ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡEΥΝΩΝ Νικόλαος Φίλιππας Πρόεδρος Δ.Σ. & Επιστημονικός Διευθυντής ΚΕΠΕ 11 Νοεμβρίου 2013
Ο παγκόσμιος Χάρτης πιστοληπτικής ικανότητας (2013) Μογγολία: ΒΒ- Ελλάδα: Β- Κύπρος:CCC+ Αργεντινή: CCC+ Πηγή: Standard & Poor s Credit Ratings
Πηγή: ΟΔΔΗΧ Νοέ.-2013 3
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 10 5 0 0 4.5 3 1.5-5 -10-15 -20 Ισοζύγιο Κρατικού Προϋπολογισμού Πρωτογενές Ισοζύγιο Κρατικού Προϋπολογισμού Πρωτογενές πλεόνασμα Πηγή: IMF
Εξαγωγές (δις Ευρώ, σταθερές τιμές 2005) Εξαγωγές (% του ΑΕΠ, τρέχουσες τιμές) Εξωτερικό ισοζύγιο (% ΑΕΠ, τρέχουσες τιμές) Αγαθά Υπηρεσίες Σύνολο Αγαθά Υπηρεσίες Σύνολο Αγαθά Υπηρεσίες Σύνολο 2000 18,1 21,5 39,6 10,5 14,4 24,9-19,4 5,9-13,5 2001 18,1 21,4 39,6 9,9 14,1 24,0-18,4 5,3-13,2 2002 16,9 19,4 36,3 8,7 12,3 21,0-19,2 5,6-13,5 2003 17,6 19,8 37,4 8,2 11,8 20,0-18,5 6,3-12,3 2004 19,3 24,3 43,6 8,6 13,8 22,4-18,1 8,0-10,1 2005 20,5 24,3 44,8 10,6 12,6 23,2-16,3 7,0-9,3 2006 22,1 24,7 46,7 11,0 12,2 23,2-17,7 6,3-11,4 2007 23,1 27,0 50,1 11,0 12,8 23,8-20,6 6,5-14,1 2008 22,4 28,5 50,9 10,7 13,4 24,1-20,9 6,4-14,5 2009 18,9 22,1 41,0 8,7 10,6 19,3-16,1 4,7-11,5 2010 20,3 22,8 43,1 10,5 11,7 22,2-14,3 5,0-9,3 2011 21,2 22,1 43,3 12,6 12,4 25,0-14,0 5,9-8,1 2012 21,5 20,6 42,2 14,3 12,7 27,0-11,3 6,2-5,0 Πηγή: Eurostat 5
Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Ελλάδας (σε εκατ. ευρώ) 2000-8/2013 5,000.0 0.0-5,000.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013-4,615.0 1,590.0-10,000.0-15,000.0-20,000.0-25,000.0-30,000.0-35,000.0-34,797.6-40,000.0 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος
Η Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ελλάδα Ιρλανδία Πορτογαλία ΕΕ-17 Πηγή: European Economy Statistical Annex, Spring 2013 7
Η Ελλάδα ανέβηκε στην 72 η θέση από την 78 η το 2013. Η έκθεση εξετάζει την πορεία των χωρών σε τέσσερις κατηγορίες: άνοιγμα νέων επιχειρήσεων, προστασία επενδυτών, φόρους και διασυνοριακές συναλλαγές. «η Ελλάδα κατέστησε ευκολότερο το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων, παρουσιάζοντας μία απλούστερη μορφή εταιρειών περιορισμένης ευθύνης και καταργώντας την ελάχιστη κεφαλαιακή προϋπόθεση για αυτές τις επιχειρήσεις». Στη συγκεκριμένη κατηγορία «ίδρυση νέων επιχειρήσεων» η Ελλάδα καταλαμβάνει την 36 η θέση (110 θέσεις υψηλότερα σε σχέση με το προηγούμενο έτος) η υψηλότερη βελτίωση που έχει καταγραφεί. Θέση Οικονομία 1 Σινγκαπούρη 2 Χόνγκ Κόνγκ 3 Νέα Ζηλανδία 4 Η.Π.Α. 5 Δανία 6 Μαλαισία 7 Κορέα 8 Γεωργία 9 Νορβηγία 10 Ηνωμένο Βασίλειο 72 Ελλάδα Πηγή: Doing Business Database (2014 Report)
Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται πλέον ως «η γη των ευκαιριών» (Financial Times, 10/10/2013) Πλήρης αντιστροφή του κλίματος για την Ελληνική οικονομία σε σχέση με πέρυσι, όπως είχε αναλυθεί στην ημερίδα του Μαΐου 2013. «Η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει μέχρι το τέλος Μαρτίου, προκαλώντας έτσι τη διάλυση της ζώνης του ευρώ». John Paulson, (Bloomberg 16/02/2012) «ιδιαίτερα φιλική προς την επιχειρηματική δραστηριότητα ελληνική κυβέρνηση» «η ελληνική οικονομία βελτιώνεται, κάτι που θα ωφελήσει τον ελληνικό τραπεζικό τομέα» John Paulson, (Financial Times 07/10/2013) 9
Σειρά θετικών εκθέσεων για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας δημοσιοποιούνται τους τελευταίους 2 μήνες από τους μεγάλους ξένους επενδυτικούς οίκους και διεθνή επενδυτικά κεφάλαια για το χρηματιστήριο, τα ομόλογα αλλά και τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Οι πιο χαρακτηριστικοί: UBS, Credit Suisse, Goldman Sachs, JP Morgan, Morgan Stanley Moody s, Dromeus Capital, Societé Generale, Nomura, Royal Bank of Canada και European Commission 10
Μετασχηματισμός των δομών της ελληνικής οικονομίας από ένα κλειστό εσωστρεφές παραγωγικό υπόδειγμα που στηριζόταν στον υπερδανεισμό, την κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων και το δημόσιο τομέα σε ένα παραγωγικό πρότυπο που θα βασίζεται στην επιχειρηματικότητα, την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα, τις εξαγωγές και την εξωστρέφεια. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε τις τεράστιες δυνατότητες/προκλήσεις της παγκόσμιας οικονομίας η οποία αναμένεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 3,1% το 2013 (IMF, Ιούλιος 2013) και 3,5% το 2020 (εκτιμήσεις OECD). 11
Η εξωστρέφεια, με την έννοια της επιδίωξης μίας ισόρροπης αναλογίας των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών στην οικονομική δραστηριότητα, αποτελεί στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ προκειμένου να ξαναβρεί η χώρα τον δρόμο της οικονομικής ανόδου και της δημιουργικότητας. Η εξωστρέφεια εξασφαλίζει τους πόρους που χρειάζονται για την κάλυψη των αναγκών σε εισαγόμενα και κινητοποιεί, μέσω της αναμέτρησης με το διεθνή ανταγωνισμό, διαδικασίες για την ποιοτική και τεχνολογική αναβάθμιση της παραγωγής. Η έννοια της εξωστρέφειας δεν είναι μονοσήμαντη, αλλά περιλαμβάνει αρκετές διαστάσεις, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι: (α) η ανάπτυξη των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, (β) η υποκατάσταση εισαγόμενων αγαθών με εγχωρίως παραγόμενα, (γ) η προσέλκυση Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ/FDI) και (δ) η δραστηριοποίηση ελληνικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό. 12
