ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΜΕ ΠΛΑΓΙΕΣ ΠΤΩΣΕΙΣ Η ΓΕΝΙΚΗ α) γενική του χρόνου Με τη γενική του χρόνου δηλώνεται το χρονικό διάστημα κατά το οποίο συμβαίνει ένα γεγονός ως γενική του χρόνου χρησιμοποιούνται οι γενικές των ονομάτων που φανερώνουν υποδιαίρεση του χρόνου: δείλης (το δειλινό) μηνὸς ἔαρος (την άνοιξη) κ.α. β) γενική της αιτίας Η γενική της αιτίας προσδιορίζει ρήματα: 1) ψυχικού πάθους: ἀγανακτῶ, ἄγαμαι (θαυμάζω), εὐδαιμονίζω / μακαρίζω (καλοτυχίζω), ζηλῶ, ἥδομαι, θαυμάζω, οἰκτίρω (λυπάμαι), ὀργίζομαι, χαίρω 2) δικανικής σημασίας: αἰτῶμαι (κατηγορώ), ἁλίσκομαι (καταδικάζομαι), καταψηφίζομαι (καταδικάζω με την ψήφο μου, καταδικάζομαι), γράφομαι / διώκω (καταγγέλλω), δικάζω, καταγιγνώσκω (καταδικάζω), κατηγορῶ, φεύγω (κατηγορούμαι), κρίνομαι (δικάζομαι) Με τα ρήματα αυτά η γενική δηλώνει το έγκλημα για το οποίο κάποιος κατηγορείται ή δικάζεται, γι' αυτό και ονομάζεται και γενική του εγκλήματος. γ) γενική της αξίας ή του ποσού Η γενική της αξίας ή του ποσού προσδιορίζει ρήματα όπως: ἀγοράζω, ἀνταλλάσσω, ἀξιῶ, διδάσκω, ἐκτιμῶ, πιπράσκω (πουλώ), τιμῶ (ορίζω ως τιμή), τιμῶμαι, ὠνοῦμαι (αγοράζω) 1 / 6
δ) γενική της ποινής ή του τιμήματος Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας που δηλώνουν την ποινή που προτείνεται ή επιβάλλεται, όπως: τιμῶ (ορίζω ως ποινή), τιμῶμαι (προτείνω ως ποινή), ὑπάγω (καταγγέλλω για έγκλημα που τιμωρείται) ε) γενική του τόπου Η χρήση της είναι περιορισμένη, επειδή ως προσδιορισμοί του τόπου χρησιμοποιούνται τοπικά ή δοτικοφανή επιρρήματα. στ) γενική του σκοπού Ως γενική του σκοπού χρησιμοποιείται η γενική έναρθρου απαρέμφατου. 2 / 6
Η ΔΟΤΙΚΗ α) δοτική της αιτίας Προσδιορίζει κυρίως ρήματα ψυχικού πάθους, όπως: ἀγάλλομαι, ἀθυμῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, ἥδομαι, λυποῦμαι, μεταμέλομαι, χαίρω, χαλεπαίνω / χαλεπῶς φέρω (οργίζομαι, αγανακτώ) β) δοτική του τόπου Ως δοτική του τόπου χρησιμοποιείται: 1) η δοτική των τοπωνυμίων και δηλώνει στάση σε τόπο: Νεμέᾳ, Πλαταιαῖς, Σαλαμῖνι 2) η δοτική πτώση αντωνυμιών ή ονομάτων που λειτουργούν επιρρηματικά με κατάληξη -ῃ (δοτικοφανή επιρρήματα τόπου) δηλώνει τη στάση σε τόπο ή κίνηση διαμέσου ενός τόπου (διέλευση): γῇ (στο έδαφος) κύκλῳ (κυκλικά, τριγύρω) γ) δοτική του χρόνου Η δοτική του χρόνου δηλώνει το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει αυτό που εκφράζει το ρήμα. Τέτοιες δοτικές είναι: 1) Οι δοτικές ονομάτων εορτών, όπως: Ἐλευσινίοις, Παναθηναίοις 2) Οι δοτικές ονομάτων που δηλώνουν χρονική διαίρεση, όπως: ἔτει, ἡμέρᾳ, θέρει δ) δοτική της συνοδείας Η δοτική της συνοδείας δηλώνει το πρόσωπο, το πράγμα ή τις συνθήκες που συνοδεύουν το υποκείμενο του ρήματος σε κάποια ενέργειά του. Χρησιμοποιείται μαζί με ρήματα που δηλώνουν κίνηση, όπως: ἀφικνοῦμαι, βαδίζω, βαίνω, ἐλαύνω, ἔρχομαι, πλέω, πορεύομαι, στρατεύω 3 / 6
