ΤΟ ΟΙΟΝΕΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ. ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ

Χόνδρης Γεώργιος Διδακτορική Διατριβή ΤΟ ΟΙΟΝΕΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ. ΠΡΟΤΑΣΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΗΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Υποβλήθηκε στο Δ.Π.Μ.Σ. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Επιβλέπων καθηγητής: καθ. Βλαχάβας Ι. Μέλη συμβουλευτικής επιτροπής: καθ. Τοκατλίδου Β. καθ. Ντελόπουλος Α. Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2008

Ευχαριστίες : Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Ι. Βλαχάβα, για τις ατελείωτες ώρες που αφιέρωσε βοηθώντας με να ολοκληρώσω την διατριβή αυτή, για την ουσιαστική βοήθεια που μου προσέφερε σε όλα τα επίπεδα και για την συμπαράσταση που μου έδειξε ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές. Τις πιο θερμές μου ευχαριστίες στην κα. Β. Τοκατλίδου, όχι μόνο για την βοήθεια που οι τόσο εύστοχες παρατηρήσεις της προσέφεραν, αλλά κυρίως γιατί με τις γνώσεις και την προσωπικότητά της, αποτέλεσε βασική πηγή έμπνευσης για το διδακτορικό μου. Ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Α. Ντελόπουλο και στον κ. Σ. Δημητριάδη για την ανεκτίμητη συμβολή τους στην εργασία αυτή. Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου, για την στήριξη και την συμπαράσταση που μου προσφέρουν όλα αυτά τα χρόνια. 1

Περίληψη: Τα έντυπα εγχειρίδια αποτελούν μέχρι και σήμερα, το βασικό διδακτικό υλικό της ξενόγλωσσης τάξης, σε όλον σχεδόν τον κόσμο. Παρά τα σημαντικά τους πλεονεκτήματα όμως, χαρακτηρίζονται από εγγενή μειονεκτήματα που δυσχεραίνουν την επικοινωνιακή μάθηση μιας ξένης γλώσσας. Η ανάγκη για ένα νέο διδακτικό υλικό έχει γίνει τα τελευταία χρόνια πιο επιτακτική από ποτέ και η τεχνολογία έχει παρουσιάσει πολλά πακέτα λογισμικού και ψηφιακά εγχειρίδια, με στόχο να βελτιώσει την ξενόγλωσση εκπαίδευση. Οι νέες αυτές προτάσεις, αν και προσφέρουν πληθώρα εκπαιδευτικών πλεονεκτημάτων, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό δέσμιες του έντυπου εγχειριδίου, περιορίζοντας έτσι την αξία τους ως επικοινωνιακά διδακτικά υλικά και αφήνοντας ανεκμετάλλευτες πολλές από τις θεωρητικές δυνατότητες της τεχνολογίας. Η διατριβή αυτή παρουσιάζει το "Οιονεί Εγχειρίδιο", ένα νέο ηλεκτρονικό εγχειρίδιο, που προσδοκά να είναι σύμφωνο και να καλύπτει τις περισσότερες από τις ανάγκες της επικοινωνιακής προσέγγισης διδασκαλίας. 2

Περιεχόμενα Εισαγωγή σελ. 8 Συμβολή της διατριβής σελ. 15 Κεφ.1: Το Έντυπο Εγχειρίδιο ως Διδακτικό Υλικό σελ. 16 1.1) Έντυπο εγχειρίδιο και σύγχρονη εποχή σελ. 17 1.2) Τα μειονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων σελ. 18 1.3) Τα πλεονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων σελ. 25 1.4) Συνέπειες για την ξενόγλωσση εκπαίδευση σελ. 29 Κεφ.2: Οι Υπολογιστές ως Διδακτικά Εργαλεία σελ. 45 2.1. Ιστορική αναδρομή σελ. 46 2.2. Τα ψηφιακά εγχειρίδια σήμερα σελ. 54 2.3. Δυνατότητες του μέσου σελ. 61 2.4. Πλεονεκτήματα για την εκπαίδευση σελ. 67 2.5. Ελλείψεις και προβλήματα σελ. 77 Κεφ.3: Πρόταση Μοντέλου Ψηφιακού Εγχειριδίου σελ. 86 3.1) Εισαγωγή σελ. 87 3.2) Οι 3 μονάδες του οιονεί εγχειριδίου σελ. 88 3.3) Μονάδα 1 - Ανακάλυψη σελ. 94 3.3.1) Υπερσυνδέσεις & Σχολιασμοί σελ. 94 Αξία τους στην εκπαίδευση σελ. 95 3.3.2) Διαφορές με υπάρχοντα ψηφιακά εγχειρίδια σελ. 97 Ι) Διαπραγμάτευση νοήματος μέσω παραφράσεων σελ. 97 Θεωρητικό υπόβαθρο και αξία για την εκπαίδευση σελ. 98 Διαπραγμάτευση Νοήματος Στην Τάξη σελ. 101 ΙΙ) Προτεραιότητα σε προτάσεις και φράσεις σελ. 103 3

θεωρητικό υπόβαθρο και άξια για εκπαίδευση σελ. 103 ΙΙΙ) Παρατήρηση σελ. 105 θεωρητικό υπόβαθρο και άξια για εκπαίδευση σελ. 105 3.3.3) Στόχοι του module 1 σελ. 107 3.3.4) Χρήση & διεπαφη του module 1 σελ. 110 Για τον καθηγητή σελ. 119 3.3.5) Σχεδίαση - Διαγράμματα σελ. 120 3.4) Μονάδα 2 - Ενσωμάτωση σελ. 123 3.4.1) Αξία της ενσωμάτωσης / αφομοίωσης της νέας γνώσης σελ. 123 3.4.2) Εργαλεία σελ. 126 Ι) Συσχετιστές σελ. 126 Αξία τους στην εκπαίδευση σελ. 128 ΙΙ) Εννοιολογικοί χάρτες σελ. 129 Θεωρίες στις όποιες βασίζονται σελ. 130 Αξία τους στην εκπαίδευση σελ. 132 3.4.3) Μορφή και χρήση των 2 εργαλείων στο οιονεί εγχειρίδιο σελ. 133 Ι) Η μορφή των concordancers σελ. 133 ΙΙ) Η μορφή των εννοιολογικών χαρτών σελ. 134 ΙΙΙ) Η κοινή τους διεπαφή σελ. 135 IV) Κοινή Σχεδίαση σελ. 136 V) Χρήση των εννοιολογικών χαρτών σελ. 137 VI) Χρήση των συσχετιστών σελ. 141 3.5) Μονάδα 3: Παραγωγή σελ. 146 3.5.1) Αξία Της Επικοινωνίας σελ. 146 3.5.2) Προϋποθέσεις επιτυχούς επικοινωνίας σελ. 148 4

3.5.3) Η Πραγματολογική Βάση Δεδομένων σελ. 150 Ι) Τι είναι και τι μορφή θα έχει η ΠΒΔ στο οιονεί εγχειρίδιο σελ. 150 II) Σχεδίαση σελ. 153 III) Τρόπος χρήσης & στόχοι της ΠΒΔ σελ. 164 IV) Συμπεράσματα σελ. 168 3.5.4) Χρήση τεχνολογίας VOIP σελ. 168 3.6) Συμπεράσματα σελ. 172 Κεφ.4: Στόχοι - Χρήση & Προσδοκώμενα Πλεονεκτήματα του Οιονεί Εγχειριδίου σελ. 174 4.1) Στόχοι του οιονεί εγχειριδίου σελ. 176 4.1.1) Γενικοί στόχοι 4.1.2) Ενδεικτικοί Επιδιωκόμενοι Ειδικοί Στόχοι: σελ. 176 σελ. 177 4.2) Χρήση του οιονεί εγχειριδίου σελ. 178 4.2.1) Σενάριο Ενδεικτικής Χρήσης 4.2.2) Σενάριο Βασισμένο σε Στόχους σελ. 179 σελ. 180 4.3) Προσδοκώμενα πλεονεκτήματα του οιονεί εγχειριδίου. σελ. 181 4.3.1) Αυτονομία και μαθητοκεντρικότητα 4.3.2) Πραγματική επικοινωνία 4.3.3) Συνεχής αναπροσαρμογή 4.3.4) Κίνητρα για επικοινωνία 4.3.5) Βοήθεια σε πραγματικό χρόνο 4.3.6) Μη σειριακή ύλη 4.3.7) Αναβάθμιση ρόλου καθηγητή 4.3.8) Προτεραιότητα στο νόημα σελ. 181 σελ. 184 σελ. 186 σελ. 187 σελ. 187 σελ. 188 σελ. 189 σελ. 189 5

