Περιεχόμενα Εισαγωγικό Σημείωμα... xxi ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Το πρόβλημα...3 Εισαγωγή... 3 1.1 Η οριοθέτηση του προβλήματος... 4 1.2 Η σημασία και η αναγκαιότητα της έρευνας...12 1.3 Οι στόχοι της έρευνας...15 1.4 Η αποσαφήνιση των εννοιολογικών όρων...17 1.5 Η οργάνωση του βιβλίου...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: Από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο: μετάβαση και ετοιμότητα... 23 Εισαγωγή...23 2.1 Η έννοια της μετάβασης: ερμηνείες, διαστάσεις και συνθήκες...23 2.2 Επιτυχημένη μετάβαση: ζήτημα ετοιμότητας;...34 2.3 Η εξίσωση του Έτοιμου Παιδιού...39 2.4 Το ζήτημα της αξιολόγησης του δείκτη «Έτοιμα Παιδιά»...51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: Μοντέλα μετάβασης... 59 Εισαγωγή...59 3.1 Το μοντέλο επίδρασης των χαρακτηριστικών του παιδιού (child effects model)...62 3.2 Το μοντέλο των άμεσων επιδράσεων (Direct effects model)...64 3.3 Το μοντέλο των έμμεσων επιδράσεων (Indirect effects model)...65 3.4 Το κοινωνικοπολιτισμικό μοντέλο...67
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων 3.4.1 Κατανοώντας τη μετάβαση με κοινωνικο-ιστορικοπολιτισμικούς όρους...70 3.5 Το μοντέλο των δυναμικών επιδράσεων (dynamic effects model) ή αλλιώς το οικολογικό-δυναμικό μοντέλο (ecological and dynamic model)...72 3.5.1 Κατανοώντας τη μετάβαση από οικολογική άποψη...83 Σύνοψη...84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: Η θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων: ένα μοντέλο για την κατανόηση της διαδικασίας οικοδόμησης της ατομικής και κοινωνικής γνώσης των εκπαιδευτικών και των γονέων... 87 Εισαγωγή...87 4.1 Από την έννοια της αναπαράστασης σε αυτή των συλλογικών αναπαραστάσεων...88 4.2 Από τις συλλογικές στις κοινωνικές αναπαραστάσεις...93 4.3 Η προσέγγιση της θεωρίας των κοινωνικών αναπαραστάσεων...94 4.4 Η αναζήτηση ενός ορισμού για την έννοια των κοινωνικών αναπαραστάσεων...98 4.5 Σχηματισμός των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 101 4.6 Περιεχόμενο, δομή και οργάνωση των κοινωνικών αναπαραστάσεων: μια δομητική προσέγγιση... 104 4.6.1 Το περιεχόμενο των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 104 4.6.2 Η οργάνωση και η δομή των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 107 4.7 Οι λειτουργίες των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 110 4.8 Κοινωνικές αναπαραστάσεις και εκπαιδευτική έρευνα... 112 4.9 Γιατί η έννοια της σχολικής μετάβασης αποτελεί ένα αντικείμενο κοινωνικής αναπαράστασης... 116 4.10 Μεθοδολογικές προσεγγίσεις για την διερεύνηση των κοινωνικών αναπαραστάσεων... 117 4.11 Στάσεις, αντιλήψεις vs. κοινωνικές αναπαραστάσεις... 124 Σύνοψη... 126 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: Οι πολλαπλές οπτικές των εκπαιδευτικών και των γονέων για τη συνέχεια/ασυνέχεια στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση... 129 Εισαγωγή 129 5.1 Πώς αντιλαμβάνονται εκπαιδευτικοί και γονείς το ρόλο του νηπιαγωγείου, του δημοτικού σχολείου και της ειδικής εκπαίδευσης... 133 viii
Περιεχόμενα 5.1.1 Ο ρόλος του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 133 5.1.2 Ο ρόλος του δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 137 5.1.3 Ο ρόλος της ειδικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 143 5.1.4 Η συνέχεια στους ρόλους των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων μέσα από τα μάτια των εκπαιδευτικών... 162 5.1.5 Ο ρόλος του νηπιαγωγείου και του δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους γονείς... 166 5.1.6 Ο ρόλος της ειδικής αγωγής σύμφωνα με τους γονείς... 168 5.2 Τι είδους προβλήματα, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς αντιμετωπίζουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια προσαρμογής τους σε μια νέα τάξη... 170 5.3 Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών και των γονέων για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας... 179 5.4 Εμπόδια που αντιμετωπίζουν εκπαιδευτικοί και γονείς κατά την εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 190 5.5 Προγράμματα και πρακτικές που διευκολύνουν τη διαδικασία της μετάβασης από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο... 202 5.5.1 Συνεργασία νηπιαγωγείου-δημοτικού σχολείου μέσα από τις πρακτικές μετάβασης... 204 5.5.2 Συνεργασία σχολείου-οικογένειας... 213 5.5.3 Συνεργασία σχολείου-οικογένειας από την οπτική των γονέων... 220 5.6 Η επίδραση των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών των εκπαιδευτικών στις πρακτικές μετάβασης... 226 5.7 Η επίδραση των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών των γονέων στις πρακτικές μετάβασης... 233 Σύνοψη... 237 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: Η μεθοδολογία της έρευνας... 241 Εισαγωγή... 241 6.1 Ο σκοπός της έρευνας και οι επιμέρους στόχοι... 241 6.2 Η μεθοδολογία της έρευνας... 243 6.3 Ο πληθυσμός και το δείγμα της έρευνας... 246 6.4 Τα ερευνητικά εργαλεία... 247 ix
