Η αξιοποίηση του προγράµµατος του 1334/02 στους Κώδικες Ορθής Ελαιοκοµικής Πρακτικής

Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα ΑΦΙΕΡΩΜΑ Η αξιοποίηση του προγράµµατος του 1334/02 στους Κώδικες Ορθής Ελαιοκοµικής Πρακτικής Το κυριότερο περιβαλλοντικό πρόβληµα σε αυτόν τον ελαιώνα, που βρίσκεται στους πρόποδες του Κισάβου, είναι ο τεράστιος αριθµός ποντικιών στο έδαφος που συντελεί στη διάβρωσή του (Τζουρµπακλιώτης - Ελάτεια) κατάσταση πραγµάτων. Με τους κανονισµούς 1513/01 και 1334/02 παρακράτησε από την ενίσχυση στην παραγωγή 0,8% για τη διετία 2002/03 και 2003/04, προκειµένου να χρη- µατοδοτήσει τις «Οργανώσεις Ελαιουργικών Φορέων» για την εκτέλεση προγραµµάτων µε διάφορες δραστηριότητες, που σχετίζονται µε τη βελτίωση της ποιότητας, την πιστοποίηση και την προστασία του περιβάλλοντος. Η Ελαιουργική, ως Ένωση Οργανώσεων Παραγωγών, µαζί µε 23 Οργανώσεις Παραγωγών / Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισµών µέλη της, υπέβαλε το ολοκληρωµένο πρόγραµµα, «Συνεργασία», το οποίο περιλαµβάνει 17 δράσεις, εκ των οποίων, η πιο σηµαντική είναι αφιερωµένη στους Κώδικες Ορθής Ελαιοκο- µικής Πρακτικής (ΚΟΡΕΠ). Ο κανονισµός 1334/02 αναφέρει ότι «Οι επιλέξιµες δραστηριότητες στον τοµέα της βελτίωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ελαιοκαλλιέργειας είναι: Η επεξεργασία ορθών γεωργικών πρακτικών για την καλλιέργεια της ελιάς, οι οποίες βασίζονται σε περιβαλλοντικά κριτήρια προσαρµοσµένα στις τοπικές συνθήκες, καθώς και η διάδοσή τους στους ελαιοκαλλιεργητές και η παρακολούθηση της πρακτικής ε- φαρµογής τους». Συνεπώς η χρηµατοδοτούµενη δράση για τους ΚΟ- ΡΕΠ αποτελεί µια τεράστια δυνατότητα, που πρέπει να αξιοποιηθεί σωστά. Ταυτόχρονα όµως αποτελεί και µία σοβαρή πρόκληση ο τρόπος προσδιορισµού του τι θα πρέπει να περιλαµβάνουν αυτοί οι Κώδικες, που θα αποτελέσουν µελλοντικά τα πρότυπα της πολλαπλής συµµόρφωσης, έτσι ώστε το ό- φελος να είναι όσο το δυνατόν µεγαλύτερο για όλους. Ιδιαίτερα, εφόσον το ζήτηµα αφορά την ελαιοκαλλιέργεια, µε την παράδοση χιλιετιών αρµονικής συνύπαρξης µε το ελληνικό περιβάλλον. Τίθεται και εδώ ένα δίληµµα, ανάλογο προς αυτό που είδαµε πιό πριν, όταν συγκρίναµε τους έτοιµους κανόνες των πρωτοκόλων παραγωγής προς την ανάλυση του περιβάλλοντος για τον προσδιορισµό των προτεραιοτήτων, των σκοπών και των στόχων µιας εκµετάλλευσης. Προφανώς, η λύση µε τα έτοιµα πρωτόκολα παραγωγής είναι η εύκολη και γρήγορη λύση, ενώ η ανάλυση των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων θεωρείται συχνά «σωστή µεν, αλλά πρακτικά ανεφάρµοστη». Το µέγεθος της παραλλακτικότητας του περιβάλλοντος στην ελληνική γεωργική ύπαιθρο (µεγάλη ποικιλία καλλιεργειών, πολυτεµαχισµός, πολλά µικρο-κλί- µατα, ακόµα και µέσα σε κάθε περιοχή), είναι τέτοιο, που κάθε γενίκευση κανόνων κινδυνεύει να οδηγήσει σε µεγάλες αποκλίσεις από τις πραγµατικές προτεραιότητες, που προσδιορίζει το κάθε ιδιαίτερο περιβάλλον στις διάφορες γωνιές της χώρας µας. Οι α- ποκλίσεις