Ίδξπκα Οηθνλνκηθώλ & Βηνκεραληθώλ Δξεπλώλ Η Δλληνική Οικονομία 4/11 Σριμηνιαία Έκθεση Αξ. Σεύρνπο 66, Γεθέκβξηνο 2011
Νη Ππγγξαθείο Ζ αλάιπζε ηεο πνξείαο ηεο Διιεληθήο Νηθνλνκίαο απνηειεί πξντφλ ζπιινγηθήο εξγαζίαο ησλ εξεπλεηψλ ηνπ ΗΝΒΔ. Ρα θείκελα απηά είλαη αλππφγξαθα θαη νη απφςεηο πνπ εθθξάδνληαη απνηεινχλ ηε ζπληζηακέλε ησλ δηαθφξσλ αληηιήςεσλ θαη απφςεσλ. Δπίζεο, νη απφςεηο πνπ εθθξάδνληαη εδψ δελ αληαπνθξίλνληαη θαη αλάγθε πξνο απηέο ησλ νξγαληζκψλ πνπ ππνζηεξίδνπλ, ρξεκαηνδνηνχλ ή ζπλεξγάδνληαη κε ην Ίδξπκα. Ρν IOBE Ρν Ίδξπκα Νηθνλνκηθψλ θαη Βηνκεραληθψλ Δξεπλψλ είλαη ηδησηηθφο, κε θεξδνζθνπηθφο, θνηλσθειήο εξεπλεηηθφο νξγαληζκφο. Ηδξχζεθε κε ζθνπφ λα πξνσζεί ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα γηα ηα ηξέρνληα θαη αλαδπφκελα πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη λα παξέρεη αληηθεηκεληθή πιεξνθφξεζε θαη λα δηαηππψλεη πξνηάζεηο νη νπνίεο είλαη ρξήζηκεο ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθήο Copyright 2011 Ίδξπκα Νηθνλνκηθψλ & Βηνκεραληθψλ Δξεπλψλ ISSN 1106 4315 Σνξεγφο Έθδνζεο Απαγνξεχεηαη ε κε νηνλδήπνηε ηξφπν αλαηχπσζε ή κεηάθξαζε νπνηνπδήπνηε κέξνπο ηεο κειέηεο, ρσξίο ηελ άδεηα ηνπ εθδφηε. Ίδξπκα Νηθνλνκηθψλ θαη Βηνκεραληθψλ Δξεπλψλ (IOBE) Ρζάκε Θαξαηάζε 11, 117 42 Αζήλα, Tει. (+30210 9211200-10), Fax:(+30210 9233977) http://www.iobe.gr
Ξεξηερφκελα ΞΟΝΙΝΓΝΠ... 5 «ΞΑΟΑΚΝΛΖ ΡΖΠ ΔΙΙΑΓΑΠ ΠΡΖΛ ΔΟΥΕΥΛΖ ΚΔ ΔΛΑ ΛΔΝ ΝΗΘΝΛΝΚΗΘΝ ΘΑΗ ΘΝΗΛΥΛΗΘΝ ΞΟΝΡΞΝ»... 7 1. ΠΛΝΞΡΗΘΖ ΔΞΗΠΘΝΞΖΠΖ - ΠΚΞΔΟΑΠΚΑΡΑ... 11 Δμαζζέληζε ηεο χθεζεο ζηελ Διιάδα θαηά ην ηξίην ηξίκελν ηνπ 2011...12 Πεκαληηθή απφθιηζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ απφ ηνπο ζηφρνπο γηα ην 2011 παξά ηα πξφζζεηα δεκνζηνλνκηθά κέηξα....12 Θιηκάθσζε ηεο χθεζεο ζην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ 2011 Ππλέρηζή ηεο ην 2012...13 Άλνδνο ηεο αλεξγίαο θαζ φιν ην 2011. Ππλέρηζή ηεο ην 2012, κε επηφηεξν ξπζκφ....14 Αλάθακςε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηα ηέιε ηνπ 2011, κεηά ηηο θζηλνπσξηλέο απμήζεηο θφξσλ. Δπηζηξνθή ζε πησηηθή ηξνρηά ην 2012, εθφζνλ δελ ιεθζνχλ λέα θνξνινγηθά κέηξα....15 2. ΝΗΘΝΛΝΚΗΘΝ ΞΔΟΗΒΑΙΙΝΛ... 17 2.1 Ράζεηο θαη Ξξννπηηθέο ηεο Γηεζλνχο Νηθνλνκίαο... 17 Ρν Ξαγθφζκην Ξεξηβάιινλ...17 Νηθνλνκίεο ηεο ΔΔ θαη ηεο Δπξσδψλεο...21 2.2 Ρν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ζηελ Διιάδα... 28 Α) Νηθνλνκηθφ θιίκα...28 Β) Γεκνζηνλνκηθέο Δμειίμεηο θαη Ξξννπηηθέο...36 3. ΔΞΗΓΝΠΔΗΠ ΘΑΗ ΞΟΝΝΞΡΗΘΔΠ... 45 3.1 Καθξννηθνλνκηθέο Δμειίμεηο... 45 Δμειίμεηο ην α ελληάκελν ηνπ 2011...45 Κεζνπξφζεζκεο πξννπηηθέο...48 3.2 Δμειίμεηο θαη πξννπηηθέο ζε βαζηθνχο ηνκείο ηεο Νηθνλνκίαο... 58 3.3 Νη Δμαγσγηθέο Δπηδφζεηο ηεο Διιεληθήο Νηθνλνκίαο... 68 3.4 Απαζρφιεζε - Αλεξγία... 72 3.5 Ρηκέο Θαηαλαισηή... 80 Ξξφζθαηεο εμειίμεηο...80 Κεζνπξφζεζκεο εθηηκήζεηο...82 3.6 Ηζνδχγην Δμσηεξηθψλ Ππλαιιαγψλ... 86 Ηζνδχγην Ρξερνπζψλ Ππλαιιαγψλ...86 Ηζνδχγην Θεθαιαηαθψλ Κεηαβηβάζεσλ...87 Ηζνδχγην Σξεκαηννηθνλνκηθψλ Ππλαιιαγψλ...87 Απνηίκεζε...89 4. ΞΥΠ ΘΑ ΘΑΡΑΠΡΔΗ Ζ ΔΙΙΑΓΑ ΘΒΔΟΛΖΠΗΚΖ; EMΞΗΠΡΝΠΛΖ, ΓΗΘΑΗΝΠΛΖ ΘΑΗ ΔΙΞΗΓΔΠ, ΞΟΝΫΞΝΘΔΠΔΗΠ ΓΗΑ ΡΖΛ ΑΛΑΞΡΜΖ... 93 5. ΞΑΟΑΟΡΖΚΑ: ΓΗΑΟΘΟΥΡΗΘΝΗ ΓΔΗΘΡΔΠ... 99 3
ΞΟΝΙΝΓΝΠ Ρν ΗΝΒΔ εθδίδεη ηελ ηέηαξηε έθζεζή ηνπ γηα ην 2011 ζην πιαίζην ησλ πεξηνδηθψλ επηζθνπήζεσλ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Ζ δεκνζίεπζή ηεο πξαγκαηνπνηείηαη ζε αθφκα κηα ηδηαίηεξα θξίζηκε πεξίνδν γηα ηε δεκνζηνλνκηθή πξνζαξκνγή ηεο Διιάδαο, θαζψο βξίζθνληαη ζε εμέιημε νη δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηε ζχλαςε λέαο δαλεηαθήο ζχκβαζεο, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ θαζνξίδνληαη ηα δεκνζηνλνκηθά κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε θαηά ην 2012 ησλ εθηεηακέλσλ απνθιίζεσλ ζηελ εθηέιεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ην 2011, αιιά θαη ζε βάζνο ρξφλνπ, γηα ηελ επίηεπμε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ ζηφρσλ κέρξη θαη ην 2015. πσο φιεο νη εθζέζεηο ηνπ ΗΝΒΔ, έηζη θαη απηή αλαπηχζζεηαη ζε ηέζζεξηο ελφηεηεο ελψ ζπλνδεχεηαη - φπσο θάζε θνξά - απφ ην Ξαξάξηεκα ησλ δηαξζξσηηθψλ δεηθηψλ, ζην πιαίζην ηεο πνζνηηθήο παξαθνινχζεζεο ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ιηζαβφλαο. Ωζηφζν, πξνεγείηαη έλα θείκελν ζρεηηθά κε ηηο πξφζθαηεο εμειίμεηο θαη ηηο επηινγέο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Νη ππφινηπεο ελφηεηεο πεξηιακβάλνπλ ηα εμήο: Ζ πξψηε ελφηεηα απνηειεί ηε ζπλνπηηθή επηζθφπεζε ηεο έθζεζεο, φπνπ παξνπζηάδνληαη ηα βαζηθά ζεκεία ηεο, πνπ αλαιχνληαη κε ιεπηνκέξεηα ζηηο επφκελεο ελφηεηεο. Ζ δεχηεξε ελφηεηα εζηηάδεη ζην γεληθφηεξν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ θαη πεξηιακβάλεη: α) ηελ αλάιπζε ηνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο, κε βάζε ηηο πην πξφζθαηεο εθζέζεηο ηεο Δπξ. Δπηηξνπήο θαη ηνπ ΓΛΡ, β) ηελ απνηχπσζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο ζηελ Διιάδα, φπσο απηφ ζθηαγξαθείηαη απφ ηηο έξεπλεο νηθνλνκηθήο ζπγθπξίαο ηνπ ΗΝΒΔ, γ) ηελ παξνπζίαζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ επηδφζεσλ ζην πξψην ελδεθάκελν ηνπ 2011, ηνπ Ξξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2012, θαζψο θαη ελαιιαθηηθψλ ζελαξίσλ γηα ηελ εμέιημε ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο. Ζ ηξίηε ελφηεηα εζηηάδεη ζηηο ηξέρνπζεο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Σαξηνγξαθείηαη θαηαξρήλ ην δηακνξθσκέλν απηή ηελ πεξίνδν καθξννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ θαη νη κεζνπξφζεζκεο πξννπηηθέο ηνπ. Θαηαγξάθνληαη νη εμειίμεηο ζε βαζηθνχο παξαγσγηθνχο ηνκείο θαηά ην ηξίην ηξίκελν θέηνο, παξνπζηάδνληαη νη εμαγσγηθέο επηδφζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζην ίδην δηάζηεκα θαη απνδειηηψλνληαη νη εμειίμεηο ζε φξνπο απαζρφιεζεο θαη αλεξγίαο απφ ηηο αξρέο ηεο ρξνληάο. Δπίζεο, αλαιχεηαη ε πνξεία ηνπ πιεζσξηζκνχ ζην πξψην ελδεθάκελν ηνπ 2011, ελψ ε ελφηεηα νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξνπζίαζε ηεο πνξείαο ηνπ ηζνδπγίνπ εμσηεξηθψλ ζπλαιιαγψλ. Πε κεζνδνινγηθφ επίπεδν ε έθζεζε αλαθέξεηαη θαη ζηεξίδεηαη ζε ζηνηρεία πνπ ήηαλ δηαζέζηκα κέρξη ηηο 16/12/2011. Ζ επφκελε ηξηκεληαία έθζεζε ηνπ ΗΝΒΔ γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία ζα εθδνζεί ζηα ηέιε Καξηίνπ ηνπ 2012. 5
«ΞΑΟΑΚΝΛΖ ΡΖΠ ΔΙΙΑΓΑΠ ΠΡΖΛ ΔΟΥΕΥΛΖ ΚΔ ΔΛΑ ΛΔΝ ΝΗΘΝΛΝΚΗΘΝ ΘΑΗ ΘΝΗΛΥΛΗΘΝ ΞΟΝΡΞΝ» Ζ ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε θαη ε θξίζε δεκνζίνπ ρξένπο ηεο Δπξσδψλεο νθείιεηαη ζην βαζηθφ πξφβιεκα ηεο αξρηηεθηνληθήο ηεο. Γειαδή φηη απνηειεί «έλα λφκηζκα ρσξίο θξάηνο», ρσξίο εληαία πνιηηηθή δεκνζίνπ ρξένπο, ρσξίο έλαλ «χζηαην δαλεηζηή» ζε πεξίπησζε αλάγθεο φπσο ε ζεκεξηλή, ρσξίο έλα δεκνζηνλνκηθφ ππιψλα ηζνβαξή κε ηελ Δπξσπατθή Θεληξηθή Ρξάπεδα (ΔΘΡ). Απηή ε αζπκκεηξία δελ δεκηνπξγνχζε πξνβιήκαηα φζν νη ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο ρξεκαηνδνηνχζαλ ηα ειιείκκαηα ηνπ ηζνδπγίνπ ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δπξσδψλεο, ζήκεξα φκσο εμειίζζεηαη ζε παξάγνληα απνζηαζεξνπνίεζήο ηεο. H Διιάδα ήηαλ απιψο ε αθνξκή ηνπ μεζπάζκαηνο ηεο θξίζεο, φρη ε αηηία. Πην πιαίζην απηφ, ε ζπκθσλία ηεο 9 εο Γεθεκβξίνπ 2011 είλαη έλα βήκα ζηε ζσζηή θαηεχζπλζε, αιιά είλαη αλεπαξθέο. Ρέζζεξηο αξρέο απαηηνχληαη λα πηνζεηεζνχλ γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ηζνξξνπίαο. Ζ πξψηε, θαη επθνιφηεξε λα εθαξκνζηεί πνιηηηθά θαη ρξνληθά, είλαη ε ιεηηνπξγία ηεο ΔΘΡ σο χζηαηνπ δαλεηζηή. Κε ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζήκεξα, απηή ε ιεηηνπξγία δελ ζέηεη ζε θίλδπλν ην ζηφρν ηνπ ρακεινχ πιεζσξηζκνχ. Ζ δεχηεξε είλαη ε έθδνζε επξσνκνιφγνπ. Νπδείο έγθπξνο νηθνλνκνιφγνο ζήκεξα πηζηεχεη φηη ην επξψ ζα επηβηψζεη ρσξίο επξσνκφινγν. κσο ε Γεξκαληθή θπβέξλεζε έρεη απηνπαγηδεπζεί ζηελ αξρηθή ξεηνξηθή ηεο θαη δελ ζέιεη νχηε λα αλαθέξεη ηε ιέμε απηή. Θαη παξαζχξεη θαη ηελ Γαιιηθή θπβέξλεζε ζηελ αδηέμνδε απηή ηαθηηθή. Δπεηδή φκσο νη ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο δελ απνδέρνληαη πιένλ εκηηειείο ιχζεηο θαη είλαη αξθεηά πηζαλφλ λα δνθηκάζνπλ ζχληνκα ηηο αληνρέο κηαο κεγάιεο πεξηθεξεηαθήο ρψξαο ηεο Δπξσδψλεο, ην Δπξσνκφινγν είλαη sine qua non γηα ηελ επηβίσζε ηνπ επξψ. Ζ ηξίηε, θαη πιένλ καθξφρξνλε, είλαη ε ζηαδηαθή δεκνζηνλνκηθή (θαη