4.3.9) Μεταφορά όλου του επικοινωνιακού πλαισίου 4.3.10) Ανακάλυψη της γλώσσας 4.3.11) Χρήση αυθεντικών υλικών 4.3.12) Προσοχή στους λεκτικούς συσχετισμούς 4.3.13) Αφομοίωση και σύνδεση της νέας γνώσης 4.3.14) Ανάπτυξη όλων των μακροδεξιοτήτων σελ. 189 σελ. 190 σελ. 191 σελ. 192 σελ. 193 σελ. 194 4.4) Συμπεράσματα σελ. 195 Κεφ. 5 ο : Επίλογος Μελλοντική Έρευνα σελ. 199 Στοιχεία μελλοντικής έρευνας σελ. 208 Βιβλιογραφία σελ. 210 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας άλλαξε ριζικά την ζωή των ανθρώπων σε όλα σχεδόν τα πεδία των δραστηριοτήτων τους. Η εργασία, η διασκέδαση, η μεταφορά αγαθών και ατόμων και η διαπροσωπική επικοινωνία είναι μερικοί μόνο από τους τομείς που δέχτηκαν τις καταλυτικές επιδράσεις της εξέλιξης όλων των επιστημών και κυρίως της πληροφορικής. Οι αλλαγές αυτές επηρέασαν το άτομο και την κοινωνία σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε σήμερα να θεωρείται ότι ζούμε την εποχή της πληροφορίας και των επικοινωνιών. Αν μάλιστα δεχτούμε την άποψη του Postman, τότε μια νέα τεχνολογία δεν προσθέτει απλά κάτι στην κοινωνία αλλά αλλάζει τελείως τα πάντα σ' αυτήν (1992). Τα νέα αυτά δεδομένα καθιστούν πλέον επιτακτική την γνώση ξένων γλωσσών. Οι ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις για ταχύτερη και πληρέστερη επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων που μπορεί να βρίσκονται σε απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη, η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου, η κοινωνία της ελεύθερης αγοράς και η απεριόριστη μετακίνηση κεφαλαίων και πόρων ανεξαρτήτως γεωγραφικών περιορισμών, η παγκόσμια απήχηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, είναι μερικοί μόνο από τους λόγους που κάνουν την γνώση ξένων γλωσσών πιο σημαντική από ποτέ. Ακόμα κι αν παραλείπονταν όμως η όποια αναφορά σε κοινωνικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς λόγους, η εμφάνιση ενός και μόνο νέου υπερμέσου που είναι εκ κατασκευής παγκόσμιο και που έχει ήδη επιτελέσει μια επανάσταση στους περισσότερους τομείς της κοινωνίας θα ήταν αρκετή για να γίνει αμέσως φανερή η αξία της γνώσης και κατά συνέπεια της διδασκαλίας μιας ξένης γλώσσας. Το Internet είναι το πρώτο πραγματικά παγκόσμιο μέσο της ανθρωπότητας. Ένα πανίσχυρο εργαλείο που δεν γνωρίζει κανένα χωροταξικό περιορισμό και που μπορεί να αλλάξει απόλυτα τον τρόπο ενημέρωσης, ψυχαγωγίας και εκπαίδευσης ολόκληρου του πλανήτη. Το Διαδίκτυο συνένωσε για πρώτη φορά δύο μέχρι πρότινος διαφορετικούς κόσμους: την επικοινωνία και την πληροφορία. Το περιεχόμενο της επικοινωνίας μετατρέπεται σε ψηφιοποιημένη πληροφορία, μεταφέρεται από τις λεωφόρους πληροφοριών του Διαδικτύου και γίνεται επικοινωνιακή σύζευξη ανάμεσα σε κάθε γωνιά του "παγκόσμιου χωριού" όπως έχει αρχίσει να ονομάζεται πλέον ο φαινομενικά όλο και μικρότερος μας πλανήτης. Δεν είναι όμως μονόδρομη η σχέση αυτή. Και η πληροφορία ενεργοποιεί την ισχύ της μέσα από την επικοινωνία. Πληροφορία που δεν επικοινωνείται είναι μια άχρηστη 8

πληροφορία και επικοινωνία χωρίς πληροφοριακό περιεχόμενο είναι μια φλύαρη σπατάλη χρόνου και ενέργειας. Η άρρηκτη σχέση του λόγου και της γλώσσας, ως τα κατεξοχήν επικοινωνιακά μέσα, με την εκφορά και την τελική επεξεργασία της πληροφορίας, καθιστούν τις (ξένες) γλώσσες ως το βασικό μέσο προαγωγής και ανάλυσης της πληροφορίας μέσα από κανάλια διαμεταγωγής που προσφέρει η τεχνολογία. Με άλλα λόγια ακόμα και το πιο σύγχρονο δίκτυο οπτικών ινών με δυνατότητα διαμεταγωγής πολλών Gigabits ανά δευτερόλεπτο, αποκτά λόγω ύπαρξης μόνο όταν συνδέει ανθρώπους που με τη δύναμη του λόγου, της νόησης και της γλώσσας αξιοποιούν τις τεράστιες δυνατότητες της τεχνολογίας για να αναλύσουν, να συνθέσουν, να επεξεργαστούν και να επικοινωνήσουν την πληροφορία. Η σχέση λόγου και τεχνολογίας είναι αμφίδρομη και ανατροφοδοτούμενη. Η τεχνολογική εξέλιξη βασίζεται στην γλώσσα για συγκεκριμενοποιήσει και να υλοποιήσει τις ιδέες και τα οράματα της ενώ η γλώσσα εκμεταλλεύεται την τεχνολογία για να κοινοποιήσει το πληροφοριακό της περιεχόμενο ευκολότερα, γρηγορότερα και αποδοτικότερα. Η συγχώνευση δύο προηγουμένως διαφορετικών τεχνολογιών, υπολογιστών και επικοινωνιών και η όλο και περισσότερο διαδεδομένη παρουσία τους σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, σημαίνει ότι ο υπολογιστής, με τη μία μορφή ή την άλλη, είναι κεντρικό σημείο αναφοράς στα πλαίσια στα οποία οι περισσότεροι πολίτες των αναπτυγμένων χωρών υπάρχουν και λειτουργούν. Η χρήση του υπολογιστή δεν είναι πλέον μια εξειδικευμένη δραστηριότητα που γίνεται στην απομόνωση, μακριά από τις αλληλεπιδράσεις του υπόλοιπου κόσμου. Μέσα στις νέες αυτές εξελίξεις της κοινωνίας μας και η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από τους ταχύτατους ρυθμούς τεχνολογικής ανάπτυξης. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι, η πληροφορική, οι τηλεπικοινωνίες και η εκπαίδευση, εξελίσσονται παράλληλα και συνδυαστικά. Η παραδοσιακή διδασκαλία τείνει να εστιάσει την μεθοδολογία της στη μετάδοση των δεξιοτήτων και της γνώσης που έχουν βρεθεί ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία μιας μορφωμένης κοινωνίας. Σήμερα, ωστόσο, πολλοί εκπαιδευτικοί δηλώνουν την ανάγκη να υπερβεί η εκπαίδευση τα βασικά στοιχεία του να προετοιμάσει τους σπουδαστές μας για 9

μια ζωή στο μέλλον που θα είναι δραστικά διαφορετική από αυτόν που ο εκπαιδευτικός γνώρισε στη ζωή του ως τώρα. Πολλοί παιδαγωγοί και εκπαιδευτικοί τονίζουν την ανάγκη οι σπουδαστές να γίνουν άτομα που μπορούν να λύνουν δημιουργικά ένα πρόβλημα, ικανά να αναλύσουν έναν πλούτο πληροφοριών για να συναγάγουν τα έγκυρα συμπεράσματα. Αυτές οι διανοητικές δεξιότητες υψηλού επιπέδου είναι κυρίως συνδεμένες με μορφές διδασκαλίας που αναπτύχθηκαν στις προηγούμενες δύο δεκαετίες, από τότε δηλαδή που η τεχνολογία άρχισε να συνδέεται με την εκπαίδευση όλο και πιο έντονα (Baylor & Ritchie 2002). Ο Salomon (1986) αναφέρει ότι οι υπολογιστές μπορούν να είναι ο ιδανικός μηχανισμός για την δημιουργία τρόπου σκέψης και δεξιότητες υψηλότερου επιπέδου ενώ και άλλοι ερευνητές αρχίζουν να επικυρώνουν αυτή την άποψη. Η απόρριψη της τεχνολογίας είναι δύσκολα πλέον μια επιλογή για οποιουσδήποτε από μας, ακόμα λιγότερο για τους εκπαιδευτικούς και τους σπουδαστές τους. Αντίθετα υπολογιστές, παγκόσμιες (τηλε) επικοινωνίες και εκπαίδευση μπορούν να λειτουργήσουν από κοινού, με σκοπό την ακόμα καλύτερη μάθηση. Σήμερα η επιστήμη της εκπαιδευτικής τεχνολογίας (educational technology), που ασχολείται με την χρήση της πληροφορικής και της τεχνολογίας γενικότερα στην εκπαίδευση, είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και διαδεδομένη, ενώ παρουσιάζεται και με διάφορα άλλα ονόματα. Στις Η.Π.Α. για παράδειγμα, χρησιμοποιείται ο όρος "εκπαίδευση με τη βοήθεια υπολογιστή" (computer assisted instruction ή CAI), ενώ στην Ευρώπη ο όρος "διδασκαλία με τη βοήθεια υπολογιστή" (computer assisted learning ή CAL). Οι δύο αυτοί όροι θεωρούνται στην παγκόσμια βιβλιογραφία πλέον ταυτόσημοι και ο ορισμός τους σύμφωνα με τους Chambers και Sprecher είναι "η χρήση του υπολογιστή για την παροχή διδασκαλίας στα περιεχόμενα διαφόρων μαθημάτων, υπό την μορφή προσομοιώσεων, παιχνιδιών, σεμιναρίων, ασκήσεων και πρακτικής εξάσκησης" (1980, σελ.332). Η διδασκαλία των ξένων γλωσσών, δεν είναι ασφαλώς αποκομμένη από το ευρύτερο διδακτικό - εκπαιδευτικό πλαίσιο και συνεπώς εντάσσεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο εκπαιδευτικής εξέλιξης και αναβάθμισης που αρχίζει όλο και περισσότερο να βασίζεται 10