Κάποιες από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως δοτικές της συνοδείας είναι οι εξής: πεζῷ στρατῷ πρεσβείᾳ τριήρεσι ε) δοτική της αναφοράς Η δοτική της αναφοράς συντάσσεται με ρήματα που δηλώνουν σύγκριση, διαφορά, υπεροχή και μεταφράζεται με τα "ως προς", "σε". στ) δοτική του οργάνου ή του μέσου Δηλώνει το εργαλείο (κάτι υλικό) ή το μέσο (κάτι αφηρημένο) με το οποίο γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. ζ) δοτική του ποσού, του μέτρου ή της διαφοράς Συντάσσεται με ρήματα ή άλλες λέξεις που έχουν συγκριτική σημασία. η) δοτική του τρόπου Μπορεί να είναι η δοτική κάθε ονόματος και συνηθέστερα η δοτική τρόπῳ. Εκφέρεται επίσης και με τα δοτικοφανή επιρρήματα (δηλαδή τη δοτική πτώση αντωνυμιών ή ονομάτων που λειτουργούν επιρρηματικά). δημοσίᾳ (με έξοδα του δημοσίου) πεζῇ (με τα πόδια) προῖκᾳ (δωρεάν, χάρισμα) 4 / 6
Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ α) αιτιατική της αναφοράς Η αιτιατική της αναφοράς μπορεί να προσδιορίζει κάθε ρήμα και κυρίως όσα σημαίνουν ομοιότητα ή διαφορά. Ως αιτιατικές της αναφοράς χρησιμοποιούνται οι παρακάτω λέξεις και μεταφράζονται με τα "ως προς", "σε": τὸ μέγεθος τὴν γνώμην τὸν δάκτυλον β) η αιτιατική του χρόνου Η αιτιατική του χρόνου δηλώνει χρονική διαίρεση ή χρονική διάρκεια. Συνηθισμένες αιτιατικές του χρόνου είναι οι εξής: ἐνιαυτὸν (για ένα χρόνο) ἡμέραν / ἡμέρας τὸ πρῶτον (στην αρχή, πρώτα πρώτα) γ) αιτιατική του τόπου Η αιτιατική του τόπου δηλώνει τοπική απόσταση ή τοπική έκταση. δ) αιτιατική του τρόπου Συνηθισμένες αιτιατικές του τρόπου είναι οι εξής: κύκλον (κυκλικά) τὸ σύμπαν (γενικά) ὅν τρόπον (με ποιον τρόπο; / με όποιον τρόπο) 5 / 6
ε) αιτιατική της αιτίας Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας, ψυχικού πάθους ή άλλα των οποίων η έννοια χρειάζεται αιτιολόγηση. Ως αιτιατική της αιτίας χρησιμοποιείται συχνά και η αιτιατική του ουδέτερου δεικτικής, αναφορικής ή ερωτηματικής αντωνυμίας. στ) αιτιατική του σκοπού Η αιτιατική του σκοπού εκφέρεται με το ουδέτερο δεικτικής, αναφορικής ή ερωτηματικής αντωνυμίας και συντάσσεται κυρίως με ρήματα κίνησης. ζ) αιτιατική της ποινής Η αιτιατική της ποινής συντάσσεται με ρήματα που έχουν τη σημασία του "καταδικάζω. 6 / 6