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων 6.5 Η μέθοδος ανάλυσης των αποτελεσμάτων... 255 Σύνοψη... 258 ΚΕΦΑΛΑΙΟ eβδομο: Τα αποτελέσματα της έρευνας... 259 Εισαγωγή... 259 7.1 Συνολική ανάλυση των προσωπικών στοιχείων των εκπαιδευτικών... 259 7.2 Συνολική ανάλυση των προσωπικών στοιχείων των γονέων... 275 7.3 Στάσεις και αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών για τον ρόλο, την αποστολή και το χαρακτήρα του νηπιαγωγείου, του δημοτικού σχολείου και της ειδικής εκπαίδευσης... 280 7.4 Στάσεις και αναπαραστάσεις γονέων για τον ρόλο, την αποστολή και το χαρακτήρα του νηπιαγωγείου, του δημοτικού σχολείου και της ειδικής εκπαίδευσης... 310 7.5 Οι αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για την έννοια της μετάβασης... 319 7.6 Οι αναπαραστάσεις των γονέων του δείγματός μας για την έννοια της μετάβασης... 324 7.7 Στάσεις και αναπαραστάσεις των Ελλήνων εκπαιδευτικών για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 326 7.8 Στάσεις και αναπαραστάσεις Ελλήνων εκπαιδευτικών για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας... 350 7.9 Στάσεις και αναπαραστάσεις των γονέων του δείγματός μας για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας... 363 7.10 Στάσεις και αναπαραστάσεις των Ελλήνων εκπαιδευτικών για τις πρακτικές μετάβασης... 368 7.12 Στάσεις και αναπαραστάσεις γονέων για τις πρακτικές μετάβασης... 407 7.11 Τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 419 7.14 Τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γονείς στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 442 7.15 Οι προτάσεις των εκπαιδευτικών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 452 7.16 Παραγοντική ανάλυση στα ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών και γονέων... 472 7.16.1 Παραγοντική ανάλυση στο ερωτηματολόγιο των εκπαιδευτικών... 473 7.17 Έλεγχοι υποθέσεων στο ερωτηματολόγιο των εκπαιδευτικών... 491 7.18 Παραγοντική ανάλυση: στο ερωτηματολόγιο των γονέων... 500 7.19 Έλεγχοι υποθέσεων στο ερωτηματολόγιο των γονέων... 513 x
Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ: Ερμηνεία αποτελεσμάτων... 531 Εισαγωγή... 531 8.1 Από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο: Από το φορέα κοινωνικοποίησης στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο: μια πρώτη ασυνέχεια... 533 8.1.1 Ο κοινωνικοποιητικός χαρακτήρας του ελληνικού νηπιαγωγείου... 533 8.1.2 Ο γνωσιοκεντρικός χαρακτήρας του ελληνικού δημοτικού σχολείου... 538 8.1.3 Ο ασαφής κοινωνικός και εκπαιδευτικός ρόλος του θεσμού της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στην ελληνική υπαρκτή εκπαιδευτική πραγματικότητα: ένα συλλογικό φαντασιακό... 542 8.2 Σχολικής μετάβαση: Προετοιμασία για προσαρμογή στο δημοτικό... 547 8.3 Έτοιμα παιδιά: μια ευρύτερη συναίνεση μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων και μια νέα αντίφαση... 550 8.4 Προβλήματα προσαρμογής κατά την είσοδο των παιδιών στην τάξη... 555 8.5 Πόσο έτοιμα και σε τι είναι τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα να υποδεχτούν τους νέους μαθητές, και τις οικογένειές τους;... 559 8.6 Οικονομική δυσχέρεια, δυσπραξία εκπαιδευτικής πολιτικής και απουσία θεσμικού πλαισίου: τροχοπέδη στην ομαλή μετάβαση... 565 8.7 Προτάσεις Ελλήνων εκπαιδευτικών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης των παιδιών στο δημοτικό σχολείο... 568 8.8 Η σχολική μετάβαση ως κοινωνικο-πολιτιστικό φαινόμενο και φαινόμενο εκπαιδευτικής πολιτικής: η επίδραση των χαρακτηριστικών εκπαιδευτικών και γονέων στη σχολική μετάβαση... 572 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ENATO: Συμπεράσματα - Προτάσεις... 581 Προτάσεις... 589 Αντί επιλόγου: Σχολική ετοιμότητα ή σχολική μετάβαση;... 593 Βιβλιογραφία... 595 Παράρτημα... 643 Στάσεις, αναπαραστάσεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών για τη μετάβαση των μικρών παιδιών από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο... 643 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ... 644 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ... 658 xi
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Σχήμα 1: Σχήμα 2: Σχήμα 3: Το μοντέλο των επιδράσεων του παιδιού...63 Το μοντέλο των άμεσων επιδράσεων...64 Το μοντέλο των έμμεσων αντιδράσεων...66 Σχήμα 4: 67 Σχήμα 5: Το οικολογικό-δυναμικό μοντέλο....72 Σχήμα 6: Το Εννοιολογικό Μοντέλο Μετάβασης (Ramey, & Ramey, 1992, 1996) που δείχνει τις κύριες επιρροές για τα παιδιά και τις οικογένειες κατά τη διάρκεια των σχολικών ετών...78 Σχήμα 7: Το Μοντέλο των Αλληλοσυνδεόμενων Συστημάτων (Απόσπασμα από Pianta, & Cox, 1999: 6)...79 Σχήμα 8: Συστημική Προσέγγιση Μετάβασης (απόσπασμα από τους Dunlop, & Fabian, 2002: 151)...81 Σχήμα 9: Ένα Μοντέλο Μετάβασης από το νηπιαγωγείο στο σχολείο στο Ιρλανδικό εκπαιδευτικό πλαίσιο...82 Σχήμα 10: Συνολική θεώρηση περιβαλλόντων (συστημάτων) που συνδέονται με το σχολικό περιβάλλον και επηρεάζουν την συνολική ανάπτυξη του παιδιού σύμφωνα με την οικοσυστημική προσέγγιση (Ecological and Systems-based Approaches to School Health, Safey and Social Development Programs Canadian School Health Research Network, McCall & Doherty, 2004))...85 Σχήμα 11: Συγκριτική παρουσίαση δεξιοτήτων για τον δείκτη έτοιμο παιδί (αναδυόμενων από την παρούσα έρευνα συνιστωσών και συνιστωσών θεωρητικού μοντέλου)... 553 Πίνακας 1α: Περιγραφή συνολικού δείγματος... 247 Πίνακας 1β: Συντελεστές αξιοπιστίας α στα ερωτηματολόγια εκπαιδευτικών και γονέων... 257 Πίνακας 2: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τον τύπο της εκπ. μονάδας που εργάζονται... 259 Πίνακας 3: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τα xρόνια προϋπηρεσίας τους... 260 Πίνακας 4: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με την ηλικία τους... 261 Πίνακας 5: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τις σπουδές και την επιμόρφωσή τους... 262