στις νέες τεχνολογίες, ώστε να πετύχει βελτίωση της παρεχόμενης διδασκαλίας και μάθησης. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη ότι και η διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας με την βοήθεια ηλεκτρονικών υπολογιστών (Computer Assisted Language Learning ή CALL για συντομία) είναι ένας τομέας που γνωρίζει πολύ μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Στα δεκάδες σχετικά επιστημονικά περιοδικά, εμφανίζονται συνεχώς νέα άρθρα που διερευνούν με κάθε δυνατή λεπτομέρεια την χρήση νέων τεχνολογιών στην ξενόγλωσση εκπαίδευση. Η σχέση της τεχνολογίας με την εκπαίδευση, τόσο των ξένων γλωσσών όσο και γενικότερα, γίνεται εύκολα φανερή αν αναλογιστούμε ότι όλα όσα ξέρουμε αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τα γνωρίζουμε είναι σε απόλυτη εξάρτηση με τον τρόπο και τα μέσα που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας και να επικοινωνήσουμε με αυτόν (Dator 1968). Η τεχνολογία μετασχηματίζει την κατανόηση και τις πρακτικές μας σε σχέση με τις πληροφορίες και στην επικοινωνία, τα δύο στοιχεία που αποτελούν τον πυρήνα της εκμάθησης (Dowling 2003) Το αν η (ξενόγλωσση) εκπαίδευση αλλάζει προς το καλύτερο και βελτιώνεται με τις νέες τεχνολογίες είναι κάτι που για να απαντηθεί, σύμφωνα με τον Dowling (2003), χρειάζεται να διερευνηθούν τρεις ερωτήσεις: 1. Οι νέες τεχνολογίες μας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσουμε αυτό που καταλαβαίνουμε ότι είναι ορθή πρακτική στη διδασκαλία και την εκμάθηση; 2. Μπορούν οι νέες τεχνολογίες να ενισχύουν και να βελτιώσουν αυτό που καταλαβαίνουμε ότι είναι ορθή πρακτική στη διδασκαλία και την εκμάθηση; 3. Τέλος, μπορούν οι νέες τεχνολογίες να αλλάξουν τις υποθέσεις μας σχετικά με αυτό που καταλαβαίνουμε ότι είναι ορθή πρακτική στη διδασκαλία και την εκμάθηση; Με το Διαδίκτυο και τους υπολογιστές, ο έλεγχος που είχε ασκηθεί στο παρελθόν από την εκπαίδευση πάνω στο παιδαγωγικό περιεχόμενο, έχει μικρύνει σημαντικά. Με αυτά τα νέα μέσα, υλικό και γνώση ποικίλης θεματολογίας, ποιότητας και προέλευσης, πάνω σε ουσιαστικά οποιοδήποτε θέμα, είναι αμέσως διαθέσιμη στους σπουδαστές. Έτσι αλλάζει το περιεχόμενο της μάθησης (Dowling 2003). Η τεχνολογία αλλάζει επίσης το που και πότε 11

μαθαίνουμε. Μάθηση "σε οποιοιδήποτε μέρος, οποτεδήποτε '' έχει γίνει ένα γνωστό σύνθημα για τα ηλεκτρονικά μαθησιακά περιβάλλοντα (Dowling 2003). Η τεχνολογία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε. Οι υπολογιστές βοηθούν την τρέχουσα μετατόπιση της παιδαγωγικής θεωρίας, ιδιαίτερα στους δυτικούς πολιτισμούς, από την μέχρι πρότινος εστίαση στη μεμονωμένη γνώση σε μια αυξανόμενη έμφαση στην κοινωνική κατασκευή της γνώσης. Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα λοιπόν, φαίνεται να είναι θετική, αν αναλογιστούμε ότι η τεχνολογία βελτιώνει και αλλάζει το τι, που, πότε, πώς, με ποιους και ακόμη και το γιατί μαθαίνουμε μια γλώσσα (Dowling 2003). Η υψηλή τεχνολογία λοιπόν έχει κερδίσει μια σίγουρη θέση ανάμεσα στα μέσα που διαθέτει ο σύγχρονος καθηγητής των ξένων γλωσσών (Jones 2001), για τον οποίο, η υψηλή τεχνολογία και κυρίως οι υπολογιστές αποτελούν ένα σημαντικότατο βοήθημα με απεριόριστες δυνατότητες, που μόλις τώρα αρχίζουν να γίνονται κατανοητές. Όμως η τεχνολογία από μόνη της δεν αποτελεί πανάκεια. Οι τελικές εκτιμήσεις των Warschauer και Meskill (2000, σελ. 316) για την επιτυχή χρήση της τεχνολογίας αναφέρουν ότι "το κλειδί για την επιτυχή χρήση της τεχνολογίας στη διδασκαλία γλωσσών βρίσκεται όχι στο υλικό ή το λογισμικό, αλλά στο "humanware" δηλαδή την ανθρώπινη ικανότητά μας ως δάσκαλοι να σχεδιάζουμε και να εφαρμόζουμε αποτελεσματικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες". Όπως άλλωστε επισημαίνεται και από τον Garrett, "η χρήση του υπολογιστή δεν αποτελεί μια μέθοδο. Μάλλον είναι ένα μέσο στο οποίο ποικίλες μέθοδοι, προσεγγίσεις, και παιδαγωγικές φιλοσοφίες μπορούν να εφαρμοστούν " (1991, σελ. 75). Η πρόκληση λοιπόν για το καθηγητή, είναι να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία με τρόπο που να κάνει τις ζωές μας να λειτουργούν απλούστερα και αποτελεσματικότερα, αντί απλά να συντελούν στην προσθήκη περισσότερων στόχων για μας να αναλάβουμε, και να παράσχει όχι μόνο περισσότερη εκπαίδευση αλλά τρόπους αξιολόγησης, λύνοντας τα προβλήματα αποτελεσματικότερα και δημιουργικά (Knapper 2002). Μέσα σε αυτά τα σενάρια, όπως έχει συχνά παρατηρηθεί, ο ρόλος των δασκάλων και κυρίως του καθηγητή 12

των ξένων γλωσσών αλλάζει ριζικά μέσα στα σημερινά σύγχρονα δεδομένα και δεν είναι ο ίδιος με αυτόν του παρελθόντος. Μετουσιώνεται από σοφό της τάξης, σε έναν όχι απλό αρωγό της προσπάθειας των μαθητών για συνολική μόρφωση αλλά σε έναν σύγχρονο εκφραστή της παγκόσμιας ανάγκης για επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφοριών. Η προσφορά του πλέον απέναντι στους μαθητές του δεν είναι πλέον μόνο η απλή μετάδοση γνώσεων αλλά το δώρο της αδέσμευτης επικοινωνίας, της απεριόριστης γνώσης, της κατανόησης και αποδοχής του διαφορετικού, της διαφυγής από κάθε μορφής προπαγάνδας και πνευματικής λήθης, της αξίας του να είσαι πραγματικά πνευματικά ζωντανός. Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης μέσα από την τεχνολογία όμως, προϋποθέτει και μια αντίστοιχη αναβάθμιση τόσο των διδακτικών υλικών που χρησιμοποιούνται, όσο και των μεθοδολογικών προσεγγίσεων που εφαρμόζονται. Όλο και περισσότερο, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές, αναμένουν από τους εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιήσουν πιο σύγχρονα εργαλεία διδασκαλίας. Εμφανίζεται έτσι απίθανο ότι το μολύβι, το τετράδιο, το βιβλίο και οι παραδόσεις των εγχειριδίων της χθεσινής τάξης θα συνεχίσουν να έχουν κυρίαρχη θέση στην σύγχρονη ξενόγλωσση εκπαίδευση (Drucker 1995, σελ.75). Πολλοί εκπαιδευτικοί έχουν κατηγορήσει τα εγχειρίδια ότι έχουν εμποδίσει την εκπαιδευτική πρόοδο (Dove 1998, σελ.25). Μερικοί μάλιστα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι "μπορούμε να βελτιώσουμε σε μια μέρα την ποιότητα της διδασκαλίας και της εκμάθησης με το να ξεφορτωθούμε άμεσα όλα τα εγχειρίδια" (Postman, 1996, σελ.115). Ο Ornstein (1995, σελ.266) κάνει την υπόθεση ότι "το εγχειρίδιο όπως το ξέρουμε είναι καταδικασμένο στο χρονοντούλαπο της ιστορίας". Κάθε λεπτό που αφιερώνουν οι μαθητές στην ανάγνωση του εγχειριδίου τους, είναι ένα ακόμα χαμένο λεπτό από την πραγματική ανάγνωση και επικοινωνία, που γίνεται εκτός σχολικής τάξης, από τους ενήλικες. Εκεί δεν χρησιμοποιούνται σχολικά εγχειρίδια αλλά αυθεντικά υλικά και αντί για ασκήσεις αντικατάστασης υπάρχει πραγματική επικοινωνία. Ίσως η σχολική τάξη να πρέπει να μιμηθεί την κοινωνία σε αυτό το τόσο σημαντικό θέμα (Daniels & Zemelman, 2003, σελ.36). 13

