ΕΙ ΙΚΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΡΓΑ: EΝΑ ΠΕ ΙΟ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ.

Εισήγηση για την Ηµερίδα µε θέµα: «Σύγχρονες εξελίξεις και προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου Μεταλλευτικής και Μεταλλουργίας» ΕΙ ΙΚΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΡΓΑ: EΝΑ ΠΕ ΙΟ ΥΝΑΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗΣ.. ΚΑΛΙΑΜΠΑΚΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη και δυναµική που εµφανίζουν τα τελευταία χρόνια τα υπόγεια έργα, τροφοδοτείται από το γενικότερο πνεύµα της αειφόρου ανάπτυξης που καθορίζει σε στρατηγικό επίπεδο τις επιλογές του σύγχρονου κόσµου. Η απότοµη αύξηση του πληθυσµού, σε συνδυασµό µε την έλλειψη ανάλογου χωροταξικού σχεδιασµού, οδηγεί συχνά σε υποβάθµιση της ποιότητας ζωής, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Έτσι, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται µια µεγάλη αύξηση στο πλήθος και στο µέγεθος των υπόγειων κατασκευών. Τα παραπάνω περικλείονται στον όρο «υπόγεια ανάπτυξη» (Underground Development). Γενικά, υπόγεια ανάπτυξη είναι η τάση που υποστηρίζει την εκµετάλλευση του υπόγειου χώρου µε σκοπό την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών. Προφανώς, η υπόγεια ανάπτυξη δεν είναι κάτι νέο, παραδείγµατα υπόγειας ανάπτυξης µπορούν να αντληθούν από διάφορες περιόδους της ιστορίας. Σήµερα όµως η τάση αυτή εµφανίζεται πιο έντονη, σε ορισµένες µάλιστα κοινωνίες είναι συστηµατική, ως αποτέλεσµα πολλών παραγόντων. ΓΙΑΤΙ ΥΠΟΓΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ; Οι παράγοντες που ωθούν ολοένα και περισσότερο προς την πλευρά της υπόγειας ανάπτυξης είναι, µεταξύ άλλων: 1

Η έλλειψη χώρου στην επιφάνεια, ως αποτέλεσµα της εκρηκτικής αστικοποίησης των τελευταίων δεκαετιών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε την αύξηση των απαιτήσεων, όσον αφορά στην ποιότητα ζωής, καθιστά τις εναποµείνασες ελεύθερες επιφανειακές εκτάσεις «είδος εν ανεπαρκεία», µε αποτέλεσµα την άνοδο του κόστους γης και την ώθηση προς εκµετάλλευση της «τρίτης διάστασης». Περιβαλλοντικοί λόγοι, όπως η αποµάκρυνση των ανεπιθύµητων και ρυπογόνων δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων από την επιφάνεια (π.χ. χώροι διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων). Σε πολλές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί ότι οι υπόγειες κατασκευές έναντι των αντίστοιχων επιφανειακών, µπορούν να χρησιµοποιηθούν πολύ αποτελεσµατικά, προσφέροντας λύσεις υψηλής περιβαλλοντικής προστασίας, σε αποδεκτά οικονοµικά όρια. Λόγοι ασφάλειας. Σε αντίθεση µε την ευρέως διαδεδοµένη αίσθηση περί επικινδυνότητας των υπόγειων χώρων, αυτοί προσφέρουν µεγαλύτερη ασφάλεια από πολλές απόψεις, ειδικά όσον αφορά σε θέµατα αντιµετώπισης του σεισµικού κινδύνου, καλύτερου ελέγχου των εγκαταστάσεων αλλά και πυρασφάλειας. Οικονοµικοί