Ορισμός Λακωνικότητα Με τον όρο «λακωνικότητα» («λακωνισμός») εννοούμε την ικανότητα έκφρασης με συντομία, μεστότητα, περιεκτικότητα, ακρίβεια και κυριολεξία. Ο λακωνισμός είναι και αντίληψη ζωής αφού προϋποθέτει απλότητα χαρακτήρα, έλλειψη επιτήδευσης, σαφή και επαρκή γνώση του θέματος και υποδηλώνει πνευματική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας, περιεκτικότητα και ακρίβεια στον τρόπο σκέψης. Την περιεκτική και σύντομη ομιλία καθιέρωσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες που ακολουθούσαν έναν αντίστοιχο τρόπο ζωής, λιτό και χωρίς περιττά στοιχεία. Συνώνυμα: λόγος λιτός, επιγραμματικός, βραχυλογία Αντώνυμα: φλυαρία, απεραντολογία Η αξία της λακωνικότητας Ο άνθρωπος που έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται με ακρίβεια αποφεύγει τις περιττολογίες και κάνει πιο εύκολη την κατανόηση των λόγων του για το δέκτη. Η λακωνικότητα προσδίδει βαρύτητα στο λόγο και προϋποθέτει σαφή και πλήρης γνώση του αντικειμένου. Ο άνθρωποι αντιλαμβάνονται την ουσία, μαθαίνουν να σκέφτονται, να κρίνουν, ν' αμφισβητούν γόνιμα διαμορφώνοντας συγκροτημένη εικόνα των γεγονότων και εμπεριστατωμένη άποψη. Η ωριμότητα της σκέψης, η ακρίβεια και η μεστότητα του λόγου διακρίνει άτομα μετριοπαθή, ειλικρινή, με αυτοπειθαρχία, αυτογνωσία. Ο σύντομος και περιεκτικός λόγος διευκολύνει την επικοινωνία των πνευματικών ανθρώπων (εκπαιδευτικών, επιστημόνων, καλλιτεχνών...) με το λαό αλλά και με τους συναδέλφους τους ώστε να μεταδίδονται εύκολα οι γνώσεις, οι παιδευτικές αξίες και αρχές και να προωθούνται επιτυχέστερα οι νέες μέθοδοι και η έρευνα. Ταυτόχρονα, η ακρίβεια και η μεστότητα του πολιτικού λόγου εξασφαλίζει την κατανόηση των γεγονότων και των πολιτικών εξελίξεων εκ μέρους των πολιτών. Έτσι περιορίζονται φαινόμενα δημαγωγίας και λαϊκισμού. Στις σύνθετες κοινωνίες με τους γρήγορους ρυθμούς εκτύλιξης των γεγονότων, την πληθώρα των μηνυμάτων και τον περιορισμένο χρόνο είναι αναγκαία η σύντομη και ακριβής έκφραση, ώστε τα νοήματα να κατανοούνται εύκολα και γρήγορα. Η λακωνικότητα πρέπει να αποφεύγεται... Παρόλα τα πλεονεκτήματα της η λακωνικότητα πρέπει να αποφεύγεται σε περιπτώσεις που απαιτείται ένα ιδιαίτερο αναλυτικό ύφος και μια λεπτομερής παράθεση και τεκμηρίωση επιχειρημάτων. Το λιγότερο ή περισσότερο αναλυτικό ή συνθετικό ύφος φανερώνει την πνευματική καλλιέργεια ενός ανθρώπου και τη δυνατότητά του να κατανοεί και να επεξεργάζεται διάφορους τομείς και πεδία γνώσης. Πολλές φορές η έλλειψη ανάλυσης φανερώνει πνευματική ρηχότητα, έλλειψη γλωσσικού πλούτου, άγνοια της κοινωνικής και πολιτιστικής ιστορίας και αδυναμία διαμόρφωσης προσωπικού ύφους. 1