Για περισσότερο από μια 15ετία (1994-2011) το μοντέλο της Ελλάδας συνδέθηκε άμεσα με την εσωτερική ζήτηση και την ιδιωτική κατανάλωση (όχι με ίδιους πόρους και κεφάλαια, αλλά διογκώνοντας τον εξωτερικό δανεισμό). Η υπερβάλλουσα ευφορία και το χαμηλό κόστος δανεισμού, μετά την υιοθέτηση του ευρώ, επέτεινε τη λανθασμένη αυτή κατεύθυνση. Παρατηρήθηκε απώλεια της ανταγωνιστικότητας, συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα, αποβιομηχάνιση, εσωστρέφεια, έλλειψη τεχνογνωσίας (know-how) και ποιότητας στους περισσότερους αναπτυξιακούς τομείς της οικονομίας. Η Ελληνική Οικονομία στήριξε τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης στην ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση, στη διόγκωση του δημοσίου τομέα και στον τομέα των υπηρεσιών που δεν πέτυχε επίσης να γίνει ανταγωνιστικός σε διεθνές επίπεδο. 13
Δώδεκα περίπου χρόνια μετά το κλασικό άρθρο "Building Better Global Economic BRICs" του τότε Διευθυντή Ερευνών της Goldman Sachs Jim O' Neill (2001), οι βασικές προβλέψεις του για την εκρηκτική ανάπτυξη των χωρών BRICs έχουν ήδη επαληθευτεί. Tο παγκόσμιο ΑΕΠ ανήλθε από $32,1 τρισ. το 2001 σε $71,7 τρισ. το 2012 σημειώνοντας άνοδο 123%. H αντίστοιχη πορεία του αθροιστικού ΑΕΠ των χωρών BRICs ήταν εντυπωσιακή από $ 2,7 τρισ. τo 2001 ανήλθε σε $14,5 τρισ. το 2012 (+441%) (IMF, 2013). Η συνεισφορά των αναδυόμενων αγορών στον παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης αυξήθηκε από 35% τη δεκαετία του 1980 στο 70% τη δεκαετία του 2000 (Silverstein et al., 2012). Η μετακίνηση του πλούτου από τις δυτικές «ανεπτυγμένες» αλλά υπερχρεωμένες χώρες, στις ανατολικές και θεωρητικά «φτωχές» είναι πλέον πραγματικότητα. 14
Μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ Κίνα: 2002 4,3% 2012 11,4% 2030 28 % Ευρωζώνη: 2002 20,5% 2012 16,9% 2030 12 % Πηγές: IMF και εκτιμήσεις OECD 15
2011 2030 Ινδία 11% ΗΠΑ 18% Ιαπωνία 4% Κίνα 28% Ευρωζώνη 12% Άλλες χώρες εκτός OECD 12% Άλλες χώρες OECD 15% 2060 Ινδία 18% ΗΠΑ 16% Ιαπωνία 3% Ευρωζώνη 9% Κίνα 28% Άλλες χώρες εκτός OECD 12% Άλλες χώρες OECD 14% Πηγή: Έκθεση ΟΟΣΑ, «A Global Vision Of Long-Term Growth» (2012) 16
Ο ιδιαιτέρως ενισχυμένος ρόλος των αναδυόμενων αγορών και των χωρών BRICs στη διαμόρφωση του παγκόσμιου ΑΕΠ είχε σαν αποτέλεσμα τόσο τη συσσώρευση του πλούτου στις χώρες αυτές, όσο και την ενισχυμένη καταναλωτική ζήτηση. Οι χώρες BRICs είχαν στο πρώτο τρίμηνο του 2013 συναλλαγματικά αποθέματα $4,4 τρισ. και μόνο η Κίνα είχε $3,44 τρισ. Η δύναμη των χωρών αυτών πηγάζει κυρίως από την απελευθέρωση των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, την παγκοσμιοποίηση και κυρίως από το μεγάλο τους πληθυσμό, ο οποίος συνοδεύεται και από σχετικά χαμηλό κόστος εργασίας. 17
Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να τονισθεί είναι η καθοριστική σημασία της αστικοποίησης των χωρών BRICs, στοιχείο που επιταχύνει την οικονομική τους μεγέθυνση και διαμορφώνει τα καταναλωτικά πρότυπα του μέλλοντος. Κάθε χρόνο προστίθενται 65 εκατ. άνθρωποι στον παγκόσμιο αστικό πληθυσμό, αριθμός που ισοδυναμεί με την προσθήκη 7 πόλεων στο μέγεθος του Σικάγο (National Intelligence Council, 2012). 18