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 6: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών δημοσίου σύμφωνα τις σπουδές και με την επιμόρφωσή τους... 263 Πίνακας 7: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών ιδιωτικού τομέα σύμφωνα με τις σπουδές και την επιμόρφωσή τους... 264 Πίνακας 8: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών τμημάτων γενικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τις σπουδές και την επιμόρφωσή τους... 264 Πίνακας 9: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών ειδικής εκπαίδευσης/τμημάτων ένταξης σύμφωνα με τις σπουδές και την επιμόρφωσή τους... 265 Πίνακας 10: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τον τόπο μόνιμης διαμονής τους... 266 Πίνακας 11: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών του δημοσίου τομέα σύμφωνα με τον τόπο μόνιμης διαμονής τους... 266 Πίνακας 12: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών του ιδιωτικού τομέα σύμφωνα με τον τόπο μόνιμης διαμονής τους... 266 Πίνακας 13: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών τμημάτων γενικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τον τόπο μόνιμης διαμονής τους... 267 Πίνακας 14: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών ειδικής εκπαίδευσης/τμημάτων ένταξης σύμφωνα με τον τόπο μόνιμης διαμονής τους... 267 Πίνακας 15: Κατανομή του δείγματος των εκπαιδευτικών σύμφωνα με τα χρόνια προϋπηρεσίας τους... 268 Πίνακας 16: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με το είδος, το επίπεδο και τον τύπο του σχολείου που φοιτούν τα παιδιά τους... 276 Πίνακας 17: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με το διαμονής σας... 276 Πίνακας 18: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με το μορφωτικό τους επίπεδο... 277 Πίνακας 19: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με την ιθαγένειά τους... 277 Πίνακας 20: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με την ηλικία τους... 277 Πίνακας 21: Κατανομή του δείγματος των γονέων και κηδεμόνων σύμφωνα με το επάγγελμά τους... 278 Πίνακας 22: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 282 Πίνακας 23: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα... 283 Πίνακας 24: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα... 284 Πίνακας 25: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 286 xiv
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 26: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών/ένταξης τμημάτων... 287 Πίνακας 27: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 288 Πίνακας 28: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημοσίου τομέα... 289 Πίνακας 29: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα... 290 Πίνακας 30: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 291 Πίνακας 31: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών/ένταξης τμημάτων... 292 Πίνακας 32: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, στην περίπτωση του παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 294 Πίνακας 33: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημοσίου τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 295 Πίνακας 34: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 296 Πίνακας 35: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των γενικών τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, στην περίπτωση του παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 296 Πίνακας 36: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών τμημάτων, στην περίπτωση του παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 297 Πίνακας 37: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να...298 Πίνακας 38: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να...299 Πίνακας 39: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να... 300 Πίνακας 40: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να... 301 Πίνακας 41: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών/ένταξης τμημάτων, στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να... 301 Πίνακας 42: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, στην περίπτωση του παιδιού με αναπτυξια κές διαταραχές είναι καλύτερα να...302 Πίνακας 43: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές είναι καλύτερα να... 303 Πίνακας 44: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα, στην περίπτωση του παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές είναι καλύτερα να... 304 Πίνακας 45: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, σ την πε ρίπτωση του παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές είναι καλύτερα να... 305 xv
