ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ Γεωγραφία Ε Δημοτικού Μαθαίνω την Ελλάδα Αντώνιος Μπούρας
Διδακτικό πακέτο της Γεωγραφίας Ε Τάξης Τα νέα Αναλυτικά και ιαθεματικά Προγράμματα Σπουδών για το ημοτικό Σχολείο (Φ.Ε.Κ. 303 τ. Β /13.3.2003) αντικατέστησαν τα Αναλυτικά Προγράμματα του 1982 (Π.. 583/82 Φ.Ε.Κ. 107 τ. Α ) και τα Προγράμματα Σπουδών του 1999 (Φ.Ε.Κ. 93/10.2.1999). Έντυπο υλικό: - Βιβλίο του Μαθητή - Τετράδιο Εργασιών - Βιβλίο για το δάσκαλο - Λογισμικό: CD ROM Έχει σαν στόχο την υποστήριξη της διδασκαλίας της Γεωγραφίας
Βιβλίο του Μαθητή Τετράδιο Εργασιών 150 σ. Βιβλίο του Δασκάλου 70 σ. 120 σ.
Συγγραφική ομάδα
Η διδασκαλία του μαθήματος της Γεωγραφίας προσβλέπει: Στην απόκτηση βασικών γεωγραφικών γνώσεων και στην κατανόηση εννοιών και γενικεύσεων. Στην καλλιέργεια δεξιοτήτων που είναι σύμφυτες με τη φύση του μαθήματος αλλά και δεξιοτήτων διακλαδικής φύσης. Στη διασύνδεση της γεωγραφικής γνώσης τόσο με γνώσεις και εμπειρίες που απέκτησαν οι μαθητές κατά τη διδασκαλία άλλων μαθημάτων όσο και με την καθημερινή ζωή και πρακτική. Στην ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών να ενσωματώνουν τη νέα γνώση στην υπάρχουσα. Στην εφαρμογή των αρχών της συνεργατικής μάθησης και της ενεργητικής μαθησιακής διαδικασίας. Στη διαμόρφωση θετικών στάσεων και στην απόκτηση αξιών.
Γεωγραφική διδασκαλία και γλωσσικοί στόχοι Οι μαθητές συνειδητά ενθαρρύνονται: Να καλλιεργούν τον προφορικό και γραπτό λόγο μέσα από υποθετικά γεωγραφικά ταξίδια Να χρησιμοποιούν το κατάλληλο γεωγραφικό λεξιλόγιο (ορολογία) και να διατυπώνουν σαφείς απαντήσεις Να συνθέτουν σύντομο κείμενο από το σύνολο των πληροφοριών που συνέλεξαν για συγκεκριμένο θέμα Να συγκεντρώνουν και να επεξεργάζονται κοινωνικού ενδιαφέροντος κείμενα Να αλληλογραφούν με συμμαθητές τους άλλων περιοχών και να ανταλλάσσουν πληροφορίες υλικό για τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα του τόπου τους
Διδακτικό υλικό Σχολικά βιβλία Εκπαιδευτικό λογισμικό Γεωμορφολογικοί και πολιτικοί χάρτες Χάρτες κοσμογραφίας (η Γη, η Σελήνη, το Ηλιακό Σύστημα, το Σύμπαν) Ανάγλυφοι χάρτες (Ελλάδας και Ευρώπης)
Ενδιαφέροντα της σύγχρονης σχολικής Γεωγραφίας ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΕΥΡΕΣΗ ΛΥΣΕΩΝ Ανάλυση των σχέσεων που αναπτύσσοντ αι μεταξύ του ανθρώπου και του χώρου. Η μελέτη των περιοχών στη σύστασή τους. Κατανομή στο χώρο φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων. Εφαρμογή των πορισμάτων της γεωγραφικής έρευνας.