Η Goldman Sachs (2013) σε πρόσφατη μελέτη της κατέγραψε «τι θέλει ο κόσμος» ( What the world wants ) παρουσιάζοντας τις σημαντικότερες τάσεις της παγκόσμιας κατανάλωσης κατά τις επόμενες δεκαετίες. Η ζήτηση από τις αναδυόμενες αγορές αναμένεται να στραφεί σε διαρκή καταναλωτικά αγαθά, ενώ οι ανεπτυγμένες αγορές θα παρουσιάσουν ακόμα υψηλότερη ζήτηση για τον τομέα των υπηρεσιών. Η Αφρική φαίνεται ότι θα έχει και τη μεγαλύτερη αναπτυξιακή δυναμική μετά από το 2020 σε όλες τις κατηγορίες καταναλωτικών δαπανών, από τα εμπορεύματα μέχρι και τις υπηρεσίες. 19
Η HSBC (2012) κάνει λόγο για μια παγκόσμια καταναλωτική επανάσταση, η οποία καθοδηγείται από αυτήν την εντυπωσιακή επέκταση της μεσαίας τάξης. Περίπου 3 δισ. άνθρωποι που αντιστοιχούν σε πάνω από το 40% του σημερινού πληθυσμού, θα ενταχθούν στη μεσαία τάξη μέχρι το 2050, προερχόμενοι κυρίως από τις αναδυόμενες αγορές. Ένα τμήμα των αλλαγών αυτών έχει ήδη συντελεστεί. Η κατανάλωση των χωρών BRICs το 2010 ανήλθε στα $5 τρισ. από μόλις $1,4 τρισ. το 2000 (αύξηση 250%), ενώ προβλέπεται εκρηκτική αύξηση της κατανάλωσης (και κυρίως της Κίνας) τα επόμενα χρόνια (O' Neill, 2012). Το 2020 θα πωλείται το 70% των αυτοκινήτων στις χώρες BRICs (περίπου 50 εκατ.), εκ των οποίων τα μισά θα κατευθύνονται μόνο στην Κίνα. Οι κλάδοι που θα παρουσιάσουν αυξημένη καταναλωτική ζήτηση στις αναδυόμενες χώρες, είναι οι τομείς ένδυσης και υπόδησης, τα τεχνολογικά προϊόντα που διευκολύνουν την καθημερινότητα (gadgets), ο οικιακός εξοπλισμός και τα έπιπλα, ο τουρισμός, αλλά και ο τομέας των χρηματοοικονομικών/τραπεζικών υπηρεσιών και της υγείας. 20
Ακόμη ένας πυλώνας της παγκόσμιας ανάπτυξης είναι ο τουρισμός. Αντιστοιχεί στο 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ, στο 6% των παγκόσμιων εξαγωγών και στο 1/11 των θέσεων εργασίας (UNWTO, 2013). Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δημιουργεί προοπτικές και ευκαιρίες και για την Ελλάδα. Το παράδειγμα της Κίνας: η αγορά εξερχόμενου τουρισμού αυξήθηκε εντυπωσιακά από 10 εκατ. το 2000 σε 83 εκατ. τουρίστες το 2012 (+18% σε σχέση με το 2011), καθιστώντας τη χώρα τη μεγαλύτερη αγορά εξερχόμενου τουρισμού στον κόσμο, ξεπερνώντας τη Γερμανία και την Αμερική. Σύμφωνα με στοιχεία του European Travel Commission and World Tourism Organization (2013) την περίοδο 2000-2012 παρατηρήθηκε μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης 19% (2000-2005 24% και 2005-2012 15%). Οι Κινέζοι τουρίστες πραγματοποιούν πλέον τις υψηλότερες δαπάνες από οποιαδήποτε άλλη εθνικότητα τουριστών (8 φορές υψηλότερες σε σχέση με το 2000). Το 2012 οι ταξιδιωτικές τους δαπάνες έφτασαν το ρεκόρ των $102 δισ. (ενισχυμένες και από την ανατίμηση του κινεζικού νομίσματος), ξεπερνώντας τους Γερμανούς και τους Αμερικανούς τουρίστες. 21