λόγοι. Τα υπόγεια έργα, εκεί που ευρύτατα εφαρµόζονται, έχουν επικρατήσει, πρώτα από όλα, στο επίπεδο της ανταγωνιστικότητας (µέχρι και 50% µικρότερα ενοίκια, µέχρι και 70% µείωση στα λειτουργικά έξοδα, εξαιτίας των σταθερών θερµοκρασιακών συνθηκών, µη ανάγκη ύπαρξης φέροντος οργανισµού, δυνατότητα αξιοποίησης των προϊόντων της εξόρυξης κλπ.). Στο Σχήµα 1, σύµφωνα µε τους Ronka et al. (1998), παρουσιάζεται το εύρος των εφαρµογών που µπορούν να καλύψουν οι υπόγειες κατασκευές. Αυτό που παρατηρείται είναι µια σταδιακή µετάβαση των χρήσεων σε µεγαλύτερα βάθη, όσο η χρήση των δραστηριοτήτων αφορά λιγότερο το ευρύ κοινό και οι εγκαταστάσεις γίνονται πιο πολύπλοκες ή αφορούν λειτουργίες ανεπιθύµητες στην επιφάνεια. 2

ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΣΤΕΓΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΓΑ ΗΜΟΣΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΓΡΑΦΕΙΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΨΥΧΗ ΣΤΑΘΜΟΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΜ. ΧΩΡΟΙ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗ ΣΥΓΚ. ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓ. ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΡΓΑ ΥΠΟ ΟΜΗΣ Υ ΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ Υ ΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΗΡΑΓΓΕΣ ΙΑΦΟΡΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ ΥΠΟΓΕΙΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Σχήµα 1. Καταλληλότητα ανάπτυξης χώρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ανάλογα µε τη επιλεχθείσα χρήση (Ronka et al., 1998). ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΘΑ ΚΑΘΟΡΙΣΟΥΝ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Η ζήτηση για υπόγειες κατασκευές αναµένεται να είναι έντονα αυξητική, αν υπάρξουν οι παρακάτω προϋποθέσεις, όπως περιγράφονται από τον Edelenbos et al. (1998): i. Αυξηµένο ενδιαφέρον για την ποιότητα ζωής, που σχετίζεται µε την προστασία του περιβάλλοντος, την ασφάλεια και αύξηση του βιοτικού επιπέδου. ii. iii. Αυξηµένες πιέσεις για τη διαφύλαξη του εναποµείναντος επιφανειακού χώρου, οι οποίες θα οδηγήσουν σε προσπάθειες για την αύξηση της αποδοτικότητας των επιφανειακών χρήσεων καθώς και στην πιο εκλεκτική χρησιµοποίησή του. Επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, γεγονός που θα επιφέρει µεγαλύτερες κοινωνικές πιέσεις για την αντιµετώπισή τους και υιοθέτηση νέων τεχνικών για την επίτευξη του στόχου αυτού. 3