πνιηηηθή) ελνπνίεζε, κε ηξνπνπνίεζε ησλ ζπλζεθψλ θαη ηε δεκηνπξγία ελφο πνπξγείνπ Νηθνλνκηθψλ ηεο Δπξσδψλεο, ην νπνίν ζα είλαη ππεχζπλν γηα ηε ράξαμε δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ζε θάζε ρψξακέινο θαζψο θαη γηα ηελ επίβιεςε θαη έιεγρν ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ ηέηαξηε αθνξά ηελ άξζε ηεο «κεξνιεςίαο ζηαζηκφηεηαο» πνπ εκπεξηέρεηαη ζε εληαίεο λνκηζκαηηθέο δψλεο: Γειαδή φηη ε πξνζαξκνγή πξέπεη λα επηηπγράλεηαη κε κείσζε ησλ ειιεηκκάησλ ζηα ηζνδχγηα ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ φπνπ απηά ππάξρνπλ, αιιά θαη κε κείσζε ησλ αληίζηνηρσλ πιενλαζκάησλ. Γηαθνξεηηθά, φπσο είλαη παιαηφζελ γλσζηφ απφ ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ Keynes ζηε δηαπξαγκάηεπζε ηνπ Bretton-Woods ην 1944, ην ζχζηεκα ζα ηζνξξνπήζεη κε δξαζηηθή κείσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο (χθεζε). ζν νξηζκέλεο θπβεξλήζεηο ησλ ρσξψλ-κειψλ ηεο Δπξσδψλεο αξλνχληαη (παξαιφγσο) λα πηνζεηήζνπλ απηέο ηηο ηέζζεξηο αξρέο, θαη επηκέλνπλ (νξζψο, αιιά απηφ δελ αξθεί) ζηνλ δεκνζηνλνκηθφ εμαγληζκφ ησλ αηάθησλ ρσξψλ-κειψλ, ηφζν πην θνληά έξρεηαη ην ηέινο ηνπ επξψ. Δπεηδή φκσο φινη ζήκεξα αληηιακβάλνληαη φηη ε δηάιπζε ηεο Δπξσδψλεο ζα ζηνηρίζεη 7
πνιχ, ηφζν νηθνλνκηθά φζν θαη πνιηηηθά, ζηελ Δπξψπε, νη ηέζζεξηο απηέο αξρέο ζα πηνζεηνχληαη, αιιά ζηγά-ζηγά θαη κε απξνζπκία. Έηζη φκσο ράλνληαη ρξφλνο θαη επθαηξίεο, δηνγθψλεηαη ην θφζηνο ηεο πξνζαξκνγήο (πςειά επηηφθηα δαλεηζκνχ) θαη δηαησλίδεηαη ε ζηαζηκφηεηα. Πην φρη θαη ηφζν επλντθφ απηφ δηεζλέο πιαίζην, ε Διιάδα δελ πξέπεη λα ζπλερίζεη λα δίλεη αθνξκέο λα ηεο θνξηψλνληαη φια ηα δεηλά, έρνληαο επσκηζηεί ηνλ άραξν ξφιν ηνπ «απνδηνπνκπαίνπ ηξάγνπ». Ππλερίδεη λα δίλεη αθνξκέο δηφηη απνθιίλεη ζεκαληηθά απφ ηνπο ζηφρνπο πνπ έρεη ε ίδηα απνδερζεί, ηδηαίηεξα ηνλ δεκνζηνλνκηθφ, αιιά θαη ηνπο ινηπνχο: Ρνλ ζηφρν ηεο δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο θαη ησλ απνθξαηηθνπνηήζεσλ. Γηα λα είκαζηε φκσο αληηθεηκεληθνί, έρεη θαη δπν δηθαηνινγεηηθά: ηελ κεγαιχηεξε απφ ηελ πξνβιεθζείζα χθεζε θαη ηελ δξακαηηθή απνκείσζε ηεο ξεπζηφηεηαο ζηελ νηθνλνκία. Πήκεξα, ην δίιεκκα γηα ηελ Διιάδα είλαη ην αθφινπζν: Ξαξακνλή ζηελ Δπξσδψλε θαη αλάηαμε ηεο νηθνλνκίαο ή επηζηξνθή ζηε δξαρκή θαη νηθνλνκηθή / θνηλσληθή θαηαζηξνθή; Ζ νξζή απάληεζε είλαη ε αλάηαμε κέζα ζηελ Δπξσδψλε. Απηφ κπνξεί λα γίλεη κφλν κε έλα λέν αλαπηπμηαθφ θαη θνηλσληθφ πξφηππν. Ξξέπεη λα δνχκε ηελ θξίζε σο επθαηξία: Λα γθξεκίζνπκε ην παιηφ, λα ρηίζνπκε ην θαηλνχξγην. Ρν λέν αλαπηπμηαθφ πξφηππν πξέπεη λα δηαθξίλεηαη απφ εμσζηξέθεηα, αμηνθξαηία ζην δεκφζην, θίλεηξα, αληαγσληζκφ, αληαγσληζηηθφηεηα, δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία κέζσ πεξηνξηζκνχ ησλ δαπαλψλ, άλνηγκα θιεηζηψλ αγνξψλ θαη επαγγεικάησλ, πςειφηεξεο ηδησηηθέο θαη δεκφζηεο επελδχζεηο, ηδησηηθνπνηήζεηο, αμηνπνίεζε ηεο κεγάιεο, αιιά αδξαλνχο δεκφζηαο πεξηνπζίαο, έκθαζε ζην ηξίγσλν ηεο γλψζεο: Ξαηδεία, Έξεπλα θαη Αλάπηπμε, Θαηλνηνκία. Ζ ζηξνθή πξνο ην λέν αλαπηπμηαθφ πξφηππν απαηηεί: (α) άξζε ησλ αληηθηλήηξσλ ζηηο επελδχζεηο θαη δεκηνπξγία επλντθνχ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο, (β) αμηνπνίεζε ηεο δεκφζηαο πεξηνπζίαο ζηε βάζε κηαο δηαθαλνχο εηαηξηθήο ζρέζεο δεκφζηνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα, (γ) πξνζέιθπζε μέλσλ θεθαιαίσλ θπξίσο κέζσ ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ θαη (δ) ελίζρπζε ηεο θαηλνηφκνπ επηρεηξεκαηηθφηεηαο. Ζ Διιάδα, αμηνπνηψληαο ηελ επθαηξία πνπ ηεο πξνζθέξνπλ νη κεραληζκνί ζηήξημεο, αιιά θαη αλακέλνληαο ηελ άκεζε ελίζρπζε ησλ ηξαπεδψλ ηεο ηφζν κε θεθάιαηα απφ ηνπο κεραληζκνχο ζηήξημεο φζν θαη κε ξεπζηφηεηα απφ ηελ ΔΘΡ, πξέπεη λα παξνπζηάζεη ην δηθφ ηεο δεθαεηέο αλαπηπμηαθφ πξφγξακκα. Απηφ πξέπεη, κεηαμχ άιισλ, λα πεξηιακβάλεη ηνπο θιάδνπο πνπ παξνπζηάδνπλ δπλακηθά ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα, ηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ζα γίλνπλ επελδχζεηο, πνζνηηθνπνίεζε ησλ σθειεηψλ πνπ ζα πξνέιζνπλ απφ ηηο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζήκεξα θαζψο θαη απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο θξαηηθήο πεξηνπζίαο. Ήδε ην ΗΝΒΔ δηεμάγεη εληαηηθέο νηθνλνκηθέο έξεπλεο ζε αξθεηά απφ ηα πεδία απηά. Κε ηνλ ηξφπν απηφ, ε Διιάδα ζα ζεκαηνδνηήζεη φηη έρεη ζρέδην εμφδνπ απφ ηελ θξίζε θαη φηη δηαζέηεη κέζα γηα λα επηηχρεη ηνπο ζηφρνπο ηεο. Γηαζέζηκεο νηθνλνκηθέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη ην ηεηξάπηπρν: (α) Ξφξνη ΔΠΞΑ καδί κε ηδησηηθέο επελδχζεηο, (β) αμηνπνίεζε θξαηηθήο πεξηνπζίαο θαη ηδησηηθνπνηήζεηο, (γ) δεκνζηνλνκηθή πεηζαξρία κε πεξαηηέξσ κείσζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ, θαη (δ) απειεπζέξσζε αγνξψλ, επαγγεικάησλ θαη άξζε ησλ εκπνδίσλ ζηηο επελδχζεηο θαη ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, παξέρεη έλα επαξθέο πιαίζην γηα ηελ αλά- 8
ηαμε ηεο νηθνλνκίαο. Γηα λα κε κείλεη φκσο απηφ ην ηεηξάπηπρν σο άζθεζε επί ράξηνπ πξέπεη λα εμαζθαιηζηνχλ ζπλζήθεο πινπνίεζήο ηνπ. πνπ ε δεκφζηα δηνίθεζε αδπλαηεί λα ην πινπνηήζεη πξέπεη ε θπβέξλεζε λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο ππεξεζίεο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Ρν λέν θνηλσληθφ πξφηππν πξέπεη λα είλαη δηαθνξεηηθφ απφ ην ζεκεξηλφ, φπνπ ππάξρεη αθελφο ην παξάδνμν ηεο ζπλχπαξμεο πςειψλ δαπαλψλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο (25% ηνπ ΑΔΞ) θαη πςεινχ πνζνζηνχ θηψρεηαο (20%) θαη αθεηέξνπ ζχγρπζε κεηαμχ θνηλσληθψλ ζηφρσλ θαη θξαηηζκνχ, κε απνηέιεζκα ηε ζπαηάιε πφξσλ: Ξξνζιήςεηο ζην δεκφζην, θξαηηθέο επηρεηξήζεηο κνλνπσιηαθνχ ραξαθηήξα, εκπφδηα ζηελ επηρεηξεκαηηθφηεηα θαη ηηο επελδχζεηο, ζηξεβινί έιεγρνη ηηκψλ θαη ζπλδηνίθεζε κε ηα ζπλδηθάηα, δελ ζπληζηνχλ θνηλσληθή πνιηηηθή, αιιά ζπαηάιε πφξσλ. Ρν λέν θνηλσληθφ πξφηππν πξέπεη λα δηαθξίλεηαη απφ ίζεο επθαηξίεο κε έκθαζε ζηελ ίζε πξφζβαζε ζε δεκφζηα αγαζά πςειήο πνηφηεηαο (δεκφζηα παηδεία, πγεία), δίθαην θνξνινγηθφ ζχζηεκα κε θαηαπνιέκεζε ηεο θνξνδηαθπγήο, δεκηνπξγία δηρηπνχ πξνζηαζίαο κε αλαθαηαλνκή ησλ πςειψλ θνηλσληθψλ δαπαλψλ (ην πνζνζηφ ηνπο ζην ΑΔΞ, πεξίπνπ 25%, φπσο πξναλαθέξζεθε, είλαη παξφκνην κε απηφ ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Δπξσδψλεο). Γειαδή, κε αλαθαηαλνκή πφξσλ απφ ηε θνξνδηαθπγή, ηε ζπαηάιε ζηελ πγεία, ηελ άκπλα, ηηο ΓΔΘΝ, ηνπο απηφκαηνπο θαη παξσρεκέλνπο κεραληζκνχο ρξεκαηνδφηεζεο ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ηηο πςειέο ζπληάμεηο ησλ επγελψλ ηακείσλ (ηα νπνία παξεκπηπηφλησο, πξέπεη λα κεηαηξαπνχλ ζε ηακεία θαζνξηζκέλσλ εηζθνξψλ κε παξάιιειε ελίζρπζε ηνπ ιεγφκελνπ «ηξίηνπ ππιψλα»),πξνο επηδφκαηα αλεξγίαο κεγαιχηεξεο δηάξθεηαο, πξνο ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο θαη ζηνρεπκέλεο δαπάλεο επαλεθπαίδεπζεο εξγαδνκέλσλ θαζψο θαη πξνο ηελ εγθαζίδξπζε ειάρηζηνπ εηζνδήκαηνο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο. Ξξέπεη άκεζα λα πξνσζήζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο (α) κε έκθαζε ζηελ ελίζρπζε θαη αλαβάζκηζε ησλ κεραληζκψλ ζρεδηαζκνχ θαη δηνίθεζεο κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη (β) ηελ θαιχηεξε ζηφρεπζε ησλ πνιηηηθψλ έηζη ψζηε λα απεπζχλνληαη ζε εθείλνπο πνπ έρνπλ πξαγκαηηθά αλάγθε. Νη πφξνη πνπ δηαηίζεληαη πξέπεη λα έρνπλ ηα αλάινγα απνηειέζκαηα. Γελ αξθεί πιένλ λα λνκνζεηνχκε νξηδφληηα κέηξα. Δίλαη θξίζηκν λα εθαξκφζνπκε κηα ελεξγφ δηαρείξηζε ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο. Λα αμηνινγνχκε θαη λα επαλαζρεδηάδνπκε κε βάζε ηα απνηειέζκαηα. Πηελ νπζία, ρξεηαδφκαζηε έλα λέν θνηλσληθφ ζπκβφιαην: Ξεξηζζφηεξν αληαγσληζκφ, επειημία θαη θηλεηηθφηεηα, αιιά ζπγρξφλσο έλα δηθαηφηεξν θαη απνηειεζκαηηθφηεξν θνηλσληθφ θξάηνο. Πην πιαίζην απηφ πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ε εμηζνξξφπεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζα νδεγήζεη θαη ζε κεηαθηλήζεηο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ: Ξεξίπνπ 10-15% ηνπ ζπλφινπ αλακέλεηαη λα κεηαθηλεζεί απφ θιάδνπο θαη επηρεηξήζεηο εζσζηξεθείο, πξνο θιάδνπο παξαγσγήο δηεζλψο εκπνξεχζηκσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, δειαδή πξνο θιάδνπο θαη επηρεηξήζεηο πνπ παξάγνπλ εμαγψγηκα πξντφληα θαη ππεξεζίεο θαζψο θαη ππνθαηάζηαηα εηζαγνκέλσλ πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ. Ρν επηρείξεκα απηφ ζέηεη επί ηάπεηνο ην ξφιν ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ θαη ηνπ θξάηνπο. Δπίζεο αλαζχξεη ζηελ επηθάλεηα ηα δηεζλψο επηηπρεκέλα παξαδείγκαηα πξνζαξκνγήο ζε θξίζεηο, φπσο ην Πθαλδηλαβηθφ «επειημία-αζθάιεηα» θαη ην Γεξκαληθφ kurzarbeit, αιιά θαη ηελ αληίζεζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Ιαηηληθήο Ακεξηθήο θαη εθείλσλ ηεο Λνηηναλαηνιηθήο Αζίαο φζνλ αθνξά ζηελ θνηλσληθή αληηκεηψπηζε θαη ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο: Πηελ Λνηηναλαηνιηθή Αζία ε θξίζε δηήξθεζε πνιχ ιίγν, δηφηη νη θνηλσληθνί εηαίξνη ζπληνλίζηεθαλ κε ηελ Ξνιηηεία θαη θαηέλεη- 9