Η αναλυτική έκφραση επιβάλλεται σε: διδασκαλία στην τάξη συζήτηση στο κοινοβούλιο κριτική ενός βιβλίου πολιτικό ή οικονομικό άρθρο μιας εφημερίδας περιγραφή ενός ιστορικού γεγονότος δημοσίευση μιας επιστημονικής έρευνας μια διάλεξη ή μια ανοιχτή συζήτηση στο πανεπιστήμιο συγγραφή μιας εργασίας (μαθητικής, πανεπιστημιακής διατριβής) ανοιχτή επιστολή σε ένα περιοδικό Η συντόμευση / συρρίκνωση του λόγου Τι είναι Οι τυπικές, στερεότυπες εκφράσεις, ο συνθηματοποιημένος λόγος χάνοντας την πολυσημία του. Όταν όμως υποβαθμίζεται ο λόγος, υποβαθμίζεται και η σκέψη, περιορίζεται η κριτική ικανότητα και η δυνατότητα για αυτογνωσία. Αίτια η κρίση των ανθρωπίνων σχέσεων, η έλλειψη του ενδιαφέροντος για τον άνθρωπο, η αλλοτρίωση η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, οι ταχύτατοι ρυθμοί εξέλιξης και η μηχανοποίηση της ζωής επέφεραν την αύξηση της ορολογίας, την κωδικοποίηση, γλώσσας, την τυποποίηση της σκέψης και της έκφρασης. ο καταιγισμός των μηνυμάτων, ερεθισμάτων και πληροφοριών που δέχεται ο σύγχρονος άνθρωπος η έλλειψη χρόνου ο περιορισμένος χώρος (sms, mail) Επιπτώσεις Η συντόμευση και η απλοποίηση του λόγου περιορίζει την επικοινωνία, τον αυθορμητισμό, το συναίσθημα, την σκέψη. Οι λέξεις υποβιβάζονται, αχρηστεύεται η λειτουργικότητα των εννοιών, αποπροσωποποιούνται, τα νοήματα γίνονται διφορούμενα, ρηχά και επιφανειακά. Η επικοινωνία γίνεται απρόσωπη, στερεοτυπική, επιδερμική, η ζωή απογυμνώνεται από το περιεχόμενο και τα νοήματά της. 2
Αρκτικόλεξα Ορισμός Αρκτικόλεξο ονομάζεται ο σύντομος τρόπος γραφής που παράγεται από τα αρχικά γράμματα ή τις συλλαβές των λέξεων μιας φράσης (συνήθως ονόματα οργανισμών, σωματείων, υπηρεσιών κ.ά.) και γράφεται πάντα με κεφαλαία γράμματα. Ετυμολογία: Η λέξη αρκτικόλεξο προέρχεται από τις λέξεις αρκτικός (που σημαίνει αυτός που βρίσκεται στην αρχή) και λέξη. Συνώνυμο: ακρωνύμιο, βραχυγραφία Παράγοντες που οδήγησαν στη χρήση και κατάχρηση των αρκτικόλεξων στην ζωή μας. ο σύγχρονης άνθρωπος δέχεται και αποστέλλει καθημερινά τεράστιο όγκο πληροφοριών μέσα σε περιορισμένα χρονικά όρια-προσπαθώντας να εξοικονομήσει χρόνο και χώρο καταφεύγει στη χρήση αρκτικόλεξων η αποστολή ηλεκτρονικών μηνυμάτων μέσω του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων γίνεται πιο γρήγορα και πιο φθηνά με τη χρήση ακρωνύμιων οι αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις, η αποξένωση στο χώρο εργασίας επιβάλλουν μια τυπική και προδιαγραμμένη μορφή επικοινωνίας γεμάτη από αρκτικόλεξα πολλοί δημοσιογράφοι αλλά και διαφημιστές χρησιμοποιώντας συνθηματολογία επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν αρκτικόλεξα η αύξηση και η συνθετότητα των αναγκών οδηγεί στη δημιουργία συνεχώς νέων οργανισμών, συλλόγων η ονομασία των οποίων αποδίδεται με αρκτικόλεξα δεν είναι λίγοι αυτοί που, θεωρώντας ότι δείχνουν τη γνωστική τους επάρκεια, επιλέγουν αυτόν τον τρόπο επικοινωνίας Επιπτώσεις από τη χρήση και κατάχρηση των αρκτικόλεξων στη ζωή μας τα αρκτικόλεξα αποδίδουν ήχους δίχως συγκεκριμένο νόημα και δυσχεραίνουν την επικοινωνία ιδίως όταν δεν απευθύνονται σε μυημένους αλλοιώνουν τη σημασία των λέξεων των οποίων το νόημα αποδίδουν, αφού το απογυμνώνουν από κάθε άλλη έννοια που θα συνδεόταν μ' αυτό αν το άφηναν ατόφιο (π.