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 46: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών/ένταξης τμημάτων, στην περίπτωση του παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές είναι καλύτερα να... 306 Πίνακας 47: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να... 307 Πίνακας 48: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του δημόσιου τομέα, στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να... 308 Πίνακας 49: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς του ιδιωτικού τομέα, στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να... 309 Πίνακας 50: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να... 309 Πίνακας 51: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς των ειδικών/ένταξης τμημάτων, στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να.310 Πίνακας 52: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του νηπιαγωγείου σύμφωνα με τους γονείς... 312 Πίνακας 53: Ο ρόλος, η αποστολή και ο χαρακτήρας του δημοτικού σύμφωνα με το είδος της γονικής σχέσης... 313 Πίνακας 54: Σύμφωνα με τους γονείς, στην περίπτωση ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες είναι καλύτερα να... 315 Πίνακας 55: Σύμφωνα με τους γονείς, στην περίπτωση ενός παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες είναι καλύτερα να... 316 Πίνακας 56: Σύμφωνα με τους γονείς, στην περίπτωση ενός παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές είναι καλύτερα να... 317 Πίνακας 57: Σύμφωνα με τους γονείς, στην περίπτωση ενός παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική είναι καλύτερα να... 318 Πίνακας 58: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών για την έννοια της μετάβασης... 320 Πίνακας 59: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών του δημόσιου τομέα για την έννοια της μετάβασης... 321 Πίνακας 60: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών ιδιωτικού τομέα για την έννοια της μετάβασης... 322 Πίνακας 61: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών των γενικών τμημάτων για την έννοια της μετάβασης... 322 Πίνακας 62: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των εκπαιδευτικών ειδικών/ένταξης τμημάτων για την έννοια της μετάβασης... 323 Πίνακας 63: Κατανομή συχνοτήτων των αναπαραστάσεων των γονέων για την έννοια της μετάβασης... 325 Πίνακας 64: Συγκεντρωτικός πίνακας αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών για την έννοια της μετάβασης... 326 xvi
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 65: Στάσεις και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 327 Πίνακας 66: Στάσεις και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών του δημοσίου τομέα για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 327 Πίνακας 67: Στάσεις και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών του ιδιωτικού τομέα για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 328 Πίνακας 68: Στάσεις και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 328 Πίνακας 69: Στάσεις και αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών ειδικών/ένταξης τμημάτων για την προσαρμογή των παιδιών της τάξης τους... 328 Πίνακας 70: Κατανομή συχνοτήτων για το είδος των προβλημάτων προσαρμογής που παρουσίασαν τα παιδιά σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 331 Πίνακας 71: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς... 332 Πίνακας 72: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους δασκάλους... 334 Πίνακας 73: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του δημοσίου τομέα... 336 Πίνακας 74: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους δάσκαλους του δημοσίου τομέα.. 337 Πίνακας 75: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του ιδιωτικού τομέα... 339 Πίνακας 76: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους δάσκαλους του ιδιωτικού τομέα. 340 Πίνακας 77: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 341 Πίνακας 78: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους δάσκαλους τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 343 Πίνακας 79: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς ειδικών/ένταξης τμημάτων... 344 Πίνακας 80: Κατανομή συχνοτήτων για το ποσοστό των παιδιών που παρουσίασαν προβλήματα προσαρμογής σύμφωνα με τους δασκάλους ειδικών/ένταξης τμημάτων... 345 Πίνακας 81: Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 352 Πίνακας 82: Σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 353 Πίνακας 83: Σύμφωνα με τους δασκάλους, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 354 xvii
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 84: Σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του δημοσίου τομέα, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 355 Πίνακας 85: Σύμφωνα με τους δάσκαλους του δημοσίου τομέα, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 356 Πίνακας 86: Σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του ιδιωτικού τομέα, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 357 Πίνακας 87: Σύμφωνα με τους δασκάλους του ιδιωτικού τομέα, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 358 Πίνακας 88: Σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 359 Πίνακας 89: Σύμφωνα με τους δασκάλους τμημάτων γενικής εκπαίδευσης, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 360 Πίνακας 90: Σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς ειδικών/ένταξης τμημάτων, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 361 Πίνακας 91: Σύμφωνα με τους δασκάλους ειδικών/ένταξης τμημάτων, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν.)... 