καλ κεηαμχ ηνπο ην θφζηνο ηεο θξίζεο κε ζπλαηλεηηθέο δηαδηθαζίεο. Πηηο ρψξεο ηεο Ιαηηληθήο Ακεξηθήο φπνπ ππήξμε γεληθψο θιίκα θνηλσληθήο ζχγθξνπζεο, ε θξίζε δηήξθεζε πνιιά ρξφληα. Ρν κεγαιχηεξν ίζσο πξφβιεκα ηεο επφκελεο πεξηφδνπ είλαη ε δηαρείξηζε ησλ πνιηηηθψλ πξνζδνθηψλ. Δπξχηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα πιήηηνληαη απφ ηελ θξίζε, ηελ αλεξγία, ηηο πεξηθνπέο θαη ηα θνξνινγηθά κέηξα. Νη άλεξγνη πξνζεγγίδνπλ ην 20%. Ζ κεζαία ηάμε δελ έρεη πιένλ ηε δπλαηφηεηα λα ρξεζηκνπνηεί φπσο παιαηφηεξα ηηο ππεξεζίεο εθπαίδεπζεο θαη πγείαο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Θα δηεθδηθήζεη ην κεξίδηφ ηεο ζηα δεκφζηα αγαζά πνπ κέρξη ηψξα ζηήξηδε κε ηνπο θφξνπο πνπ θαηέβαιε αιιά δελ απνιάκβαλε. Πήκεξα, απαηηείηαη έλαο ξηδηθφο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ θξάηνπο κε επηθέληξσζε ζηνλ ππξήλα ηνπ: ζηηο επηηειηθέο, επνπηηθέο θαη θνηλσληθέο ιεηηνπξγίεο. Αο ζρεδηάζνπκε απηφ ην κεηαζρεκαηηζκφ ηψξα, εθαξκφδνληαο ηηο απαηηνχκελεο κεηαξξπζκίζεηο κε ζπζηεκαηηθφηεηα. Δάλ ην πξάμνπκε, ε νηθνλνκηθή θξίζε ζα κεηαηξαπεί ζε επθαηξία. Δάλ δελ ην πξάμνπκε, ζα κεηαηξαπεί ζε βαζηά θαη καθξνρξφληα θνηλσληθή θξίζε. 10
1. ΠΛΝΞΡΗΘΖ ΔΞΗΠΘΝΞΖΠΖ - ΠΚΞΔΟΑΠΚΑΡΑ Λέα θιηκάθσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ Δπξσδψλε. Δμαζζέληζε ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ δξάζεσλ αληηκεηψπηζεο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζε κε απνηέιεζκα ηελ επηβξάδπλζε ηεο αλάπηπμεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Ζ δεκνζηνλνκηθή θξίζε ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο θιηκαθψζεθε πεξαηηέξσ ζην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ 2011. Ζ ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ θφζηνπο πξφζβαζεο ηνπ ηηαιηθνχ θξάηνπο ζηηο αγνξέο θεθαιαίσλ, ζε επίπεδα πνπ δελ κπνξνχλ καθξνρξφληα λα εμππεξεηεζνχλ, θαη ε άλνδνο ησλ επηηνθηαθψλ πεξηζσξίσλ ζε ζρέζε κε ηελ απφδνζε ησλ γεξκαληθψλ νκνιφγσλ ζε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο, φρη κφλν εμ φζσλ αληηκεησπίδνπλ δεκνζηνλνκηθά πξνβιήκαηα, αιιά θαη νξηζκέλσλ εθ ησλ ηζρπξφηεξσλ κειψλ ηεο (Γαιιία, Ηζπαλία), αλέδεημε αθελφο ην γεληθεπκέλν πξφβιεκα απμεκέλνπ ειιείκκαηνο θαη ρξένπο ζηελ ΔΔ, αθεηέξνπ ηελ αλεπάξθεηα ησλ απνθάζεσλ πνπ είραλ ιεθζεί λσξίηεξα θέηνο, θαηά ηε Πχλνδν ηεο Θνξπθήο ηεο 21 εο Ηνπιίνπ, γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ. Νη απνθάζεηο ησλ Ππλφδσλ Θνξπθήο ηεο 26 εο Νθησβξίνπ θαη ηεο 9 εο Γεθεκβξίνπ, ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ άζθεζε θεληξνπνηεκέλεο δεκνζηνλνκηθήο δηαθπβέξλεζεο ζηελ Δπξσδψλε, πνπ ζα απνηξέςεη παξφκνηα ζπκβάληα ζην κέιινλ, δελ αληηκεησπίδνπλ φκσο ην ίδην απνηειεζκαηηθά ηελ ηξέρνπζα, ηδηαίηεξα δπζκελή ζπγθπξία. Άιισζηε, ην θιίκα ζηηο κεγαιχηεξεο ρξεκαηαγνξέο δηεζλψο παξέκεηλε ηδηαίηεξα δπζκελέο θαη κεηά ηελ ηειεπηαία Πχλνδν (βι. αλαιπηηθφηεξα θεθάιαην 2.1). Ζ δηαδηθαζία δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο ππφ ηελ επνπηεία ηεο Ρξφηθα ζηελ νπνία βξίζθνληαη ήδε ηξία κέιε ηεο Δπξσδψλεο θαη ηα έθηαθηα, ηζρπξά δεκνζηνλνκηθά κέηξα πνπ ιακβάλνληαη ζηηο ππφινηπεο ρψξεο ππφ ην θφβν ελίζρπζεο ηνπ ήδε πςεινχ θφζηνπο δαλεηζκνχ, έπιεμαλ ηελ αλάπηπμε ηεο Δπξσδψλεο θαη γεληθφηεξα ηεο ΔΔ ζην δεχηεξν εμάκελν ηνπ 2011. Ρν απνηέιεζκα είλαη ε αχμεζε ηνπ ΑΔΞ ζηηο δχν νηθνλνκηθέο δψλεο γηα ην ζχλνιν ηνπ έηνπο λα κελ αλακέλεηαη λα μεπεξάζεη ην 1,5% θαη 1,6% αληίζηνηρα. Δμάιινπ, ν αληίθηππνο ηεο πξνζπάζεηαο πεξηνξηζκνχ ησλ ειιεηκκάησλ ζα γίλεη πιήξσο αηζζεηφο ην 2012, πεξηνξίδνληαο ηελ αλάπηπμε ζε Δπξσδψλε θαη ΔΔ ζηα επίπεδα ηνπ 0,5-0,6%. Δληνλφηεξε απφ φηη είρε εθηηκεζεί κέρξη ηα κέζα ηνπ 2011 είλαη ε θάκςε ηεο νηθνλνκίαο ησλ Ζ.Ξ.Α.. Θαηψηεξεο ησλ αλακελφκελσλ θαη απαηηνχκελσλ ήηαλ νη εμειίμεηο ζην δεκνζηνλνκηθφ πεδίν, πνπ ραξαθηεξίδνληαη θπξίσο απφ ηελ αηνικία ησλ εκπιεθφκελσλ κεξψλ. Πεκεηψζεθε σζηφζν, γηα πξψηε θνξά κεηά απφ πεξίπνπ έλα ρξφλν, βειηίσζε ζηε αγνξά εξγαζίαο, θαζψο ε αλεξγία ππνρψξεζε ζην 8,6% ηνλ Λνέκβξην. Ζ νηθνλνκία ησλ Ζ.Ξ.Α. δέρεηαη εζράησο πιήγκα θαη απφ ηνλ εμσηεξηθφ ηεο ηνκέα, κέζσ ηεο πηψζεο ησλ πσιήζεσλ ησλ απηνθηλεηνβηνκεραληψλ ηεο, πνπ είλαη εθηεηακέλε ζηελ Ηαπσλία, ηελ νπνία νη θαηαζηξνθέο απφ ην ζεηζκφ ηνπ Καξηίνπ 2011 θαη ην θφζηνο απνθαηάζηα- 11
ζήο ηνπο έρνπλ επαλαθέξεη ζε νηθνλνκηθή χθεζε. Ξεξηνξηζκέλεο δηαθπκάλζεηο παξνπζηάδεη ζηα ηέιε ηνπ 2011 ε πνξεία ησλ αλαπηπζζφκελσλ νηθνλνκηψλ, φκσο αλακέλεηαη λα πιεγνχλ ζηαδηαθά πεξηζζφηεξν απφ ηελ απνδπλάκσζε ηεο κεγέζπλζεο θαη ηεο δήηεζεο ησλ αλεπηπγκέλσλ νηθνλνκηψλ. πφ ην βάξνο ησλ παξαπάλσ εμειίμεσλ, ε αλάπηπμε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο εθηηκάηαη φηη ήηαλ ρακειφηεξε ηνπ 4,0% ην 2011 (ζηελ πεξηνρή ηνπ 3,7%), κεηά ην ξπζκφ 5,0% πνπ ζεκείσζε ην 2010, ελψ ζα θηλεζεί κε ειαθξά ρακειφηεξε ηαρχηεηα ην 2012 (3,5%). Δμαζζέληζε ηεο χθεζεο ζηελ Διιάδα θαηά ην ηξίην ηξίκελν ηνπ 2011 Ζ πηψζε ηνπ ΑΔΞ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο πεξηνξίζηεθε ειαθξά ζην ηξίην ηξίκελν ηνπ 2011. Πε απηή ηελ εμέιημε εθηηκάηαη φηη ζπλέηεηλαλ θπξίσο: α) ε κε ιήςε λέσλ δεκνζηνλνκηθψλ κέηξσλ απφ ηηο αξρέο ηνπ 2011 κέρξη θαη ηνλ Ηνχλην θαη ε ζηαδηαθή πινπνίεζε ησλ κέηξσλ ηνπ Κεζνπξφζεζκνπ Ξιαηζίνπ Γεκνζηνλνκηθήο Πηξαηεγηθήο (ΚΞΓΠ), πνπ νινθιεξψζεθε ηνλ Πεπηέκβξην θαη β) ε ηερληθή επίδξαζε ηνπ ρακεινχ επηπέδνπ νξηζκέλσλ ζπληζησζψλ ηνπ ΑΔΞ ζην γ ηξίκελν ηνπ 2010. Πε επίπεδν βαζηθψλ ζπληζησζψλ ηνπ ΑΔΞ, ε θάκςε ηεο χθεζεο πξνήιζε απφ ηελ επηβξάδπλζε ηεο πηψζεο ησλ θαηαλαισηηθψλ δαπαλψλ, θπξίσο απφ ηελ πιεπξά ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, εμέιημε φκσο πνπ είρε αξλεηηθφ αληίθηππν ζηε κείσζε ηνπ δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο. Δμάιινπ, ζεκαληηθή βειηίσζε ζεκεηψζεθε γηα έλα αθφκα ηξίκελν ζηα απνηειέζκαηα ηνπ εμσηεξηθνχ ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο: ην έιιεηκκά ηνπ, ζε εζληθνινγηζηηθνχο φξνπο, πεξηνξίζηεθε ζην γ ηξίκελν ζην 0,9% ηνπ ΑΔΞ, επίδνζε πνπ επηηεχρζεθε απφ ελίζρπζε ησλ εμαγσγψλ θαη φρη απφ πεξαηηέξσ ππνρψξεζε ησλ εηζαγσγψλ. Ωζηφζν ζην πεδίν ησλ επελδχζεσλ, ζεκεηψζεθε θαη λέα επηδείλσζε, κε ηε ζπξξίθλσζε ηνπ αθαζάξηζηνπ ζρεκαηηζκνχ θεθαιαίνπ λα επηηαρχλεηαη έληνλα, κεηά ηελ εμαζζέληζή ηεο ζην ακέζσο πξνεγνχκελν ηξίκελν. Απηή ε εμέιημε πνπ αληαλαθιά ηηο θαζπζηεξήζεηο ζηελ πινπνίεζε ησλ δηαξζξσηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ θαη ζηελ εθηέιεζε ηνπ Ξξνγξάκκαηνο Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ, αιιά θαη ηελ επηθπιαθηηθφηεηα γηα ηελ θνηλσληθνπνιηηηθή ζηαζεξφηεηα ηεο ρψξαο πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ πνιηηηθή ξεπζηφηεηα θαη ηηο νμείεο θνηλσληθέο αληηδξάζεηο θαηά ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ΚΞΓΠ. Πεκαληηθή απφθιηζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ απφ ηνπο ζηφρνπο γηα ην 2011 παξά ηα πξφζζεηα δεκνζηνλνκηθά κέηξα. Απφ ηα πιένλ πξφζθαηα ζηνηρεία εθηέιεζεο ηνπ Θξαηηθνχ Ξξνυπνινγηζκνχ πξνθχπηεη φηη ην ηακεηαθφ έιιεηκκά ηνπ ζην δηάζηεκα Ηαλνπαξίνπ-Λνεκβξίνπ έθηαζε ηα 20,5 δηζεθ., κε ηνλ αλαζεσξεκέλν εηήζην ζηφρν πνπ ηέζεθε απφ ζηνλ Ξξνυπνινγηζκφ ηνπ 2012 λα βξίζθεηαη ζηα 21,5 δηζεθ., ζε εζληθνινγηζηηθνχο φξνπο. Ξαξά ηε ραιάξσζε ηνπ ζηφρνπ γηα ην έιιεηκκα ηνπ Θξαηηθνχ Ξξνυπνινγηζκνχ θαηά 1,8 δηζεθ. ζε ζρέζε κε ην αξρηθφ ΚΞΓΠ θαη ηνλ Ξξνυπνινγηζκφ ηνπ 2011, ηε ζπλερηδφκελε ππν-εθηέιεζε ηνπ ΞΓΔ θαη ηελ εθαξκνγή ησλ πξφζζεησλ δεκνζηνλνκηθψλ κέηξσλ, νη απνθιίζεηο ζπλερίδνληαη, ηφζν ζηελ πιεπξά ησλ εζφδσλ φζν θαη ησλ δαπαλψλ, αλ θαη ζε κηθξφηεξε έθηαζε απφ φηη λσξίηεξα θέηνο. Πε 12