χ. το αρκτικόλεξο Ο.Ε. που σημαίνει Ομάδα Εργασίας δε μεταφέρει το νόημα της από κοινού καταβολής προσπαθειών κάποιας ομάδας, τη συνεργασία κάποιων ανθρώπων, την αλληλεγγύη κ.λπ. που μεταφέρουν αυτούσιες οι λέξεις 'Ομάδα' και 'Εργασία'. η συνομιλία με τη χρήση αρκτικόλεξων ακρωτηριάζει την επικοινωνία μην αφήνοντας τη γλώσσα να μεταφέρει τους συναισθηματικούς της χυμούς. η γλώσσα γίνεται δύσκαμπτη, τυποποιημένη, συνθηματική, λόγω της ακλισίας των αρκτικόλεξων 3
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ [ ] Λαοί ολόκληροι δεν έχουν το δικαίωμα της συνομιλίας. Και λαοί δεν θεωρούν απαραίτητο να συνομιλούν. Χρησιμοποιούν τον έναρθρο λόγο, αυτή τη μεγάλη δόξα της ανθρώπινης φυλής, σπασμωδικά, συγκεκριμένα, όσο χρειάζεται, για να υπάρξει μια στοιχειώδης συνεννόηση και για να εκπληρωθούν οι καθημερινές ανάγκες της ζωής. Οι καιροί δεν αφήνουν την καρδιά να φτάσει στα χείλη, το αίσθημα, την ιδέα, να γίνουν άνθη του λόγου. Το σύγχρονο λεξιλόγιο πλουτίζεται μόνο με κάποιους ψυχρούς, τεχνικούς όρους. Κατά τα άλλα όλο και πιο πολύ φτωχαίνει. Όπως η επιστολογραφία, έτσι και η συνομιλία είναι μορφές του παρελθόντος (Ο ασθματικός ρυθμός του σύγχρονου βίου και το προοδευτικό άδειασμα της ψυχής περιορίζουν τα όρια της επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους). Και η συνομιλία είναι ένας θαυμάσιος τρόπος επικοινωνίας, όταν διεξάγεται με άδολη διάθεση, χωρίς ματαιοδοξία και χωρίς καχυποψία, όταν αφήνονται οι ψυχές να «συναγρικηθούν» και να πλουτίσουν το λόγο με το πολυτιμότερό τους περιεχόμενο. Η εποχή μας δεν τον αναπτύσσει τον λόγο, τον συμπτύσσει. Και δεν τον συμπτύσσει επιδιώκοντας ακριβολογία, αλλά ακρωτηριάζοντάς τον. Αυτές οι «αρκτικόλεξες» επωνυμίες, καθώς τις είπανε, είναι φοβερά νεοπλάσματα στο σώμα της γλώσσας. Πώς να συνομιλήσει κανείς, ποια χαρά να αισθανθεί, όταν είναι υποχρεωμένος να χρησιμοποιεί άναρθρες περίπου κραυγές εννοώ τα διάφορα ΑΔΕΔΥ ή ΑΣΔΥ ή ΕΠΛΥΔΕ και τα όμοιά; Ιδού λοιπόν πού κατάντησε η ελληνική γλώσσα, για να σταθούμε σε τούτη και μόνη, η γλώσσα των ηρώων και των θέων! Και δεν πρόκειται για ρομαντική παρατήρηση. Θα πείτε: «δεν είναι καθόλου εύκολο να χρησιμοποιούμε την κάθε στιγμή τους πλήρεις τίτλους οργανώσεων ή ιδρυμάτων κι αντί να λέμε και να ξαναλέμε «Ταμείον Επικουρικής Ασφαλίσεως Προσωπικού Κοινωνικής Ασφαλείας» λέμε Τ.Ε.Α.Π.Ο.Κ.Α. και το ΤΕΚΜΑ και το ΕΣΦΣ (είναι όλα πραγματικά και δεν τα κατασκευάζω αυτή τη στιγμή) καταστρέφουν την αισθητική χαρά του λόγου και μας μεταμορφώνουν σε πιθήκους, που τσακώνονται μέσα στη ζούγκλα. Αυτό λοιπόν είναι το κατόρθωμα του πολιτισμένου ανθρώπου: πάλεψε για μυριάδες χρόνια για να πλάσει τη γλώσσα και τα αριστουργήματα του έντεχνου λόγου και τώρα τα απορρίχνει όλα στο καλάθι των αχρήστων και πάει να μιμηθεί τους Κάφρους, τους Οττεντότους και τους πιθήκους; Κ είναι, μα την αλήθεια, πολύ, αφού η γλώσσα υποφέρει τόσα, εμείς να νοσταλγούμε τις συνομιλίες τις γεμάτες ψυχικό και πνευματικό περιεχόμενο! Ε.