µπορεί να υπονοµεύσουν σοβαρά την ε- φαρµοσιµότητα των Κωδίκων Ορθής Ελαιοκοµικής Πρακτικής. Ετσι, στο πρόγραµµα που αναλάβαµε για την σύνταξη αυτών των Κωδίκων, καταλήξαµε στην επιλογή της όσο το δυνατόν λεπτοµερέστερης ανάλυσης του περιβάλλοντος, αξιοποιώντας τους πόρους του κανονισµού, για ένα έργο που χωρίς αυτούς τους πόρους θα ήταν αδύνατον, ή -ενπάσει περιπτώσει- χα- µηλής προτεραιότητας. Είναι αυτονόητο ότι η προσέγγιση που επιλέξαµε έ- χει το υψηλότερο δυνατό κόστος, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη ότι η µονάδα περιβαλλοντικής ανάλυσης είναι το κάθε αγροτεµάχιο (ελαιοτεµάχιο). Αυτό έχει το TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004 35

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Η συγκαλλιέργεια της ελιάς µε το βίκο, µπορεί να συντελέσει στη µείωση της αλατότητας του εδάφους; εξής ειδικό ενδιαφέρον: Αν γίνει δυνατόν αυτό το «υψηλό κόστος» να µην ξεπερνάει κάποιο όριο, ίσως α- ποδειχθεί µη-απαγορευτικό για επέκταση της ίδιας προσέγγισης στο µέλλον, π.χ. σε άλλες καλλιέργειες. Τότε, ίσως υπάρξει προοπτική για µόνιµη προσαρ- µογή των όποιων µελλοντικών Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής στο εκάστοτε περιβάλλον, µε ευεργετικά αποτελέσµατα και για το περιβάλλον και για τους παραγωγούς. Η ελπίδα ότι το κόστος δεν θα ξεπερνάει κάποιο ό- ριο προκύπτει από την αξιοποίηση µεγάλου µέρους του συστήµατος διαχείρισης AGRO 2-1, για την εκτέλεση του έργου. Με την τυποποίηση των διαδικασιών βάσει αυτού του συστήµατος, είναι δυνατόν να επιτευχθεί σηµαντική οικονοµία πόρων.τα στοιχεία του AGRO 2-1που αξιοποιούµε είναι τα εξής: Εγγραφή των παραγωγών, µε υπογραφή ειδικού συµφωνητικού µε την αντίστοιχη Οργάνωση Παραγωγών/Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισµών (Οι Ο.Π./ΕΑΣ είναι οι δικαιούχοι του κανονισµού (ΕΚ) 1334/02). Ορισµός ενός επιβλέποντος γεωπόνου ανά 50 περίπου εγγεγραµµένους παραγωγούς. Εκτίµηση περιβαλλοντικών κινδύνων µε ανάλυση ανά αγροτεµάχιο, βάσει ερωτηµατολογίου, µε συλλογή στοιχείων (αυτοψία), µετρήσεις κλπ. Η ανάλυση αυτή θα γίνεται µε ειδικό λογισµικό, που ανέπτυξε η εταιρεία ΡόδαξΑγρο ΕΠΕ (είναι στο τελικό Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα στάδιο δοκιµών). Να σηµειωθεί ότι η περιβαλλοντική ανάλυση και η εκτίµηση κινδύνων γίνεται βάσει του διεθνούς προτύπου ISO 14000 ώστε τα α- ποτελέσµατά της να έχουν διεθνές κύρος. Ιεράρχηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σε συνάρτηση µε τις καλλιεργητικές πρακτικές και καθορισµός σκοπών και στόχων ως προς το περιβάλλον. Η επίτευξη του συνόλου των σκοπών και των στόχων ανά αγροτεµάχιο συνιστά τις απαιτήσεις του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής, δηλαδή το ειδικό πρωτόκολο παραγωγής για το α- γροτεµάχιο αυτό. Προβλέπεται φυσικά και η οµαδοποίηση αυτών των απαιτήσεων για ορισµένες περιοχές µε κοινά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά. Σύνταξη Σχεδίων ιαχείρισης και οδηγιών προς