iv. Υψηλή οικονοµική ανάπτυξη, που θα επιτρέψει την πραγµατοποίηση πιο δυναµικών επενδυτικών προγραµµάτων, αλλά και θα οδηγήσει παράλληλα σε αύξηση των απαιτήσεων, από την πλευρά των πολιτών, προς τη βελτίωση των συνθηκών ζωής. v. Τεχνολογική πρόοδος, που θα δηµιουργήσει νέες κατασκευαστικές δυνατότητες, ενώ παράλληλα θα επιτρέψει την πιο οικονοµική κατασκευή των έργων. vi. Ενεργή πολιτική από πλευρά των κυβερνητικών φορέων και εφαρµογή αυστηρών περιβαλλοντικών και χωροταξικών κανονισµών, κάτι που µε τη σειρά του θα ωθήσει στη µεγαλύτερη και ενεργητικότερη αξιοποίηση του υπόγειου χώρου. ΤΥΠΟΙ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Στην παρούσα εισήγηση η έµφαση δίνεται στα ειδικά υπόγεια έργα. Ως τέτοια νοούνται τα υπόγεια έργα, πλην σηράγγων, δεδοµένου ότι οι σήραγγες (συγκοινωνιακές, υδραυλικές κλπ.) έχουν ενσωµατωθεί πλέον, ως λύσεις, τόσο στην φαρέτρα του υφιστάµενου τεχνικού δυναµικού της χώρας όσο και σε επίπεδο κοινωνικό πολιτικό. Υπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι Τα υπόγεια αποθηκευτικά διαµετακοµιστικά κέντρα µπορεί να αποτελούν µια καινοτοµία για τον ελληνικό χώρο, έχουν όµως αποδείξει τη βιωσιµότητά τους στο εξωτερικό και συγκεκριµένα στις ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια. Πρόκειται για κέντρα πολλές φορές τεραστίων διαστάσεων (διάσηµο είναι το Subtropolis- Σχήµα 2, µε αξιοποιηµένο υπόγειο χώρο πάνω από 400 στρέµµατα), τα οποία δηµιουργήθηκαν αρχικά σε χώρους πρώην υπόγειας λατόµευσης αδρανών υλικών. Σήµερα, σε ορισµένες περιπτώσεις, η υπόγεια λατόµευση συνεχίζεται παράλληλα µε την εµπορική (αποθηκευτική διαµετακοµιστική) χρήση 4

Σχήµα 2. Τρισδιάστατη αναπαράσταση των αποθηκευτικών χώρων του Subtropolis. Πλεονεκτήµατα του χώρου: Το είδος της κατασκευής των χώρων µε τα «φυσικά» χωρίσµατα (στύλους), το στρωµένο µε σκυρόδεµα πάτωµα, το ύψος τους, τους κάνει ιδιαίτερα εύχρηστους. Επιτυγχάνεται οικονοµία µέχρι και 70% στο κόστος ενοικίου σε σχέση µε αντίστοιχη επιφανειακή κατασκευή. Προσφέρεται µεγαλύτερη ασφάλεια για τους εργαζόµενους και τα εµπορεύµατα καθώς και προστασία από έντονες κλιµατικές αλλαγές. Η θερµοκρασία του υπογείου λατοµείου κατά την διάρκεια του χρόνου κυµαίνεται µεταξύ 18,3 22,2 C. Οι θερµοκρασίες αυτές σε συνδυασµό µάλιστα και µε την έλλειψη υγρασίας είναι κατάλληλες για την αποθήκευση ευπαθών προϊόντων όπως τροφίµων και προϊόντων χαρτιού. Υπόγειοι χώροι στάθµευσης Ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα των µεγάλων αστικών κέντρων είναι η έλλειψη χώρων στάθµευσης. Σε πρώτο στάδιο το πρόβληµα αυτό αντιµετωπίστηκε µε την διαµόρφωση κατάλληλων επιφανειακών χώρων και την κατασκευή πολυώροφων κτιρίων για την στάθµευση των αυτοκινήτων. Η λύση όµως αυτή σε αρκετές περιπτώσεις φάνηκε ανεπαρκής λόγω της εξάντλησης των επιφανειακών χώρων και την συνεχή αύξηση του αριθµού των αυτοκινήτων. 5