362 Πίνακας 92: Σύμφωνα με τους γονείς και κηδεμόνες, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 364 Πίνακας 93: Σύμφωνα με τους πατέρες, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν..365 Πίνακας 94: Σύμφωνα με τις μητέρες, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 366 Πίνακας 95: Σύμφωνα με τους άλλους κηδεμόνες, ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν... 367 Πίνακας 96: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 371 Πίνακας 97: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς... 373 Πίνακας 98: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους δασκάλους... 376 Πίνακας 99: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του δημοσίου... 378 Πίνακας 100: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας, σύμφωνα με τους δασκάλους του δημοσίου... 381 Πίνακας 101: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του ιδιωτικού τομέα... 384 Πίνακας 102: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους δασκάλους ιδιωτικού τομέα... 387 Πίνακας 103: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 389 Πίνακας 104: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους δασκάλους των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 391 xviii
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 105: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς ειδικών /ένταξης τμημάτων... 393 Πίνακας 106: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους δασκάλων ειδικών /ένταξης τμημάτων... 396 Πίνακας 107: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς... 397 Πίνακας 108: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς...398 Πίνακας 109: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους δασκάλους... 399 Πίνακας 110: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του δημόσιου τομέα... 400 Πίνακας 111: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους δάσκαλους του δημοσίου τομέα... 401 Πίνακας 112: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς του ιδιωτικού τομέα... 402 Πίνακας 113: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους δάσκαλους του ιδιωτικού τομέα... 403 Πίνακας 114: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 404 Πίνακας 115: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους δάσκαλους των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης... 405 Πίνακας 116: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους νηπιαγωγούς ειδικών/ένταξης τμημάτων... 406 Πίνακας 117: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία νηπιαγωγείου δημοτικού σχολείου σύμφωνα με τους δάσκαλους ειδικών/ένταξης τμημάτων... 407 Πίνακας 118: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους γονείς... 411 Πίνακας 119: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους πατέρες... 413 Πίνακας 120: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τις μητέρες... 416 Πίνακας 121: Πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας σύμφωνα με τους υπόλοιπους κηδεμόνες... 419 Πίνακας 122: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης. 422 Πίνακας 123: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 424 Πίνακας 124: Εμπόδια που εφαρμόζουν οι δάσκαλοι στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 426 xix
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 125: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί του δημοσίου τομέα στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 428 Πίνακας 126: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι του δημοσίου στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 430 Πίνακας 127: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί του ιδιωτικού τομέα στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 432 Πίνακας 128: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι του ιδιωτικού τομέα στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 434 Πίνακας 129: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 436 Πίνακας 130: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι των τμημάτων γενικής εκπαίδευσης στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 438 Πίνακας 131: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νηπιαγωγοί των ειδικών/ένταξης τμημάτων στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 440 Πίνακας 132: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι δάσκαλοι ειδικών/ένταξης τμημάτων στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 442 Πίνακας 133: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γονείς στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 445 Πίνακας 134: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι πατέρες στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 447 Πίνακας 135: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι μητέρες στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 449 Πίνακας 136: Εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι λοιποί κηδεμόνες στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 451 Πίνακας 137: Προτάσεις των εκπαιδευτικών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 454 Πίνακας 138: Προτάσεις των νηπιαγωγών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 456 Πίνακας 139: Προτάσεις των δασκάλων για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 458 Πίνακας 140: Προτάσεις των νηπιαγωγών του δημοσίου για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 460 Πίνακας 141: Προτάσεις των δασκάλων του δημοσίου για την προώθηση της ομαλής μετάβασης. 462 Πίνακας 142: Προτάσεις των νηπιαγωγών του ιδιωτικού τομέα για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 463 Πίνακας 143: Προτάσεις των δασκάλων του ιδιωτικού τομέα για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 465 Πίνακας 144: Προτάσεις των νηπιαγωγών τμημάτων γενικής εκπαίδευσης για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 467 Πίνακας 145: Προτάσεις δασκάλων τμημάτων γενικής εκπαίδευσης για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 469 Πίνακας 146: Προτάσεις νηπιαγωγών ειδικών/ένταξης τμημάτων για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 470 Πίνακας 147: Προτάσεις δασκάλων ειδικών/ένταξης τμημάτων για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 472 xx