Γίνεται έτσι εύκολα κατανοητό, ότι πρέπει να διερευνηθεί το εάν η εφαρμογή μέσα στην τάξη σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης απαιτεί εντελώς νέα διδακτικά υλικά, απαλλαγμένα από τα όποια πιθανά μειονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων, που θα είναι εμπλουτισμένα με νέες, επαναστατικές δυνατότητες, που θα προσφέρουν τη δυνατότητα σε καθηγητές και μαθητές να διδάξουν και να μάθουν με πρωτόγνωρους, ρηξικέλευθους τρόπους και να αποδεσμευτούν από τους περιορισμούς που τους επέβαλαν αναχρονιστικές μέθοδοι και διδακτικά μέσα μέχρι τώρα. Πάνω σε αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό βασίζεται και η παρούσα εργασία. Παρουσιάζονται, στο πρώτο κεφάλαιο, τα όποια μειονεκτήματα έχουν τα έντυπα εγχειρίδια ως διδακτικά υλικά και διαπιστώνεται ότι χαρακτηριστικά όπως η πεπερασμένη φύση τους, η στατικότητα και η έλλειψη συγχρονισμού με την επικαιρότητα μεταξύ άλλων, δυσχεραίνουν την εκμάθηση των ξένων γλωσσών και εμποδίζουν την εφαρμογή της επικοινωνιακής προσέγγισης. Στη συνέχεια, στο δεύτερο κεφάλαιο, εξετάζονται οι όποιες προσπάθειες έχουν γίνει από την εκπαιδευτική τεχνολογία μέχρι τώρα, για να καλύψει αυτά τα προβλήματα, μέσα από διάφορα προγράμματα λογισμικού και ψηφιακά εγχειρίδια. Διαπιστώνονται τα μεγάλα πλεονεκτήματα και οφέλη που έχει φέρει η τεχνολογία στην ξενόγλωσση εκπαίδευση και παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών διδακτικών υλικών και των υπολογιστών γενικότερα, που βοηθούν και ενισχύουν την ξενόγλωσση εκπαίδευση. Παρατηρούνται όμως παράλληλα και κάποια κενά, ελλείψεις και προβλήματα στα υπάρχοντα ψηφιακά εγχειρίδια, στοιχεία που προσπαθεί να καλύψει μια πρόταση για ένα νέο διδακτικό υλικό, το "οιονεί εγχειρίδιο" και η οποία παρουσιάζεται αναλυτικά στο τρίτο κεφάλαιο, μαζί με τις νέες μεθοδολογικές δυνατότητες που επιτρέπει. Εξετάζονται όλα τα εργαλεία που περιλαμβάνει το οιονεί εγχειρίδιο, όπως οι υπερσυνδέσεις, οι εννοιολογικοί χάρτες, οι συσχετιστές και η πραγματολογική βάση δεδομένων και αναλύεται για το καθένα από αυτά, τόσο το θεωρητικό υπόβαθρό που τεκμηριώνει την εκπαιδευτική του αξία, όσο και η μεθοδολογία χρήσης του σε πρακτικό επίπεδο. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται συνοπτικά οι στόχοι που το οιονεί 14

εγχειρίδιο επιδιώκει να καλύψει, η προτεινόμενη συνολική λειτουργία του οιονεί εγχειριδίου μέσα από την συνδυαστική χρήση όλων των εργαλείων που περιλαμβάνει και τα προσδοκώμενα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από αυτήν. Συμβολή της διατριβής Η εργασία αυτή φιλοδοξεί να συμβάλει στην εξέλιξη των ηλεκτρονικών διδακτικών εγχειριδίων, συνεισφέροντας κυρίως στους ακόλουθους τομείς: 1. Προτείνει εργαλεία και δραστηριότητες, που βοηθούν τον μαθητή να ανακαλύψει μόνος του την γλώσσα μέσα από υποθέσεις, αναζήτηση και επιβεβαίωση. Εμπλέκει έτσι τον μαθητή ενεργητικά στη διαδικασία μάθησης και μετεξελίσσει το διδακτικό μοντέλο PPP (presentation practice production) στο οποίο βασίζονται τα περισσότερα υπάρχοντα ψηφιακά εγχειρίδια. 2. Χρησιμοποιεί, για πρώτη φορά σε ένα διδακτικό υλικό, συνεργατικά και συνδυαστικά τους συσχετιστές και τους εννοιολογικούς χάρτες, με σκοπό την ενσωμάτωση της νέας γνώσης στην παλιά (integration) και την καλύτερη αφομοίωση της (acquisition). 3. Δίνει στον μαθητή τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί το νόημα των σημείων ενός κειμένου που τον δυσκολεύουν, χωρίς την παρέμβαση του καθηγητή, με την βοήθεια του οιονεί εγχειριδίου και μόνο. Συνεισφέρει αποτελεσματικά έτσι στην αυτονόμηση του μαθητή, ενώ παράλληλα ανοίγει νέες δυνατότητες όπως η χρήση διαφορετικών κειμένων για τον κάθε μαθητή. Παράλληλα παροτρύνει τους μαθητές να παρακάμψουν την έμφυτη τάση τους για μετάφραση στην μητρική τους γλώσσα και τους ωθεί στο να διαπραγματεύονται το νόημα των σημείων που θέλουν. 4. Αντιμετωπίζει, για πρώτη φορά σε ένα ψηφιακό εγχειρίδιο, τους συνδυασμούς των λέξεων (collocations) και όχι τις λέξεις, ως βασικές μονάδες νοήματος (units of meaning), επιτρέποντας έτσι την πλήρη εφαρμογή της λεξικολογικής προσέγγισης (lexical approach) στην μάθηση. 5. Καθιστά σαφείς και παρουσιάζει όλες τις παραμέτρους ενός επικοινωνιακού επεισοδίου, στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη επικοινωνιακής δεξιότητας. 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Το Έντυπο Εγχειρίδιο ως Διδακτικό Υλικό

1.1. Έντυπο εγχειρίδιο και σύγχρονη εποχή Τα εγχειρίδια χρησιμοποιούνται σε όλες σχεδόν τις χώρες ως το πρωταρχικό μέσο μετάδοσης γνώσεων στους μαθητές και εκφράζουν μια καθολική πτυχή της σχολικής εκπαίδευσης. Αποτελούν τον βασικό άξονα του σημερινού εκπαιδευτικού συστήματος καθώς καθορίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το τι διδάσκεται και το τι μαθαίνεται. Με τον όρο διδακτικό βιβλίο ή εγχειρίδιο εννοείται κάθε βιβλίο που εκδίδεται με σκοπό να χρησιμοποιηθεί στα σχολεία της οργανωμένης εκπαίδευσης για την διδασκαλία καθενός από τα μαθήματα που προβλέπει το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα (Dove, 1998, σελ. 24). Μέσα στην τάξη το διδακτικό βιβλίο είναι αυτό που αποφασίζει αν θα κινηθεί το ενδιαφέρον της τάξης, αν τα νέα στοιχεία κατανοηθούν, ταξινομηθούν, αφομοιωθούν και ενεργοποιηθούν κατά τον επιθυμητό τρόπο και κυρίως αν η κάθε νέα γνώση θα είναι μετατρέψιμη σε νέα δεδομένα (Τοκατλίδου 1986, σελ. 37). Σύμφωνα με τον Silverman (1991, σελ. 165), "η δύναμη των εγχειριδίων στο να διαμορφώνουν τη γνώση, τις ιδέες, τις αξίες και το αναλυτικό πλαίσιο των σπουδαστών που τα χρησιμοποιούν, είναι απλά τεράστια". Ο Westbury (1990, σελ. 2) μάλιστα ισχυρίζεται ότι "στην πραγματικότητα, το εγχειρίδιο καθορίζει το curriculum" δηλαδή το πρόγραμμα σπουδών. Τα εγχειρίδια προσέφεραν μέχρι σήμερα, σε πολλές γενιές μαθητών σε όλον τον κόσμο, πολλές και ανεκτίμητες υπηρεσίες στην μάθηση ξένων γλωσσών. Όμως, η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας έχει δημιουργήσει ένα νέο κοινωνιογνωστικό περιβάλλον με νέες δυναμικές και διαφορετικές προοπτικές. Μέσα στη νέα αυτή πραγματικότητα, οι κοινωνικές αλλά και οι γνωστικές παράμετροι εξελίσσονται, αλλάζουν και αναδιαμορφώνονται συνεχώς. Η σύγχρονη τεχνολογική πραγματικότητα δημιουργεί νέες αντιλήψεις, δεδομένα και ανάγκες για τους μαθητές, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε μαθησιακό επίπεδο. Στο κεφάλαιο αυτό θα παρουσιαστούν αναλυτικά πολλά από τα χαρακτηριστικά των έντυπων εγχειριδίων που δεν συμβαδίζουν με τις νέες συνθήκες και θα εξηγηθεί παράλληλα γιατί τα στοιχεία αυτά επιδρούν αρνητικά στην μάθηση ξένων γλωσσών και 17