Έτσι µια λύση που εφαρµόζεται πια συστηµατικά είναι η ανάπτυξη υπόγειων χώρων στάθµευσης. Τα πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα που εµφανίζουν οι υπόγειοι χώροι δεν είναι κοινά για όλους, αλλά εξαρτώνται από την επίδραση κάποιων ειδικών και µοναδικών παραγόντων για κάθε χώρο. Τέτοιοι παράγοντες είναι η θέση που θα αναπτυχθεί, η πληθυσµιακή πυκνότητα γύρω από τον υπόγειο χώρο, ο βαθµός κυκλοφοριακής συµφόρησης και η γεωλογία της περιοχής. Τα κυριότερα πλεονεκτήµατα που προσφέρουν οι υπόγειοι χώροι στάθµευσης είναι: Η εξοικονόµηση πολύτιµου χώρου. Το πλεονέκτηµα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σηµασία όταν πρόκειται για περιοχές µε αυξηµένη τουριστική ή εµπορική δραστηριότητα. Μηδενική οπτική ρύπανση (εκτός από τις στοές εισόδου εξόδου). Υψηλή προστασία των οχηµάτων από τα καιρικά φαινόµενα, την οποία δεν παρέχουν οι επιφανειακοί χώροι, ενώ σε µικρότερο βαθµό παρέχουν τα κτίρια στάθµευσης αυτοκινήτων. Εναλλακτική χρήση των χώρων ως καταφύγια σε περίπτωση πολέµου, εφ όσον τηρούνται οι προδιαγραφές για κάτι τέτοιο. Ένα άλλο πλεονέκτηµα είναι ο περιορισµός του θορύβου από την κίνηση των οχηµάτων στον υπόγειο χώρο. Το πλεονέκτηµα αυτό, όµως, αντισταθµίζεται από τον θόρυβο που παράγεται από την λειτουργία των ανεµιστήρων για την αποµάκρυνση των καυσαερίων. Υπόγεια αποθήκευση καυσίµων και φυσικού αερίου Η χρήση τεχνητών υπογείων χώρων για την αποθήκευση υδρογονανθράκων αποτελεί συνήθη πρακτική τόσο στις Σκανδιναβικές χώρες, από όπου και πρωτοξεκίνησε όσο και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης και του κόσµου. Αν και οι αυστηροί περιβαλλοντικοί περιορισµοί υπήρξαν ένα σηµαντικό στοιχείο που στήριξε αρχικά ένα τέτοιο εγχείρηµα, το κυριότερο πλεονέκτηµα που έχει να επιδείξει η συγκεκριµένη λύση είναι η επίτευξη χαµηλότερου κόστους ανά µονάδα αποθηκευµένου προϊόντος. Αυτό συµβαίνει ιδιαίτερα όταν οι προς αποθήκευση ποσότητες ξεπερνούν το όριο των 100-150.000 m 3 για υγρούς υδρογονάνθρακες, ενώ σε περιπτώσεις υγροποιηµένων αερίων υδρογονανθράκων που απαιτούν αποθήκευση υπό πίεση, το συγκεκριµένο όριο εφαρµοσιµότητας µειώνεται ακόµη περισσότερο. Η βασική τεχνική αρχή, η οποία χρησιµοποιείται για την πραγµατοποίηση της υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων, στηρίζεται στον εγκλωβισµό του προς αποθήκευση προϊόντος, µέσα σε ένα υδροδυναµικό φράγµα το οποίο δηµιουργείται από ένα τεχνητό, τις περισσότερες 6

φορές, υδροφόρο ορίζοντα. Το υπόγειο νερό, µε µεγαλύτερο ειδικό βάρος από το πετρέλαιο και µε τη βοήθεια της υδροστατικής πίεσης δηµιουργεί πίεση προς το εσωτερικό του θαλάµου, εµποδίζοντας τη διαρροή του αποθηκευµένου υγρού στο πέτρωµα. Τα διάφορα συγκροτήµατα υπόγειας αποθήκευσης υδρογονανθράκων συνήθως αποτελούνται από περισσότερες από µία µεγάλες υπόγειες εκσκαφές, οι οποίες βρίσκονται παράλληλα τοποθετηµένες µεταξύ τους (Σχήµα 3). Οι οριζόντιες δεξαµενές, έχουν µορφή σήραγγας µεγάλης διατοµής. Συνήθως έχουν πεταλοειδή διατοµή, το εµβαδόν της οποίας µπορεί να ξεπεράσει τα 500 m 2. Σχήµα 3. Σχηµατική αναπαράσταση υπόγειου συγκροτήµατος αποθήκευσης υδρογονανθράκων. Υπόγειοι ταµιευτήρες νερού Τα τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί ιδιαίτερα η κατασκευή κλειστών δεξαµενών σε σχέση µε ανοικτές. Ο λόγος που