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 148: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού... 473 Πίνακας 149: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των δεξιοτήτων σχολικής ετοιμότητας του παιδιού... 474 Πίνακας 150: Φορτίσεις παραγόντων για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού... 476 Πίνακας 151: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τα εμπόδια στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 477 Πίνακας 152: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των εμποδίων των εκπαιδευτικών... 478 Πίνακας 153: Φορτίσεις παραγόντων για τα εμπόδια των εκπαιδευτικών στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 480 Πίνακας 154: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις προτάσεις για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 481 Πίνακας 155: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των προτάσεων των εκπαιδευτικών... 482 Πίνακας 156: Φορτίσεις παραγόντων για τις προτάσεις των εκπαιδευτικών... 484 Πίνακας 157: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας πριν τη φοίτηση του παιδιού στο σχολείο... 485 Πίνακας 158: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης των εκπαιδευτικών πριν τη φοίτηση του παιδιού στη νέα τάξη... 486 Πίνακας 159: Φορτίσεις παραγόντων για τις πρακτικές μετάβασης των εκπαιδευτικών πριν τη φοίτηση των παιδιών στο σχολείο... 487 Πίνακας 160: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις πρακτικές μετάβασης που υποστηρίζουν τη συνεργασία σχολείου οικογένειας κατά τη φοίτηση στη νέα τάξη... 488 Πίνακας 161: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες για τις πρακτικές μετάβασης των εκπαιδευτικών κατά τη φοίτηση του παιδιού στη νέα τάξη... 488 Πίνακας 162: Φορτίσεις παραγόντων για τις πρακτικές μετάβασης μετά τη φοίτηση του παιδιού στο σχολείο... 490 Πίνακας 163: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση της ηλικίας τους... 492 Πίνακας 164: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση του επιπέδου των σπουδών τους... 493 Πίνακας 165: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση του είδους του εκπαιδευτικού ιδρύματος στο οποίο διδάσκουν... 494 xxi
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 166: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση της εκπαιδευτικής βαθμίδας στην οποία εργάζονται... 495 Πίνακας 167: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση του τύπου του σχολείου στον οποίο εργάζονται... 496 Πίνακας 168: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση του τόπου διαμονής τους... 497 Πίνακας 169: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση της λήψης επιμόρφωσης 498 Πίνακας 170: Aποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοποιήσεων στους παράγοντες του ερωτηματολογίου των εκπαιδευτικών με βάση την επίδραση της συμμετοχής τους σε πρόγραμμα μετάβασης... 499 Πίνακας 171: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού σύμφωνα με τους γονείς... 500 Πίνακας 172: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού σύμφωνα με τους γονείς... 501 Πίνακας 173: Φορτίσεις παραγόντων για τις δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού σύμφωνα με τους γονείς... 503 Πίνακας 174: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις πρακτικές μετάβασης των γονέων πριν τη φοίτηση των παιδιών στο σχολείο... 504 Πίνακας 175: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης πριν την είσοδο του παιδιού στη νέα τάξη... 505 Πίνακας 176: Φορτίσεις παραγόντων για τις πρακτικές μετάβασης των γονέων πριν τη φοίτηση του παιδιού στο σχολείο... 506 Πίνακας 177: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τις πρακτικές μετάβασης των γονέων μετά τη φοίτηση των παιδιών στο σχολείο... 507 Πίνακας 178: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης των γονέων κατά τη φοίτηση του παιδιού στη νέα τάξη... 507 Πίνακας 179: Φορτίσεις παραγόντων για τις πρακτικές μετάβασης των γονέων κατά τη φοίτηση του παιδιού στη νέα τάξη... 509 Πίνακας 180: Καταλληλότητα παραγοντικής ανάλυσης και συσχέτιση μεταξύ των μεταβλητών αναφορικά με τα εμπόδια που συναντούν οι γονείς... 510 Πίνακας 181: Ερμηνευόμενη διακύμανση από τις κύριες συνιστώσες των εμποδίων των γονέων.510 Πίνακας 182: Φορτίσεις παραγόντων για τα εμπόδια των γονέων... 512 xxii