δυσκολεύουν την εφαρμογή μέσα στην τάξη της επικοινωνιακής προσέγγισης διδασκαλίας. 1.2. Τα μειονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων Πολλοί επιστήμονες, έχουν αρχίσει εδώ και χρόνια να υποστηρίζουν ότι το εγχειρίδιο για την διδασκαλία ξένων γλωσσών θα πρέπει να έχει ένα μεγαλύτερο βάρος στην μαθησιακή διαδικασία, να λαμβάνει υπ' όψη του την διαφορετικότητα του κάθε μαθητή και να τον βοηθάει να αναπτύσσει τις ατομικές, γνωστικές του δεξιότητες και λειτουργίες όπως την κριτική, συνθετική, ή αναλυτική σκέψη, την μνήμη, την προσοχή, την φαντασία, την παρατηρητικότητα, την αυτό-αξιολόγηση, την συνδυαστική ικανότητα, κλπ. (Kondratenko, 1999, σελ. 50-67). Για να υποστηρίξει μια τόσο πολύπλευρη ανάπτυξη των μαθητών όμως, το διδακτικό υλικό που θα χρησιμοποιηθεί, πρέπει να μην είναι στατικό ως μέσο και προκατασκευασμένο, αλλά αντίθετα να λαμβάνει υπ' όψη τη διαφορετικότητα των μαθητών, να προωθεί την επικοινωνία και να είναι επίκαιρο, προσαρμόσιμο, διαδραστικό και ευέλικτο, χαρακτηριστικά που τα έντυπα εγχειρίδια δεν μπορούν να προσφέρουν με την υπάρχουσά τους μορφή (Hsi & Soloway, 1998, σελ. 211). Το εγχειρίδιο είναι πεπερασμένο και στατικό Βασικό χαρακτηριστικό του έντυπου εγχειριδίου είναι ότι είναι "κλειστό" και πεπερασμένο. Καμιά προσθήκη, διόρθωση, αφαίρεση ή τροποποίηση του περιεχομένου του δεν μπορεί να γίνει, ούτε από τον μαθητή, ούτε από τον καθηγητή. Η αδυναμία του να περιλάβει, λόγω της πεπερασμένης φύσης του, εκ των υστέρων, οποιαδήποτε προσθήκη ή τροποποίηση, μειώνει δραστικά την όποια προσπάθεια για συγχρονισμό με την επικαιρότητα, ενώ η αίσθηση που αποκομίζουν συνήθως από ένα εγχειρίδιο οι μαθητές είναι ότι απουσιάζουν όλες οι τελευταίες εξελίξεις των θεμάτων που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Ταυτόχρονα, το ότι κάποιος άλλος έχει προαποφασίσει για την ενσωματωμένη θεματολογία, σημαίνει ότι τα προσωπικά ενδιαφέροντα των μαθητών δεν μπορούν να ληφθούν υπ' όψη και πρέπει όλοι να περιοριστούν σε κάποια θέματα που κάποιος άλλος έχει επιλέξει, υποθετικά, σαν ενδιαφέροντα για τον "μέσο όρο" των μαθητών. 18

Πέρα από την κοινωνική παράμετρο όμως υπάρχει και μια ακόμα έλλειψη συγχρονισμού του πατροπαράδοτου εγχειριδίου με την επικαιρότητα και συγκεκριμένα με την επικαιρότητα της τάξης. Ο καθηγητής αλλά κυρίως ο μαθητής υπόκεινται και υφίστανται την δράση του οποιουδήποτε γεγονότος που συμβαίνει κατά την διδασκαλία μέσα στην τάξη. Κατά συνέπεια κάθε τι που συμβαίνει κατά το μάθημα είναι μη προβλέψιμο από τον συγγραφέα του εγχειριδίου μιας και δεν έχει τη δυνατότητα για οποιαδήποτε δυναμική μεταβολή της στατικότητας της σελίδων τους. Έτσι το εγχειρίδιο παραμένει στατικό και απρόβλεπτο μιας και "όντας προκατασκευασμένο είναι εξ' ορισμού αδύνατο να ακολουθήσει τη δυναμική διαδικασία της διδασκαλίας ή της μάθησης και ασύνδετο με τις παραμέτρους καθηγητής, μαθητής, κοινωνικό πλαίσιο" (Τοκατλίδου, 1984, σελ. 62, 63). Όλα τα στοιχεία του κοινωνικού, πολιτισμικού και γλωσσικού πλαισίου μιας γλώσσας, απουσιάζουν από την γλώσσα του εγχειριδίου που παραμένει ασύνδετη με το πλαίσιό της (decontextualised language), κάτι που έρχεται σε αντίθεση και με την επικοινωνιακή προσέγγιση διδασκαλίας (Kramsch, 1993, σελ. 178-184). Ο γλωσσικός και ο οπτικός κώδικας μοιράζονται τον ίδιο στατικό και περιορισμένο χώρο της σελίδας στον οποίο κυριαρχεί ο οπτικός κώδικας. Η γλωσσική πραγματικότητα με άλλα λόγια εγκλωβίζεται στην οπτική αποτύπωση της. Το διδακτικό υλικό που έχει ως στόχο να κάνει τους μαθητές να μιλήσουν, είναι το ίδιο άφωνο και σιωπηλό. Η αδυναμία του αυτή το ωθεί σε λανθασμένες προσεγγίσεις όπως για παράδειγμα οι στερεότυπες εκφράσεις της παραδοσιακής στρουκτουραλιστικής τάξης. Η εκμάθηση τέτοιων εκφράσεων εξυπηρετεί το εγχειρίδιο μιας και δεν επηρεάζεται από τον εγκλωβισμό τους στον οπτικό κώδικα του βιβλίου. Όμως οι εκφράσεις αυτές χάνουν κάθε τους αξία μόλις βγουν από το περιβάλλον της τάξης, σε πραγματικές επικοινωνιακές συνθήκες. Εκεί οι παράμετροι της επικοινωνίας είναι διαφορετικές από την τάξη και γι' αυτό οι φράσεις αυτές χάνουν ή αλλάζουν το νόημα τους (Τοκατλίδου, 1984, σελ. 66). Το εγχειρίδιο δεν είναι επίκαιρο και πολυσυλλεκτικό Γνώση μιας γλώσσας σημαίνει κυρίως επικοινωνιακή δεξιότητα τόσο σε γλωσσολογικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Όμως οι νόρμες συμπεριφοράς και οι συνήθειες, παράμετροι πολλοί σημαντικοί, είναι άμεσα συναρτούμενες του χρόνου, μιας και πρέπει να είναι πάντα επίκαιροι. Ένα εγχειρίδιο δεν μπορεί ποτέ να είναι σύγχρονο και 19

επίκαιρο. Με δεδομένο τον χρόνο που απαιτείται από την αρχή της συγγραφής του μέχρι να κυκλοφορήσει στην αγορά, μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε ότι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί είναι αρκετά μεγάλο για να μετατρέψει σε παλιό ή "εκτός επικαιρότητας" ένα οποιοδήποτε εγχειρίδιο. Έτσι ένα εγχειρίδιο ανήκει ήδη στο παρελθόν από την πρώτη στιγμή που εμφανίζεται. Όμως η γλώσσα είναι πρωτίστως επικοινωνία και για την επικοινωνία το να είσαι επίκαιρος είναι πολύ σημαντικό μιας και "αυτό που είναι σωστό σήμερα μπορεί να είναι λάθος αύριο" (Τοκατλίδου, 1984, σελ. 62). Ένα εγγενές μειονέκτημα των έντυπων εγχειριδίων είναι ότι γράφονται από κάποιον άλλον. Κάποιον που δεν γνωρίζει τους μαθητές ή τον καθηγητή, αγνοεί τα προσωπικά στυλ μάθησης του καθενός και τις γνώσεις που φέρνει μέσα στην τάξη και υποθέτει μόνος του το ποια διδακτική μεθοδολογία θα είναι ιδανική για τους μαθητές αυτούς. Οι απόντες συγγραφείς ολοκληρώνουν με αυτούς τους περιορισμούς το εγχειρίδιο τους, το οποίο στη συνέχεια επιβάλλεται στους μαθητές. Έτσι ο κάθε μαθητής μέσα στην τάξη, έχοντας μπροστά του το ίδιο εγχειρίδιο με τους υπόλοιπους, είναι υποχρεωμένος να δεχτεί τις απόψεις του συγγραφέα ως προς το τι θα πρέπει να τον ενδιαφέρει και με ποιο τρόπο θα μπορέσει να μάθει. Το ότι το εγχειρίδιο δεν είναι ένα πολυσυλλεκτικό μέσο αλλά περιορίζεται μόνο στις επιλογές κάποιου συγγραφέα έχει ως αποτέλεσμα και την ενσωμάτωση μόνο ενός κώδικα, αυτού που ο ίδιος ο δημιουργός του επιλέγει και επιβάλει. Ο συγγραφέας, αφού συλλέξει από διάφορες πηγές τις πληροφορίες που θέλει να περάσει στους μαθητές /αναγνώστες, κωδικοποιεί τα μηνύματα στο δικό του γλωσσικό κώδικα, που παραπέμπει στην δική του θεώρηση της πραγματικότητας. Όταν έρχεται η διαδικασία της αποκωδικοποίησης όμως από τους μαθητές, μόνο αυτοί που έχουν τον ίδιο κώδικα με τον συγγραφέα θα μπορέσουν να εντάξουν το μήνυμα στο γνωστικό τους απόθεμα και να το αφομοιώσουν (Τοκατλίδου 1986, σελ. 41, 42). Σχηματικά μπορούμε να αναπαραστήσουμε όλα τα παραπάνω στο σχήμα 1 (Τοκατλίδου 1986, σελ. 42). 20