ΤΑΞΗ Ε ΤΑΞ Η Ε Παράδειγμα εσωτερικής δομής Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ. Γεωγραφίας Άξονες γνωστικού περιεχομένου Χάρτες. Κύρια στοιχεία, επιλογή χαρτών, Θεματικές ενότητες Οχάρτης, είδη χαρτών, Γενικοί στόχοι Να εξοικειωθούν με τη λογική και τον τρόπο αξιοποίησης των χαρτών στη λύση προβλημάτων με γεωγραφικό περιεχόμενο. Στόχοι Να διακρίνουν βασικά χαρακτηριστικά ενός χάρτη και να αναγνωρίζουν τη σημασία τους. Εξοικείωση με τη χρήση της κλίμακας. Διαθεματικές έννοιες Διάσταση (χώρος & χρόνος) Σύστημα Ενδεικτικές δραστηριότητες Μελετούν διαφορετικά είδη χαρτών, επιχειρηματολογούν για τη χρησιμότητά τους,. Υπολογίζουν αποστάσεις με την κλίμακας.. Σχέδια Εργασίας Τουριστικός Οδηγός
Θεμελιώδεις έννοιες στη Γεωγραφία Η Γεωγραφία, όπως όλες οι αυτόνομες επιστήμες, έχει τη δική της ορολογία, η εκμάθηση της οποίας αποτελεί βασικό στόχο της διδασκαλίας. Ωστόσο, υπάρχουν έννοιες θεμελιώδεις για τον τομέα της Γεωγραφίας, οι οποίες συμβάλλουν στη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης. Σ αυτές ανήκουν (βλ. ΥΠΕΠΘ Π.Ι., Δ.Ε.Π.Π.Σ., 2003): Διάσταση: λ.χ. η αναγνώριση στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος της Ελλάδας και όχι μόνο, αξιοποίηση χαρτών, κατανομή φαινομένων και διαδικασιών, κ.ά. Μεταβολή: λ.χ. η μεταβολή του χώρου στο χρόνο από την επίδραση των φυσικών δυνάμεων και των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, κ.ά. Σύστημα: λ.χ. το σύστημα του φυσικού περιβάλλοντος στο χώρο της Ελλάδας, η Γη ως μονάδα ενός ευρύτερου συστήματος, κ.ά. Αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση: λ.χ. τόπων και περιφερειών με χωρικές διαφοροποιήσεις, αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και του χώρου, κ.ά.
Ο ρόλος του δασκάλου Απαιτητικός Η επιτυχία της διδακτικής προσπάθειας εξαρτάται από τον τρόπο σχεδιασμού του πλαισίου διδασκαλίας, την ελκυστικότητα των μέσων παιδαγωγικών εργαλείων που θα χρησιμοποιήσει καθώς και από την ικανοποιητική μελέτη του ΑΠΣ και την αξιοποίηση των εγχώριων και διαθεματικών εννοιών.
Ο ρόλος του δασκάλου Προτείνονται διδακτικές διαδικασίες, μέσα, πηγές και παιδαγωγικά εργαλεία, τα οποία μπορούν να χρησι- μοποιηθούν για την επίτευξη των διδακτικών στόχων. Ο δάσκαλος βασιζόμενος σε αυτά θα αναπτύξει τους δι- κούς του σχεδιασμούς, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδια- φέροντα των μαθητών και τις ποικίλες χωροχρονικές συνθήκες.
Κύριοι άξονες του διδακτικού πλαισίου Η κατανόηση εκ μέρους των μαθητών του γεωγραφικού χώρου, των αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων, που αναπτύσσονται μεταξύ του φυσικού περιβάλλο- ντος και των ανθρώπων, καθώς και της αναγκαιό- τητας για τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας, αποτελεί τους κύριους άξονες του διδακτικού πλαισίου.
Χαρακτηριστικά του βιβλίου του μαθητή Εισαγωγή ενότητας Κάθε ενότητα καλύπτει μια θεματική περιοχή και αναπτύσσεται σε επιμέρους κεφάλαια. Οργάνωση κεφαλαίου ύλης Οι προκαταβολικοί οργανωτές προσανατολίζουν το μαθητή στους στόχους του μαθήματος με σκοπό να συμμετάσχουν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης. Οι εικόνες και οι χάρτες Αποτελούν ευδιάκριτα εικονικά διδακτικά μοντέλα που συμπληρώνουν τις βιωματικές εμπειρίες των μαθητών. Το γεωγραφικό γλωσσάριο Περιλαμβάνει έννοιες που διευκολύνουν τη διαδικασία αυτομάθησης και προσφέρουν συμπληρωματικά στοιχεία για το γεωγραφικό εναλφαβητισμό των μαθητών. Χρήση των διαγραμματικών παραστάσεων Διευκολύνουν την εκμάθηση εννοιών.
Τυπική διάρθρωση ενός κεφαλαίου Παράθεση των στόχων της ενότητας (προ-οργανωτής για αισθητοποίηση του περιεχομένου του μαθήματος) Δημιουργία κατάλληλου αφετηριακού κλίματος Παράθεση ποικίλου υλικού (χάρτες, σκίτσα, διαγράμματα, εικόνες, κείμενο, κ.ά.), το οποίο επεξεργάζονται οι μαθητές Ερωτήσεις για ατομικές δραστηριότητες και για διεξαγωγή συζήτησης κατά την επεξεργασία της ενότητας Αντίστοιχες δραστηριότητες στο Τετράδιο Εργασιών Ομαδική δραστηριότητα (εμπλοκή των μαθητών σε θέματα κοινωνικού ενδιαφέροντος) Γεωγραφικό γλωσσάριο (περιλαμβάνει γεωγραφικούς όρους και συμβάλλει στον επιδιωκόμενο γεωγραφικό αλφαβητισμό) Ένθετο με τίτλο «Αν θέλεις διάβασε κι αυτό» όπου αναπτύσσονται θέματα που αφορούν γενικότερα στις περιβαλλοντικές επιστήμες
Χαρακτηριστικά του τετραδίου εργασιών Θεωρείται συμπλήρωμα του Βιβλίου του Μαθητή. Περιλαμβάνει ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου κλιμακούμενης δυσκολίας για ικανοποίηση παιδαγωγικών, διδακτικών, μαθησιακών, αξιολογικών και κοινωνικών στόχων, οι οποίοι αποτελούν συμπλήρωμα της μαθη- σιακής διαδικασίας.