πςειφ επίπεδν θηλείηαη ην ηακεηαθφ έιιεηκκα θαη ζην ζχλνιν ηεο Γεληθήο Θπβέξλεζεο, θαζψο έθηαζε ηα 23,5 δηζεθ. ζηελ πεξίνδν Ηαλνπαξίνπ-Νθησβξίνπ, έ- λαληη αλαζεσξεκέλνπ ζηφρνπ (Ξξνυπνινγηζκφο 2012) ζηα 19,8 δηζεθ., απφ 17,9 δηζεθ. ζην αξρηθφ ΚΞΓΠ. Δθηηκάηαη φηη ε απφθιηζε απφ ηνπο αξρηθνχο ζηφρνπο ηνπ 2011 νθείιεηαη θαηά ην ήκηζπ πεξίπνπ ζηε βαζχηεξε ηεο αλακελφκελεο χθεζε, ελψ ην ππφινηπν πξνέξρεηαη απφ ηηο ζρεηηθά αηζηφδνμεο πξψηεο εθηηκήζεηο γηα ηελ απφδνζε ησλ κέηξσλ ή ηε κε α- πνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηνπο (overshooting). Γεδνκέλσλ ησλ παξαπάλσ, ε επίηεπμε ειιείκκαηνο ζηε Γεληθή Θπβέξλεζε χςνπο 9% ηνπ ΑΔΞ ην 2011 θξίλεηαη ιίαλ δχζθνιε. ζνλ αθνξά ηνλ Ξξνυπνινγηζκφ 2012, εθηηκάηαη φηη νη βαζηθέο καθξννηθνλνκηθέο ππνζέζεηο ηνπ ζηελ παξνχζα θάζε είλαη αξθεηά ινγηθέο θαη, σο εθ ηνχηνπ, ην ηειηθφ απνηέιεζκα ζα εμαξηεζεί θπξίσο απφ ηελ επηβεβαίσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ κεγεζψλ γηα ην 2011 θαη ηελ απφδνζε ησλ κέηξσλ θαηά ην 2012. Οπζκηζηηθφο παξάγνληαο επίηεπμεο ησλ δεκνζηνλνκηθψλ κεγεζψλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ Ξξνυπνινγηζκφ ηνπ 2012 ζα είλαη ν βαζκφο επηβεβαίσζεο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζην «θνχξεκα» ησλ ειιεληθψλ νκνιφγσλ (PSI), θαζψο πξνβιέπεηαη φθεινο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ κέζσ ηεο κείσζεο ησλ ηφθσλ γηα ηα νκφινγα πνπ ιήγνπλ εληφο ηνπ έηνπο, ιακβάλνληαο φκσο πξνεγνπκέλσο ππ φςε ηνπο ιηγφηεξνπο ηφθνπο πνπ ζα εηζπξάμνπλ ηα αζθαιηζηηθά ηακεία πνπ έρνπλ ζηα ραξηνθπιάθηά ηνπο νκφινγα ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Ξάλησο, νη κεηαβνιέο νξηζκέλσλ κεγεζψλ ηφζν ζηελ πιεπξά ησλ εζφδσλ φζν θαη ησλ δαπαλψλ ηνπ Ραθηηθνχ Ξξνυπνινγηζκνχ ήδε δεκηνπξγνχλ νξηζκέλεο αβεβαηφηεηεο (βι. ελφηεηα 2.2β). Πε απηή παξνπζηάδνληαη θαη επηθαηξνπνηεκέλεο πξνβνιέο γηα ην δεκφζην ρξένο, θαη αξράο ρσξίο ην PSI, πξνθεηκέλνπ λα ππάξρεη κέηξν ζχγθξηζεο, ην νπνίν εηζάγεηαη ζηε ζπλέρεηα, γηα λα αθνινπζήζνπλ ζελάξηα ζηε βάζε κεγαιχηεξεο πξνζπάζεηαο ζην δεκνζηνλνκηθφ πεδίν, πξαγκαηνπνίεζεο απνθξαηηθνπνηήζεσλ θαη ηαρχηεξεο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο. Θιηκάθσζε ηεο χθεζεο ζην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ 2011 Ππλέρηζή ηεο ην 2012 Ζ πηψζε ηνπ ΑΔΞ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο πηζαλφηαηα ζα θιηκαθσζεί ζην θαηαιεθηηθφ ηξίκελν ηνπ 2011. Ζ αλαθνπή ηεο ππνρψξεζεο πνπ παξνπζίαζε ζην ηξίην ηξίκελν ε εγρψξηα χθεζε ζπλδέεηαη κε ηα πξφζζεηα δεκνζηνλνκηθά κέηξα πνπ ιήθζεθαλ απφ ηνλ Πεπηέκβξην θαη κεηά γηα ηελ επίηεπμε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ ζηφρσλ ηνπ 2011, ηα νπνία ζα αζθήζνπλ πηέζεηο ζηηο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο ηφζν ηνπ δεκφζηνπ φζν θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Κεγεζψλ δειαδή απφ ηελ επηφηεξε πηψζε ησλ νπνίσλ πξνήιζε ε ρακειφηεξε κείσζε ηνπ ΑΔΞ ζην γ ηξίκελν. Πε φηη αθνξά ηηο επελδχζεηο, δελ αλακέλεηαη αλαθνπή ηεο έληνλεο πηψζεο ηνπο ζηα ηέιε ηνπ 2011. Νη παξαηεηακέλεο πνιηηηθέο δηεξγαζίεο ζε επίπεδν ΔΔ θαηά ηε δηάξθεηά ηνπ γηα ηελ απνκείσζε ηνπ ειιεληθνχ ρξένπο κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, νη πνιηηηθέο αβεβαηφηεηεο κεηά ηελ αλαθνίλσζε δηελέξγεηαο δεκνςεθίζκαηνο θαη ε επαθφινπζε αβεβαηφηεηα γηα ηελ παξακνλή ηεο Διιάδαο ζηελ Δπξσδψλε θαη ηε ζπλέρηζε ηεο πξνζπάζεηαο δεκνζηνλνκηθήο 13
πξνζαξκνγήο ηεο επηδείλσζαλ ζεκαληηθά ην εγρψξην επελδπηηθφ πεξηβάιινλ. Πε απηνχο ηνπο παξάγνληεο πξνζηίζεηαη θαη ν αληίθηππνο ηεο ρακειήο εθηέιεζεο ηνπ ΞΓΔ κέρξη ηνλ Λνέκβξην (ζην 62,2% ηνπ πξνο ηα θάησ αλαζεσξεκέλνπ ζηφρνπ ζηνλ Ξξνυπνινγηζκφ ηνπ 2012). Πηνλ αληίπνδα, ε ιηγφηεξν αξλεηηθή επίδξαζε ηνπ εμσηεξηθνχ ηνκέα ζην ΑΔΞ θαηά ην πξψην ελληάκελν ηνπ 2011 ζα πεξηνξηζηεί πεξαηηέξσ, απφ ηε ζπξξίθλσζε ησλ εηζαγσγψλ θαηά θχξην ιφγν θαη φρη απφ λέα δηεχξπλζε ησλ εμαγσγψλ, φπσο ζην ηξίην ηξίκελν. Κε βάζε ηηο παξαπάλσ εμειίμεηο ε χθεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ζα θηλεζεί ζε επίπεδν ηνπιάρηζηνλ 5,5% ην 2011. Πε φηη αθνξά ην 2012, νη ηάζεηο ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ζηελ πνξεία ησλ βαζηθψλ ζπληζησζψλ ηνπ ΑΔΞ ζηελ Διιάδα, ζα δηακνξθσζνχλ θαηά θχξην ιφγν απφ ηα δεκνζηνλνκηθά κέηξα, απφ ηελ έθβαζε ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηε ζχλαςε ηεο λέαο δαλεηαθήο ζχκβαζεο κε ηελ ηξφηθα θαη απφ ηηο εγρψξηεο πνιηηηθέο εμειίμεηο. Αλαιπηηθφηεξα, ε επίδξαζε ησλ κέηξσλ θνξνινγίαο ηνπ εηζνδήκαηνο (εηζθνξά θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, ηέινο επηηεδεχκαηνο, κείσζε αθνξνιφγεηνπ νξίνπ θ.α.) πνπ άξρηζε ην θζηλφπσξν ηνπ 2011 θαη ζα εθδεισζεί πιήξσο ην 2012, νη κεηψζεηο κηζζψλ ζην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο, ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαη νη λέεο πεξηθνπέο ζηηο ζπληάμεηο, ζα αζθήζνπλ ζεκαληηθέο πηέζεηο ζην δηαζέζηκν εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ θαη αθνινχζσο ζηηο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο ηνπο. Ζ πξνζπάζεηα γηα θάιπςε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ απνθιίζεσλ ηνπ 2011 θαη ηελ επίηεπμε ησλ απζηεξφηεξσλ ζηφρσλ ηνπ 2012 ζα πεξηνξίζεη ζεκαληηθά ηε δεκφζηα θαηα- 14 λάισζε. Ζ πεξηθνπή ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ ην 2012 δελ απνθιείεηαη λα επεξεάζεη θαη ην Ξξφγξακκα Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ, ην νπνίν ππν-εθηειείηαη ηα δχν ηειεπηαία ρξφληα, πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ πζηεξήζεηο θαη γεληθφηεξα απνθιίζεηο ζηε δηαδηθαζία δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο. κσο ζην ΑΔΞ κπνξνχλ λα αζθεζνχλ θαη εληζρπηηθέο επηδξάζεηο, απφ πξνσζεηηθέο πνιηηηθέο πξσηνβνπιίεο γηα ηελ αλάπηπμε (αλαδηάξζξσζε θξάηνπο, επηηάρπλζε ΔΠ- ΞΑ 2007-2013, αμηνπνίεζε θξαηηθήο πεξηνπζίαο), νη νπνίεο ελψ ζα έπξεπε λα απνηεινχλ πξνηεξαηφηεηα απφ ηελ αξρή πινπνίεζεο ηνπ Κλεκνλίνπ, λα έρνπλ ήδε ιεθζεί θαη πινπνηεζεί, πεξηνξίδνληαο ηνλ αληίθηππν ηεο δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο ζηελ χθεζε θαη ζηελ αλεξγία, αληηζέησο αλαβάιινληαλ ζπλερψο, κε απνηέιεζκα λα παξέιζεη καθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα κέρξη λα γίλεη ν ζρεδηαζκφο ηνπο θαη λα μεθηλήζεη ε πινπνίεζή ηνπο. Αλαζρεηηθά ζηε κείσζε ηνπ ΑΔΞ ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ην 2012 ζα επελεξγήζεη γηα ηξίηε ζπλερφκελε ρξνληά ν εμσηεξηθφο ηεο ηνκέαο, ην έιιεηκκα ηνπ νπνίνπ εθηηκάηαη φηη ζα ζπξξηθλσζεί εθ λένπ, θπξίσο απφ ηελ ππνρψξεζε ησλ εηζαγσγψλ ιφγσ ηεο θζίλνπζαο εγρψξηαο δήηεζεο. πφ ηηο επηδξάζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ, ε χ- θεζε ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία ην 2012 εθηηκάηαη φηη ζα είλαη ηεο ηάμεο ηνπ 3,0%, ελδερνκέλσο θαη πςειφηεξε. Άλνδνο ηεο αλεξγίαο θαζ φιν ην 2011. Ππλέρηζή ηεο ην 2012, κε επηφηεξν ξπζκφ. Ζ εμαζζέληζε ηεο χθεζεο θαηά ην γ ηξίκελν δελ είρε αληίζηνηρεο επηπηψζεηο ζηελ
αλεξγία θαη ζηελ απαζρφιεζε. Απηή ε ε- μέιημε νθείιεηαη ζην φηη, κεηαβνιέο ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα αθνκνηψλνληαη απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο εληφο ρξνληθήο πεξηφδνπ έμη έσο ελλέα κελψλ, δηάζηεκα θαηά ην νπνίν εμεηάδεηαη ε ζηαζεξφηεηά ηνπο, θαζψο επίζεο θαη νη αιιαγέο πνπ πξέπεη λα επέιζνπλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ. Γηα ηνλ ίδην ιφγν, νη επηρεηξήζεηο αλαπξνζάξκνζαλ ζην ηξίκελν Ηνπιίνπ- Πεπηεκβξίνπ ην εξγαηηθφ ηνπο δπλακηθφ θαη γεληθφηεξα ηηο ζρέζεηο εξγαζίαο ηνπο, ζηελ ζηαζεξά πςειφηεξε απφ φηη αξρηθά αλακελφηαλ χθεζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαηά ηα πξψηα δχν ηξίκελα ηνπ 2011. Απηή ε δηαδηθαζία αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί θαη ζην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ 2011. Ωο απνηέιεζκα, ε αλεξγία αλήιζε ζην ηξίην ηξίκελν ηνπ 2011 ζην 17,7%, 1,6 εθαηνζηηαίεο κνλάδεο πςειφηεξα απφ ην ακέζσο πξνεγνχκελν ηξίκελν θαη 5,3 εθαηνζηηαίεο κνλάδεο παξαπάλσ απφ ην ίδην ηξίκελν ηνπ 2010. Ζ παξακνλή ηεο αλεξγίαο ζε αλνδηθή ηξνρηά δελ αλαθφπεθε νχηε απφ ηελ αληίξξνπεο επνρηθέο ε- πηδξάζεηο, φπσο ν ζρεδφλ ζηαζεξνπνηεκέλνο ζηα πεξπζηλά επίπεδα θχθινο εξγαζηψλ ζηνλ ηνπξηζκφ θέηνο ην θαινθαίξη. Θαζψο ν ζπγθεθξηκέλνο παξάγνληαο δελ είρε ηελ αλακελφκελε ζεηηθή επίδξαζε, νη πηζαλφηεηεο γηα απφηνκε άλνδν ηεο αλεξγίαο ζην ηειεπηαίν ηξίκελν ηνπ 2011 απμάλνληαη. Ξιένλ ε αλεξγία αλακέλεηαη λα δηακνξθσζεί ζηελ πεξηνρή ηνπ 17,3%, ζρεδφλ 5 εθαηνζηηαίεο κνλάδεο πςειφηεξα απφ φηη ην 2010. Πε φηη αθνξά ην 2012, ε ζπλέρηζε ηεο χθεζεο γηα έλα αθφκα ρξφλν, έζησ θαη κε ε- πηφηεξε έληαζε, ζα έρεη αληίζηνηρεο επηπηψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, κε ηελ α- λεξγία λα αλέξρεηαη ζην 18,5%. Αλάθακςε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζηα ηέιε ηνπ 2011, κεηά ηηο θζηλνπσξηλέο απμήζεηο θφξσλ. Δπηζηξνθή ζε πησηηθή ηξνρηά ην 2012, εθφζνλ δελ ιεθζνχλ λέα θνξνινγηθά κέηξα. Ζ θαζνδηθή πνξεία ηνπ πιεζσξηζκνχ θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο, αλαθφπεθε απφ ηνλ Πεπηέκβξην, αξρηθά ιφγσ ηεο κεηάηαμεο ηεο εζηίαζεο ζηνλ πςειφ ζπληειεζηή Φ.