Πηγές / πληροφορίες κωδικοποίηση Βιβλίο με τον κώδικα του συγγραφέα Σχήμα 1: Κώδικες συγγραφέα & μαθητών Κώδικες μαθητών Φυσικά οι κώδικες των μαθητών δεν είναι ούτε προβλέψιμοι ούτε καταγεγραμμένοι, όπως δεν είναι και οι συνθήκες λήψης των σημάτων και αποκωδικοποίησης. Η διαφορετικότητα των κωδίκων συγγραφέα - μαθητών είναι μια βασική αιτία παρερμηνειών και έλλειψης κατανόησης του εγχειριδίου από τους μαθητές. Γίνεται λοιπόν γρήγορα κατανοητό ότι, με την παρούσα του μορφή, το σχολικό βιβλίο είναι αδύνατο να ακολουθήσει τη δυναμική και τον πλουραλισμό των τακτικών και των στρατηγικών που εφαρμόζουν οι μαθητές για την αφομοίωση της γνώσης (Τοκατλίδου, 1984, σελ. 64). Το εγχειρίδιο δεν είναι διαδραστικό Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που συνθέτουν την επικοινωνία και που λείπουν από το εγχειρίδιο, είναι η διάδραση μεταξύ των ομιλητών. Η διάδραση (interaction) ή διαδραστικότητα (interactivity) είναι παράλληλα και ένας από τους βασικούς μηχανισμούς μάθησης του ανθρώπου. Όταν το άτομο κάνει μια ενέργεια όπως για παράδειγμα ή εκφορά μιας πρότασης κατά τη διάρκεια μιας συνομιλίας, η πράξη αυτή επιφέρει κάποια αντίδραση ή κάποιο αποτέλεσμα από τον συνομιλητή του ή το περιβάλλον. Αυτό το νέο στοιχείο, αποτελεί την ανατροφοδότηση (feedback) και εισάγεται ξανά στο πρώτο άτομο ως ένα νέο δεδομένο (input) προκαλώντας μια νέα αντίδραση εκ μέρους του κ.ο.κ. (Hunt & Hermann, 2004, σελ. 1). Η παροχή στους μαθητές ανατροφοδότησης (feedback) είναι ουσιώδης μιας και "θεωρείται ως μια από τις βασικές αρχές της διδακτικής και της παιδαγωγικής επιστήμης" (Norwich & Lewis, 2001, σελ. 316). Η ανατροφοδότηση (feedback) παρέχει ευκαιρίες στους μαθητές να ξεκαθαρίσουν τις ιδέες τους και να διορθώσουν πολλές 21

λανθασμένες αντιλήψεις τους για την χρήση της γλώσσας. Χωρίς ανατροφοδότηση (feedback), είναι επίσης πρακτικά αδύνατο να διορθωθούν οι όποιες λανθασμένες ιδέες τους (Bransford, Brown & Cocking, 1999). Ένα μη διαδραστικό μέσο βέβαια, όπως το έντυπο εγχειρίδιο, δεν μπορεί να προσφέρει και καμιάς μορφής ανατροφοδότησης, ούτε να εμπλέξει τους μαθητές σε οποιαδήποτε μορφή διάδρασης. Όντας ένα κανάλι μονής κατεύθυνσης της πληροφορίας, το εγχειρίδιο δεν επιτρέπει, χωρίς την διαμεσολάβηση του καθηγητή, την ανατροφοδότηση (feedback) του πομπού με πληροφορίες από τον δέκτη ώστε να προσαρμοστεί ανάλογα το προς αποστολή σήμα. Με άλλα λόγια δεν επιτρέπει την αλληλεπίδραση (interaction) ανάμεσα σε πομπό και δέκτη και ως συνέπεια δεν προωθεί την επικοινωνία γενικότερα. Ο συγγραφέας λέει και οι αναγνώστες ακούν. Η οποιαδήποτε αντίδραση του αναγνώστη / μαθητή δεν μπορεί να λειτουργήσει σαν ανάδραση, ώστε να αναπροσαρμοστεί ο τρόπος εκπομπής του μηνύματος. Μπορούμε να αναπαραστήσουμε ένα κύκλωμα μονής κατεύθυνσης με το σχήμα 2. Αστοχία κάποιων Τελική πληροφορία που αφομοιώθηκε Α C D B W G H J K L V I Επιλογή A B C D Είσοδος Μαθητής Αποτέλεσμα A C πραγματικότητα ΑΡΧΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΘΟΡΥΒΟΣ - ΕΜΠΟΔΙΑ - ΔΙΑΦ. ΚΩΔΙΚΕΣ ΤΕΛΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Σχήμα 2: Κύκλωμα μονής κατεύθυνσης Παρατηρούμε ότι σε ένα μονοκατευθυντικό κύκλωμα όπως είναι τα βιβλία, ο συγγραφέας αποφασίζει μόνος του για το ποιο θέλει να είναι το μήνυμά του. Μπορεί συνειδητά ή ασυνείδητα να επιλέξει ένα μόνο μέρος του συνόλου που θέλει να παρουσιάσει στο κοινό του. Τις επιλεγμένες αυτές πληροφορίες το βιβλίο προσπαθεί να διοχετεύσει προς τον αναγνώστη του. Όμως οι διαφορετικοί κώδικες του αναγνώστη / μαθητή, σε συνδυασμό με ψυχολογικούς /συναισθηματικούς παράγοντες που δρουν ανασταλτικά (Krashen's affective filter, 1982), εμποδίζουν όλη την πληροφορία να φτάσει στον προορισμό της ενώ κι' αυτή που φτάνει έχει υποστεί αλλοιώσεις. Το 22

αποτέλεσμα μπορεί να είναι από παρανοήσεις και ασάφειες μέχρι παντελής έλλειψη ενδιαφέροντος. Αντίθετα σε ένα αμφίδρομο, διαδραστικό (interactive), επικοινωνιακό σύστημα, ο πομπός αναπροσαρμόζεται διαρκώς ανάλογα τις πληροφορίες που στέλνει ο δέκτης, εναλλάσσοντας συνεχώς ρόλο αποστολής / λήψης μαζί του. Εδώ ο χρήστης μπορεί επίσης να αντλήσει καινούργιες πληροφορίες που μπορεί να είναι είτε συμπληρωματικές των προηγουμένων, είτε επεξηγηματικές, είτε απλά σχετικές. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι διευκολύνεται η άντληση περισσοτέρων πληροφοριών απ' ότι υπολογίζεται στην αρχή και μάλιστα σε διαφορετικούς τομείς. Αυτό γίνεται εύκολα κατανοητό αν αναλογιστεί κανείς την ευκολία με την οποία ένας χρήστης του Διαδικτύου ξεκινώντας από την αναζήτηση μιας συγκεκριμένης πληροφορίας καταλήγει να ανακαλύψει και τελικά να αφομοιώσει επιπλέον ένα σωρό άλλα πράγματα. Έτσι προωθείται η γνώση γενικότερα. Η επικοινωνιακή σχέση λοιπόν ανάμεσα στο διδακτικό υλικό και τον μαθητή θα πρέπει να περιλαμβάνει και την άμεση επικοινωνία μεταξύ τους, σε ένα αντίστοιχο διαδραστικό περιβάλλον επικοινωνίας, που θα επιτρέπει στον μαθητή να επικοινωνεί με το εγχειρίδιο με έναν αδέσμευτο επικοινωνιακά τρόπο, όπως προτείνουν διάφοροι ερευνητές (Mori, Jatowt, Ishizuka, 2003, σελ. 12-15). Η συνεχής ροή αναζήτησης και παροχής πληροφοριών σ' ένα interactive σύστημα που αποτελείται από ένα διαδραστικό διδακτικό υλικό (Δ.Δ.Υ.) και έναν μαθητή, φαίνεται και στο σχήμα 3. Input / output feedback Σχήμα 3: Interactive κύκλωμα διπλής κατεύθυνσης Την αξία της διαδραστικότητας (interactivity) και της παροχής ανατροφοδότησης (feedback) για την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας τονίζουν πολλοί ερευνητές (Pica, 1994, Van Lier, 1996) και την αποδεικνύουν και πολλές θεωρίες, όπως αυτή του 23

Krashen (1987, 1988), σύμφωνα με τον οποίο το σημαντικότερο στοιχείο που συντελεί στην ουσιαστική μάθηση μιας ξένης γλώσσας είναι η παροχή στους μαθητές κατανοητής εισαγωγής πληροφοριών (comprehensible input), δηλαδή η έκθεση σε κατανοητό λόγο (γραπτό και προφορικό) στην ξένη γλώσσα. Την άποψη ότι το input, όταν είναι κατανοητό, ενισχύει σημαντικά την μάθηση, ενισχύουν και τα ευρήματα και άλλων ερευνητών (Krashen & Terrell, 1983; Altman, 1989; Berwald, 1989). Η θεωρία του Krashen συμπληρώνεται από την "υπόθεση της διάδρασης" (interaction hypothesis) του Long (1983), που δίνει ιδιαίτερη σημασία στην επικοινωνία και τη διάδραση ανάμεσα σε δύο ομιλητές, θεωρώντας ότι μόνο με την διάδραση αυτή επιτυγχάνεται διαπραγμάτευση του νοήματος (negotiation of meaning) η οποία μετατρέπει σε κατανοητό το κάθε input που λαμβάνει ο μαθητής. Η διαπραγμάτευση του νοήματος περιλαμβάνει όλες τις προσπάθειες που κάνει και όλες τις στρατηγικές που εφαρμόζει ένας μαθητής κατά την διάρκεια της συνομιλίας του με έναν αυτόχθονα ομιλητή μιας γλώσσας, ώστε να μετατρέψει σε κατανοητό, κάθε στοιχείο της συνομιλίας που δεν καταλαβαίνει. H διαδραστική αυτή διαδικασία μετατροπής του αρχικού input σε κατανοητό παρουσιάζεται στο σχήμα 4. Σχήμα 4: Μετατροπή πληροφορίας σε κατανοητή μέσω διάδρασης Οι θεωρίες αυτές δείχνουν την μεγάλη αξία που έχει για τον μαθητή η ύπαρξη κατανοητού input και η διαπραγμάτευση του νοήματος, που αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό της επικοινωνιακής προσέγγισης διδασκαλίας. Θα πρέπει συνεπώς αυτά τα στοιχεία να αποτελούν βασικούς στόχους ενός διδακτικού εγχειριδίου. Για να υπάρχει διαπραγμάτευση του νοήματος όμως θα πρέπει να ανταλλάσσονται 24