Φύλλα αξιολόγησης - Η Αξιολόγηση της Διδασκαλίας Η αξιολόγηση σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι συμβατή με τους στόχους και τον τρόπο υλοποίησης των στόχων. Μέσα από την αξιολογική διαδικασία στη Γεωγραφία επιδιώκεται: Ο έλεγχος επίτευξης των στόχων Η διαπίστωση της ικανότητας των μαθητών να εφαρμόζουν μεθόδους και τεχνικές που στο μάθημα της Γεωγραφίας αποτελούν αντικείμενα μάθησης Αξιολόγηση μεταγνωστικών δεξιοτήτων (ζητείται από τους μαθητές: να τεκμηριώνουν τις απόψεις και τις κρίσεις τους, να εξηγούν γεωγραφικά φαινόμενα, να συγκρίνουν και να αντιπαραθέτουν απόψεις, να αναλύουν προβλήματα του περιβάλλοντος, να συγκρίνουν γεωγραφικά δεδομένα, να αναφέρουν επιπτώσεις, να εξάγουν συμπεράσματα, κ. ά.)
Φύλλα αξιολόγησης - Η Αξιολόγηση της Διδασκαλίας Οι μαθητές κατά την ωριαία διδασκαλία: Απαντούν σε ερωτήσεις που αφορούν στην επεξεργασία του περιεχομένου της διδακτικής ενότητας Διατυπώνουν απόψεις και τις υποστηρίζουν (λογική τεκμηρίωση) Ταξινομούν και συγκρίνουν γεωγραφικά δεδομένα Εξάγουν συμπεράσματα (διατυπώνουν γενικεύσεις) Πραγματοποιούν τις αντίστοιχες δραστηριότητες του Τετραδίου Εργασιών Συμπληρώνουν φύλλο αξιολόγησης στο τέλος μιας ευρύτερης ενότητας, το οποίο είναι ενδεικτικό (ο εκπαιδευτικός μπορεί να κατασκευάσει δικά του φύλλα αξιολόγησης αφού συσχετίσει το περιεχόμενο της διδασκαλίας με τους στόχους διδασκαλίας)
Οι εννοιολογικοί χάρτες ως αξιολογικό εργαλείο Στη διδακτική διαδικασία ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει τους εννοιολογικούς χάρτες ως μέσο για την οργάνωση του περιεχομένου της ενότητας, ως μέσο παρουσίασης της νέας γνώσης αλλά και ως εργαλείο αξιολόγησης. Ειδικότερα, όταν αξιοποιούνται ως αξιολογικό εργαλείο, οι μαθητές: Συμπληρώνουν ελλιπή εννοιολογικό χάρτη Δημιουργούν εννοιολογικό χάρτη από δοσμένες έννοιες Μετασχηματίζουν εννοιολογικό χάρτη σε κείμενο
Χαρακτηριστικά του βιβλίου του δασκάλου Περιέχονται: Διδακτικοί στόχοι: Αναφέρονται οι διδακτικοί στόχοι οι οποίοι καλύπτουν το γνωστικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα. Προτεινόμενες μεθοδολογικές προσεγγίσεις: Ανακαλυπτική, ομαδοσυνεργατική,, βιωματική ή και ο συνδιασμός αυτών. Κάθε διδασκαλία πρέπει να στοχεύει στην κριτική σκέψη. Το μαθητοκεντρικό πλαίσιο πρέπει να αντικαταστήσει το δασκαλοκεντρικό πρότυπο. Ομαδικές δραστηριότητες: Επιδιώκεται η διασύνδεση της γεωγραφικής γνώσης με γνώσεις που απόκτησε ο μαθητής κατά τη διδασκαλία άλλων γνωστικών αντικειμένων. Πρόσθετες επιστημονικές πληροφορίες: Δίνονται επιστημονικές πληροφορίες απαραίτητες για την πληρέστερη επιστημονική κατάρτιση του δασκάλου.