Ξ.Α. θαη ελ ζπλερεία απφ ηελ αχμεζε ζην Δ.Φ.Θ. ζην πεηξέιαην ζέξκαλζεο. Ωζηφζν ν πεξηνξηζκφο ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο απφ ηα λέα κέηξα άκεζεο θνξνινγίαο, ν- ξηζκέλα εθ ησλ νπνίσλ ζα πινπνηεζνχλ πιήξσο ή ζα θιηκαθσζνχλ ην 2012 (κείσζε αθνξνιφγεηνπ νξίνπ, εηζθνξά θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, ηέινο αθηλήησλ), ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ζπλερή αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ θαη ησλ ζπληάμεσλ, ζα αζθήζνπλ ζεκαληηθέο πηέζεηο ζηνλ πιεζσξηζκφ ζηα ηέιε ηνπ 2011 θαη ηδίσο απφ ηηο αξρέο ηνπ 2012. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, αλαζρεηηθά ζε γξήγνξε ππνρψξεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ ην 2012 ζα επελεξγήζνπλ ε αχμεζε ηεο ηηκήο ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, ε εμίζσζε ηνπ Δ.Φ.Θ. ζην πεηξέιαην θίλεζεο θαη ζέξκαλζεο απφ ην θζηλφπσξν, φπσο επίζεο θαη ε ηπρφλ επηβνιή λέσλ θνξνινγηθψλ κέηξσλ. Ξάλησο, ε ζπλνιηθή επηβαξπληηθή επίπησζή ηνπο ζηνλ πιεζσξηζκφ δελ αλακέλεηαη λα αληηζηαζκίζεη ηελ πεξηνξηζηηθή επίδξαζε ηεο θζίλνπζαο δήηεζεο, γηα ηνπο ιφγνπο πνπ πξναλαθέξζεθαλ. Ππλεθηηκψληαο φιεο ηηο παξαπάλσ ηάζεηο, ε πξφβιεςε γηα ηνλ πιεζσξηζκφ ην 2011 δελ κεηαβάιιεηαη (3,4%), ελψ ην εχξνο δηακφξθσζήο ηνπ ην 2012 εθηηκάηαη ζην 1,2%-1,4%. 15
2. ΝΗΘΝΛΝΚΗΘΝ ΞΔΟΗΒΑΙΙΝΛ 2.1 Ράζεηο θαη Ξξννπηηθέο ηεο Γηεζλνχο Νηθνλνκίαο Ρν Ξαγθφζκην Ξεξηβάιινλ Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα έρεη επηβξαδπλζεί πεξαηηέξσ ην ηειεπηαίν δηάζηεκα, κε ηα αίηηα λα πνηθίινπλ αλά γεσγξαθηθή δψλε. Ηδηαίηεξα νη δπζκελείο εμειίμεηο θαη ε αβεβαηφηεηα φζνλ αθνξά ζηελ θαηάιεμε ηεο θξίζεο ρξένπο ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο επηινγέο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ζηηο ΖΞΑ θαη ηηο παξειθπφκελεο επηπηψζεηο, νδεγνχλ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζε α- θφκα πην ζπγθξαηεκέλεο εθηηκήζεηο αλαθνξηθά κε ηελ θαηάζηαζε ζην παγθφζκην νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Ωο εθ ηνχηνπ, νη πξφζθαηεο, ζρεηηθέο πξνβιέςεηο ηεο γηα ηε κεγέζπλζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο επηδεηλψλνληαη ζπγθξηηηθά κε ηηο εαξηλέο ηφζν γηα ην 2011, φζν θαη γηα ην 2012 (3,7% θαη 3,5% αληηζηνίρσο, έλαληη 4,0% θαη 4,1% ηεο πξνεγνχκελεο εθηίκεζεο) ελψ δελ αλακέλεηαη ζεκαληηθή κεηαβνιή ην 2013 (Ξίλαθαο 2.1). Ξαξά ηε ζηαζεξφηεηα ηεο αλαπηπμηαθήο πνξείαο ησλ αλαδπφκελσλ νηθνλνκηψλ, ε δεκνζηνλνκηθή θξίζε θαη νη εμαζζελεκέλεο πξννπηηθέο αχμεζεο ηνπ ΑΔΞ ησλ αλαπηπγκέλσλ νηθνλνκηψλ απνηεινχλ ηε ζξπαιιίδα λέσλ αλαηαξάμεσλ θαη ακθηβνιηψλ γηα ηελ παγθφζκηα αλάθακςε. Ρν πξψην εμάκελν ηνπ 2011, ν ξπζκφο κεγέζπλζεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο επηβξαδχλζεθε, κεξηθψο ιφγσ ηεο δηφξζσζεο πνπ έιαβε ρψξα κεηά ηελ απφηνκε βειηίσζε ηνπ 2010 ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή θαη ην παγθφζκην εκπφξην. Ξέξαλ απηνχ ηνπ «ηερληθνχ» παξάγνληα, ε αλάπηπμε επηβξαδχλζεθε εμαηηίαο ζεκαληηθψλ επηβαξπληηθψλ γεγνλφησλ (γηα παξάδεηγκα, νη θπζηθέο θαηαζηξνθέο ζηελ Ηαπσλία, νη γεσπνιηηηθέο εληάζεηο ζηηο ρψξεο ηεο Βνξείνπ Αθξηθήο θαη ηεο Κέζεο Αλαηνιήο), αιιά θπξίσο ιφγσ ησλ ζπλερηδφκελσλ δεκνζηνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ πνιιέο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκίεο. Πηελ ίδηα θαηεχζπλζε κε απηέο ηεο ΔΔ θηλνχληαη θαη νη εθηηκήζεηο ηνπ Γηεζλνχο Λνκηζκαηηθνχ Ρακείνπ, ηνπ νπνίνπ νη πην πξφζθαηεο πξνβιέςεηο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία 1 θηλνχληαη ζε ρακειφηεξα επίπεδα απφ ηηο αληίζηνηρεο ηεο άλνημεο (πεξίπνπ 4% αλάπηπμε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ην 2012, απφ 5% ην 2010). Ρν ΓΛΡ ππνγξακκίδεη επίζεο ηελ εδξαίσζε ηεο αβεβαηφηεηαο γηα ηηο επεξρφκελεο ε- πηπηψζεηο ζηελ ήδε επηβαξπκέλε θαη εχζξαπζηε παγθφζκηα νηθνλνκία απφ ηελ θξίζε ρξένπο πνπ ηαιαλίδεη ηελ Δπξσδψλε. Δπηπιένλ, ηα δνκηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ρψξεο πνπ ρηππήζεθαλ απφ ηελ θξίζε θαίλεηαη λα κελ εληνπίδνληαη εγθαίξσο νχηε κε επθνιία, γεγνλφο πνπ δηαζαιεχεη ηελ νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα ηνπο επφκελνπο κήλεο. Έηζη, ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ ΑΔΞ (ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο) ζηηο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκίεο πξνβιέπεηαη λα είλαη ήπηνο, πεξίπνπ 1,5% ην 2011 θαη 2% ην 2012. Δληνχηνηο, ηνχην πξνυπνζέηεη ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο θξίζεο ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Δπξσδψλεο, ηελ εμηζνξξφπεζε κεηαμχ ηεο ζηήξημεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο κεζνπξφζεζκεο δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο ζηηο ΖΞΑ θαη ηε κε 1 World Economic Outlook (WEO), IMF, September 2011 17
πεξαηηέξσ φμπλζε ηεο κεηαβιεηφηεηαο ζηηο παγθφζκηεο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αγνξέο. Ξην αλαιπηηθά, ζε φ,ηη αθνξά ζηηο ζεκαληηθφηεξεο νηθνλνκίεο παγθνζκίσο: Νη πξνβιέςεηο γηα ηελ πνξεία ηεο νηθνλνκίαο ησλ ΖΞΑ είλαη πεξηζζφηεξν απαηζηφδνμεο ζπγθξηηηθά κε ηηο πξνεγνχκελεο πξνβιέςεηο, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ αδχλακε αγνξά αθηλήησλ, ηηο επηβαξπκέλεο πξνβιέςεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θαηαλάισζεο θαη ηνλ αλαζρεηηθφ ξφιν ηνπ πςεινχ δεκνζηνλνκηθνχ ειιείκκαηνο. Δπηπιένλ, κηα ζεκαληηθή αλαζεψξεζε ησλ εζληθψλ ινγαξηαζκψλ ηνλ Ηνχιην ηνπ 2011 επέθεξε αλαπξνζαξκνγή φισλ ησλ κεγεζψλ πξνο ηα θάησ, γεγνλφο πνπ ππνγξακκίδεη φηη ν δξφκνο πξνο ηελ αλάθακςε είλαη αθφκα καθξχο. Ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ ΑΔΞ ηα πξψηα δχν ηξίκελα ηνπ 2011 ζπξξηθλψζεθε ζε 0,1% θαη 0,3% ζε ζχγθξηζε κε ην αληίζηνηρν ηξίκελν ηνπ 2010. Ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο απψιεζε ηε δπλακηθή ηνπ, αληηθαηνπηξίδνληαο ηηο πςειφηεξεο ηηκέο πεηξειαίνπ, ηελ αβεβαηφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη γεληθφηεξα, ηε ζπλερηδφκελε κεηνχκελε θαηαλαισηηθή θαη επηρεηξεκαηηθή εκπηζηνζχλε. Ζ νηθνλνκία ησλ ΖΞΑ, δέρζεθε, κέζσ ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο, έλα αθφκα ζεκαληηθφ πιήγκα απφ ηηο θαηαζηξνθέο ζηελ Ηαπσλία. Έηζη, ην ΑΔΞ αλακέλεηαη λα αλαθάκςεη νξηαθά ην 2011, κε ηελ ηδησηηθή θαηαλάισζε λα θηλείηαη ζε ρακειά επίπεδα ιφγσ ηνπ χςνπο ηνπ ρξένπο θαη ησλ δπζκελψλ ζπλζεθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαζψο θαη εμαηηίαο ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ εμειίμεσλ πνπ ζπκπηέδνπλ ηελ εκπηζηνζχλε ησλ λνηθνθπξηψλ. Ρέινο, ε δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή ησλ ΖΞΑ θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί αλαζρεηηθά ζηελ αλάπηπμε, θαζψο έρεη θαιιηεξγήζεη αηζζήκαηα αλαζθάιεηαο ζηηο αγνξέο. Ζ πξνθαηαξθηηθή ζπκθσλία γηα αλψηαην φξην ρξένπο έζεζε ζηφρνπο δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο πνπ ζεσξήζεθαλ κε πηζηεπηνί θαη αλεπαξθείο απφ ηηο ρξεκαηαγνξέο. Γεδνκέλσλ πεξαηηέξσ κεηψζεσλ θάπνησλ θφξσλ (κηζζνδνζίαο, εηαηξηθήο θνξνινγίαο) ε δεκνζηνλνκηθή ψζεζε ζα ζπλερίζεη λα ζπκβάιεη αξλεηηθά ζηελ α- λάπηπμε ην 2011 θαη ην 2012. Δλ γέλεη, νη πξνβιέςεηο γηα ην ξπζκφ αλάπηπμεο ηνπ ΑΔΞ έρνπλ πεξηνξηζηεί ζην 1,6% γηα ην 2011 (απφ 2,6%) θαη 1,5% γηα ην 2012 (απφ 2,7%), κε εθ λένπ επηβξάδπλζε ην 2013 (1,3%). Ν ηζρπξφο ζεηζκφο θαη ην ηζνπλάκη πνπ πξνθιήζεθε ηνλ Κάξηην ηνπ 2011 νδήγεζαλ ζηε ζπξξίθλσζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο Ηαπσλίαο, γηα ηξία ζπλερφκελα ηξίκελα, κε απνηέιεζκα ην ΑΔΞ λα δηακνξθσζεί ζε επίπεδν ρακειφηεξν ηεο πξν-θξίζεο πεξηφδνπ. Νη ζεκαληηθφηεξεο απψιεηεο θαηαγξάθνληαη ζηηο επελδχζεηο (20% ρακειφηεξα) θαη ηηο εμαγσγέο (13% ρακειφηεξα). Ξαξ φι απηά, νη ηειεπηαίεο ελδείμεηο θαη νη επλντθφηεξεο ζπλζήθεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο πξνδηαγξάθνπλ πηζαλφηαηα θαιχηεξεο εμειίμεηο πξνζερψο. Έηζη, ην ΑΔΞ αλακέλεηαη λα εληζρπζεί θαη πάιη ην 2012 (1,8%), θπξίσο εμαηηίαο ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ γηα ηελ απνδεκίσζε θαη ηελ α- πνθαηάζηαζε ησλ δεκηψλ ζηηο ζεηζκφπιεθηεο πεξηνρέο. Πηελ Θίλα, ν ξπζκφο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κεηξηάζηεθε ειαθξψο ηα ηξία πξψηα ηξίκελα ηνπ 2011 ζην 9,4% θαηά κέζν φξν, απφ 10,3% ηνπ 2010 ζην αληίζηνηρν δηάζηεκα. Νη πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο 18
