ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ Εργαλείο ή τροχοπέδη; Γιώργος Ν. Κάζος Πολιτικός Μηχανικός Αντιπρόεδρος ΣΕΓΜ ΤΕΕ, Ιούνιος 2013 1
Βασική Νομοθεσία Ν 3316/2005 «Ανάθεση και εκτέλεση δημοσίων συμβάσεων εκπόνησης μελετών και παροχής συναφών υπηρεσιών» ΠΔ 138/2009 «Περί Μελετητών και Εταιρειών Μελετών» Όμως,... μελέτες ανατίθενται και με: ΠΔ 60/2007 (Οδηγία 2004/18/ΕΚ) «Περί συντονισμού των διαδικασιών σύναψης δημόσιων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών» ΠΔ 59/2007 (Οδηγία 2004/17/ΕΚ) «Περί συντονισμού... στους τομείς του ύδατος, της ενέργειας, των μεταφορών και των ταχυδρομικών υπηρεσιών» Οδηγία 2009/81/ΕΚ «Περί συντονισμού... στους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας» (Ν. 3978/2011) ΠΔ 4/2002 «Εκτέλεση ενεργειών τεχνικής βοήθειας» Ν 3463/2006 Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων (άρθρο 209) Κανονισμοί προμηθειών Δημοσίων Οργανισμών 2
Είδη παροχής υπηρεσιών Μελετητών Μελέτες σκοπιμότητας Κλασσικές μελέτες δημοσίου Μελέτες εργολαβιών στο σύστημα «μελέτη-κατασκευή» Μελέτες για ΣΔΙΤ Υπηρεσίες Τεχνικού Συμβούλου Επίβλεψη έργου Διαχείριση έργου Σύμβουλος της Υπηρεσίας Για τα περισσότερα αντικείμενα δεν υπάρχουν Προδιαγραφές 3
Αστοχίες στην εφαρμογή του Ν. 3316/2005 Παραδοχές (που αστόχησαν στην εφαρμογή) Οι Αναθέτουσες Αρχές ετοιμάζουν το Φάκελο του Έργου Ο Φάκελος του Έργου είναι σωστός Όλες οι Αναθέτουσες Αρχές είναι ισοδύναμες Οι διαδικασίες εξελίσσονται γρήγορα Υπάρχουν σύγχρονες Προδιαγραφές μελετών Ο νόμος εφαρμόζεται στο σύνολό του (π.χ. αρ 3, 11 κλπ.) Τα κρατούντα ήθη στη χώρα μας 4
Αστοχία που επιβλήθηκε στο Ν. 3316/2005 Απελευθέρωση εκπτώσεων (Ν.3919/2011) «... Η ανάθεση της μελέτης στον προσφέροντα τη χαμηλότερη τιμή απαλλάσσει βεβαίως από την προσπάθεια αναζήτησης κριτηρίων ανάθεσης, όπως αυτά που προαναφέρθηκαν, αλλά δεν τίθεται υπό συζήτηση γιατί θα προκαλούσε πόλεμο επί των τιμών χωρίς έλεος, με επικράτηση των κακών μελετητών εις βάρος των ποιοτικών και θα είχε καταστρεπτικές συνέπειες στην ποιότητα των μελετών...» Από την Εισηγητική Έκθεση του σχεδίου νόμου που εισήχθη στη Βουλή για τον νόμο 3316/2005. Δυστυχώς, έχει ήδη ξεσπάσει «πόλεμος επί των τιμών χωρίς έλεος»... 5
Αξιοσημείωτα (1) Ο Ν.3316/2005 εφαρμόζεται υποχρεωτικά σε όλες τις συμβάσεις μελετών και υπηρεσιών του δημόσιου τομέα (άρθρο 2). Πολλοί φορείς του Δημοσίου ζητούν και επιτυγχάνουν εξαιρέσεις και ειδικές διατάξεις. Ειδικότερα, το ζητούν οι φορείς του Δημοσίου που έχουν δημιουργηθεί για την αποτελεσματικότερη λειτουργία του (π.χ. Κτηματολόγιο Α.Ε.). Το κράτος συνεχώς εκδίδει Νόμους, Εγκυκλίους, Υ.Α. κλπ., για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης (Ν.4146/2013 «Διαμόρφωση φιλικού περιβάλλοντος κλπ.»), επιτάχυνση διαδικασιών (προσθήκη αρ. 13 στον Ν.3614/2007 περί ΕΣΠΑ) κλπ. Fast track. 6