τους παραγωγούς, για την ικανοποίηση των α- παιτήσεων και την πρόληψη των σηµαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή την θεραπεία τους, αν έχουν ήδη εµφανιστεί κάποια ανεπιθύµητα φαινόµενα. Κατάρτιση των παραγωγών για τις οδηγίες. Ελεγχος της εφαρµογής των οδηγιών απο τους παραγωγούς. Μετρήσεις (επίβλεψη) του περιβάλλοντος και των καλλιεργειών για να φανεί αν τα µέτρα και οι οδηγίες φέρνουν αποτέλεσµα. Τεκµηρίωση, τυποποίηση διανοµής εγγράφων και αρχειοθέτηση, προκειµένου να είναι δυνατός ο έ- λεγχος από τις κρατικές αρχές. Η Υπουργική Απόφαση µε την οποία εγκρίθηκε το πρόγραµµα «Συνεργασία» και ανετέθη το έργο αναφέρει, ειδικά για τη δράση 7 των ΚΟΡΕΠ, ότι η ε- φαρµογή θα πρέπει να οδηγεί σε πιστοποίηση Ο- λοκληρωµένης ιαχείρισης. Με τον παραπάνω σχεδιασµό ικανοποιείται αυτή η απαίτηση, δεδοµένου ό- τι η δοµή (συµβεβληµένοι παραγωγοί, επιβλέπων) και όλα απολύτως τα δεδοµένα που θα απαιτηθούν για πιστοποίηση συγκεντρώνονται κατά την προσπάθεια για τους Κώδικες Ορθής Ελαιοκοµικής Πρακτικής. Συγκεκριµένα, αυτό το οποίο είναι κοινό και στους Κώδικες και στην Ολοκληρωµένη ιαχείριση είναι η αρχική ανάλυση που εκτελείται. Από αυτήν προκύπτουν οι κύριες προτεραιότητες ως προς το περιβάλλον αλλά και ως προς την καλλιέργεια και την ποιότητα του προϊόντος όπως ζητάει το AGRO 2-1. Ο- µως, για τους Κώδικες, είµαστε υποχρεωµένοι να περιοριστούµε σε εκείνες τις προτεραιότητες, που έ- χουν να κάνουν µόνο και µόνο µε το περιβάλλον. Για παράδειγµα στα ελαιοτεµάχια που φαίνονται στην φωτογραφία της προηγούµενης σελίδας (Αστρος Κυνουρίας), η κύρια προτεραιότητα για το περιβάλλον 36 TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004

Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα Κύρια προτεραιότητα για το περιβάλλον είναι να ληφθούν µέτρα κατά της αλάτωσης και του κινδύνου πυρκαγιάς (. Κουτσιούκης, Ν. Μανταβέλης) Η φρέζα: Το µεγαλύτερο εµπόδιο, που πρέπει να ξεπεράσουµε, µε τους Κώδικες είναι να ληφθούν µέτρα για τη µείωση της αλάτωσης του εδάφους και του κινδύνου της πυρκαϊάς. Αυτά µπορούν να ενταχθούν στους Κώδικες. Η βελτίωση όµως της ποιότητας της παραγωγής, η επιλογή πολύ εκλεκτικών φυτοφαρµάκων για προστασία της ωφέλιµης πανίδας δεν έχουν θέση στους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. Έχουν όµως TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004 ΑΦΙΕΡΩΜΑ την θέση τους στην Ολοκληρωµένη ιαχείριση. Ο Γιώργος Ρούνης, επιβλέπων γεωπόνος του προγράµµατος «Συνεργασία», µε την ανάλυση που έκανε, έχει ήδη συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία, σε όσα α- γροτεµάχια επισκέφθηκε για µια πλήρη εκτίµηση των προτεραιοτήτων, συνολικά. Όταν ολοκληρωθεί λοιπόν το πρόγραµµα «Συνεργασία», θα είναι απολύτως έτοιµος για το άλµα προς την Ολοκληρωµένη ιαχείριση (και µέσω αυτής, ακόµα και προς την Βιολογική Γεωργία, αν αυτό επιλεγεί από τους παραγωγούς ως στόχος βελτίωσης). Τα επιπλέον πράγµατα που χρειάζονται για να περάσει κανείς από τους Κώδικες (µε πράσινο στο σχεδιάγραµµα 6) στην Ολοκληρωµένη ιαχείριση (µε µπλε στο σχεδιάγραµµα 6) µε το AGRO 2-1, µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: ηµιουργία ιοίκησης της οµάδας των 50 περίπου παραγωγών. Πρέπει να εκπροσωπηθούν ως νοµικό πρόσωπο. Για τους Κώδικες µπορεί µεν να χρησιµοποιήθηκε η (προαιρετική) οµαδοποίηση των παραγωγών για το πρόγραµµα «Συνεργασία», ό- πως θα δούµε σε λίγο, αλλά σε πλήρη εφαρµογή, ο κάθε παραγωγός εφαρµόζει µεµονωµένα τους Κώδικες που του αναλογούν. ηλαδή δεν απαιτείται η έννοια της συλλογικότητας, όπως µε την Ο- λοκληρωµένη ιαχείριση. Η εκπροσώπηση των παραγωγών µπορεί να γίνει π.χ. από την Ο.Π./ΕΑΣ της οποίας είναι µέλη. Αυτό προϋποθέτει ότι η Ο.Π./ΕΑΣ είναι πλήρως ενηµερωµένη για τις απαιτήσεις και τις προοπτικές της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης και επιθυµεί να την εφαρµόσει. Αλλιώς, δεν µπορεί να της την επιβάλει κανείς. Επιλογή της πολιτικής, των σκοπών και των στόχων της οµάδας των παραγωγών. Πέρα από τους σκοπούς και τους στόχους ως προς το περιβάλλον που είδαµε πιο πάνω, το σύστηµα της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης δεν µπορεί να πιστοποιηθεί χωρίς την συνεχή βελτίωση, ως προς το περιβάλλον, αλλά και ως προς την ποιότητα, ακόµα και την επιχειρηµατικότητα. Η συνεχής βελτίωση είναι χαρακτηριστικό των σύγχρονων συστηµάτων διαχείρισης, ενώ δεν απαιτούνται καθόλου για τους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ούτε τους ε- θνικούς ούτε τους εµπορικούς). Αυτό συµβαίνει διότι, γενικά, οι Κώδικες είναι στατικοί κανόνες. Έλεγχος της συγκοµιδής, έλεγχος της ποιότητας και ιχνηλασιµότητα του προϊόντος Ανασκόπηση από τη διοίκηση για τον βαθµό επιτυχίας του συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης, σχεδιασµός των διορθωτικών ενεργειών και των περαιτέρω βελτιώσεων. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ»: 37

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΝΑΣ ΠΡΩΤΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Όλα τα προηγούµενα αφορούν το τι είναι δυνατόν να γίνει µετά την ολοκλήρωση του προγράµµατος «Συνεργασία». Τι στοχεύουµε όµως µε το ίδιο το πρόγραµµα «Συνεργασία» για τους ΚΟΡΕΠ, εκτός από την µελλοντική προοπτική για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση; Παρακάτω, περιγράφονται οι κύριοι στόχοι, και ταυτόχρονα δίνεται ένας απολογισµός των εργασιών για το 50% του διαθέσιµου χρόνου του προγράµµατος ΚΟΡΕΠ (άρχισε πρακτικά την 01/10/2003 και λήγει στις 31/10/2004). Οι θύλακες και οι Ο.Π./ΕΑΣ στις οποίες ανήκουν εµφανίζονται στον κατωτέρω πίνακα 4 (Η αρίθµηση συνδέεται και µε τα διαγράµµατα 3-6): Στο πρόγραµµα «Συνεργασία» για τη δράση 7 των ΚΟΡΕΠ συµµετέχουν 1319 παραγωγοί κατανεµηµένοι σε 30 θύλακες, που ανήκουν σε 22 Οργανώσεις Παραγωγών / Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισµών, σε όλη την Ελλάδα. Κάθε θύλακας έχει ένα επιβλέποντα γεωπόνο µε τον εξοπλισµό του (Η/Υ, λογισµικό). Στο σύνολό τους τα