Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι > τμήμα του πληθυσμού Ο αυτοκράτορας διέταξε: να απαγορευτεί η παράσταση των θείων προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών την καταστροφή των εικόνων τη δίωξη και την τιμωρία των εικονόφιλων Κύριος υπερασπιστής των εικόνων: Ιωάννης Δαμασκηνός Πότε: 1 η φάση το 727: Ο αυτοκράτορας Λέων ο Γ Ίσαυρος διατάζει την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη της Πόλης 730: πρώτο διάταγμα κατά των εικόνων Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο 5 ος (741-775) ασκεί έντονα εικονομαχική πολιτική Τέλος 1 ης φάσης το 787: με την 7 η Οικουμενική Σύνοδο η αυτοκράτειρα Ειρήνη αποκαθιστά τις εικόνες. 2 η φάση το 815 843: Ο Αυτοκράτορας Λέων ο 5 ος Αρμένιος ασκεί πιο ήπια εικονομαχική πολιτική Τέλος 2 ης φάσης το 843: Η οικουμενική σύνοδος αποκαθιστά τη λατρεία των εικόνων οριστικά. Σήμερα η Εκκλησία εορτάζει την αποκατάσταση των εικόνων την Κυριακή της Ορθοδοξίας (πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής) 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: 2 η Συνέπεια: 3 η Συνέπεια: 4 η Συνέπεια: Η παράδοση της Εκκλησίας σήμερα 1
Κεφάλαιο 2: Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων Παρατηρήστε τις εικόνες 1 και 2 και απαντήστε στις ακόλουθες ερωτήσεις: Από ποιον πολιτισμό και ποια εποχή επηρεάστηκαν οι χριστιανοί ώστε να αναπαριστούν ζωγραφίζουν τη θεϊκή μορφή; Από ποιον πολιτισμό και εποχή επηρεάστηκαν οι χριστιανοί ώστε να μη αναπαριστούν να μη ζωγραφίζουν τη θεϊκή μορφή; Εικόνα 1: Η επιστροφή του Μωάμεθ στη Μέκκα (μικρογραφία από αραβικό χειρόγραφο). Εικόνα 2: Συγκέντρωση θεών. Στο μέσον της σκηνής ο Δίας, πίσω από αυτόν η Εστία, αριστερά η Αθηνά συνομιλεί με τον Ερμή. Από αρχαίο ελληνικό αγγείο. Άρα: Ποιες δύο τάσεις σχετικά με τις εικόνες κυριάρχησαν και σε ποιες περιοχές του βυζαντινού κράτους; Ονομάστε τις και σημειώστε τις πάνω στην εικόνα 3 με βάση τη διαιρετική γραμμή. Εικόνα 3: Το βυζαντινό κράτος και τα θέματα τον 9 ο αιώνα. 2
Διαβάστε στο σχολικό σας βιβλίο το 1 ο παράθεμα στη σελ. 19 και απαντήστε στο εξής ερώτημα: Ποιοι πληθυσμοί και περιοχές της αυτοκρατορίας καταπιέζονταν από την κεντρική αυτοκρατορική κυβέρνηση και γιατί; Μελετήστε την επόμενη εικόνα και διαβάστε στο σχολικό σας βιβλίο, σελ. 19 την 2 η παράγραφο (αριστερή στήλη). Απαντήστε στα εξής ερωτήματα: Ποιοι απειλούσαν κατά κύριο λόγο την αυτοκρατορία; Ποιες περιοχές του Βυζαντίου έπρεπε να αμυνθούν εναντίον της αραβικής επίθεσης; Εικόνα 4: Η αραβική εξάπλωση και οι επιθέσεις των Αράβων εναντίον της Κωνσταντινούπολης Κείμενο: «Είναι αλήθεια ότι με την πάροδο του χρόνου δεισιδαίμονες προλήψεις συνδέθηκαν με την προσκύνηση των εικόνων. Πιστοί των λαϊκών στρωμάτων και μοναχοί απαίδευτοι απέδιδαν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στην προστατευτική δύναμη όχι πια του εικονιζόμενου προσώπου, αλλά και του ίδιου του αντικειμένου, της φορητής εικόνας, τελώντας παράλογες πράξεις, που θύμιζαν ειδωλολατρία. Έτσι π.χ. έπαιρναν από το χρώμα της εικόνας ξύσμα, το οποίο αναμείγνυαν στη θεία μετάληψη ή το μεταχειρίζονταν για θεραπευτικούς σκοπούς». πηγή: Ιστορία του Ελλην. Έθνους, τόμος Η, σ. 28 Πληροφορία: Ο αυτοκράτορας Λέων ο Γ καταγόταν από τη Γερμανίκεια, πόλη στη βόρεια Συρία. Αιτίες της Εικονομαχίας (γράψτε στο φύλλο εργασίας, σελ. 1) Συνολικό Ερώτημα: Γιατί ο αυτοκράτορας Λέων ο Γ επέλεξε να ακολουθήσει εικονομαχική πολιτική, δηλαδή πολιτική εναντίον των εικόνων; 3,
