια χαρακτηριστικά της τέχνης κατά ιστορικές περιόδους
α. Η περίοδος της συγκρότησης του (αστικού) υποκειµένου 18ος - 19ος αιώνας. β. Υποκειµενισµός - βιογραφία (ροµαντισµός) 19ος αιώνας γ. Εργοκεντρισµός - Μοντέρνα τέχνη, 20ος αιώνας: Η περίοδος στην οποία κυριαρχεί η διαδικασία της αποσύνθεσης κάθε υποκειµένου (αστικού ή άλλου) δ. ιάλυση πλέον του Υποκειµενισµού (µετά το 1950) Κονστρουκτιβισµός Σουπρεµατισµός προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου κοινωνικο - αισθητικού υποκειµένου ΧΙΙ. 1. Μεγάλο έργο - έργο ολότητα - αισθητική 2. Ο υποκειµενισµός του Adorno «...µια τέτοια συλλογική ανάµνηση δεν είναι χωρίς υποκείµενο αλλά γίνεται µέσω αυτού εδώ 35» (το χωρίς είναι στα ελληνικά) 3. {Αποσαφήνιση των σχέσεων µεταξύ αφαίρεσης και υπαρξισµού 36. Ιδεολογία και θεώρηση του κόσµου: µε τον Lukács 37, η αχρονική (atemporelle) σηµασία µετατρέπεται σε χρονικές και δυναµικές δοµές} 4. Η εσωτερική και κατ επέκταση η εσωτερική γνώση. 5. Η άρνηση της ιστορίας στην απλή ιστοριογραφική ή στην υποτιθέµενη «καθαρή» εκδοχή της κ.λ.π. 6. Η αισθητική είναι αντιδιαισθητική (anti - intuitioniste) και, ως εκ τούτου, λογοκεντρική (discoursive) 7. {- H διαστρωµάτωση της υποκειµενικότητας: το Είναι τοποθετείται πριν τη συνείδηση. Μίµηση, ουσιαστικότητα (substantialitι). Η αµεσότητα των ερµηνειών (καλύτερη διερεύνηση). 8. Το µοντέλο - πρότυπο του πρωτοπόρου καλλιτέχνη είναι για τον Adorno η νοηµατιστική (conceptualiste) ατοµικότητα (π.χ. Kadinsky)}. 9. Η βαθύτατη ρήξη του εγώ µε τον ξεπεσµένο περιβάλλοντα κόσµο.
10. Η αισθητική έχει επηρεαστεί καθοριστικά από την κοινωνική ουτοπία και τη φιλοσοφία του υποκειµένου σε τέτοιο βαθµό, ώστε η αισθητική να µην µπορεί να συλληφθεί διαφορετικά. 11. Η θεωρία της διαϋποκειµενικότητας (Habermas) 38 και αισθητική. 12. Adorno: «Η εξέγερση της υποκειµενικότητας ενάντια στο φορµαλισµό 39» (Βλ. γενικότερα για την υποκειµενικότητα, όχι απολυτοποίησή της - Ζωή σε µια εποχή της από - υποκειµενικότητας 40...). 13. Μορφή - οκίµιο - Ολότητα κατάσταση (situation), βλ, Λούκατς, Adorno, Goldmann. Ποια ολότητα; Η ολότητα του έργου οκίµιο Η ολότητα του συνόλου του έργου ενός καλλιτέχνη η ενός ρεύµατος περιοδοποίηση ανάλυση σύνθεση (Kosik 41 ) Θεώρηση του κόσµου Ιδεολογία Περιοδοποίηση Ιστορικότητα 14. {- Οι σχέσεις αφηρηµένο - συγκεκριµένο, υποκείµενο - αντικείµενο, ως βάση της αισθητικής, αλλά και της ίδιας της τέχνης και γενικότερα της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δηµιουργίας. 15. Η θεωρία της σχετικής αυτονοµίας 16. Οι ερµηνείες του µοντέρνου φαινοµένου και της εµφάνισης της µοντέρνας τέχνης ειδικότερα. Read, Habermas, Ricoeur, Goldmann (La philosophie de Lumieres) κ.λ.π. Η έννοια της αλλοτρίωσης και η έννοια της ιδεολογίας. Αφηρηµένη τέχνη - ιδεολογία Αλλοτρίωση