οδήγησε σε αυτό είναι το γεγονός ότι οι ανοικτές δεξαµενές πόσιµου νερού είναι εκτεθειµένες στην επίδραση του ήλιου και της µόλυνσης από επιφανειακά ρέοντα νερά ή από υπόγεια, ιδιαίτερα σε περιοχές κοντά σε µεγάλα αστικά κέντρα. Σε πολλές χώρες για λόγους υγιεινής έχει γίνει πια υποχρεωτική η αποθήκευση µόνο σε κλειστές δεξαµενές. Οι κλειστές δεξαµενές µπορεί να είναι επιφανειακές, κατασκευασµένες µε οπλισµένο σκυρόδεµα ή χάλυβα ή και µεγάλες υπόγειες εκσκαφές. Οι βασικοί λόγοι κατασκευής κλειστών δεξαµενών 7

είναι η δυνατότητα διατήρησης σταθερής της παροχής στο δίκτυο ύδρευσης και η διατήρηση σταθερής της θερµοκρασίας του νερού. Ο υπόγειος χώρος αποθήκευσης περιλαµβάνει µια διευθυντική στοά και έναν ή περισσότερους θαλάµους τύπου σήραγγας µεγάλης διατοµής αλλά και µικρού µήκους όπου γίνεται η αποθήκευση του νερού. Μπροστά σε κάθε θάλαµο υπάρχει ένα υδατοστεγανό φράγµα. Υπόγειοι ενεργειακοί σταθµοί Οι υπόγειοι Υ.Η.Σ περιλαµβάνουν ένα σύστηµα σηράγγων ή φρεάτων (κεκλιµένων ή όχι), καθώς και µεγάλες υπόγειες εκσκαφές όπου τοποθετείται η µηχανολογικός εξοπλισµός του σταθµού. Τα έργα αυτά απαιτούν την ύπαρξη ιδιαίτερα µεγάλων θαλάµων, η κατασκευή και η υποστήριξη των οποίων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η κατασκευή τέτοιων θαλάµων γίνεται µε διάφορους τρόπους. Η διατοµή τους είναι συνήθως ηµικυκλική, ωοειδής ή αψιδωτή µε ορθές παρειές. Η υποστήριξη παλαιότερα γινόταν µε µόνιµη επένδυση από σκυρόδεµα, ενώ σήµερα γίνεται κυρίως µε κοχλίες και εκτοξευόµενο σκυρόδεµα µε πυκνότητα και πάχος αντίστοιχα, ανάλογα µε τις µηχανικές ιδιότητες του πετρώµατος. Οι λόγοι που οδήγησαν στην κατασκευή Υ.Η.Σ ήταν: Η αύξηση της εκµεταλλευόµενης δυναµικής ενέργειας. Το χαµηλότερο κόστος κατασκευής σε σύγκριση µε επιφανειακούς Υ.Η.Σ. Η αυξηµένη ασφάλεια που προσφέρουν. Το µικρότερο κόστος συντήρησης. Η προστασία του περιβάλλοντος. Υπόγειοι χώροι διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων Η διάθεση των επικίνδυνων αποβλήτων στο υπέδαφος µπορεί να αποδειχθεί µια ελκυστική λύση, τόσο ως προς το περιβάλλον όσο και ως προς την οικονοµικότητα, όταν λαµβάνονται υπ όψη και τηρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Μεγάλα πλεονεκτήµατα, για µια τέτοια χρήση, παρουσιάζουν τα αλατωρυχεία διότι χάρη στις φυσικοχηµικές ιδιότητες του ορυκτού άλατος, τα απόβλητα αποµονώνονται και προλαµβάνεται η αλληλεπίδρασή τους µε άλλους γεωλογικούς σχηµατισµούς ή υπόγεια νερά. Εντούτοις ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι υπόγειοι χώροι σε µεγάλο βάθος, όπως επίσης και τα εγκαταλελειµµένα µεταλλεία, επίσης µεγάλου βάθους. 8