αγροτεµάχια είναι 10.000 κατά -µεγάλη- προσέγγιση, και σε αυτά καλλιεργούνται 845.000 ελαιόδενδρα. Ανά 7-8 θύλακες αντιστοιχεί ένας συντονιστής γεωπόνος (σύνολο 4 συντονιστές) ενώ την συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων συντονίζουν ένας περιβαλλοντολόγος και µία γεωπόνος. Συνολικά, απασχολούνται 36 άτοµα, εκτός από τον υπογράφοντα ως υπεύθυνο του προγράµµατος για τους ΚΟΡΕΠ. Όλοι έ- χουν προσληφθεί ειδικά για το πρόγραµµα ΚΟΡΕΠ, εκτός από 5 γεωπόνους που προέρχονται από το προσωπικό των ΕΑΣ και ασχολούνται στο πρόγραµµα παράλληλα µε τα άλλα καθήκοντά τους (στον πίνακα πιο κάτω επισηµαίνονται µε αστερίσκο, ενώ στα διαγράµµατα 2-4 φαίνονται µε υπογράµ- µιση, και κίτρινο χρώµα). Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Θύλακες ΚΟΡΕΠ και Ο.Π./ ΕΑΣ στις οποίες ανήκουν 1. Ο.Π./ΕΑΣ Ηρακλείου (Αρκαλοχωρίου) 2. Ο.Π./ΕΑΣ Ηρακλείου (Καστελίου) 3. Ο.Π./ΕΑΣ Ηρακλείου (Ανω Ασιτών) 4. Ο.Π./ΕΑΣ Ηρακλείου (Πύργου) 5. Ο.Π./ΕΑΣ Μυλοποτάµου 6. Ο.Π./ΕΑΣ Πεζών 7. Ο.Π./ΕΑΣ Σελίνου 8. Ο.Π./ΕΑΣ Μεσσαράς ( υτική πλευρά) 9. Ο.Π./ΕΑΣ Μεσσαράς (Ανατολική πλευρά) 10. Ο.Π./ΕΑΣ Μονοφατσίου 11. Ο.Π./ΕΑΣ Ιεράπετρας 12. Ο.Π./ΕΑΣ Σητείας * 13. Ο.Π./ΕΑΣ Σητείας (Βόρεια πλευρά) 14. Ο.Π./ΕΑΣ Σητείας ( υτική πλευρά) 15. Ο.Π./ΕΑΣ Αλεξανδρούπλοης 16. Ο.Π./ΕΑΣ Καβάλας 17. Ο.Π./ΕΑΣ Βισαλτίας* 18. Ο.Π./ΕΑΣ Σάµου 19. Ο.Π./ΕΑΣ Κερκύρας* 20. Ο.Π./ΕΑΣ Ζακύνθου 21. Ο.Π./ΕΑΣ Κυνουρίας* 22. Ο.Π./ΕΑΣ Λάρισσας 23. Ο.Π./ΕΑΣ Αµφίσσης 24. Ο.Π./ΕΑΣ Στυλίδας (Νότια πλευρά) 25. Ο.Π./ΕΑΣ Στυλίδας (Βόρεια πλευρά) 26. Ο.Π./ΕΑΣ Αταλάντης 27. Ο.Π./ΕΑΣ Θήβας 28. Ο.Π./ΕΑΣ Αγρινίου 29. Ο.Π./ΕΑΣ Μεσολογγίου* 30. Ο.Π./ΕΑΣ Ηρακλείου (Αγ. Μύρωνας) ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ» ΓΙΑ ΤΗ ΡΑΣΗ 7 ΤΩΝ ΚΟΡΕΠ. Οι στόχοι του προγράµµατος ΚΟΡΕΠ µπορούν να συνοψιστούν στα εξής τρία σηµεία: Ευχαριστηµένοι παραγωγοί. Ικανοποιηµένο Κράτος Τεχνογνωσία στις ΕΑΣ/Ο.Π. 38 TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004

Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα ΑΦΙΕΡΩΜΑ είκτες Επίδοσης Θυλάκων ιάγραµµα 3: Αριθµός Παραγωγών ανά επιβλέποντα ιάγραµµα 4: Ερωτηµατολόγια Αγροτεµαχίων ιάγραµµα 5: Μέσος Όρος Κόστους ανά ελαιόδεντρο = 1,5 ευρώ ιάγραµµα 6: Κόστος/Ελαιόδεντρο σε κάθε θύλακα (βάσει αριθµού ελαιοδέντρων) Ας δούµε ένα ένα τους στόχους: 1. Ευχαριστηµένοι παραγωγοί Οι παραγωγοί που έχουν εγγραφεί στη δράση 7 των ΚΟΡΕΠ προσφέρουν πολύτιµη βοήθεια ώστε οι Κώδικες που θα διαµορφωθούν να είναι «φιλικοί για τον παραγωγό». Αυτό, βασίζεται ειδικά για την ελαιοκαλλιέργεια στη χώρα µας- στο εξής αξίωµα (το ο- ποίο σπάνια διαψεύδεται): «Ο,τι είναι καλό για το περιβάλλον είναι -κατά κανόνα- καλό και για τον ελαιοπαραγωγό». Για παράδειγµα, οι πρώτες αναλύσεις εδάφους και φύλλων που προφθάσαµε να κάνουµε τον εκέµβριο, έδειξαν µεγάλα περιθώρια βελτίωσης της λίπανσης, σε σχέση µε αυτήν που συνηθίζει ο παραγωγός. Αυτό σηµαίνει για το περιβάλλον λιγότερη ρύπανση και για τον παραγωγό οικονοµία και βελτίωση στην