Συνέπειες της εικονομαχίας (γράψτε στο φύλλο εργασίας, σελ. 1) 1. Πώς επηρέασε η Εικονομαχία στον πληθυσμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας; 2. Ποια πνευματική παράδοση «επικράτησε» τελικά μετά το τέλος της Εικονομαχίας (κοιτάξτε την εικόνα 3); 3. Πώς διαμορφώθηκαν κατά την Εικονομαχία οι σχέσεις του Βυζαντίου με την Εκκλησία της Ρώμης; (σκεφτείτε σε ποιο τμήμα της αυτοκρατορίας ανήκει η Ρώμη). 4. Παρατηρήστε τις εικόνες 5 και 6 και απαντήστε στο εξής ερώτημα: Τι «έχασε» ο πολιτισμός και η ιστορία από εκείνη την εποχή της Εικονομαχίας; Εικόνα 5: Ναός Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη Εικόνα 6: εικονομαχικά μοτίβα από εκκλησία της Καππαδοκίας. Η παράδοση της Εκκλησίας σήμερα: Γιατί η Εκκλησία εορτάζει ακόμα και σήμερα την αναστήλωση των Εικόνων; Ασκήσεις: 1. Παρατηρήστε την εικόνα 3 και αφού μελετήσετε το παρακάτω κείμενο, απαντήστε στην ερώτηση: Γιατί ο υπεύθυνος του θέματος Ελλαδικών επιτέθηκε στην Κωνσταντινούπολη; Κείμενο: «Ο τουρμάρχης (διοικητής μονάδας βυζαντινού στρατού) του θέματος των Ελλαδικών Αγαλλιανός, κίνησε το 727 το στόλο του Ελλαδικού Θέματος και των Κυκλάδων νήσων σε εκστρατεία εναντίον της πρωτεύουσας. Η ναυτική επιχείρηση προϋποθέτει τόλμη και οργανωτικές ικανότητες και μάλιστα όταν έχει στόχο τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ που είχε νικήσει τον αραβικό στόλο. Το υγρό πυρ του αυτοκρατορικού στόλου κατέκαψε τα ελλαδικά και κυκλαδικά σκάφη, των οποίων πολλοί άνδρες πνίγηκαν και ο ίδιος ο Αγαλλιανός αυτοκτόνησε» πηγή: Ιστορία του Ελλην. Έθνους, τόμος Η, σ. 28 2. Οι αυτοκράτορες Λέων ο Γ και Κωνσταντίνος ο Ε ανήκαν στη δυναστεία των «Ισαύρων». Ο Κωνσταντίνος ο Ε ονομάστηκε και «Κοπρώνυμος». Γιατί; Αναζητήστε στο διαδίκτυο τη σημασία των λέξων. 4
Σχέδιο δειγματικής διδασκαλίας Ιστορία Β Γυμνασίου Κεφάλαιο 3 ο, Ενότητα 2 η : Η Μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων Διδακτικοί στόχοι: 1. Να κατανοήσουν οι μαθητές τα πνευματικά, πολιτιστικά και πολιτικά αίτια, τα κίνητρα των πρωταγωνιστών που κήρυξαν την Εικονομαχία, τις θέσεις των δυο πλευρών και τις συνέπειες της εικονομαχίας 2. Να αντιληφθούν τις συγκρούσεις και τις εντάσεις της ιστορικής εποχής και επομένως την ιστορία όχι ως στατική αφήγηση αλλά ως δυναμική διαδοχή και αιτιότητα γεγονότων. 3. Να συνδέσουν την ιστορική γνώση με τη σημερινή εποχή (εορταζόμενη Κυριακή της Ορθοδοξίας) και τη σημασία του γεγονότος για την εξέλιξη της πίστης και τη σύνδεσής του με πολιτιστικά στοιχεία και επιδράσεις άλλων εποχών. Κεντρικός Άξονας: Η ανάδειξη των αιτίων και των συνεπειών από τα γεγονότα μιας ταραγμένης ιστορικής περιόδου και η σύνδεσή τους με τη σύγχρονη πνευματική ζωή της Ορθοδοξίας. Διδακτική Επεξεργασία: 1. Αφόρμηση: Η πρόκληση ζωηρού ενδιαφέροντος και η συζήτηση προσωπικών αντιδράσεων από την υποθετική περίπτωση που κάποιος έδειχνε ασέβεια σε εικόνα που παριστάνει ένα άγιο πρόσωπο. 2. Στάδια Διδασκαλίας: Υιοθετείται η μέθοδος της σκαλωσιάς (scaffolding) με την οποία Ι) παρουσιάζονται στους μαθητές τα βασικά ιστορικά γεγονότα ΙΙ) επιχειρείται ορισμός και σαφής κατανόηση του ιστορικού φαινομένου ΙΙΙ) μέσα από φύλλα εργασίας, καλούνται να συνδέσουν τη νέα ιστορική γνώση με ήδη κατακτημένη IV) να εξάγουν συμπεράσματα για τα αίτια και τις συνέπειες. 3. Αξιολόγηση: Δίνονται ερωτήσεις κλειστού τύπου ή σύντομης ανάπτυξης με τις οποίες επιχειρείται να τεκμηριωθεί η πολλαπλότητα των αιτίων της Εικονομαχίας. 5