Αν και η ανάπτυξη των τελευταίων δύο δεκαετιών ήταν ραγδαία εξακολουθεί να είναι μικρή σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού της Κίνας. Δεδομένου του ευνοϊκού κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος (αύξηση μεσαίας τάξης, αύξηση ελεύθερου χρόνου και διαθέσιμου εισοδήματος) και της τάσης των Κινέζων τουριστών να ταξιδέψουν στο εξωτερικό, ο αριθμός τους αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται τις επόμενες δεκαετίες (European Travel Commission and World Tourism Organization, 2013). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της HSBC (2012), τα ταξίδια από την Κίνα θα φτάσουν τα 130 εκατ. μέχρι το 2015, και ενδεχομένως μέχρι και τα 200 εκατ. μέχρι το 2020. 22
Α. Αξιοποίηση των τάσεων και ευκαιριών στην διεθνή αγορά. Β. Αξιοποίηση υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων εθνικών πλεονεκτημάτων σε επίπεδο κλάδων/προϊόντων. Γ. Άρση εμποδίων και την υπέρβαση περιορισμών στην εξαγωγική δραστηριότητα. 23
Διείσδυση στις χώρες BRICS και σε άλλες αναδυόμενες αγορές. Η ανάπτυξη στις χώρες αυτές συνεπάγεται αλματώδη αύξηση της ζήτησης για καταναλωτικά προϊόντα και υπηρεσίες που μέχρι πρόσφατα αφορούσαν κυρίως τους καταναλωτές πιο ώριμων αγορών. Σε κάποια από αυτά τα αγαθά και τις υπηρεσίες (π.χ. στο ελαιόλαδο, το κρασί, διάφορα τρόφιμα, γουναρικά, καλλυντικά, ενδύματα και αξεσουάρ, τουριστικές υπηρεσίες), η Ελλάδα έχει ήδη πλεονεκτήματα. Χώρες BRICS: οι πιο άμεσες και προσβάσιμες για την Ελλάδα ευκαιρίες εξαγωγών εντοπίζονται στην Κίνα και τη Ρωσία, με την Ινδία να παρουσιάζει επίσης σημαντική προοπτική σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Άλλες αναδυόμενες οικονομίες: σε πιο άμεσο ορίζοντα αφορούν πρώτα στην Τουρκία και τα Βαλκάνια, ενώ με μεσοχρόνια προοπτική είναι σκόπιμο να στοχευθούν και άλλες αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Νιγηρία και η Ινδονησία. 24
Διακράτηση των μεριδίων τις Ελλάδας στις ώριμες Ευρωπαϊκές και άλλες αγορές. Η Γερμανία, η Ιταλία, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ αποτελούν ώριμες αγορές με σημαντικά μερίδια στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών της Ελλάδας διαχρονικά. Οι αγορές αυτές χαρακτηρίζονται από έντονο ανταγωνισμό, ο οποίος απαιτεί συνεχή βελτίωση της ποιότητας και καινοτομίας εκ μέρους των ελλήνων εξαγωγέων. Προτεραιότητα για την Ελλάδα αποτελεί η διατήρηση των υφιστάμενων μεριδίων αγοράς, ώστε να διατηρήσει η χώρα τη σημερινή κρίσιμη μάζα εξαγωγών προς τις εν λόγω χώρες και να επωφεληθεί αναλογικά από την μελλοντική τους ανάπτυξη. 25
Στον τομέα των αγαθών: ύπαρξη συγκριτικών πλεονεκτημάτων έναντι της ΕΕ, κυρίως σε τομείς που σχετίζονται με την πρωτογενή παραγωγή, τα τρόφιμα, τα γουναρικά, τα ορυκτά, τη διύλιση πετρελαίου, τη βιομηχανία μετάλλων, την παραγωγή χημικών προϊόντων, την παραγωγή πλαστικών και την κλωστοϋφαντουργία και ένδυση. Σημαντική εξαγωγική προοπτική και σε κλάδους όπως τα φάρμακα, ο ηλεκτρικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός, τα μηχανήματα και τα αναψυκτικά-κρασιά. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί και σε κλάδους όπως είναι η φαρμακοβιομηχανία, οι οποίοι θα ευνοηθούν από τις νέες συνθήκες (αύξηση του προσδόκιμου ζωής, γήρανση παγκόσμιου πληθυσμού κ.λπ.), τόσο στην Ασία αλλά ιδιαίτερα στην Αφρική. Στον τομέα των υπηρεσιών: σταθερό συγκριτικό πλεονέκτημα στις μεταφορές και τον τουρισμό. Αξιοσημείωτη είναι η δημιουργία νέου συγκριτικού πλεονεκτήματος στον κλάδο των κατασκευών, αλλά και οι βελτιούμενες εξαγωγικές επιδόσεις στον κλάδο της πληροφορικής. 26
Πηγή Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων COMTRADE από ΚΕΠΕ 27
Β. Προτεινόμενες προτεραιότητες σε επίπεδο κλάδων Δεδομένης και της ανάγκης δραστηριοποίησης σε νέες αγορές, ζητούμενο για τη χώρα αποτελεί η καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων συγκριτικών πλεονεκτημάτων, αλλά και η δημιουργία νέων ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί: 1. Αξιοποιώντας σε μεγαλύτερο βαθμό τους διαθέσιμους εγχώριους πόρους (π.χ. ανθρώπινο δυναμικό, φυσικό πλούτο), 2. Προσδίδοντας προστιθέμενη αξία σε εγχώρια αγαθά που μέχρι σήμερα εξακολουθούν να εξάγονται σε ένα σημαντικό ποσοστό τους ανεπεξέργαστα (π.χ. ελαιόλαδο, βαμβάκι, καπνός, ορυκτά) Για παράδειγμα στο ελαιόλαδο η αξία των εξαγωγών μπορεί να αυξηθεί από 340 εκατ. ευρώ το 2012 σε τουλάχιστον 700 εκατ. εάν μεταποιηθούν οι ποσότητες που εξάγονται σήμερα ανεπεξέργαστες. 3. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες εισαγωγής πρώτων υλών ή ενδιάμεσων προϊόντων για την παραγωγή εξαγώγιμων αγαθών. 28
Ανάγκη αντιμετώπισης διαφόρων εμποδίων και περιορισμών στην εξαγωγική δραστηριότητα, και ειδικότερα: Εσωτερικών εμποδίων, όπως τα προβλήματα ρευστότητας, το υψηλό κόστος και οι δυσχέρειες χρηματοδότησης,και πρόσθετα βάρη που σχετίζονται με την φορολογία, με διάφορα τέλη, με τις τιμές της ενέργειας, με γραφειοκρατικές διαδικασίες, κ.ά. Εξωτερικών εμποδίων, ιδιαίτερα όσον αφορά τις εξαγωγές προς αναδυόμενες οικονομίες αλλά και προς χώρες εκτός ΕΕ (π.χ. ΗΠΑ). Τα εμπόδια αυτά μπορεί να προκύπτουν από δασμούς, σοβαρά μη δασμολογικά εμπόδια και διάφορους αυξημένους κινδύνους (διαφθορά, κίνδυνος μη πληρωμής, συναλλαγματικός κίνδυνος, πολιτικός κίνδυνος, κλπ.). Περιορισμών λόγω ελλείψεων στην παραγωγική βάση ή τους φυσικούς πόρους, προβλημάτων στην οργάνωση της παραγωγής, διοικητικών και γραφειοκρατικών εμποδίων, κ.ά. 29
Το μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη χρηματοδότησης από τις διεθνείς αγορές και έχει να κάνει με τα λάθη του παρελθόντος και την έλλειψη εμπιστοσύνης των αγορών. Αν δει κάποιος τον παγκόσμιο χάρτη της Moody s ή της Standard and Poor s που καλώς ή κακώς επηρεάζουν τους διεθνείς πιστωτές είμαστε στη χειρότερη θέση στον κόσμο μαζί με χώρες της Αφρικής ή πτωχευμένες χώρες όπως η Αργεντινή. Χειρότερα από εμάς είναι μόνον η Κύπρος και κάποιες χώρες της Αφρικής και της Ασίας που δεν αξιολογούνται, όπως το Αφγανιστάν. Η χρηματοδότηση της εξωστρέφειας μπορεί όμως σε σημαντικό βαθμό να εξασφαλισθεί μέσω του ΕΣΠΑ και της ΕΤΕΠ και άλλων χρηματοδοτικών εργαλείων. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, οι διαρθρωτικές αλλαγές, η μείωση του κόστους εργασίας και άλλες δράσεις περιμένουμε να οδηγήσουν σε αναβάθμιση της πιστοληπτικής μας ικανότητας με ευεργετικές συνέπειες στο σύνολο της Οικονομίας. 30