υ- γεία των δένδρων, στην παραγωγή και στην ποιότητα 3. Το ίδιο συµβαίνει µε την σωστή στόχευση (χρονικά) των εφαρµογών µε εντοµοκτόνα. Καλή στόχευση στην φυτοπροστασία σηµαίνει καλό αποτέλεσµα και µικρότερη ανάγκη για επανάληψη του ψεκασµού. Ταυτόχρονα, η καλή στόχευση µπορεί να σηµαίνει µείωση της επίδρασης στην ωφέλιµη πανίδα και λιγώτερη ρύπανση, άρα διπλή προστασία για το περιβάλλον. Με λίγα λόγια, µπορεί µε την εφαρµογή των ΚΟΡΕΠ να δεί και το περιβάλλον καλό, και ο παραγωγός ανταποδοτικότητα. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε άλλες συµπεριφορές, µε άλλα κριτήρια και τελικά σε µία τελείως άλλη πραγµατικότητα. Αντί δηλαδή οι παραγωγοί να αντιµετωπίζουν την πολλαπλή συµ- µόρφωση σαν ένα εξωτερικό καταναγκασµό, µόνος του ο καθένας αντιµέτωπος µε κάποιες «υποχρεώσεις», να δουν αντίθετα τους ΚΟΡΕΠ σαν µια συλλογική διαδικασία, µε τη βοήθεια του επιβλέποντα γεωπόνου και της Οργάνωσής τους, που θα οδηγεί και 3 Να σηµειωθεί ότι µε µια πολύ πρόχειρη µατιά, βρήκαµε τεράστιες διαφορές σε παραγωγή ανά δένδρο, ανάµεσα σε παραγωγούς ακόµα και του ιδίου θύλακα. Το πόση διαφορά είναι αιτιολογηµένη (έδαφος, ηλικία δένδρων κλπ) θα το µάθουµε τον Οκτώβριο, που ξανα-είναι κατάλληλη εποχή για να πάρουµε δείγµατα για ανάλυση TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004 39

ΑΦΙΕΡΩΜΑ Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα Οι περισσότεροι ελαιώνες στην Ελλάδα, βρίσκονται σε πλαγιές, άρα κινδυνεύον άµεσα από φρέζα-ψιλλοχωµάτισµα - βροχή - διάβρωση στην πιστοποίηση του προϊόντος τους και συνεπώς δηµιουργεί νέες δυνατότητες αξιοποίησής του στις αγορές. Από την µέχρι τώρα εµπειρία µας µε την Ολοκληρω- µένη ιαχείριση, αυτό είναι πολύ πιθανόν να συµβεί, µε µία µόνο σοβαρή εξαίρεση: Την κατεργασία του ε- δάφους µε σκαπτικά, που προκαλεί την καταστροφή της δοµής του εδάφους και την διάβρωση. Είναι ε- ντυπωσιακό το πόσο λίγοι είναι οι παραγωγοί που έχουν ακούσει για την τροµερή ζηµιά που γίνεται στο έδαφος από τότε (εδώ και 50 χρόνια), που άρχισε η άφθονη χρήση ενέργειας και µηχανών για το σκάψι- µο του εδάφους. Σε αυτό λοιπόν το σηµείο περιµένουµε να συναντήσουµε τη µεγαλύτερη αντίσταση α- πό τους παραγωγούς. Ο παραγωγός του ΚΟΡΕΠ έχει και ένα ακόµα λόγο να είναι κάπως ευχαριστηµένος. Ο επιβλέπων γεωπόνος έχει αποκλειστική δουλειά του να ασχολείται µόνο µε τους εγγεγραµµένους παραγωγούς. Μόνο έτσι θα µετρήσουµε το πόσος χρόνος χρειάζεται για την παροχή συντεταγµένων τεχνικών υπηρεσιών στην πράξη. ιότι, η παροχή αυτών των υπηρεσιών είναι ίσως ο σηµαντικότερος από τους δευτερεύοντες στόχους του προγράµµατος ΚΟΡΕΠ. Μάλιστα, οι υπηρεσίες αυτές δεν δίνονται από πεπειραµένους γεωπόνους. Οι επιβλέποντες γεωπόνοι του ΚΟΡΕΠ είναι ως επί το πλείστον νέοι, που µαθαίνουν να ρωτούν τους παραγωγούς, τους πεπειραµένους γεωπόνους της περιοχής τους και -φυσικά- τους ειδικούς επιστήµονες. Μαθαίνουν και ασκούν την κρίση τους για να δώσουν καλλιεργητικές οδηγίες στους παραγωγούς, παράλληλα