πληροφορίες αμφίδρομα, και από τις δυο πλευρές δηλαδή (Robertson, 2004). Συνεπώς αν δεν παρέχεται ανατροφοδότηση (feedback) από το ίδιο το διδακτικό υλικό, δεν μπορούν να υπάρξουν ευκαιρίες για διαπραγμάτευση του νοήματος με αυτό, αλλά μόνο με τον καθηγητή. Από τα συμβατικά εγχειρίδια λείπει το βασικό στοιχείο μιας αμφίδρομης και διαδραστικής σχέσης επικοινωνίας με το μαθητή που είναι η παροχή από το ίδιο το διδακτικό υλικό μιας κάποιας μορφής ανατροφοδότησης (feedback) που θα είναι προσαρμοσμένη δυναμικά και ενεργά στις επιλογές του. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά των έντυπων εγχειριδίων και τα όποια εγγενή τους μειονεκτήματα, είναι φανερό ότι έχουν πολλές αρνητικές συνέπειες για την ξενόγλωσση εκπαίδευση και οι όποιες θα παρουσιαστούν στην συνέχεια, αφού όμως πρώτα εξεταστούν και τα όποια πλεονεκτήματα τους ως διδακτικά υλικά. 1.3. Τα πλεονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων Φυσικά τα έντυπα εγχειρίδια έχουν και κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα να επιδείξουν, γεγονός που συντελεί στο να διατηρούνται ακόμα και σήμερα - την εποχή της πληροφορικής - σαν το βασικό διδακτικό υλικό στις περισσότερες, αν όχι σε όλες, σχολικές τάξεις του κόσμου. Η κλασική άποψη για το βιβλίο είναι ότι πρόκειται για ένα μέσο το οποίο είναι γραμμικό, σταθερό, κλειστό, απόλυτο, ολοκληρωμένο και ανεξάρτητο, μια ολοκληρωμένη οντότητα δηλαδή (De Beer, 2002, σελ. 11). Παρέχουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών (syllabus), παρέχουν διαβάθμιση δραστηριοτήτων και δυσκολίας, εστιάζουν και κατευθύνουν την προσοχή των μαθητών σε συγκεκριμένα σημεία κάθε φορά, λειτουργούν ως εργαλεία αναφοράς, επιτρέπουν την εύκολη αξιολόγηση της προόδου του μαθητή, περιλαμβάνουν κείμενα ασκήσεις, επαναληπτικά υλικά και ενίοτε καινούργιες ιδέες. Ο Johnson (1990, σελ. 8-9) παρουσιάζει τα σημαντικότερα κατά τη γνώμη του πλεονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων, σε σχέση με την χρήση άλλων ειδών διδακτικών υλικών: 25

1. παρέχουν στους μαθητές κοινές και ενιαίες πηγές βασικών πληροφοριών 2. περιέχουν μία οργανωμένη και γραμμική προσέγγιση στην εκμάθηση ενός αντικειμένου 3. εμπεριέχουν γραφικά εικόνες, χάρτες και διαγράμματα που σχετίζονται με το αντικείμενο τους 4. παρουσιάζουν αποδοτικά μεγάλο όγκο πληροφοριών 5. είναι οργανωμένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορείς να αναπτύξεις το πρόγραμμα των μαθημάτων σου (syllabus) σε συσχετισμό με τα κεφάλαια του βιβλίου 6. μπορούν να συντελέσουν στην παροχή κινήτρων αν η ύλη τους παρουσιάζεται με ενδιαφέρον τρόπο 7. παρέχουν ευκαιρίες στους μαθητές να επεκτείνουν την κατανόησή τους για το αντικείμενο αν ο συγγραφέας έχει ενσωματώσει τις κατάλληλες ερωτήσεις 8. μειώνουν τον χρόνο που χρειάζεται μέσα στην τάξη για την ενσωμάτωση πόλο όλου του περιεχομένου επιτρέποντας την εφαρμογή, ανάλυση και επίλυση προβλημάτων Γραμμικότητα Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του έντυπου εγχειριδίου είναι και η γραμμικότητα του. Παρότι η έλλειψη γραμμικότητας παρέχει ένα ευρύτερο εκπαιδευτικό πλαίσιο και προσφέρει περισσότερες πληροφορίες που αυξάνουν συνολικά τη μάθηση (Gordon & Lewis, 1992, σελ. 305-308), υπάρχουν πλεονεκτήματα και οφέλη και από την γραμμική παρουσίαση της ύλης, καθώς σύμφωνα με τον Ayersman (1996, σελ. 500-515), επιτρέπει την μεταφορά περισσότερων λεπτομερειών και κάνει πιο φανερή την σχέση αιτίας - αποτελέσματος. Έρευνες έχουν δείξει ότι ανάλογα το μαθησιακό στυλ τους, κάποιοι μαθητές μπορεί να προτιμούν μια πιο γραμμική παρουσίαση της ύλης (Reed, Ervin, & Oughton, 1996). Η σειρά που ακολουθούν τα κεφάλαια και οι παράγραφοι σε ένα βιβλίο, μπορεί (θεωρητικά τουλάχιστον) να αντικατοπτρίζει έναν προσεκτικά σχεδιασμένο τρόπο μάθησης. Το υλικό που περιλαμβάνει ένα εγχειρίδιο είναι οργανωμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε το κάθε συγκεκριμένο θέμα - φαινόμενο να περικλείεται κυρίως μέσα σε ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο η παράγραφο. Αυτό επιτρέπει στον μαθητή να ψάξει να βρει όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται για κάποιο συγκεκριμένο θέμα, σε ένα σημείο 26

στο οποίο βρίσκονται συγκεντρωμένες όλες οι σχετικές πληροφορίες. Για πολλούς χρήστες διδακτικών υλικών τα οποία δεν διέπονται από γραμμικότητα, είναι σχετικά εύκολο να αποπροσανατολιστούν και να "χάσουν τον δρόμο τους" Και γι' αυτό οι δημιουργοί τέτοιων υλικών χρειάζεται να παρέχουν κάποιας μορφής γραμμικής ροής βάσει της οποίας οι χρήστες - μαθητές να μπορούν να προσανατολιστούν κατά τη διάρκεια της χρήσης του εγχειριδίου (Hill, 2005). Συνεπώς η ύπαρξη γραμμικότητας που χαρακτηρίζει το έντυπο βιβλίο έχει κάποια θετικά στοιχεία καθώς βοηθάει στον προσανατολισμό των μαθητών και τους βοηθάει όχι μόνο στο να εστιάσουν σε ένα συγκεκριμένο θέμα αλλά και τους αποτρέπει να μην υπέρ φορτώσουν με πληροφορίες το μυαλό τους δημιουργώντας ανάσχεση μάθησης. Πλεονεκτήματα σε σχέση με τους υπολογιστές Ειδικότερα, σε σύγκριση με τα περισσότερα υπάρχοντα ηλεκτρονικά διδακτικά υλικά και εγχειρίδια, τα έντυπα εγχειρίδια έχουν να επιδείξουν κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα. Υπάρχει καταρχάς το πλεονέκτημα που προκύπτει από το χαμηλό τους κόστος. Φυσικά καμία σύγκριση δεν μπορεί να γίνει ανάμεσα στο κόστος ενός διδακτικού εγχειριδίου και ενός ηλεκτρονικού διδακτικού υλικού. Για πολλούς μαθητές το κόστος για την αγορά ενός υπολογιστή και εξειδικευμένου διδακτικού λογισμικού που θα έπαιζε τον ρόλο του ηλεκτρονικού εγχειριδίου, θα ήταν δυσβάσταχτη. Η χρήση επίσης του έντυπου εγχειριδίου δεν απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις κάποιου λογισμικού και δεν προϋποθέτει γνώσεις χειρισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών. Αυτό σημαίνει ότι απευθύνεται σε ένα πολύ ευρύτερο και μεγαλύτερο κοινό χρηστών, δηλαδή τόσο μαθητών όσο και καθηγητών που θα το χρησιμοποιήσουν. Όσο σημαντικός κι αν θεωρηθεί στην σημερινή εποχή ο εγγραμματισμός στους υπολογιστές (computer literacy), σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένος ή αυτονόητος, συνεπώς ένα διδακτικό υλικό που δεν απαιτεί τέτ δεν οιου είδους εξειδικευμένες γνώσεις θα πρέπει να θεωρηθεί πλεονεκτικότερο έναντι οποιουδήποτε ηλεκτρονικού εγχειριδίου. Στη συνέχεια υπάρχει το θέμα της ευχρηστίας και της άνεσης. Το βιβλίο μπορεί να 27