Δπηηξνπήο γηα ην 2011 θαη ην 2012 έρνπλ αλαζεσξεζεί ειαθξψο πξνο ηα θάησ ζπγθξηηηθά κε ηηο πξνεγνχκελεο εθηηκήζεηο ηεο, ιφγσ επηφηεξεο εμσηεξηθήο δήηεζεο θαη απζηεξφηεξσλ εγρψξησλ πνιηηηθψλ. Κε ηελ αλάπηπμε λα ζπλερίδεη λα βαζίδεηαη ζηηο επελδχζεηο, ε νηθνλνκία ηεο Θίλαο αλακέλεηαη λα επηβξαδπλζεί ειαθξψο ηελ επφκελε ρξνληά, ελψ νη πξνζπάζεηεο αλάθακςεο αλακέλεηαη λα πεξηνξηζηνχλ απφ ηνλ πιεζσξηζκφ. Ππκπεξαζκαηηθά, ε Θίλα πξνβιέπεηαη λα δηέιζεη κηα πεξίνδν ζεκαληηθήο, αιιά ρακειφηεξεο ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ην 2011 (9,2%), ην 2012 (8,6%) θαη ην 2013 (8,2%). ζνλ αθνξά ζηελ Οσζία, θαη γεληθφηεξα ζηελ Θνηλνπνιηηεία Αλεμάξηεησλ Σσξψλ (CIS), ν κεηξηαζκφο ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ θαη ε δπζθνιφηεξε πξφζβαζε ζηηο δηεζλείο αγνξέο θεθαιαίνπ βαξαίλνπλ ηηο πξννπηηθέο αλάθακςεο. Πε ζπλάθεηα κε ηηο πξνβιέςεηο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, νη εθηηκήζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ 2011 έρνπλ αλαζεσξεζεί δπζκελψο θαηά ½ εθαηνζηηαία κνλάδα, ζην 4% πεξίπνπ. Δπηπιένλ, ε επηβξαδπλφκελε αλάπηπμε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε επηβαξχλεη ηηο πξνβιέςεηο γηα ηηο ξσζηθέο εμαγσγέο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ. Νη άιιεο ρψξεο ηεο πεξηνρήο αλακέλεηαη λα αλαπηπρζνχλ κε ειαθξψο εληνλφηεξν ξπζκφ απφ ηελ Οσζία, γεγνλφο πνπ νδεγεί ηηο πξνβιέςεηο γηα αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο ζην 4%. Ξίλαθαο 2.1 Γηεζλέο Ξεξηβάιινλ Δπξσπατθή Δπηηξνπή (εηήζηα % κεηαβνιή, ζε πξαγκαηηθέο ηηκέο) 2011 2012 2013 ΑΔΞ ΖΞΑ 1,6 1,5 1,3 Ηαπσλία -0,4 1,8 1,0 Αζία (εθηφο Ηαπσλίαο) 7,2 7,2 7,2 εθ ησλ νπνίσλ Θίλα 9,2 8,6 8,2 Ηλδία 7,5 7,5 8,1 Δπξσδψλε 1,5 0,5 1,3 ΔΔ-27 1,6 0,6 1,5 πνςήθηεο ρψξεο (ζηελ ΔΔ) 6,8 2,8 3,9 Θνηλνπνιηηεία Αλεμάξηεησλ Θξαηψλ (CIS) 4,1 4,0 4,2 εθ ησλ νπνίσλ Οσζία 3,9 3,8 4,0 ΚΔΛΑ 3,6 3,6 3,7 Ιαηηληθή Ακεξηθή 4,6 4,1 4,2 εθ ησλ νπνίσλ Βξαδηιία 3,6 4,0 4,5 πνζαράξηα Αθξηθή 5,0 5,5 6,0 Ξαγθφζκηα νηθνλνκία 3,7 3,5 3,6 Ξαγθφζκην Δκπφξην Ξαγθφζκηεο εηζαγσγέο 7,2 5,3 6,4 Αγνξά Δμαγσγψλ εθηφο ΔΔ-27 8,4 6,2 6,7 ΚΔΛΑ (Middle East & North Africa): Αιγεξία, Κπαρξέηλ, Αίγππηνο, Ηξάλ, Ηξάθ, Ηζξαήι, Ηνξδαλία, Θνπβέηη, Ιίβαλνο, Ιηβχε, Καξφθν, Νκάλ, Θαηάξ, Πανπδηθή Αξαβία, Ππξία, Ρπλεζία, Ζλ. Αξαβηθά Δκηξάηα, εκέλε. πνζαράξηα Αθξηθή: ιεο νη ρψξεο εθηφο αθξηθαληθψλ ΚΔΛΑ ρσξψλ. Ξεγή: European Economic Forecast, Autumn 2011, European Commission 19
Ξίλαθαο 2.2 IFO - Δθηηκήζεηο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία (Γείθηεο, 2005=100) Ρξίκελν / Έηνο Νηθνλνκηθφ Θιίκα Ξαξνχζα Θαηάζηαζε ΗV/09 I/10 II/10 IΗΗ/10 IV/10 Η/11 ΗΗ/11 III/11 ΗV/11 91,4 99,5 104,1 103,2 98,6 106,8 107,7 97,7 78,7 54,2 67,3 80,4 93,5 95,3 102,8 108,4 99,1 86,0 Ξξνζδνθίεο 126,3 129,8 126,3 112,3 101,8 110,5 107,0 96,5 71,9 Ξεγή: IFO, World Economic Survey, WES 11/2011 Ξίλαθαο 2.3 IFO - Γείθηεο νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο ζηηο νηθνλνκηθέο δψλεο (2005=100) Ρξίκελν / Έ- ηνο IV/09 I/10 II/10 III/10 IV/10 Η/11 IΗ/11 ΗΗΗ/11 IV/11 Βφξεηα Ακεξηθή 85,4 90,4 95,4 88,7 82,8 104,6 98,7 81,2 69,5 Γπηηθή Δπξψπε 89,3 98,3 99,3 102,2 105,2 113,2 115,1 105,2 81,4 Αζία 101,8 108,8 113,2 107,9 95,6 105,3 101,8 94,7 77,2 Ξεγή: IFO, World Economic Survey, WES 11/2011 Ζ επηδείλσζε ηνπ παγθφζκηνπ νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζηνπο ζρεηηθνχο δείθηεο πνπ εθηηκά ην Ηλζηηηνχην IFO 2. Ν ζπλνιηθφο δείθηεο Ξαγθφζκηνπ επίπεδν ζεκαληηθά ρακειφηεξν απφ ηελ πξνεγνχκελε κέηξεζε ηνπ Ηνπιίνπ, αιιά θαη ηνπ κέζνπ φξνπ ησλ 15 ηειεπηαίσλ εηψλ. Έηζη, νη πξνζδνθίεο γηα ηελ πνξεία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο επηδεηλψλνληαη εθ λένπ, δηαηεξψληαο ηε θζίλνπζα ηάζε ηνπ πξνεγνχκελνπ ηξηκήλνπ. Ζ εμέιημε απηή αληηθαηνπηξίδεη ηελ πηψζε ησλ επηκέξνπο δεηθηψλ πνπ αθνξνχλ ζε φιεο ηηο ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο δψλεο. Ξην ζπγθεθξηκέλα, φπσο θαίλεηαη ζηνλ Ξίλαθα 2.3, ην νηθνλνκηθφ θιίκα έρεη επηβαξπλζεί έληνλα ζε φιεο ηηο νηθνλνκηθέο δψλεο, παξαζχξνληαο θαη ηηο ζρεηηθέο πξνβιέςεηο. Νη ζεκαληηθφηεξεο πξνθιήζε- ηο πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίζνπλ νη ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο θαη ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο είλαη ηα δεκφζηα ειιείκκαηα, ε αλεξγία θαη ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο πνπ θαίλεηαη λα εδξαηψλεηαη απέλαληη ζηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή πνπ αλαιακβάλνπλ νη θπβεξλήζεηο ηεο Δπξσδψλεο. Αθξηβψο ηα ίδηα δεηήκαηα θαίλεηαη λα βξίζθνληαη ζην επίθεληξν α- λεζπρίαο θαη ζηελ Βφξεην Ακεξηθή θαη εηδηθφηεξα, ζηηο ΖΞΑ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ππνρψξεζε ησλ δεηθηψλ γηα ηελ Αζία αληηθαηνπηξίδεη ηηο αλεζπρίεο γηα ηελ πνξεία ηνπ πιεζσξηζκνχ θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ νηθνλνκηψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο γεσγξαθηθήο πεξηθέξεηαο. Δληνχηνηο, νη εθηηκήζεηο γηα ηελ παξνχζα θαη ηε κειινληηθή πνξεία ηεο Θίλαο είλαη ζαθψο πεξηζζφηεξν αηζηφδνμεο απφ φηη γηα ηηο ππφινηπεο αζηαηηθέο ρψξεο. 2 IFO, World Economic Survey, WES 11/2011 20
Νηθνλνκίεο ηεο ΔΔ θαη ηεο Δπξσδψλεο Νη πξνβιέςεηο γηα ηελ πνξεία ηεο νηθνλνκίαο ηεο ΔΔ-27 θαη ηεο Δπξσδψλεο δηακνξθψλνληαη ππφ ηελ πίεζε πνιιψλ επηβαξπληηθψλ παξαγφλησλ. Κεηά ηελ ελίζρπζε ηεο αλάπηπμεο ζην πξψην ηξίκελν ηνπ έηνπο -πνπ επέθεξαλ, κεηαμχ άιισλ, ηα πνιηηηθά κέηξα πνπ ειήθζεζαλ θαη ε δήηεζε απφ ην εμσηεξηθφ-, ν ξπζκφο α- λάπηπμεο θαίλεηαη λα απνηεικαηψζεθε, γεγνλφο πνπ επηδεηλψλεη ηηο θζηλνπσξηλέο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ζπγθξηηηθά κε εθείλεο λσξίηεξα ην 2011. Ξην ζπγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ηελ Eurostat, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ γ ηξηκήλνπ ηνπ 2011 ν ξπζκφο αλάπηπμεο ζηελ Δπξσδψλε δηακνξθψζεθε ζην 0,2% σο πξνο ην ακέζσο πξνεγνχκελν ηξίκελν, πνπ είλαη ε ρακειφηεξε ζρεηηθή επίδνζε απφ ην γ ηξίκελν ηνπ 2009. Ζ εμέιημε απηή π- πνγξακκίδεη ηηο ζνβαξφηαηεο επηπηψζεηο θαη ηε βαζηά επίδξαζε πνπ απνδεηθλχεηαη φηη έρεη ε θξίζε ρξένπο ζε θάπνηα θξάηεκέιε. Ξξέπεη λα ζεκεησζεί πσο ν ξπζκφο κεγέζπλζεο ηνπ πξαγκαηηθνχ ΑΔΞ επηβξαδχλζεθε, ζε εηήζηα βάζε, ζην 1,4%, απφ 1,6% ην β ηξίκελν θαη 2,4% ην α ηξίκελν ηνπ έηνπο. Πχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ν ξπζκφο κεγέζπλζεο ηνπ ΑΔΞ ζηελ ΔΔ-27 αλακέλεηαη λα παξακείλεη ακεηάβιεηνο ζην ηέηαξην ηξίκελν ηνπ 2011. Δπηπιένλ, θαζψο θάπνηα θξάηεκέιε θαηαγξάθνπλ ζπξξίθλσζε ηεο αλάπηπμήο ηνπο, ε ηάζε απηή ζα κεηαθπιεζεί ζηελ Δπξσδψλε (-0,1% ζε ζχγθξηζε κε ην αληίζηνηρν ηξίκελν ηνπ 2010). Γηα ην ζχλνιν ηνπ 2011, ε αλνδηθή δπλακηθή ηνπ πξψηνπ εμακήλνπ θαη ε εμαζζέληζή ηεο ζην δεχηεξν ιεηηνπξγνχλ αληίξξνπα ζηηο εηήζηεο πξνβιέςεηο αχμεζεο ηνπ ΑΔΞ πνπ θηάλνπλ ην 1,6% γηα ηελ Δ.Δ.