µε την κύρια δουλειά τους που είναι οι οδηγίες για την προστασία τους περιβάλλοντος (Πολλές φορές, όπως είδαµε, συµπίπτουν). Το µόνο που δεν ε- πιτρέπεται να κάνουν οι επιβλέποντες γεωπόνοι του ΚΟΡΕΠ είναι να συστήσουν φυτοφάρµακα, λιπάσµατα ή άλλα εφόδια ή τα καταστήµατα πώλησής τους. Αν το κάνουν, πρόκειται για σοβαρή υ- πέρβαση της κύριας δουλειάς τους, που είναι η δια- µόρφωση των Κωδίκων Ορθής Ελαιοκοµικής Πρακτικής. Για τους Κώδικες αυτούς όλα τα εγκεκριµένα φυτοφάρµακα για την ελιά είναι εξίσου κατάλληλα! Ο υπολογισµός του χρόνου που διαθέτει ο επιβλέπων γεωπόνος ανά παραγωγό είναι µια κρίσιµη παράµετρος που θα κρίνει την επιτυχία του προγράµ- µατος ΚΟΡΕΠ, διότι έχει να κάνει µε το κόστος της παραγωγής των Κωδίκων. Από αυτό θα φανεί αν η αναλυτική προσέγγιση (ανά αγροτεµάχιο) είναι τελικά «ανεφάρµοστη», ή όχι. Στο διάγραµµα 2 φαίνεται το πόσους παραγωγούς έχει κάθε γεωπόνος σε κάθε θύλακα. Στο διάγραµµα 3 φαίνεται η απόδοση των επιβλεπόντων στην συγκέντρωση στοιχείων για τα α- γροτεµάχια (Η αρίθµηση των θυλάκων παραπέµπει στον Πίνακα 4. Ο θύλακας 30 δεν περιλαµβάνεται διότι ενσωµατώθηκε πολύ πρόσφατα στο πρόγραµ- µα ΚΟΡΕΠ). Είναι αξιοσηµείωτο ότι χωρίς ακόµα το λογισµικό, σε τέσσερεις µήνες και µάλιστα υπό τις α- ντίξοες συνθήκες του χειµώνα- οι επιβλέποντες κατάφεραν να επισκεφθούν και να συγκεντρώσουν στοιχεία από περίπου 3700 αγροτεµάχια. Τα συµπεράσµατα από την ανάλυση της συχνότητας εµφάνισης των διαφόρων περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι τα παρακάτω (µε την επιφύλαξη της «πρώτης µατιάς»): 40 TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004

Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα 1. ιάβρωση εδάφους. 2. Μετακίνηση ψεκαστικού νέφους µεταξύ γειτονικών καλλιεργειών. 3. Αυξηµένη χρήση φυτοφαρµάκων, εξαιτίας της υ- περβολικής σχετικής υγρασίας. 4. ιαταραχή οικολογικής ισορροπίας εξαιτίας της ε- φαρµογής εντοµοκτόνων. 5. Μείωση της απορρόφησης νερού, εξαιτίας της α- πορροής σε επικλινή χωράφια. 6. Εξάντληση των υπόγειων υδάτινων αποθεµάτων και αλάτωση. 7. Ρύπανση του εδάφους από υπολειµµατικά ζιζανιοκτόνα. Τέλος, στο διάγραµµα 4 δίνεται µια ιδέα για την επιβάρυνση ανά ελαιόδενδρο για το συνολικό κόστος του προγράµµατος. Φυσικά, το κόστος αυτό δεν είναι ο- ριστικό. Στον τελικό υπολογισµό θα ληφθεί υπόψη µόνο ο αριθµός των ελαιοδένδρων που αντιστοιχεί στους παραγωγούς οι οποίοι κατά τον έλεγχο θα βρεθούν συµµορφούµενοι προς τους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. Η προοπτική της µείωσης του κόστους γίνεται πιο ελκυστική αν σκεφτεί κανείς ότι µε την µεταστροφή προς την Ολοκληρωµένη ιαχείριση, θα µπορούν να ενταχθούν όλες οι καλλιέργειες του κάθε παραγωγού. Τότε το κόστος των υπηρεσιών διαχέεται ακόµα περισσότερο. ΑΦΙΕΡΩΜΑ Τρίτον, η δυνατότητα που δίνει το πρόγραµµα για πλήρη (εσωτερικό) έλεγχο συµµόρφωσης των παραγωγών προς τους κώδικες, στο 100% των παραγωγών/αγροτεµαχίων. Τα αποτελέσµατα του ελέγχου θα