Σχέδια Εργασίας Μια συνθετική μελέτη με γεωγραφικό περιεχόμενο θα πρέπει να δίνει απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα της γεωγραφικής εκπαίδευσης: Εντοπισμός στο χώρο (Τι και Πού) Ερμηνεία (Πώς και γιατί;) Οικονομική και οικολογική διάσταση (Με ποια επίδραση) Πιθανές λύσεις σε υποθετικά προβλήματα (Τι θα συνέβαινε αν ) Ποια είναι τα θέματα που προσεγγίζονται και πώς είναι κατανεμημένα στο χώρο. Πώς ένα φαινόμενο ή μια διεργασία εξελίσσεται σε συγκεκριμένο χώρο. Ποια είναι τα αποτελέσματα του φαινομένου ή της διεργασίας για τον άνθρωπο και το περιβάλλον; Απάντηση σε υποθετικά προβλήματα. Αξιοποίηση από τους μαθητές γνώσεων που έχουν ήδη αποκτηθεί.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ Ε ΤΑΞΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α τάξη Ενότητες: Η τάξη μου, το σχολείο μου, η γειτονιά μου, η οικογένειά μου Γ τάξη Ενότητες: Γιατί ζούμε σε κοινότητες, ο τόπος που ζω Β τάξη Ενότητες: Το σχολείο μου, η συνοικία, η γειτονιά μου, ο τόπος που ζω Δ τάξη Ενότητες: Ελλάδα Γεωγραφικά διαμερίσματα, οικονομικές δραστηριότητες του τόπου μας ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΙΚΕΙΟ ΚΑΙ ΑΜΕΣΟ ΧΩΡΟ ΣΤΟΝ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟ
Ξεκινώντας Ενότητες Κεφάλαια
Χρήσιμες οδηγίες
Α Ενότητα «Οι χάρτες» Η προετοιμασία ξεκινά από τη μελέτη του προ- οργανωτή, μιας σελίδας, η οποία υπάρχει στην αρχή της ενότητας. Ο προ-οργανωτής οργανωτής υπογραμμίζει τα κυριότερα σημεία μιας ενότητας. Η μελέτη του θεμελιώνει την ολιστική προσέγγιση της γνώσης.
Β Ενότητα «Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας»
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας» Οεκπαιδευτικός: Εντοπίζει τους ενδεικτικούς διδακτικούς στόχους. Αποδίδει μεγάλη προσοχή στην προϋπάρχουσα γνώση των μαθητών.
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας»
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας»
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας» Οεκπαιδευτικός δίνει έμφαση: Στην επεξεργασία του κειμένου του σχολικού βιβλίου. Στο γεωγραφικό γλωσσάριο. Στην αξιοποίηση εποπτικού υλικού και κυρίως στη χρήση χαρτών.
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας» γεωγραφικό γλωσσάριο
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας»
Κεφάλαιο 8: «Οι ακτές της Ελλάδας» Τετράδιο εργασιών
Κεφάλαιο 9: «Οι θάλασσες της Ελλάδας» Τετράδιο εργασιών
Β Ενότητα «Το φυσικό περιβάλλον της Ελλάδας» Φύλλο αξιολόγησης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bransford, T.D., Brown, A.L. & Cocking, R.R. (Eds), (1999) How People Learn: Brain, Mind, Experience and School. National Academy Press. Κατσίκης, Α. (1999) Διδακτική της Γεωγραφίας, Αθήνα: Τυπωθήτω Κατσίκης, Α. (2004) Δια-θεματική Γεωγραφία, Αθήνα: Τυπωθήτω Katz, L. & Chard, S. (1989) Engaging children s mind. The project approach. Norwood N.J.Q. Ablex. Κουλουμπαρίτση, Α. Χ. (2003) Η κατανόηση στο Αναλυτικό Πρόγραμμα στα Σχολικά Βιβλία και στη Διδακτική Πράξη: Συστημική Συσχέτιση και Αξιολόγηση. Εφαρμογές στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση. Αθήνα: Γρηγόρης. Κουλουμπαρίτση, Α. Χ. και Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2004) Φάκελος Εργασιών του Μαθητή (Portfolio): Η Αυθεντική Αξιολόγηση στη Διαθεματική Διδασκαλία. Στο Αγγελίδης, Π. και Μαυροειδής, Γ. (επιμ.) Εκπαιδευτικές Καινοτομίες για το Σχολείο του Μέλλοντος. Αθήνα: Τυπωθήτω. Κουτσόπουλος, Κ. (2000) Γεωγραφία: Μεθοδολογία και μέθοδοι ανάλυσης χώρου, Αθήνα. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2003) Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση: Εννοιοκεντρική Αναπλαισίωση και Σχέδια Εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρης. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (1998) Στρατηγικές Διδασκαλίας, Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη, Αθήνα: Gutenberg. Nichols, A., Kinninmet, D. & Leat, D. (2001) More Thinking Through Geography, Chris Kington Publishing Cambridge. ΥΠ.Ε.Π.Θ.-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Φ.Ε.Κ. τεύχος Β 1196/26-8-2003.