17. Ο αιώνας των Φώτων: καθολικό φαινόµενο σ όλη την Ευρώπη ιαφωτισµός Κοµουνισµός Αισθητικός µοντερνισµός - P. Hulten Ουτοπία Ουτοπισµός Σύµφωνα µε τον Habermas, ο αισθητικός µοντερνισµός συνδέθηκε µε τον κοινωνικό 42. 18. Το παράδειγµα των έργων (και γενικότερα της δηµιουργίας) µερικών µεγάλων µοντέλων καλλιτεχνών: Kadinsky, Giacometti, Λεκάκης, Brancusi κ.λ.π. 19. Η λογική της µοντέρνας καλλιτεχνικής δηµιουργίας και παράταξη 20. Για να τελειώνουµε µε το µεταµοντερνισµό 21. Κρίση της υποκειµενικότητας και κρίση της τέχνης 22. ούλεψε κατά τα χαµπερµασιανά πρότυπα (TAC): α. Εντοπισµός των ορθολογικοτήτων: i. στην ιστορία της τέχνης (ιµπρεσιονισµός, κυβισµός, αφαίρεση, κ.λ.π.) ii. στην κοινωνιολογία iii. στις αισθητικές θεωρίες και στις θεωρίες περί κουλτούρας β. Μεταφορά του χαµπερµασιανού µοντέλου προσέγγισης της γλώσσας στην κουλτούρα: γλώσσα = κουλτούρα γ. Προς την επεξεργασία σφαιρικών µοντέλων για τη σύλληψη της ολότητας. Αποσπασµατική αισθητική αρνητική αισθητική µετα - αισθητική» ολότητα - παράταξη 25. Η ανάγκη γενικευµένης αρνητικότητας. 23. Η κουλτούρα ως collage διαφόρων στοιχείων 44
Ως εκ τούτου, η φιλοσοφία της κουλτούρας θεωρητικοποιεί την έννοια του collage, που προέρχεται από τη µοντέρνα τέχνη και κυρίως από τον κυβισµό και στη συνέχεια από τον ντανταϊσµό. Ακόµη θα πρέπει να διερευνηθεί η φιλοσοφία της κουλτούρας ως σύστηµα - αντισύστηµα, βασισµένο στην έννοια του collage, ή ως συστηµατοποίηση των collages, που υπάρχουν σε αρκετά διαδεδοµένη κλίµακα σ όλο το φάσµα των εκδηλώσεών της. Προς την µετακριτική της κουλτούρας 45. 24. Προς την επεξεργασία σφαιρικών και διεπιστηµονικών µοντέλων για τη σύλληψη της ολότητας.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ I Μέχρι το 1945, ξεκινώντας από τον ιµπρεσιονισµό, δηµιουργούνται ρεύµατα: συµπαγείς οµάδες µε κοινά χαρακτηριστικά. Μετά το 1945 υπάρχουν Σχολές, και κυρίως: α) Σχολή της Νέας Υόρκης, β) Σχολή του Παρισιού. Μέσα στη σχολή υπάρχουν ρεύµατα. Και οι σχολές έχουν χαρακτηριστικά αλλά όχι µε τον τρόπο που υπάρχουν στα ρεύµατα. Η µοντέρνα τέχνη ξεκινά στη Γαλλία. Άλλοι λένε ότι αρχίζει µε τον ιµπρεσιονισµό, και άλλοι µε τον κυβισµό. Μεταϊµπρεσιονισµός Ιµπρεσιονισµός Νεοϊµπρεσιονισµός Από το 1860 που εµφανίστηκε ο ιµπρεσιονισµός στη Γαλλία µέχρι το 1905 µιλάµε για ένα ρεύµα αυστηρά γαλλικό. Υπήρξε και στο Βέλγιο και στην Ελβετία, αλλά όλα ξεκινούν από το Παρίσι. Από το 1905-7 εµφανίζονται τα νέα (µοντέρνα) ρεύµατα, από Ρωσία και Σουηδία µέχρι την Ιταλία (δε συµπεριλαµβάνεται σ αυτά η Ελλάδα). Τα ρεύµατα κυριαρχούν µέχρι το 1945. 1945-75: Χρυσή εποχή της µοντέρνας τέχνης (ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων για την µοντέρνα τέχνη). Από το 1975 υποχώρηση µοντερνισµού, εµφάνιση µεταµοντερνισµού. Μεταµοντερνισµός 1975-90 (οι ηµεροµηνίες είναι σχετικές). Ορισµός του µεταµοντερνισµού: η άρνηση της µοντέρνας τέχνης. Είναι περισσότερο µόδα παρά καλλιτεχνικό ρεύµα. Μετά το 1990 έχουµε µπει σε νέα περίοδο όπου δεν υπάρχει κανένα κίνηµα - ρεύµα.