δοκιµαστούν για την συµβατότητά τους µε το ε- λαιοκοµικό µητρώο. Ο εσωτερικός έλεγχος θα γίνει κατά τους τελευταίους δύο µήνες του προγράµµατος, σύµφωνα µε ένα ειδικά σχεδιασµένο σύστηµα ελέγχου. Προβλέπεται ειδική κατάρτιση των επιβλεπόντων στις διεθνώς εφαρ- µοζόµενες τεχνικές ελέγχου. Υπάρχει ίσως και ένα τέταρτο σηµείο του προγράµ- µατος ΚΟΡΕΠ που θα µπορούσε να έχει ενδιαφέρον για το κράτος. Οι «πελάτες» του ΚΟΡΕΠ δεν περιορίζονται στους κατ επάγγελµα αγρότες, δεδοµένου ότι όλοι όσοι έχουν δικαίωµα εγγραφής στο ελαιοκο- µικό µητρώο, ακόµα και αν δεν καλλιεργούν οι ίδιοι, µπορούν να εγγραφούν στο πρόγραµµα. Αυτό έχει ε- παρκείς προβλέψεις για τον τρόπο συµµόρφωσης αυτών των «ολίγον» ή «καθόλου» παραγωγών. Αυτές οι προβλέψεις έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε οι υπηρε- 2. Ικανοποιηµένο Κράτος Τρία κύρια σηµεία έχουν περιληφθεί στον σχεδιασµό, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες των υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας. Πρώτον, η αξιόπιστη εξειδίκευση των κωδίκων. Ο στόχος του προγράµµατος ΚΟΡΕΠ -µε την βοήθεια και του λογισµικού- είναι να δια- µορφωθεί ένα τέτοιο σύστηµα που να επιτρέπει την ανάλυση της επικινδυνότητας και την ιεράρχηση των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων µε το ίδιο πάντα αποτέλεσµα, α- νεξάρτητα από την υποκειµενική άποψη του επιβλέποντα γεωπόνου. Ο στόχος αυτός είναι εξαιρετικά κρίσιµος, διότι οφείλουµε ακριβώς ίδια µεταχείριση σε όλους τους παραγωγούς, χωρίς να υφίσταται η δυνατότητα προσωπικών προσεγγίσεων. εύτερον, η πλήρης τεκµηρίωση του προγράµµατος, επιτρέπει τον έλεγχο και την ε- παλήθευση των πληροφοριών, στις οποίες βασίζεται η ιεράρχηση των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων, ώστε να µπορεί να αναπαραχθεί το ίδιο τελικό αποτέλεσµα, κάθε φορά. TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004

ΑΦΙΕΡΩΜΑ σίες να µπορούν εύκολα να προεκταθούν στο σύνολο της περιοχής ενός θύλακα και να καλύψουν περιβαλλοντικούς κινδύνους που ξεφεύγουν από τα στενά όρια ενός αγροτεµαχίου. Mέρος ΙΙ: Πρόγραµµα 3. Τεχνογνωσία στις Ο.Π./ΕΑΣ Στην πρώτη φάση του το πρόγραµµα λειτουργεί «δίπλα» στις Ο.Π./ΕΑΣ και όχι µέσω του υφιστάµενου προσωπικού τους. Στο τέλος του προγράµµατος θα παραδοθεί σε κάθε ΕΑΣ ο φάκελος µε όλο το υλικό, που αφορά στους θύλακες των εγγεγραµµένων παραγωγών τους. Ενηµερώνονται εν τω µεταξύ τακτικά µέσω του υπευθύνου για το πρόγραµµα ΚΟΡΕΠ, που έχει δηλώσει η κάθε ΕΑΣ. Η εν συνεχεία αξιοποίηση του προγράµµατος θα εξαρτηθεί από την πολιτική της κάθε ΕΑΣ. Κάποιες, θα εκµεταλλευτούν α- µέσως τη δυνατότητα για πιστοποίηση Ολοκληρω- µένης ιαχείρισης, όπως είδαµε πιο πρίν, ενώ άλλες θα εντάξουν την αξιοποίηση του προγράµµατος ΚΟ- ΡΕΠ στις προτεραιότητές τους, ώστε να ασχοληθούν µε αυτό, όποτε τους επιτρέψουν οι άλλες τους εργασίες. ιάγρµµα 7: Η κύρια δράση του προγράµµατος ΚΟΡΕΠ και η δευτερεύουσα (Ολοκληρωµένη ιαχείριση) 42 TEYXOΣ 39, MΑΡΤΙOΣ - ΑΠΡΙΛΙOΣ 2004