χρησιμοποιηθεί άμεσα, χωρίς να απαιτεί πρόσβαση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και ενεργοποίηση ειδικού λογισμικού, στοιχεία που δεν το περιορίζουν χωροταξικά. Αυτό σημαίνει επίσης ότι γνωστά προβλήματα από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, όπως είναι η ασυμβατότητα μεταξύ διαφορετικών συστημάτων, η ξαφνική και αναπάντεχη καταστροφή δεδομένων, κλπ, είναι άγνωστες έννοιες στον κόσμο των εντύπων εγχειριδίων. Για τους περισσότερους ανθρώπους η ανάγνωση κειμένου στην οθόνη του υπολογιστή είναι μια ιδιαίτερα κουραστική εμπειρία ενώ αντίθετα η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι πολύ πιο ευχάριστη και ξεκούραστη. Η αντίληψη αυτή είναι απόλυτα δικαιολογημένη μιας και ακόμα και οι οθόνες της πιο υψηλής τεχνολογίας των υπολογιστών δεν μπορούν να συγκριθούν με την ευκρίνεια και την ανάλυση του τυπωμένου χαρτιού. Το βιβλίο υπερτερεί επίσης και στο θέμα βάρους, καθώς είναι πολύ ελαφρύ, στοιχείο που το καθιστά ένα από τα πιο φορητά διδακτικά υλικά που υπάρχουν. Ταυτόχρονα, δεν απαιτεί ενέργεια για την χρήση του γεγονός που το καθιστά πιο αυτόνομο σαν μέσο καθώς δεν είναι δέσμιο καλωδίων και μπαταριών. Το πλεονέκτημα αυτών των χαρακτηριστικών τους είναι ότι ένα έντυπο εγχειρίδια μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε σημείο του σπιτιού και σε οποιαδήποτε στάση, στοιχείο σημαντικό για την συνέχιση της μάθησης και εκτός σχολικής τάξη. Συμπεράσματα Τα αδιαμφισβήτητα αυτά πλεονεκτήματα που έχουν να επιδείξουν τα έντυπα εγχειρίδια αλλά και η δυναμική της πορείας τους επί τόσες δεκαετίες στις σχολικές τάξεις όλου σχεδόν του κόσμου, σημαίνει ότι η οποιαδήποτε πρόταση για ένα νέο διδακτικό υλικό θα πρέπει να τα λάβει σοβαρά υπόψη της. Με τα υπάρχοντα δεδομένα, κανένα άλλο μέσο δεν φαίνεται να μπορεί να αντισταθμίσει και να επιτύχει επίσης τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα των εντύπων εγχειριδίων. Συνεπώς η οποιαδήποτε προσπάθεια για την δημιουργία νέων διδακτικών υλικών θα πρέπει πιθανώς να λειτουργήσει παράλληλα και επικουρικά με το έντυπο εγχειρίδιο και να στοχεύσει στον εμπλουτισμό του με νέες δυνατότητες που θα μειώσουν τα όποια μειονεκτήματα του και όχι στην αντικατάστασή του με ένα άλλο μέσο. Έτσι, σύμφωνα 28

με το πνεύμα αυτό και η παρούσα εργασία έχει σαν στόχο να προτείνει ένα ψηφιακό εγχειρίδιο που ιδεατά θα συμπληρώσει και θα ολοκληρώσει το σχολικό βιβλίο, μειώνοντας κάποια από τα εγγενή μειονεκτήματα του αλλά διατηρώντας ταυτόχρονα ανέπαφα και όλα του τα πλεονεκτήματα. 1.4. Συνέπειες για την ξενόγλωσση εκπαίδευση Τα πλεονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων είναι όπως είδαμε αρκετά και αυτό δεν μπορεί παρά να έχει σημαντικές συνέπειες για την ξενόγλωσση εκπαίδευση. Ο οργανωμένος τρόπος με τον οποίον προσεγγίζουν τη διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας βοηθάει καθηγητές και μαθητές στο να διατηρήσουν μια σταθερή και ελεγχόμενη πορεία διδασκαλίας και μάθησης καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς και να μην παρεκκλίνουν από αυτή, στοιχείο ιδιαίτερα χρήσιμο όχι μόνο για συγκεκριμένους τύπους μαθητών αλλά και για καθηγητές που δεν έχουν ιδιαίτερη διδακτική εμπειρία. Ο μεγάλος όγκος πληροφοριών που περιέχει επίσης ένα βιβλίο, πιθανώς να είναι δύσκολο, χρονοβόρο ή και πολυέξοδο το να συλλεχθεί, να οργανωθεί και να παρουσιαστεί με διαφορετικό τρόπο. Η γραμμική παρουσίαση της ύλης τους επίσης βοηθάει πολλούς μαθητές στο να διατηρούν εστιασμένη την προσοχή τους χωρίς να αισθάνονται ότι χάνουν τη συνοχή και τον ειρμό τους. Το χαμηλό κόστους και το γεγονός ότι δεν απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις χρήσης σημαίνει ότι το βιβλίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μεγαλύτερο πληθυσμιακά αριθμό μαθητών. Παράλληλα η φορητότητα του βιβλίου και ο πιο ξεκούραστος τρόπος ανάγνωσης που παρέχει, επιτρέπουν τη χρήση του και εκτός τάξης και για περισσότερη ώρα, στοιχεία απαραίτητα για τη δια βίου εκμάθηση που συνεχίζεται και έξω από το σχολείο. Τα πλεονεκτήματα αυτά είναι αδιαμφισβήτητα τόσο σημαντικά που να δικαιολογούν τη μέχρι τώρα κυρίαρχη θέση του εντύπου εγχειριδίου ως το κατεξοχήν διδακτικό υλικό της ξενόγλωσσης τάξης. Υπάρχουν όμως και αρνητικές συνέπειες για την ξενόγλωσση εκπαίδευση, που προκύπτουν από τα προαναφερθέντα μειονεκτήματα των έντυπων εγχειριδίων και που θα παρουσιαστούν στη συνέχεια ώστε να αξιολογηθούν και να γίνει αντιληπτό το εάν και σε ποιο βαθμό υπερκαλύπτουν τα όποια πλεονεκτήματα. 29

Ελλιπής κάλυψη της διαφορετικότητας των μαθητών Η ανομοιογένεια των μαθητών απαιτεί μια πλουραλιστική, ελαστική, ευέλικτη, εναλλασσόμενη τακτική που μόνο με την αναβάθμιση του ίδιου του μέσου θα μπορούσε πιθανώς να υπερπηδηθεί. Οι διαδικασίες που συμβαίνουν μέσα στο "μαύρο κουτί" του μυαλού του κάθε μαθητή δεν μπορούν ποτέ να προβλεφθούν από τον συγγραφέα και κατά συνέπεια δεν μπορούν ποτέ να ικανοποιηθούν από ένα προκατασκευασμένο εγχειρίδιο. Όσο κι αν οι συγγραφείς των εγχειριδίων θέλουν να θεωρούν τους μαθητές σαν μια ενιαία μάζα καταναλωτών, με μόνη διαφορά μεταξύ τους το διαφορετικό επίπεδο γνώσεων μιας ξένης γλώσσας, στην πραγματικότητα διαφορετικού άνθρωποι έχουν διαφορετικές μαθησιακές ανάγκες (learning needs), μαθαίνουν με διαφορετικούς τρόπους (learning styles) και εφαρμόζουν διαφορετικές στρατηγικές γλωσσικής εκμάθησης (learning strategies). Ο κάθε σπουδαστής φέρνει μια μοναδική ατομική διάταξη δυνάμεων, δυνατοτήτων, προκλήσεων, και προτιμήσεων στο μαθησιακό περιβάλλον (Cast, 2001). Διαφέρουν επίσης και σε χαρακτηριστικά που είναι μεταβλητά στον χρόνο όπως για παράδειγμα ως προς τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσουν και αυξάνουν τις γνώσεις τους, όπως επίσης και στον βαθμό δέσμευσης και στα κίνητρα που έχει ο καθένας. Έτσι οι μαθητές αλλάζουν συνεχώς ενώ τα διδακτικά υλικά τους παραμένουν στατικά και τα ίδια (Hsi & Soloway, 1998, σελ. 211). Το να μην λαμβάνεται υπ όψη η διαφορετικότητα των μαθητών έχει σαν πρώτη συνέπεια την μείωση του ενδιαφέροντος των μαθητών. Βασική προϋπόθεση ώστε οι μαθητές να διατηρούν ζωντανό το ενδιαφέρον τους είναι να λαμβάνονται υπ' όψη τα ενδιαφέροντα τους τα οποία ποικίλουν από άτομο σε άτομο. Αυτά αποτελούν άλλωστε τις περισσότερες φορές και την βάση της αυθεντικής επικοινωνίας μιας και τα περισσότερα επικοινωνιακά επεισόδια αφορούν θέματα που οι ομιλητές βρίσκουν ενδιαφέροντα και σημαντικά. Επιπλέον το τι μπορεί να θεωρηθεί ενδιαφέρον από έναν μαθητή, εξαρτάται και από συνεχώς μεταβαλλόμενους παραμέτρους όπως είναι η επικαιρότητα ή η μόδα. Ο συγγραφέας έχει ο ίδιος προαποφασίσει για το ποια θέματα θεωρεί αυτός ενδιαφέροντα, λαμβάνοντας υπ' όψη του όχι μόνο τα γενικά χαρακτηριστικά της ηλικιακής ομάδας των μαθητών στους οποίους απευθύνεται αλλά πολλές φορές και τα προσωπικά του ενδιαφέροντα ή απόψεις. Στερεί έτσι τη σημαντική δυνατότητα από τον μαθητή και τον δάσκαλο να επιλέξουν μόνοι τους την θεματολογία 30