Υπόγειοι χώροι στρατιωτικών εφαρµογών Οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις χαρακτηρίζονται από µια ιδιαίτερη ευαισθησία όσον αφορά στην κατασκευή και λειτουργία τους. Οι αυξηµένες απαιτήσεις απόκρυψης και ασφάλειας έναντι εξωτερικών απειλών έχουν οδηγήσει σε αρκετές περιπτώσεις στην υιοθέτηση υπόγειων λύσεων. Τέτοια παραδείγµατα µπορούν να βρεθούν σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσµου, πολλά απ τα οποία ήδη συµπληρώνουν αρκετές δεκαετίες ζωής. Στη σύγχρονη εποχή τα πρώτα παραδείγµατα απαντώνται στη Γερµανία όπου ένα πλήθος εγκαταστάσεων κατασκευάστηκαν υπόγεια, µε πιο χαρακτηριστική περίπτωση τα εργοστάσια κατασκευής των πυραύλων V2. Η άνθηση όµως των υπογείων στρατιωτικών εγκαταστάσεων (DUMB Deep Underground Military Bases) υπήρξε κατά τα χρόνια του ψυχρού πολέµου, υποστηριζόµενη από την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών κατασκευής αλλά και από την αναγκαιότητα πλήρους απόκρυψης των στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Σήµερα, ίσως το πιο γνωστό υπόγειο στρατιωτικό συγκρότηµα εν λειτουργία είναι αυτό που φιλοξενεί το κέντρο ελέγχου της αεράµυνας των Ηνωµένων Πολιτειών (North American Aerospace Defense Command NORAD), η κατασκευή του οποίου ξεκίνησε το 1961, ενώ η επιχειρησιακή λειτουργία του άρχισε το 1966. Άλλες υπόγειες χρήσεις Πέρα από τα παραπάνω οι υπόγειες κατασκευές εξυπηρετούν και κοινωφελείς σκοπούς. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα από τη διεθνή βιβλιογραφία αποτελούν οι περιπτώσεις κατασκευής υπόγειων αθλητικών κέντρων. Η πιο γνωστή από αυτές είναι η περίπτωση του Ολυµπιακού Κέντρου Παγοδροµίας στη Νορβηγία (Gjovik Olympic Mountain Hall), το οποίο κατασκευάστηκε για τους χειµερινούς Ολυµπιακούς Αγώνες του 1994. Το συγκεκριµένο έργο είναι στην πραγµατικότητα ένας υπόγειος θάλαµος και µε άνοιγµα 61 m, είναι το µεγαλύτερο που έχει κατασκευαστεί ως σήµερα. ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙ ΙΚΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΈΡΓΑ Εξετάζοντας τα παραπάνω παραδείγµατα είναι φανερό ότι µπορεί κανείς να διαπιστώσει τα ακόλουθα: 9

Οι διάφορες µέθοδοι κατασκευής των αναφερθέντων ειδικών υπογείων έργων αποτελούν, στην πραγµατικότητα, εξέλιξη ή τροποποίηση βασικών µεταλλευτικών µεθόδων και τεχνικών. Οι δύο κυρίαρχες τεχνικές είναι η κατασκευή µε τη µέθοδο των θαλάµων και στύλων (room and pillar) και η εκσκαφή θαλάµων µεγάλων διαστάσεων (caverns). Βέβαια, σε κάθε περίπτωση εντοπίζονται διαφορές ειδικές κατασκευαστικές απαιτήσεις. Εντούτοις, οι µηχανικοί µεταλλείων είναι αυτοί που διαθέτουν το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο και την αντίστοιχη εµπειρία ώστε να προσαρµοστούν γρηγορότερα και να ανταποκριθούν καλύτερα σε αυτά τα έργα. Στη βάση αυτή, είναι φανερό ότι ανοίγεται στον κλάδο µια σοβαρή πρόκληση για ένα νέο πεδίο δυναµικής ανάπτυξης, όπου το µοντέρνο κοίτασµα του οποίου θα γίνεται εκµετάλλευση θα είναι ο «υπόγειος χώρος». Η εκµετάλλευση µιας τέτοιας δυνατότητας, παρά το συγκριτικό πλεονέκτηµα που, προς το παρόν, έχουµε ως κλάδος εξαιτίας της µακρόχρονης εφαρµογής των µεθόδων αυτών σε