ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ & ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΕΛΕΓΧΟΥ

ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ & ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΕΛΕΓΧΟΥ Αθανάσιος Χατζηπαντελής, BSc (Hons) Β Οφθαλμολογική Κλινική Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ»

FINANCIAL DISCLOSURE ΔΕΝ υπάρχει οικονομικό συμφέρον από τη συγκεκριμένη διάλεξη.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ενιαία διόφθαλμη όραση Ορισμός Βαθμοί διόφθαλμης όρασης κατά Worth Στερεοσκοπική όραση Ορισμός Πτυχές στερέοψης Στερεοσκοπική οξύτητα Δοκιμασίες στερεοσκοπικής όρασης Συμπεράσματα

ΕΝΙΑΙΑ ΔΙΟΦΘΑΛΜΗ ΟΡΑΣΗ

ΕΝΙΑΙΑ ΔΙΟΦΘΑΛΜΗ ΟΡΑΣΗ Ορισμός Ενιαία διόφθαλμη όραση ονομάζουμε τη συνδυασμένη χρήση των δύο οφθαλμών, προκειμένου να δημιουργηθεί μία ενιαία και μοναδική εγκεφαλική εντύπωση. Ουσιαστικά, αποτελεί το σύνολο των εγκεφαλικών διεργασιών που καταλήγουν στην ενοποίηση των δύο αμφιβληστροειδικών εικόνων και συνεπώς στην αντίληψη τους σαν μία. Κύριο πλεονέκτημα: Στερεοσκοπική όραση Άλλα πλεονεκτήματα: Διεύρυνση οπτικού πεδίου Αύξηση οπτικής οξύτητας

ΕΝΙΑΙΑ ΔΙΟΦΘΑΛΜΗ ΟΡΑΣΗ Βαθμοί διόφθαλμης όρασης κατά Worth Πρώτου βαθμού διόφθαλμη όραση είναι η «ταυτόχρονη αντίληψη» των δύο αμφιβληστροειδικών εικόνων, όχι όμως απαραίτητα και η ενοποίησή τους σε μία. Δεύτερου βαθμού διόφθαλμη όραση είναι η ικανότητα ενοποίησης των δύο όμοιων αμφιβληστροειδικών εικόνων, δηλαδή η αισθητηριακή τους «ταύτιση». Τρίτου βαθμού διόφθαλμη όραση είναι η στερεοσκοπική όραση ή στερέοψη.

ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ

ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ Ορισμός Στερεοσκοπική όραση ή στερέοψη ονομάζεται η ικανότητα της κατάταξης των αντικειμένων που βλέπουμε στον τρισδιάστατο κόσμο. Ουσιαστικά είναι η ικανότητα για εκτίμηση του βάθους. Λόγω της διακορικής απόστασης δημιουργούνται ανόμοιες εικόνες από το ίδιο αντικείμενο. Αν αυτό βρίσκεται στο χώρο του Panum, τότε οι εικόνες ταυτίζονται αισθητηριακά και δημιουργείται η αντίληψη του βάθους. Ο διαχωρισμός που προκαλεί το στερεοσκοπικό βάθος χωρίζεται σε: Χιασμένος Αντικείμενο μπροστά από το ορόπτερο Αχίαστος Αντικείμενο πίσω από το ορόπτερο

ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ Πτυχές στερέοψης Η αδρή στερέοψη (coarse stereopsis) χρησιμοποιείται για να κρίνει τη στερεοσκοπική κίνηση στο περιφερικό οπτικό πεδίο. Επίσης, περιγράφεται ως ποιοτική στερέοψη. Είναι σημαντική για τον προσανατολισμό στο χώρο όταν υπάρχει κίνηση. Η λεπτομερής στερέοψη (fine stereopsis) βασίζεται κυρίως στις στατικές διαφορές. Επιτρέπει στο άτομο να καθορίζει το βάθος των αντικειμένων στη κεντρική οπτική περιοχή. Επίσης, περιγράφεται ως ποσοτική στερέοψη. Είναι σημαντική για τις επιδέξιες κινήσεις, όπως το πέρασμα μιας κλωστής μέσα από το κεφάλι βελόνας.

ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΟΡΑΣΗ Στερεοσκοπική οξύτητα Στερεοσκοπική οξύτητα ή στερεοξύτητα ονομάζεται o μικρότερος διόφθαλμος διαχωρισμός που μπορεί εύκολα να ανιχνευθεί. Δηλαδή, είναι η μικρότερη διαφορά πέρα από την οποία δεν δημιουργείται στερεοσκοπική επίδραση. Γενικά, ένα ελάχιστο όριο 15-30 δευτερολέπτων τόξου (arcsec) μπορεί να θεωρηθεί εξαιρετικό. Λειτουργία στερέοψης μέχρι 125-200 m. Όριο στερεοξύτητας για στατικούς στόχους 2-10 arcsec Όριο στερεοξύτητας για κινούμενους στόχους 40 arcsec

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗΣ ΟΡΑΣΗΣ

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Δοκιμασίες για τη στερεοσκοπική όραση ή στερεοτέστ έχουν χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση στραβισμού, αμβλυωπίας και άλλων ανωμαλιών του συστήματος της όρασης σε παιδιά. Επίσης, έχουν χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο των αμβλυωπικών θεραπειών, αλλά και για τη μονο-όραση με τη χρήση φακών επαφής και πόσο εκείνοι επηρεάζουν τη στερέοψη. Κατηγοριοποίηση Στερεογράμματα τυχαίας κουκίδας (random-dot stereograms) Στερεογράμματα με περίγραμμα (contour stereograms) Επίσης, μπορούν να χωριστούν σε ποιοτικές ή ποσοτικές δοκιμασίες.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Στρατηγικές/Τεχνικές διαχωρισμού: Πραγματικού βάθους (real depth) Βεκτογραφία (vectography) Αναγλυφογραφία (anaglyphic) Πανογραφία (panography)

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Lang s two pencil test Ο εξεταζόμενος πρέπει να τοποθετήσει ένα μολύβι κάθετα ή οριζόντια σε ένα άλλο που κρατά ο εξεταστής. Η εξέταση πρέπει να πραγματοποιείται Μονόφθαλμα Διόφθαλμα Αποτελεί ποιοτικό έλεγχο της αδρής στερέοψης.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Συνοπτοφόρο Χρησιμοποιείται για την ποιοτική και ποσοτική εκτίμηση της στερέοψης. Ορισμένες διαφάνειες (Braddick) είναι ικανές να προσδιορίσουν τη στερέοψη μεταξύ 90-720 arcsec.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Random-dot stereogram Παρουσιάστηκε το 1960 από τον Dr. Bela Julesz. Μονόφθαλμα δεν υπάρχει καμία οπτική πληροφορία. Μέσω της διόφθαλμης παρατήρησης δημιουργείται ένα μοτίβο με βάθος στο κέντρο. Απαιτεί υψηλότερη στερεοσκοπική όραση από το καθημερινό επίπεδο.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ TNO stereotest Ο εξεταζόμενος πρέπει να εντοπίσει: Κάρτες διαλογής με σχήματα Κάρτες ποσοτικής εκτίμησης με δακτύλιους. Χρησιμοποιεί τη τεχνική τυχαίας κουκίδας (randomdot), ακολουθεί τη στρατηγική της αναγλυφογραφίας και ανήκει στις ποσοτικές δοκιμασίες. Μπορεί να ελέγξει την αδρή στερέοψη (2000 arcsec) και την λεπτομερή στερέοψη (15-480 arcsec).

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Lang stereotest Δοκιμασία με δύο διαφορετικές εκδοχές. Ποσοτική εκτίμηση της στερέοψης που ακολουθεί τη στρατηγική της πανογραφίας, κατά την οποία δεν απαιτείται σκελετός με ειδικά φίλτρα. Εκτίμηση στερεοξύτητας μεταξύ 200-1200 arcsec. *Αποτυχία στην ανισομετρωπική αμβλυωπία.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Titmus stereotest Άκρως διαδεδομένη κλινική δοκιμασία. Στρατηγική της βεκτογραφίας με περίγραμμα. Μύγα 3600 arcsec (αδρή στερέοψη) Ζώα 400-100 arcsec (μέση στερέοψη) Κύκλοι Wirt 800-40 arcsec (λεπτομερής στερέοψη)