Είναι πολύ σημαντικό για τις εγχώριες επιχειρήσεις της Δύσης να κατανοήσουν άμεσα και να εκμεταλλευτούν το νέο κύμα της μεσαίας τάξης στις αναδυόμενες αγορές, όπου οι προτιμήσεις και οι καταναλωτικές συνήθειες δεν είναι ακόμη εδραιωμένες. Όπως επισημαίνουν εύστοχα στο βιβλίο τους The $10 Trillion Prize οι Silverstein et al. (2012), οι Ινδοί κι οι Κινέζοι καταναλωτές θα ξοδέψουν μέχρι το τέλος του 2020 σε προϊόντα και υπηρεσίες $64 τρισ., με ετήσια κατανάλωση $10 τρισ. Η κατανάλωση στη διάρκεια ολόκληρης της ζωής ενός Κινέζου που γεννήθηκε το 2009 προβλέπεται να είναι 38 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με έναν Κινέζο που γεννήθηκε το 1960. Για την Ινδία η αντίστοιχη σχέση είναι 13 φορές μεγαλύτερη. 31
Τεράστιες ευκαιρίες και για τους Έλληνες επιχειρηματίες: θα πρέπει να στοχεύσουν σε ένα μικρό μόνο μέρος της πίτας αυτής μέσω των εξαγωγών και της εξωστρέφειας, προσφέροντας ποιοτικά αγαθά και υπηρεσίες στα οποία παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί και σε κλάδους όπως είναι η φαρμακοβιομηχανία, η οποία θα ευνοηθεί από τις νέες συνθήκες (αύξηση του προσδόκιμου ζωής, γήρανση παγκόσμιου πληθυσμού κ.λπ.), τόσο στην Ασία αλλά ιδιαίτερα στην Αφρική. Οι αναδυόμενες αγορές (Ινδονησία, Νιγηρία, Τουρκία, Μεξικό μεταξύ άλλων) και οι χώρες BRICs πρέπει να αποτελέσουν χώρες στόχους για τους έλληνες επιχειρηματίες, οι οποίοι διακρατώντας το μερίδιό τους στις χώρες της Δύσης, θα πρέπει να προωθήσουν τόσο τα προϊόντα που παραδοσιακά η Ελλάδα εξάγει και έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα, όσο και στους τομείς παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών τουρισμού, εκπαίδευσης και υγείας. 32
Έχουν πραγματοποιηθεί διαρθρωτικές αλλαγές που αποδίδουν. π.χ. σημαντικές βελτιώσεις έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια σε δείκτες όπως ο Ease of doing business, 72 η θέση για το 2014, 78 η θέση το 2013 από 89 η θέση το 2012 από σύνολο 185 χωρών Παρόλα αυτά έχουν μείνει πίσω οι ιδιωτικοποιήσεις και ο δημόσιος τομέας. Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο πρέπει να εκμεταλλευτούμε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται με εξωστρέφεια και έμφαση σε τομείς όπως είναι ο τουρισμός, τα φάρμακα κ.λπ. Ο νέος χάρτης της παγκόσμιας ανάπτυξης, η αστικοποίηση και η εντυπωσιακή άνοδος της μεσαίας τάξης, οι σοβαρές δημογραφικές εξελίξεις και η μεταβολή των καταναλωτικών προτύπων, διαμορφώνουν μια νέα παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα γεμάτη προκλήσεις και ευκαιρίες. 33