-27 θαη 1,5% γηα ηελ Δπξσδψλε. ζνλ αθνξά ζην 2012, αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί ε ή- πηα νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, γεγνλφο πνπ ζα δηαηεξήζεη ζε παξαπιήζηα κε ην 2011 επίπεδα ην ξπζκφ αλάπηπμεο ζηελ ΔΔ-27 θαη ηελ Δπξσδψλε. Ζ αλάθακςε ζηελ θαηαλαισηηθή θαη ηελ επηρεηξεκαηηθή εκπηζηνζχλε, πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ απνξξφθεζε ησλ θξαδαζκψλ ηεο δεκνζηνλνκηθήο θξίζεο θαηά ην 2012, αλακέλεηαη λα επαλαθέξνπλ ηελ Δπξσπατθή νηθνλνκία ζε ηξνρηά αλφδνπ κελ, κε ρακειή ηαρχηεηα δε. Ζ γεληθφηεξε ζπγθξάηεζε ζηηο πξνβιέςεηο γηα ην εγγχο κέιινλ ηεο νηθνλνκίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηεο Δπξσδψλεο εδξάδεηαη ζην γεγνλφο φηη ην 2011, ε ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε εηζήιζε ζε κηα λέα θάζε θαζψο ε δηνγθσκέλε αβεβαηφηεηα γηα ηελ έθβαζε ησλ αλαηαξάμεσλ ζηηο ρξεκαηννηθνλνκηθέο αγνξέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ αγνξψλ θξαηηθψλ ν- κνιφγσλ γηα θάπνηα θξάηε-κέιε, φρη κφλν επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία, αιιά δεκηνπξγεί ηαπηφρξνλα ζεκαληηθφ θίλδπλν γηα ηζρπξφηεξεο πηέζεηο ηνπο επφκελνπο κήλεο. Ζ εμέιημε απηή κάιηζηα πξνέρεη ησλ επηδξάζεσλ ηεο θξίζεο πνπ αθφκα είλαη εκθαλείο ζηελ νηθνλνκία. Νη εμειίμεηο θαη ε αλακελφκελε αλάπηπμε ζηελ ΔΔ-27 θαη ηελ Δπξσδψλε αλακέλεηαη λα επεξεαζηνχλ θαη απφ ην εμήο: παξ φιν πνπ, βάζεη ηζηνξηθψλ ζηνηρείσλ, ε αλάθακςε έπεηηα απφ κηα θξίζε αλακελφηαλ πην ππνηνληθή απφ κηα «ηππηθή» αλάπηπμε, νη ρψξεο-κέιε «επαλήιζαλ» κε δηαθνξεηηθέο ηαρχηεηεο, γεγνλφο πνπ δεκηνχξγεζε έλα πιαίζην αλάθακςεο πνιιψλ ηαρπηήησλ κε ζεκαληηθφηαηεο δηαθνξέο α- 21
λάκεζα ζηηο ρψξεο. Απηή ε εμέιημε είλαη ήδε πξνθαλήο θαηά ηελ εμέηαζε ησλ βαζηθψλ κεγεζψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ. Έηζη, ιίγεο είλαη νη ρψξεο, νη νηθνλνκίεο ησλ ν- πνίσλ πιεζηάδνπλ ζηα πξν-θξίζεο επίπεδα αλάπηπμεο (Γαλία, Γεξκαλία, Νιιαλδία, Ξνισλία, Πνπεδία) 3. Πηνλ αληίπνδα βξίζθνληαη ρψξεο ηεο επξσπατθήο πεξηθέξεηαο (Διιάδα, Ηξιαλδία, Ξνξηνγαιία) πνπ ζεσξνχληαη εχζξαπζηεο, φζνλ αθνξά ηηο δεκνζηνλνκηθέο εμειίμεηο ζε απηέο. Θαζψο θαίλεηαη λα δηεπξχλνληαη νη ζπλδέζεηο κεηαμχ ηνπ ηξαπεδηθνχ θιάδνπ θαη ηεο θξίζεο ρξένπο, ε πξαγκαηηθή νηθνλνκία επηβαξχλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν, ε αβεβαηφηεηα δηνγθψλεηαη θαη ν θίλδπλνο γηα αθφκα πην έληνλεο αλαηαξάμεηο πιένλ απηφο. Γεδνκέλεο ηεο επηπξφζζεηεο αλεζπρίαο θαη αζηάζεηαο πνπ επέθεξε ε θξίζε ρξένπο ζηελ Ηηαιία, ε ΔΘΡ πξνρψξεζε ζε κείσζε ηνπ παξεκβαηηθνχ ηεο επηηνθίνπ θαηά 25 κ.β. (1,25%), παξ φιν πνπ ν πιεζσξηζκφο θαηαγξάθεηαη πςειφηεξνο ησλ ζηφρσλ ηεο. Γεληθφηεξα, νη πηέζεηο πνπ αζθνχληαη ζηα ηηαιηθά θαη ηζπαληθά θξαηηθά νκφινγα νδεγνχλ ηελ ΔΘΡ ζηελ αλάιεςε ζρεηηθψλ θηλήζεσλ κε ζηφρν ηε ζπγθξάηεζε ηεο απφδνζεο ησλ νκνιφγσλ ησλ δχν θξαηψλ-κειψλ ηεο Δπξσδψλεο. Κάιηζηα, νη ηζρλέο πξνβιέςεηο γηα ηελ α- λάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ηεο Δπξσδψλεο θαη ν κεηνχκελνο πιεζσξηζκφο θαίλεηαη λα ππνγξακκίδνπλ ηελ αλάγθε γηα πεξαηηέξσ πηψζε ησλ επηηνθίσλ. Νη ζρεηηθέο πξνβιέςεηο θηλνχληαη ζην πξν ηεο θξίζεο ηεο Lehman Brothers επίπεδν ηνπ 0,35% κέρξη ην ηέινο ηνπ 2011 θαη ζηε δηαηήξεζή ηνπ γηα ζρεηηθά κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. 4 Ζ έληαζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο θξίζεο πνπ αληηκεησπίδεη ε Δπξσδψλε νδήγεζε ζε πνιπάξηζκεο ζπλαληήζεηο θνξπθήο αλάκεζα ζηνπο εγέηεο ησλ θξαηψλ-κειψλ, κε ζηφρν ηελ εμεχξεζε ιχζεσλ θαη ηελ αλάιεςε ζρεηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Πην πιαίζην απηφ, ε πην πξφζθαηε Ππκθσλία ηνπ Δπξσπατθνχ Ππκβνπιίνπ, απηή ηεο 9 εο Γεθεκβξίνπ ηνπ 2011, έζεζε ηηο βάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε θαλφλσλ δεκνζηνλνκηθήο πεηζαξρίαο θαη άιισλ κέηξσλ πνπ αλακέλεηαη λα απνηξέςνπλ παξφκνηεο θξίζεηο ζην κέιινλ. Ζ Ππκθσλία αλαιχεηαη εθηελέζηεξα ζε ζρεηηθφ πιαίζην, ζην ηέινο ηεο ππνελφηεηαο. Ξεξλψληαο ζηα ζηνηρεία ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο, απηά αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ αιιαγή ηάζεο: Ξαξά ηε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλάπηπμε ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο, νη θαζαξέο εμαγσγέο θαίλεηαη λα απνξξνθνχλ κεξηθψο ηελ επηβξάδπλζε πνπ θαηαγξάθεθε ζε παγθφζκην επίπεδν ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 2011. Έηζη, ζηελ ΔΔ-27, κεηά απφ έλα εμαηξεηηθά δπλακηθφ α εμάκελν, ν ξπζκφο αλάπηπμεο ησλ εμαγσγψλ (αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ) επηβξαδχλζεθε απφ 2,2% ην πξψην ηξίκελν ζε 0,6%. Ρα αληίζηνηρα κεγέζε γηα ηελ Δπξσδψλε ήηαλ 2,2% θαη 0,7%. Ππξξίθλσζε ησλ εμαγσγψλ αλακέλεηαη θαη ην 2012, ιφγσ ηεο ζπλερηδφκελεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο αλαηαξαρήο πνπ θαζηζηά αβέβαηε ηε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ εκπνξίνπ, επηδξά αξλεηηθά ζηε ιήςε επελδπηηθψλ απνθάζεσλ θηι. 3 European Economic Forecast, Autumn 2011 4 OECD Economic Outlook Λν.90, November2011 22
Δλδερνκέλσο, ην 2013 λα ραξαθηεξηζηεί απφ αλάθακςε ηνπ ελ ιφγσ κεγέζνπο, σο αλάθιαζε ηεο βειηίσζεο ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο παγθνζκίσο. πσο ήηαλ αλακελφκελν, νη εηζαγσγέο δε ζα κπνξνχζαλ λα κείλνπλ αιψβεηεο απφ ηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ωο εθ ηνχηνπ, ζηελ ΔΔ-27 αλακέλεηαη ζπξξίθλσζε ηνπ ξπζκνχ δηεχξπλζεο ησλ εηζαγσγψλ ζε 4,5% ην 2011 (απφ 10% ην 2010) θαη 3% ην 2012, φπσο επίζεο θαη ζηελ Δπξσδψλε (9,5% ην 2010, 5% ην 2011 θαη 3% ην 2012). Πηε ζπξξίθλσζε ησλ εηζαγσγψλ ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακάηηζε ε αχμεζε ησλ ηηκψλ ηνπο πνπ αληηθαηφπηξηδε ζε κεγάιν βαζκφ ηε δηφγθσζε ησλ ηηκψλ ησλ πξψησλ πιψλ, δε ηνπ πεηξειαίνπ. Ζ εληεηλφκελε αβεβαηφηεηα αλαθνξηθά κε ηελ έθβαζε ηεο θξίζεο ζηελ ΔΔ-27 θαη ηελ Δπξσδψλε αλακέλεηαη λα ιεηηνπξγήζεη αλαζρεηηθά φζνλ αθνξά ζηηο επελδχζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο ζα αλαζηέιινπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο κέρξη λα ζπιιέμνπλ επαξθείο θαη ζαθείο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πνξεία ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο. Ρν γεγνλφο απηφ ζπκπηέδεη ηηο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ζε ρακειφηεξα επίπεδα απφ ηελ άλνημε (Ξίλαθαο 2.4). Έηζη, ε Δπηηξνπή εθηηκά φηη νη επελδχζεηο ζπλνιηθά ζα ζπξξηθλσζνχλ, αζρέησο ησλ πγηψλ ηζνινγηζκψλ ησλ επηρεηξήζεσλ ζε θάπνηεο ρψξεο ή ηνπ ζρεηηθψο ρακειφηεξνπ θφζηνπο ρξεκαηνδφηεζεο. Δπηπιένλ, ε απζηεξνπνίεζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ κεγεζψλ αλακέλεηαη λα επεξεάζεη αξλεηηθά ηελ θαηαλάισζε θαη επνκέλσο ηε δήηεζε θαη ηελ πξνζπκία ησλ επηρεηξήζεσλ λα επελδχζνπλ. Νη δεκφζηεο επελδχζεηο ζα ζπξξηθλσζνχλ αθφκα πεξηζζφηεξν ζην επφκελν δηάζηεκα, ιφγσ ησλ πξνζπαζεηψλ ζηαζεξνπνίεζεο. Δπνκέλσο, αλακέλεηαη αξθεηά ρακειφηεξνο ξπζκφο αχμεζεο ηνπ ζρεκαηηζκνχ θεθαιαίνπ ην 2012 (1,0% ζηελ ΔΔ-27 θαη 0,5% ζηελ Δπξσδψλε), κε ψζεζε θπξίσο απφ ηηο εθηφο Δπξσδψλεο ρψξεο-κέιε ηεο ΔΔ-27. Δπίζεο αξλεηηθέο είλαη νη πξνβιέςεηο γηα ηελ πνξεία ησλ επελδχζεσλ ζε θεθαιαηνπρηθφ εμνπιηζκφ, ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ εκπνδίσλ γηα ηελ ηξαπεδηθή ρξεκαηνδφηεζε ησλ επηρεηξήζεσλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νξηαθή αχμεζε αλακέλεηαη ζηηο επελδχζεηο ζε θαηαζθεπέο θαηνηθηψλ γηα ην ζχλνιν ηνπ 2011 (1,2% ζηελ ΔΔ-27 θαη 0,7% ζηελ Δπξσδψλε), αιιά θαη γηα ηα επφκελα έηε (πεξίπνπ 1% ην 2012 θαη 2% ην 2013 θαη γηα ηηο δχν νηθνλνκηθέο δψλεο). ζνλ αθνξά ζηελ ηδησηηθή θαηαλάισζε, θαηά ην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ 2011 αλεθφπε ε αλνδηθή ηάζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δείθηε ηφζν ζηελ ΔΔ-27, φζν θαη ζηελ Δπξσδψλε. Ζ ζπξξίθλσζε κπνξεί λα απνδνζεί θπξίσο ζε εμειίμεηο ζηελ Γεξκαλία θαη ηελ Γαιιία, φπνπ ε πξαγκαηηθή ηδησηηθή θαηαλάισζε κεηψζεθε. Γηα ην 2012, νη νηθνλνκηθνί δείθηεο ζεκαηνδνηνχλ ηε δηαηήξεζε ηνπ αδχλακνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο. Δλδεηθηηθή είλαη ε πνξεία ησλ ιηαληθψλ πσιήζεσλ, πνπ απνηεινχλ πεξίπνπ ην 45% ηεο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο ζηελ Δπξσδψλε, ν φγθνο ησλ νπνίσλ ζπξξηθλψζεθε ην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ 2011 (-0,2% ζηε ΔΔ-27) θαη -0,3% ζηελ Δπξσδψλε) ζε ζχγθξηζε κε ην αληίζηνηρν ηξίκελν ηνπ 2010. Ζ πνξεία ηεο ηδησηηθήο θαηαλάισζεο ζηα ηέιε ηνπ 2012 θαη ην 2013 ζα εμαξηεζεί απφ ηελ ππνρψξεζε ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ θαη ηελ ελδερφκελε δηφγθσζε ηεο απνδεκίσζεο ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ ππνινγίδεηαη γχξσ ζην 2-3%. 23