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Randot stereotest Στρατηγική της βεκτογραφίας χωρίς περίγραμμα και τεχνική της τυχαίας κουκίδας. Στερεοξύτητα: 500-250 arcsec Εικόνες ζώων & κύκλους Wirt 400-20 arcsec Καρτέλες με 3 κύκλους, όπου μόνο ο ένας παρουσιάζει στερεοσκοπικό βάθος.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Random-dot E stereotest Με στρατηγική που βασίζεται στη βεκτογραφία, στον εξεταζόμενο παρουσιάζονται δύο κάρτες. Η μια έχει ένα στερεοσκοπικά ορατό Ε, ενώ η άλλη είναι στερεοσκοπικά κενή. Ο εξεταζόμενος καλείται να βρεί τη κάρτα με το Ε. Συνήθης απόσταση εξέτασης 50 cm Όμως, σε απόσταση 1 m στερεοξύτητα 252 arcsec 2 m στερεοξύτητα 126 arcsec *Εξέταση με μικρή αξιοπιστία.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Frisby stereotest Η δοκιμασία βασίζεται στη στρατηγική πραγματικού βάθους (real depth test) και είναι ποσοτική. Η συσκευασία περιλαμβάνει 3 πλάκες πλέξιγλας με διαφορετικό πάχος. Σε κάθε πλάκα υπάρχουν 4 τετράγωνα, όπου στο ένα σχηματίζεται ένας στερεοσκοπικός κύκλος. Δεν χρειάζεται σκελετός με ειδικά φίλτρα. Εκτίμηση στερεοξύτητας 600-15 arcsec. Εξαρτάται από το πάχος της κάθε πλάκας και την απόσταση της εξέτασης.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Άλλες δοκιμασίες Awaya stereotest είναι ποσοτική και βασίζεται στη στρατηγική της αναγλυφογραφίας. Μπορεί να εκτιμήσει στερεοξύτητα 4120-40 arcsec. Οι εξεταζόμενοι δεν ολοκληρώνουν τη δοκιμασία μονόφθαλμα, οπότε παρουσιάζει αξιοπιστία. Awaya stereotest Small target random-dot stereogram (STRDS) είναι δοκιμασία με σχετικά μικρό μέγεθος στόχου και λεπτή δομή εικονοστοιχείων (pixels) που προσπαθεί να ανιχνεύσει το στραβισμό και το διαθλαστικό σφάλμα σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Άλλες δοκιμασίες Αρκετές δοκιμασίες που περιεγράφηκαν παραπάνω έχουν σχεδιαστεί εκ νέου ακολουθώντας νέα στρατηγική χωρίς να κλονίζεται η αξιοπιστία τους. Παράδειγμα αποτελούν οι δοκιμασίες Titmus και Random-dot E, που ακολουθούσαν τη βεκτογραφική στρατηγική και πια υπάρχουν και σε πανογραφική μορφή, ώστε να είναι πιο εύκολη η χρήση τους σε παιδιά, τα οποία αρνούνται να φορέσουν τον σκελετό με τα ειδικά φίλτρα. Τέλος, κατά καιρούς παρουσιάζονται νέες δοκιμασίες που έχουν ως βάση τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ειδικά λογισμικά προγράμματα.

ΔΟΚΙΜΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΟΨΗΣ Δοκιμασίες σε η/υ: Άλλες δοκιμασίες 1998: Λογισμικό με στρατηγική τυχαίας κουκίδας με χρώματα και με εικόνες οικείες σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Η απαιτούμενη απόσταση ήταν τα 40 cm. Σε σύγκριση με το Random-dot E stereotest υπήρξε συμφωνία αποτελεσμάτων. 2014: Ειδική οθόνη για προβολή τρισδιάστατης ταινίας κινουμένων σχεδίων και λογισμικό που προσέφερε 3D εικόνες με διαφορετικό διαχωρισμό κάθε φορά. Η απαιτούμενη απόσταση ήταν τα 66 cm. Σε σύγκριση με το Titmus stereotest υπήρξε συμφωνία αποτελεσμάτων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤA

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η σπουδαιότητα της στερεοσκοπικής όρασης για τη καθημερινότητα του ατόμου είναι μεγάλη και θα πρέπει να εκτιμάται σε κάθε οπτομετρικό/οφθαλμολογικό έλεγχο. Είναι διαθέσιμες αρκετές δοκιμασίες ελέγχου που ακολουθούν διάφορες στρατηγικές. Τα τελευταία χρόνια, με τη συνδρομή της τεχνολογίας, παρουσιάζονται νέες που χρησιμοποιούν ειδικό λογισμικό και εξοπλισμό, όπως οι τρισδιάστατες οθόνες. Κάθε στερεοδοκιμασία έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες (π.χ. διαθλαστικό σφάλμα, κ.α.) Ο εξεταστής θα πρέπει να είναι σε θέση να πραγματοποιεί τις δοκιμασίες και να τις αξιολογεί. Το καλύτερο θα ήταν να έχει στη διάθεσή του αρκετές δοκιμασίες με διαφορετικές στρατηγικές και τεχνικές για τον αξιόπιστο έλεγχο της στερέοψης.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ειδικότερα, για τους λιλιπούτειους εξεταζόμενους: Αν είναι δυνατό, θα πρέπει να επιλέγονται δοκιμασίες, οι οποίες δεν τους υποχρεώνουν να φορέσουν σκελετό με ειδικά φίλτρα. Οι προβαλλόμενες εικόνες πρέπει να είναι οικείες. Χρήση ειδικών τεχνασμάτων, ώστε: η δοκιμασία να φαίνεται παιχνίδι, το ενδιαφέρον να παραμένει ζωντανό, να μην νοιώσει μειονεκτικά αν αποτύχει σε κάποια από τις δοκιμασίες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Θεοδοσιάδης, Γ. & Δαμανάκις, Α. (2009) Βασικές αρχές στραβισμού. Αθήνα: Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας. Κατσούλος, Κ. & Ασημέλλης, Γ. (2008) Η σύγχρονη διαθλαστική εξέταση. Αθήνα: Σύγχρονη Γνώση. Asano, K., Yokoi, M., & Ogawa, C. (1982) Stereoscopic acuity with the new stereo test (S. Awaya). Japanese Orthoptic Journal. 10(1), 44-48. Briscoe, D. et al. (1998) A new computer program for mass screening of visual defects in preschool children. British Journal of Ophthalmology. 82(4), 415-418. Cooper, J., Feldman, J. & Medlin, D. (1979) Comparing stereoscopic performance of children using the Titmus, TNO, and Randot stereo tests. Journal of the American Optometric Association. 50(7), 821-825. Fricke, T. & Siderov J. (1997) Stereopsis, stereotests, and their relation to vision screening and clinical practice. Clinical & Experimental Optometry. 80(5), 165 172. Frisby, J.P. (1980) The Frisby stereo test: amended instructions. British & Irish Orthoptic Journal. 37, 108-112. Han, J. et al. (2014) Real stereopsis test using a three-dimensional display with tridef software. Yonsei Medical Journal. 55(6), 1672-1677. Julesz, B. (1986) Stereoscopic vision. Vision Research. 26, 1601-1612.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Lang, J. (1983) A new stereotest. Journal of Pediatric Ophthalmology & Strabismus. 20(2), 72-74. Lee, J. & McIntyre, A. (1996) Clinical tests for binocular vision. Eye. 10, 282-285. Manny, R., Martinez, A. & Fern K. (1991) Testing stereopsis in the preschool child: Is it clinically useful?. Journal of Pediatric Ophthalmology & Strabismus. 28(4), 223-231. Nongpiur, M., & Sharma, P. (2010) Horizontal Lang s two pencil test as a screening test for stereopsis and binocularity. Indian Journal of Ophthalmology. 58(4), 287 290. Reinecke, R. & Simons, K. (1974) A new stereoscopic test for amblyopia screening. American Journal of Ophthalmology. 78(4), 714-721. Rosner, J. (1978) The effectiveness of the Random-Dot E as a preschool vision screening instrument. Journal of the American Optometric Association. 49(10), 1121-1124. Simons, K. & Reinecke, R. (1974) A reconsideration of amblyopia screening and stereopsis. American Journal of Ophthalmology. 78(4), 707-713. Simons, K., Avery, K. & Novak, A. (1996) Small-target random dot stereogram and binocular suppression testing for preschool vision screening. Journal of Pediatric Ophthalmology & Strabismus. 33(2), 104-113. Von Noorden, G.K. & Campos, E.C. (2002) Binocular vision and ocular motility. 6 th Edition. St. Louis: Mosby. Walraven, J. (1975) Amblyopia screening with random-dot stereograms. American Journal of Ophthalmology. 80(5), 893-900.

ΣΑς ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΘΕΡΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑς! ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΜΑΜΑ!!!