ποικιλία γεωλογικών συνθηκών αλλά και της γενικότερης εξοικείωσης µε τα υπόγεια, απαιτεί αλλαγή προσανατολισµού, συστηµατική ανάπτυξη των «εργαλείων» που διαθέτουµε ώστε να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις, διαµόρφωση ολοκληρωµένων απαντήσεων µε έµφαση στην οικονοµικότητα των λύσεων και προετοιµασία ενός επιστηµονικού δυναµικού ικανού να αφουγκράζεται τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται και να διαµορφώνει αποτελεσµατικές λύσεις. Άλλως το ασθενές πλεονέκτηµα στη θέση εκκίνησης, που παρουσιάζουµε, γρήγορα θα εξανεµιστεί. Η εκµετάλλευση µιας τέτοιας δυνατότητας θα βοηθήσει συνολικά στην κοινωνική εικόνα του µεταλλευτικού κλάδου, γενικότερα. Ο µεταλλευτικός κλάδος έρχεται τώρα, όχι ως εν δυνάµει απειλή για το περιβάλλον, αλλά ως αρωγός για την αντιµετώπιση σύνθετων και δύσκολων περιβαλλοντικών προβληµάτων όπως η έλλειψη ζωτικού χώρου για κατοικία, αναψυχή, διασκέδαση κλπ., η περιβαλλοντικά φιλική αποθήκευση πετρελαιοειδών, η διαχείριση των επικινδύνων κλπ. Αµφισβητείται επίσης η γενικότητα σε ένα ακόµη στερεότυπο του κλάδου, ότι «το πεδίο εφαρµογής της µεταλλευτικής είναι οι αποµακρυσµένες περιοχές», αφού η κύρια έλλειψη χώρου συναντάται εντός των αστικών κέντρων και ειδικά των µεγαλουπόλεων. 10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Edelenbos J., Monninkhof R., Haasnoot J., Van der Hooven F., Horvat E., Van der Krogt R., Strategic Study on The Utilisation of Underground Space in the Netherlands, Tunnelling and Underground Space Technology, vol. 13, No 2, pp. 159-165, 1998. Froise S., Hydrocarbon Storage in Unlined Rock Caverns: Norway's Use and Experience, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 2, 1987. Hashash Y.M.A., Hook J.J., Schmidt B., Yao J.I.C., Seismic Design and Analysis of Underground Structures, Tunnelling and Underground Space Technology Vol.16, pp. 247-293, 2001. Hunt Midwest Enterprises Inc, Subtropolis: The World s Largest Underground Business Complex, 2001, (www.huntmidwest.com). Landahl G.M., Planning of Underground Space, Proc. of the International Conference on Underground Construction in Modern Infrastructure, Stockholm, pp. 95-100, 1998. Ronka K., Ritola J., Rauhala K., Underground Space in Land-Use Planning, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol. 13, No 1, pp.39-49, 1998. Sagefors I., Svemar C., Modern Design for storing Oil and Liquefied Gas in Underground Rock Caverns, Proceedings of the International Symposium Large Rock Caverns, Helsinki, pp.597-608, 1986. Stauffer T., Kansas City: A Model for Underground Development, Proc. of the Symposium on The Development and Utilization of Underground Space, Kansas City, Nat. Science Foundation, pp. 29-38, 1975. Sterling R., Underground Technologies for Livable Cities, Tunnelling and Underground Space Technology, Vol.12, No.4, 1997, pp.479-490. 11