Ξίλαθαο 2.4 Ξξνβιέςεηο Βαζηθά Καθξννηθνλνκηθά Κεγέζε, ΔΔ-27, Δπξσδψλε (εηήζηεο % κεηαβνιέο) ΔΔ-27 Δπξσδψλε 2011 2012 2013 2011 2012 2013 ΑΔΞ 1,6 0,6 1,5 1,5 0,5 1,3 Ηδησηηθή Θαηαλάισζε 0,4 0,4 1,1 0,5 0,4 1,0 Γεκφζηα Θαηαλάισζε 0,3-0,2 0,1 0,1-0,2 0,3 Δπελδχζεηο 1,9 0,8 3,0 2,0 0,5 2,9 Απαζρφιεζε 0,4 0,1 0,4 0,3 0,0 0,3 Αλεξγία (% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ) 9,7 9,8 9,6 10,0 10,1 10,0 Ξιεζσξηζκφο 3,0 2,0 1,8 2,6 1,7 1,6 Δμαγσγέο αγαζψλ ππεξεζηψλ 6,3 3,6 5,3 6,1 3,4 5,3 Δηζαγσγέο αγαζψλ ππεξεζηψλ 4,6 2,9 4,8 4,8 3,0 5,0 Ηζνδχγην Γελ. Θπβέξλεζεο (% ηνπ ΑΔΞ) -4,7-3,9-3,2-4,1-3,4-3,0 Σξένο Γελ. Θπβέξλεζεο (% ηνπ ΑΔΞ) 82,5 84,9 84,9 88,0 90,4 90,9 Ηζνδχγην Ρξερνπζψλ. Ππλαιιαγψλ (% ηνπ ΑΔΞ) Ξεγή: European Economic Forecast, Autumn 2011, European Commission -0,8-0,4-0,2-0,6-0,5-0,3 Ρν 2011, ε δεκφζηα θαηαλάισζε ππνρψξεζε πεξαηηέξσ, σο απνηέιεζκα ησλ πξνζπαζεηψλ δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο. Ζ εμέιημε απηή αληηθαηνπηξίδεη ηε ζπξξίθλσζε ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, ην ζρεηηθφ κηζζνινγηθφ θφζηνο θηι. Ηδηαίηεξα θαηά ην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ 2011 ε δεκφζηα θαηαλάισζε ππνρψξεζε ζηηο κεγαιχηεξεο ρψξεο ηεο Δπξσδψλεο, εθηφο απφ ηελ Γεξκαλία θαη ηελ Νιιαλδία. Ρν 2011 ζπλνιηθά, αλακέλεηαη σο εθ ηνχηνπ ήπηα αχμεζε ηνπ ελ ιφγσ κεγέζνπο ζηελ ΔΔ-27 (0,3%) θαη ζηελ Δπξσδψλε (0,1%). Ρν 2012, νη πξνζπάζεηεο δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επηδείλσζε ηεο νηθνλνκίαο αλακέλεηαη λα νδεγήζνπλ ζηε ζπξξίθλσζε ηεο δεκφζηαο θαηαλάισζεο θαη ζηηο δχν νηθνλνκηθέο πεξηνρέο (-0,1% θαη -0,2% αληηζηνίρσο). Γπζκελείο είλαη θαη νη εμειίμεηο ζηελ α- παζρφιεζε, κε ην πνζνζηφ αλεξγίαο λα βξίζθεηαη ζηαζεξά πάλσ ηνπ 10% θαη ηνλ αξηζκφ ησλ αλέξγσλ λα θηάλεη ηα 16,2 εθαη. Ωο εθ ηνχηνπ, ε αλεξγία εμαθνινπζεί λα παξακέλεη έλα απφ ηα ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο. Κάιηζηα, νη θζηλνπσξηλέο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο δελ αθήλνπλ πεξηζψξηα αηζηνδνμίαο, αλ θαη δε κεηαβάιινληαη ζεκαληηθά ζπγθξηηηθά κε απηέο ηεο άλνημεο (Ξίλαθαο 2.4), γεγνλφο πνπ ππνγξακκίδεη γηα άιιε κηα θνξά ηε ζπλεζηζκέλε πζηέξεζε ζηελ πξνζαξκνγή ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε ζρέζε κε ηελ φπνηα- πνξεία ηνπ ΑΔΞ 5. Δληνχηνηο, ζεκαληηθέο δηαθνξέο 6 ζπλερίδνπλ λα θαηαγξάθνληαη αλάκεζα ζηα θξάηε-κέιε, γηα παξάδεηγκα 5 Ππλήζσο παξαηεξείηαη ρξνληθή πζηέξεζε 2-3 ηξηκήλσλ κεηαμχ ησλ θπθιηθψλ εμειίμεσλ ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δμάιινπ, ηα κέηξα πνπ ειήθζεζαλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζεο δελ έρνπλ αθφκα απνδψζεη πιήξσο, ελψ παξάιιεια δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ιακβάλνπλ ρψξα ζε δηάθνξνπο θιάδνπο. Πεκεηψλεηαη επίζεο φηη ηα κέηξα δεκνζηνλνκηθήο πξνζαξκνγήο ζε δηάθνξεο ρψξεο-κέιε αλακέλεηαη λα νδεγήζνπλ ζε απνιχζεηο ζην δεκφζην ηνκέα ηελ επφκελε πεξίνδν. 6 Νη δηαθνξνπνηήζεηο θαη απνθιίζεηο ζηελ πνξεία ηεο α- λεξγίαο ζε δηάθνξεο Δπξσπατθέο ρψξεο νθείινληαη ζηε δηαθνξεηηθή δηάξζξσζε ηεο παξαγσγήο ησλ δηαθφξσλ νηθνλνκηψλ, ζην δηαθνξεηηθφ επίπεδν ρξεζηκνπνίεζεο ηεο παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο θαη θεξδνθνξίαο ησλ εηαηξηψλ, θαζψο θαη ζηα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο αγνξάο εξγαζίαο αιιά θαη ζηα κέηξα πνιηηηθήο πνπ έρνπλ ιεθζεί. 24
νη Γεξκαλία, Βέιγην, Ξνισλία θαη Απζηξία θαηάθεξαλ λα επηζηξέςνπλ ζε ρακειά πνζνζηά αλεξγίαο. Πηνλ αληίπνδα βξίζθεηαη ε Ηζπαλία, φπνπ ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο έρεη μεπεξάζεη ην 21% γηα θάπνηνπο κήλεο. ζνλ αθνξά ζην 2012, ε ππνρψξεζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ νδεγεί ζε δπζκελείο πξνβιέςεηο. Έηζη, ε απαζρφιεζε αλακέλεηαη λα παξακείλεη πεξίπνπ ζηα ίδηα επίπεδα ζηελ ΔΔ-27 (0,1%) θαη ζηελ Δπξσδψλε (0,0%), ελψ ν δείθηεο ηεο αλεξγίαο αλακέλεηαη λα δηνγθσζεί (ζην 9,8% ζηελ ΔΔ θαη ζην 10,1% ζηελ Δπξσδψλε). Νη απμήζεηο ζηηο ηηκέο ησλ πξψησλ πιψλ επεξέαζαλ δξαζηηθά ηελ πνξεία ηνπ πιεζσξηζκνχ θαηά ην 2010 θαη ηνπο πξψηνπο κήλεο ηνπ 2011. Δληνχηνηο, ε εμαζζέληζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο α- λακέλεηαη λα πεξηνξίζεη ηελ αχμεζε κηζζψλ, ηε δπλαηφηεηα ησλ παξαγσγψλ λα ζέηνπλ ηηκέο, ελψ παξάιιεια απνδπλακψλεηαη ε ηδησηηθή θαηαλάισζε. Ν ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ παξαγφλησλ αλακέλεηαη λα δηακνξθψζεη ηνλ πιεζσξηζκφ ζην 3,0% θαη ζην 2,6% γηα ην 2011 ζηελ ΔΔ-27 θαη ηελ Δπξσδψλε αληηζηνίρσο. Νη ζρεηηθέο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δ- πηηξνπήο γηα ην 2012 ελζσκαηψλνπλ ηελ αλακελφκελε επηδείλσζε ζηηο ζπλζήθεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ νηθνλνκία ελ γέλεη, πνπ ζα πεξηνξίζνπλ ην επίπεδν ηνπ πιεζσξηζκνχ ζην 2,0% ζηελ ΔΔ-27 θαη ζην 1,7% ζηελ Δπξσδψλε, ηδηαίηεξα ιφγσ κηα έληνλεο ζρεηηθήο πηψζεο ζην Ζλ. Βαζίιεην (απφ 4,3% ζε 2,9%). Δάλ ιεθζεί ππ φςε ε αλακελφκελε, ππνηνληθή αλάθακςε ηεο νηθνλνκίαο ην 2013, ην επίπεδν ηνπ πιεζσξηζκνχ δελ πξνβιέπεηαη λα κεηαβιεζεί. Αξλεηηθή είλαη θαη ε εηθφλα γηα ηελ πνξεία ηεο Δπξσπατθήο νηθνλνκίαο φπσο απηή απνηππψλεηαη ζην δείθηε νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο 7 -coin γηα ηελ Δπξσδψλε. Ρνλ Λνέκβξην ν ελ ιφγσ δείθηεο ππνρψξεζε γηα έθην ζπλερφκελν κήλα, θηάλνληαο ζην -0,2% (-0,13% ηνλ Νθηψβξην). Ζ πεξαηηέξσ κείσζε ζεσξείηαη ελδεηθηηθή ηεο ζπλερηδφκελεο ζπξξίθλσζεο φισλ ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ζπλδηακνξθψλνπλ ην δείθηε. 7 Ρν εξεπλεηηθφ θέληξν Center of Economic Policy Research ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Ρξάπεδα ηεο Ηηαιίαο εθηηκά θάζε κήλα ηνλ πξφδξνκν δείθηε νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο -COIN γηα ηελ Δπξσδψλε O δείθηεο ζπληζηά πξφβιεςε ηεο εμέιημεο ηνπ θαη πξνθχπηεη απφ ηε ζχλζεζε πνηθίισλ δηαθνξεηηθψλ δεδνκέλσλ, φπσο ε πνξεία ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο, ησλ ηηκψλ, ζηνηρείσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, θαζψο θαη ρξεκαηννηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ. 25
Γηάγξακκα 2.1 Κεληαίνο Γείθηεο -CΝΗΛ ηνπ CEPR Ξεγή: CEPR (www.cepr.org) Ξίλαθαο 2.5 Δπξ. Δπηηξνπή Γείθηεο Νηθνλνκηθνχ Θιίκαηνο ΔΔ-27 & Δπξσδψλεο (1990-2010=100) Κήλαο Ηαλ-10 Φεβ-10 Καξ-10 Απξ-10 Κάη-10* Ηνπλ-10 Ηνπι-10 Απγ-10 Πεπη-10 Νθη-10 Λνε-10 Γεθ-10 ΔΔ-27 96,3 97,9 99,8 101,1 100,0 100,2 102,1 103,2 103,6 104,1 105,3 106,4 Δπξσδψλε 95,4 95,8 98,0 100,1 98,3 99,1 101,2 102,2 103,5 104,4 105,7 107,0 Κήλαο Ηαλ-11 Φεβ-11 Καξ-11 Απξ-11 Κάη-11 Ηνπλ-11 Ηνπι-11 Απγ-11 Πεπη-11 Νθη-11 Λνε-11 Γεθ-11 ΔΔ-27 105,9 107,3 107,4 105,1 105,4 104,6 102,3 97,4 93,9 93,8 92,8 Δπξσδψλε 106,8 108,0 107,3 106,1 105,5 105,4 103,0 98,4 95,0 94,8 93,7 *Απφ ηνλ Κάην ηνπ 2010, ηα ζηνηρεία ησλ εξεπλψλ ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ην νηθνλνκηθφ θιίκα, ηαμηλνκνχληαη πιένλ ζχκθσλα κε ηελ λέα NACE Rev. 2 ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ αληηζηνηρεί ζηελ εζληθή ΠΡΑΘΝΓ 08 Ξεγή: European Commission (DG ECFIN), November 2011 Ν Γείθηεο Νηθνλνκηθνχ Θιίκαηνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηελ Δπξσδψλε επαλέξρεηαη ζηελ θαζνδηθή ηξνρηά ησλ πξνεγνχκελσλ κελψλ θαη δηακνξθψλεηαη θαηά κία κνλάδα ρακειφηεξα ζε ακθφηεξεο ηηο δψλεο, θζάλνληαο ζηηο 92,8 θαη 93,7 κνλάδεο αληίζηνηρα. Ν ζρεηηθφο δείθηεο απέρεη πιένλ απφ ην καθξνρξφλην κέζν φξν ηνπ, ηφζν ζηελ ΔΔ-27, φζν θαη ζηελ Δπξσδψλε, ελψ ζηνπο επηκέξνπο ηνκείο, νη πξνζδνθίεο κεηαβάιινληαη αξλεηηθά ζε φινπο, εθηφο απφ ηηο Θαηαζθεπέο, φπνπ νη ζρεηηθνί δείθηεο παξακέλνπλ ελ πνιινίο ζηαζεξνί. Πηελ Θαηαλαισηηθή Δκπηζηνζχλε θαηαγξάθεηαη λέα πηψζε ε νπνία εθπνξεχεηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ηνλ εληζρπφκελν θφβν ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ ζε ζρέζε κε ηελ εμέιημε ηεο α- λεξγίαο. Ππγθεθξηκέλα, ζηε Βηνκεραλία, ν ζρεηηθφο δείθηεο ππνρσξεί θαηά 1 κνλάδα ζηελ ΔΔ θαη 0,8 κνλάδεο ζηελ Δπξσδψλε, θηλνχκελνο πιένλ θάησ απφ ην καθξνρξφλην κέζν φξν ηνπ θαη ζηηο δχν δψλεο. Ν δείθηεο ζηηο πεξεζίεο επηδεηλψλεηαη επίζεο ζε ΔΔ θαη Δπξσδψλε, θαηά 2,3 θαη 1,8 κνλάδεο αληίζηνηρα, ελψ θαη ζην Ιηαληθφ Δκπφξην, ην 26