Το 1940 µετά την κήρυξη του πολέµου πήγαν στην Αµερική πολλοί ευρωπαίοι καλλιτέχνες: Σαγκάλ, Καντίνσκυ, Ματίς. 1) Ο γιος του Ματίς ίδρυσε στη Νέα Υόρκη µία γκαλερί. Η ίδρυση της Σχολής της Νέας Υόρκης οφείλεται σε µεγάλο βαθµό και στο γιο του Ματίς, όπως και στον Ιόλα. 2) Ο Ντε Κούνιν, άλλη προσωπικότητα µεγάλη στην Αµερική. Ολλανδός. Για να επιβιώσει έκανε τον µπογιατζή. Έτσι, έµαθε τεχνικές, όπως την εργασία µε το ακρυλικό, που δεν τις ήξεραν οι ζωγράφοι µέχρι τότε. 3) Ο Νάγκυ και άλλοι ζωγράφοι από το Μπαουχάουζ, όπως ο Ζόζεφ Άλµπερς. Αυτοί πήγαν στη Βοστώνη και άνοιξαν το νέο Μπαουχάουζ. Αυτοί µετέφεραν τις αρχές της Ευρωπαϊκής Τέχνης. 4) Black Mountain School. Νέα γενιά Αµερικανών καλλιτεχνών. 5) Σαπίρο: καθηγητής Ιστορίας Τέχνης. Έχει γράψει τρία βιβλία. Έκανε ένα πολύ σηµαντικό σεµινάριο για την µοντέρνα τέχνη. Ήταν θεωρητικός, όχι ζωγράφος. Πριν το 1945 - συµβατικά µιλώντας - δεν υπάρχει σοβαρή καλλιτεχνική δραστηριότητα (δεν υπάρχει µοντέρνα τέχνη). Ο Αµερικανός καλλιτέχνης Πόλοκ, έχοντας παιδεία γλύπτη, επηρεασµένος από την Ευρώπη, εισήγαγε στη ζωγραφική ένα άγριο, (όχι λείο) επίπεδο. Η αµερικανική µοντέρνα τέχνη βρίσκεται σε στενό διάλογο µε την Ευρώπη. Ο Αµερικανός βλέπει όλη µαζί την κίνηση και την ανασυνθέτει. Βασικοί εκπρόσωποι αυτών είναι ο Ντε Κούνινγκ και ο Jackson Pollock. Η Γκυγκενχάιµ ήταν Εβραία, έξω από συµβατικές νόρµες. Είχε ερωτευτεί τον Μαρξ Έρνστ, ο οποίος είχε εισάγει το φροτάζ (το αντίθετο του κολαζ, που είναι σύνθεση). Μετά είχε σχέση µε τον Ρηντ. Αυτή πρώτη κατάλαβε την αξία του Πόλοκ. Το 1956, σε ηλικία 48 χρονών, ο Πόλοκ σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχηµα.
άφνης, Στάµος, Μπαζιώτης, Λεκάκης: σηµαντικοί έλληνες καλλιτέχνες στην Αµερική αυτή την περίοδο (ο Λεκάκης έκανε δουλειά σε ξύλο). 1) Αφηρηµένος εξπρεσιονισµός: Πόλοκ, Ντε Κούνιν, Γκόρκι, Ρόθκο, Στάµος, κ.τ.λ. 2) Η δεύτερη οµάδα της Σχολής της Νέας Υόρκης είναι οι Μινιµαλιστές. ύο εξέχοντες καλλιτέχνες: Νιούµαν, Ρέυναρ. Ο µινιµαλισµός διαδόθηκε ως γλυπτική. Στη Γερµανία και στην Αµερική, η µοντέρνα τέχνη είναι η τέχνη των Εβραίων που αντιστέκονται στο χρήµα. Οι Σέρρα, Στέλλα, Τζάντ ήταν µαθητές του Σαπίρο. Στέλλα ήταν λίγο προβληµατική περίπτωση. 3) Λαντ Αρτ τέχνη του χώρου (έργα στο χώρο, όχι εργαστηρίου). 4) Νοηµατική τέχνη. Ο Πόλοκ το 1948 εισάγει εξωζωγραφικά στοιχεία όπως η άµµος και η ζωγραφική παύει να είναι λεία. Συνειδητοποιεί τι είναι πόλεµος, βίωση υπαρξιακού δράµατος. Βρίσκει καταφύγιο στο ποτό, αλλά αυτό απελευθερώνει το χέρι. Φτάνει σε άλλες µορφές και νέες διαδικασίες δηµιουργίας. Έχει ανάγκη από µεγάλα επίπεδα - µεγάλους πίνακες. Τους φτιάχνει στο πάτωµα, ή στο έδαφος (στο ράντζο του). Καταργεί το λάδι. Μαθαίνει από τον Ντε Κούνιν το ακρυλικό και το ανακατεύει σε κουβάδες. Σύµφωνα µε τον Πόλοκ, η ζωγραφική είναι υπόδουλη της Αναγέννησης. Τέρµα το σχέδιο. Η µπογιά δεν είναι αραιωµένη µε πολύ νερό ή νέφτι. Μέθοδος του σταξίµατος µε πινέλα (dripping). Γλιτώνει από το σχέδιο και τη γραµµή (ζωγραφική ασυνέχεια). Το ένα στρώµα µπογιάς πάνω στο άλλο. Αργεί να στεγνώσει και πολλές φορές σκάει.