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Πίνακας 183: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με το ποιος απαντάει στο ερωτηματολόγιο στη θέση του γονέα... 513 Πίνακας 184: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με την ηλικία του γονέα... 514 Πίνακας 185 515 Πίνακας 186: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με το επάγγελμα του γονέα... 516 Πίνακας 187: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με τόπο διαμονής του γονέα... 518 Πίνακας 188: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με το είδος του εκπαιδευτικούς ιδρύματος... 518 Πίνακας 189: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων στους παράγοντες (από το ερωτηματολόγιο των γονέων) σύμφωνα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης... 519 Πίνακας 190: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο του Νηπιαγωγείου... 521 Πίνακας 191: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο του Δημοτικού σχολείου... 522 Πίνακας 192: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο της ειδικής αγωγής στην περίπτωση ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες... 523 Πίνακας 193: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο της ειδικής αγωγής στην περίπτωση του παιδιού με μαθησιακές... 524 Πίνακας 194: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο της ειδικής αγωγής για την περίπτωση του παιδιού με αναπτυξιακές διαταραχές... 525 Πίνακας 195: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για το ρόλο της ειδικής αγωγής στην περίπτωση του παιδιού που η μητρική του γλώσσα δεν είναι η ελληνική... 526 Πίνακας 196: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για την έννοια της μετάβασης... 528 Πίνακας 197: Αποτελέσματα στατιστικά σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευτικών γονέων) για τη δήλωση «ένα παιδί είναι έτοιμο για το δημοτικό σχολείο όταν.»... 530 Πίνακας 198: Κατανομή στοιχείων ιεραρχούμενων σύμφωνα με την συχνότητα εμφάνισης και τον βαθμό σημαντικότητας... 532 Πίνακας 199: Δομή κοινωνικής αναπαράστασης νηπιαγωγείου... 536 Πίνακας 200: Δομή κοινωνικής αναπαράστασης δημοτικού σχολείου... 539 xxiii
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων Πίνακας 201: Δομή της αναπαράστασης της ειδικής αγωγής... 545 Πίνακας 202: Δομή της κοινωνικής αναπαράστασης της σχολικής μετάβασης... 548 Πίνακας 203: Δομή της κοινωνικής αναπαράστασης της σχολικής ετοιμότητας... 551 Πίνακας 204: Παράγοντες σχολικής ετοιμότητας του παιδιού... 554 Πίνακας 205: Προβλήματα προσαρμογής των παιδιών στην τάξη σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς. 556 Πίνακας 206: Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών και γονέων για τις πρακτικές μετάβασης... 562 Πίνακας 207: Συγκριτικά αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης για τις πρακτικές συνεργασίας σχολείου οικογένειας... 563 Πίνακας 208: Δομή αναπαράστασης των εμποδίων στην εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 566 Πίνακας 209: Συγκριτικά αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης για τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την εφαρμογή πρακτικών μετάβασης... 567 Πίνακας 210: Δομή κοινωνικής αναπαράστασης των προτάσεων των εκπαιδευτικών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης... 570 Πίνακας 211: Αποτελέσματα παραγοντικής ανάλυσης για τις προτάσεις εκπαιδευτικών για την προώθηση της ομαλής μετάβασης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα... 571 Γράφημα 1: Σύγκριση των δηλώσεων μεταξύ των δημόσιων και των ιδιωτικών εκπαιδευτικών για τον ρόλο, την αποστολή και τον χαρακτήρα του νηπιαγωγείου... 285 Γράφημα 2: Σύγκριση αντιλήψεων μεταξύ των δημόσιων και ιδιωτικών εκπαιδευτικών για το ρόλο, την αποστολή και το χαρακτήρα του Δημοτικού σχολείου... 291 Γράφημα 3: Σύγκριση αναπαραστάσεων μεταξύ των δημόσιων και των ιδιωτικών εκπαιδευτικών για την έννοια της μετάβασης... 324 Γράφημα 4: Σύγκριση αντιλήψεων μεταξύ των νηπιαγωγών γενικής εκπαίδευσης και των νηπιαγωγών ειδικής αγωγής και τμημάτων ένταξης για τη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων προβλημάτων/χαρακτηριστικών στο 1/4 των παιδιών της τάξης τους. 333 Γράφημα 5: σύγκριση των στάσεων, αναπαραστάσεων μεταξύ των δημόσιων και ιδιωτικών εκπαιδευτικών για το 1/4 των παιδιών της τάξης τους που παρουσιάζουν ορισμένα προβλήματα/χαρακτηριστικά... 346 Γράφημα 6: σύγκριση των στάσεων, αναπαραστάσεων μεταξύ των δασκάλων και των νηπιαγωγών γενικής εκπαίδευσης για το 1/4 των παιδιών της τάξης τους που παρουσιάζουν ορισμένα προβλήματα/χαρακτηριστικά... 347 Γράφημα 7: σύγκριση των στάσεων, αναπαραστάσεων μεταξύ των δασκάλων ειδικής αγωγής και ένταξης και των νηπιαγωγών ειδικής αγωγής και ένταξης για τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην τάξη τους... 348 Γράφημα 8: σύγκριση των στάσεων και αναπαραστάσεων μεταξύ νηπιαγωγών γενικής εκπαίδευσης και νηπιαγωγών ειδικής αγωγής και ένταξης για τα προβλήματα που παρουσιάζουν τα παιδιά κατά την είσοδο τους στο σχολείο αλλά και κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς... 349 xxiv