Αξιοσημείωτα (2) Περιβαλλοντικές μελέτες Για την πραγματοποίηση κάθε έργου απαιτείται η έκδοση ΑΕΠΟ. Ο συνολικός χρόνος περιβαλλοντικής αδειοδότησης επιβαρύνει το συνολικό χρόνο μελέτης και είναι μεγάλος. Η διάρκεια εκπόνησης της ΜΠΕ είναι δυσανόλογα μικρή, σε σχέση με τις διαδικασίες εγκρίσεων και έκδοσης της ΑΕΠΟ. Νόμος 4014/2011, με την Απόφαση κατάταξης των έργων (2012). Και εδώ εκδόθηκε νέα νομοθεσία με σκεπτικό την απλούστευση (επιτάχυνση) των διαδικασιών. Πολλές φορές δεσπόζει ο τύπος σε βάρος της ουσίας. Δεν έχουν όλες οι γνωμοδοτούσες Υπηρεσίες την ίδια αίσθηση περί του επείγοντος. 7
Ποιος εκπονεί μελέτες Μελετητές ή εταιρείες μελετών πιστοποιημένοι από την Δ/νση 15 της ΓΓΔΕ (άνω των 20.000 μελετητές, άνω των 500 γραφεία μελετών) Μελετητικά πτυχία. Μια αυτοπαγίδευση. Υπάρχουν 28 κατηγορίες μελετών (είχε γίνει απόπειρα να αυξηθούν σε 41). Υπάρχουν περίπου 140 επιστημονικές ειδικότητες. Όποιος κατέχει μελετητικό πτυχίο στην κατηγορία 10 μπορεί να κάνει «συγκοινωνιακές μελέτες». Δηλαδή μπορεί να μελετά εξ ίσου καλά αυτοκινητόδρομους, κόμβους, σιδηρόδρομους, αεροδρόμια, τραμ, μετρό, σημάνσεις, κυκλοφοριακά. Πρακτικά αδύνατον, αλλά τυπικά δυνατόν. Αντιπροσωπεύουν κυρίως επιστημονικές γνώσεις και όχι ικανότητα παραγωγής μελετητικού αντικειμένου. ΠΔ 138/2009 Περί Μελετητών και Εταιρειών Μελετών : Μια πλήρης αποτυχία. Απαιτείται δημιουργία νέου τύπου πιστοποίησης της μελετητικής ιδιότητας. 8
Ευρύτερο Νομικό Πλαίσιο Δικαστική Προστασία Μια καθοριστική παράμετρος Ν. 3886/2010 «Περί δικαστικής προστασίας κατά τη σύναψη δημόσιων συμβάσεων» Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 89/665/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Ιουνίου 1989 και την Οδηγία 92/13/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 25ης Φεβρουαρίου 1992, όπως τροποποιήθηκαν με την Οδηγία 2007/66/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2007 Ν. 4111/2013, άρθρο 28. Θέσπιση παραβόλου για άσκηση ασφαλιστικών μέτρων (1% επί της αξίας της σύμβασης, με μέγιστο ποσό 50.000 ). Στη χώρα μας δεν έχει βρεθεί το βέλτιστο σημείο τομής μεταξύ αποτελεσματικότητας και ισοτιμίας-διαφάνειας. Έτσι καταλήξαμε, δυστυχώς, στην αναποτελεσματικότητα. 9
Έλεγχοι - Γνωμοδοτήσεις Επιτροπή Διαγωνισμού Επιβλέπουσα Υπηρεσία Διευθύνουσα Υπηρεσία Προϊσταμένη Αρχή Τεχνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο Συμβούλιο της Επικρατείας Περιβαλλοντικές Αρχές Διαχειριστική Αρχή Πάρεδρος Ελεγκτικό Συνέδριο Ανεξάρτητη Αρχή Συμβάσεων Επιθεωρητές Δημόσιας Διοίκησης Συνήγορος του Πολίτη Δ/νση Περιβάλλοντος Αποκ. Διοίκησης Δ/νση Δασών Αποκ. Διοίκησης Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού ΥΠΕΚΑ Οργανισμοί (πχ Αθήνας) Υπηρεσία Περιβάλλοντος Περιφέρειας Περιφερειακό Συμβούλιο Εφορεία Προϊστορικών Αρχαιοτήτων Εφορεία Κλασσικών Αρχαιοτήτων Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Λοιποί συναρμόδιοι φορείς ανάλογα με την φύση του έργου (πχ Δ/νση Υδάτων, Δ/νση Υγείας, Λιμενικό Ταμείο, Φορείς προστατευόμενων περιοχών.) Μέχρι σήμερα δεν έχουμε γίνει καλύτερη χώρα με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς που έχουμε εισαγάγει. 10
Ανάθεση Συμβάσεων Υπηρεσιών από Διεθνείς Οργανισμούς Συνήθης διαδικασία η προεπιλογή. Διαρκεί λίγο, συνήθως 1 με 2 μήνες. Οι απαιτήσεις προεπιλογής είναι τεχνικής και οικονομικής φύσης. Προεπιλέγονται έως 8 σχήματα. Στους προεπιλεγέντες δίδονται οι προδιαγραφές της υπηρεσίας. Τελικά επιλέγεται η πλέον συμφέρουσα οικονομικά προσφορά. Το φαινόμενο των ενστάσεων-προσφυγών είναι σχεδόν ανύπαρκτο. 11
Σύνοψη Το συνολικό νομοθετικό πλαίσιο πάσχει, κυρίως ως προς την εφαρμογή του Το κύριο πρόβλημα είναι οι διαδικασίες Οι διαδικασίες καθυστερούν συνήθως στα ακόλουθα: Αξιολόγηση για την ανάθεση της μελέτης Ενστάσεις - προσφυγές Περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις Ο πραγματικός χρόνος εκπόνησης της μελέτης συρρικνώνεται, σε βάρος της ποιότητας Έχει δημιουργηθεί πρόβλημα με την προσφορά πολύ υψηλών εκπτώσεων 12
Ένα παράδειγμα ΠΑΡΘΕΝΩΝ 447 438 π.χ. 9 χρόνια (15 χρόνια με τα αετώματα) ΝΕΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ 1976 2009 μ.χ. 33 χρόνια Αιτία της διαφοράς: Οι διαδικασίες! 13
Συμπεράσματα Η επιτυχής ολοκλήρωση μιας μελέτης σήμερα είναι κατόρθωμα, το οποίο δεν σχετίζεται με θέματα τεχνογνωσίας! Φταίει μόνο το θεσμικό πλαίσιο μελετών για τα προβλήματα; Ασφαλώς όχι. Υπάρχει θέμα έκτασης αρμοδιοτήτων-δραστηριότητας του κράτους Υπάρχει θέμα δομής του κράτους (π.χ. άπειρες Αναθέτουσες Αρχές, πολλοί ελεγκτικοί μηχανισμοί, διάφοροι Οργανισμοί) Υπάρχει θέμα συναντίληψης ως προς το πώς εφαρμόζουμε τους νόμους και αν τους εφαρμόζουμε στο σύνολό τους Υπάρχει θέμα συναντίληψης ως προς την έννοια της μελέτης Είναι επιστημονική εργασία ή διεκπεραίωση διαδικασίας; Προδιαγράφει ή όχι την βέλτιστη σχέση κόστους-ποιότητας ενός έργου; Ποιο είναι το κόστος μιας μελέτης - Είναι αυτό ανταποδοτικό ή όχι; Υπάρχει σοβαρό θέμα κουλτούρας, τόσο από την πλευρά των μελετητών, όσο και από την πλευρά των Αναθετουσών Αρχών. 14
Τι πρέπει να γίνει Ευέλικτη και αποτελεσματική δομή του κράτους στην παραγωγή έργων Διορθώσεις στην «πηγή» και όχι με αύξηση της κρατικής παρέμβασης Έμφαση στην ποιότητα και όχι στις διαδικασίες Αλλαγή νοοτροπίας Βελτιώσεις στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο; Μάλλον είναι άδικος κόπος. Δόμηση νέου νομοθετικού πλαισίου μελετών, ενταγμένου στο συνολικό πλαίσιο παραγωγής δημοσίων έργων, με άλλη αντίληψη. 15
ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΛΕΤΩΝ Εργαλείο ή τροχοπέδη; Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Γιώργος Ν. Κάζος Πολιτικός Μηχανικός Αντιπρόεδρος ΣΕΓΜ ΤΕΕ, Ιούνιος 2013 16