Λίστα Πινάκων και Σχημάτων Γράφημα 9: σύγκριση των στάσεων και αναπαραστάσεων μεταξύ δασκάλων γενικής εκπαίδευσης και δασκάλων ειδικής αγωγής και ένταξης για τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην τάξη τους κυρίως στο 1/4 των μαθητών τους... 350 Γράφημα 10: Γράφημα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες της σχολικής ετοιμότητας του παιδιού... 475 Γράφημα 11: Γράφημα ιδιοτιμών των συνιστωσών για τα εμπόδια των εκπαιδευτικών... 479 Γράφημα 12: Γράφημα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες των προτάσεων των εκπαιδευτικών... 483 Γράφημα 13: Γράφημα ιδιτιμών για τις συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης σχολείουοικογένειας των εκπαιδευτικών... 486 Γράφημα 14: Διάγραμμα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες πρακτικών μετάβασης των εκπαιδευτικών μετά τη φοίτηση του παιδιού στη νέα τάξη... 489 Γράφημα 15 502 Γράφημα 16: Γράφημα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης πριν τη φοίτηση του παιδιού στην τάξη σύμφωνα με τους γονείς... 505 Γράφημα 17: Γράφημα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες των πρακτικών μετάβασης κατά τη διάρκεια φοίτησης του παιδιού στη νέα τάξη σύμφωνα με τους γονείς... 508 Γράφημα 18: Γράφημα ιδιοτιμών για τις συνιστώσες των εμποδίων των γονέων... 511 xxv
Εισαγωγικό Σημείωμα Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας βασίζεται στην πεποίθηση ότι η διαδικασία της μετάβασης ενός παιδιού από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο είναι μια ευαίσθητη περίοδος που βιώνεται τόσο από τους γονείς όσο και από τα παιδιά ως ένα σημαντικό γεγονός στον οικογενειακό κύκλο ζωής, το οποίο επηρεάζει τη μελλοντική σχολική επιτυχία. H σχολική αυτή επιτυχία συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη σχέσεων και τις εμπειρίες που αποκτά ένα παιδί σε πολλαπλά περιβάλλοντα όπως, οικογένεια, σχολείο, ομάδα συνομηλίκων, υπηρεσίες, ευρύτερη κοινότητα και μπορεί να ενδυναμωθεί από ποικίλες αλληλεπιδράσεις Όπως προκύπτει επομένως, η μετάβαση αποτελεί μια διαδικασία που εξελίσσεται σε πολλά και διαφορετικά πλαίσια και χαρακτηρίζεται από συνεχιζόμενες προσπάθειες σύνδεσης μεταξύ περιβαλλόντων και προσώπων. Στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, παρατηρούνται πολλές αλλαγές, όπως αλλαγές σχέσεων, διδακτικού στυλ, εκπαιδευτικού περιεχομένου, περιβάλλοντος, χώρου, χρόνου, οι οποίες επηρεάζουν με τη σειρά τους την προσαρμογή του παιδιού σε νέους κανόνες, ρουτίνες, ατμόσφαιρα ή τη φιλοσοφία του νέου περιβάλλοντος. Το βιβλίο προσεγγίζει το θέμα της μετάβασης τόσο από θεωρητική, όσο και από ερευνητική σκοπιά. Οι διαφορετικές όψεις και αναπαραστάσεις εκπαιδευτικών και γονέων για τα φαινόμενα της σχολικής μετάβασης και ετοιμότητας καθώς και οι διαφορετικές πρακτικές, προγράμματα μετάβασης, τάσεις και προοπτικές που καταγράφηκαν μέσα από την αναζήτηση τόσο στο διεθνή όσο και στο ελληνικό χώρο τροφοδότησαν το ερευνητικό μας ενδιαφέρον και μας επιβεβαίωσαν την αναγκαιότητα και χρησιμότητα της παρούσας έρευνας. Παράλληλα, τα θεωρητικά μοντέλα στα οποία βασίστηκαν κατά καιρούς οι διάφορες πρακτικές μετάβασης και η θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων μας «δάνεισαν» στοιχεία και ιδέες προκειμένου να στηρίξουμε το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνας 1 και να διερευνήσουμε τις ατομικές και συλλογικές αντιλήψεις που συνδέονται με την έννοια της σχολικής μετά- 1 Η παρούσα έρευνα χρηματοδοτήθηκε από τον Ειδικό Λογαριασμό του Πανεπιστημίου Κρήτης και εγκρίθηκε από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Η σχολική μετάβαση στο σταυροδρόμι των κοινωνικών αναπαραστάσεων εκπαιδευτικών και γονέων βασης. Επιπλέον, η ανίχνευση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών και των γονέων για το ρόλο, το χαρακτήρα και την αποστολή του νηπιαγωγείου, του δημοτικού σχολείου και της ειδικής εκπαίδευσης, καθώς και πώς αυτές οι δύο διαφορετικές κοινωνικές ομάδες αντιλαμβάνονται τους ρόλους των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ανέδειξαν τις πολλαπλές οπτικές της συνέχειας/ασυνέχειας ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο. Το ερευνητικό κομμάτι της προσπάθειάς μας εστίασε αφενός μεν στα προβλήματα προσαρμογής των παιδιών όταν εισέρχονται στο νηπιαγωγείο ή στην α δημοτικού και αφετέρου στις οπτικές των εκπαιδευτικών και των γονέων σχετικά με τις δεξιότητες που πιστεύουν πως πρέπει να έχουν αποκτήσει τα νήπια πριν την είσοδό τους στο δημοτικό σχολείο. Επιπροσθέτως, το ερευνητικό κομμάτι εμπλουτίζεται από την παρουσίαση πρακτικών μετάβασης που υιοθετούν τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς για τη σύνδεση νηπιαγωγείου-δημοτικού και για τη συνεργασία σχολείουοικογένειας, καθώς και από την καταγραφή εμποδίων που συναντούν στην προσπάθειά τους να υιοθετήσουν πρακτικές μετάβασης που διευκολύνουν τα παιδιά σε αυτή τη διαδικασία. Ελπίζουμε το βιβλίο αυτό να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια φοιτητών παιδαγωγικών τμημάτων, εκπαιδευτικών, γονέων και εργαζόμενων σε διάφορους φορείς, έτσι ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι να δημιουργήσουν σχέσεις και δεσμούς μεταξύ τους αξιοποιώντας τις γνώσεις τους, από τις σχέσεις που έχουν αναπτύξει με τα παιδιά σε προηγούμενα πλαίσια ή αξιοποιώντας ιδιαίτερες δεξιότητες ή ικανότητες που διαθέτουν ως άτομα ή επαγγελματίες και θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην κοινή προσπάθεια. Στην κατεύθυνση αυτή χρειάζεται οι συμμετέχοντες να ευαισθητοποιηθούν και εν συνεχεία να δεσμευθούν όσον αφορά τη διάθεσή τους να εργαστούν μέσω της ανάπτυξης σχέσεων και αποδοχής διαφορετικών απόψεων και αξιών και παράλληλα να προσαρμόσουν τις προσδοκίες τους και να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών αυτής της ηλικίας, διαμορφώνοντας τις συνθήκες που εξασφαλίζουν αποδοχή, ασφάλεια και αυτοπεποίθηση στα παιδιά. Αθήνα, Ιούλιος 2-16 Γουργιώτου Ευθυμία Γκλιάου-Χριστοδούλου Νικολέττα xxviii