Π. Παπανούτσος ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 70-80 λέξεις. 2. «Ο ασθματικός ρυθμός ανθρώπους»: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να εξηγήσετε τη χρησιμότητα της ενεργητικής σύνταξης στο σημείο αυτό. 3. Να δώσετε τα συνώνυμα των λέξεων: φτωχαίνει, ασθματικός, διεξάγεται, άδολη, δικαίωμα. 4. Να δώσετε τα αντώνυμα των λέξεων: περιορίζουν, συμπτύσσω, νεοπλάσματα, κατόρθωμα. 5. Συμμετέχετε σε συνέδριο με θέμα την υποβάθμιση της ποιότητας της ελληνικής γλώσσας σήμερα. Σε ομιλία που εκφωνείτε επισημαίνετε τους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για την υποβάθμιση αυτή και να αναζητείτε τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος. 4
Κείμενο: Ο πυκνός και λιτός λόγος Όσο ανούσια και ενοχλητική, αφόρητη είναι η φλύαρη και ασυνάρτητη, η κακοπλεγμένη και απειρόκαλλη φράση, τόση δύναμη και ομορφιά έχει ο πυκνός και κρουστός, ο καθαρός και εύστοχος λόγος - σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Είναι λάθος να νομίζομε ότι υπάρχουν γλώσσες που προσφέρονται στη σαφήνεια και στη βραχυλογία, και άλλες που από την ίδια τη συντακτική δομή τους επιβάλλουν την πολυλογία και τα περίπλοκα σχήματα. Όλες οι γλώσσες, οι πλουτισμένες από το πνεύμα των λαών που τις μιλούν και δουλεμένες από τους τεχνίτες του λόγου, είναι ικανές και για το ένα και για το άλλο. Την αρετή στην καλή χρήση των τύπων τους και την ευθύνη για την κακομεταχείρισή τους την έχει αυτός που εκφράζεται έτσι ή αλλιώς. Και μόνο αυτός. Aνέκαθεν, στη γλώσσα και στην παράδοση όλων των λαών της γης, οι μεγάλες "αλήθειες" διατυπώνονται με ολιγόλογες, κοφτές και ξεκάθαρες φράσεις. Έχουν τη μορφή λεκτικά συμπυκνωμένων αποφθεγμάτων που εντυπώνονται βαθιά στη μνήμη και μεταδίδονται από γενεά σε γενεά αναλλοίωτα σαν ιερή και απαραβίαστη, πνευματική παρακαταθήκη. Είναι καρποί της οξυδέρκειας και της σκέψης, της φαντασίας και της πείρας επίλεκτων ατόμων, είτε καταποντισμένων στο πέλαγος της ανωνυμίας είτε τοποθετημένων στη μισοφωτισμένη περιοχή του θρύλου. Αποστάγματα της ανθρώπινης σοφίας. Τόσο μεγάλη και επιτυχημένη λογική απόσταξη και λεκτική συμπύκνωση δεν είναι βέβαια πάντοτε δυνατή. Ούτε ίσως επιθυμητή. Υπάρχουν νοήματα πολυμερή (όπως μερικές οργανικές ουσίες) που η συντομογραφία μπορεί να τα ακρωτηριάσει. Αλλά και τότε ο σοφός λόγος είναι πλήρης και συνάμα πυκνός. Δεν κρύβει τον πλούτο του νοήματος, απεναντίας αναδείχνει την έκταση και το βάθος, τις πολλές και ποικίλες διαστάσεις του. Αλλά ταυτόχρονα περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα λεκτικά στοιχεία, χωρίς αυτός ο περιορισμός να αφήνει άστεγο ή αμφίβολο κάτι το ουσιαστικό. Η πρόταση διατυπώνει ολόκληρη και καθαρή τη σκέψη. Και συνάμα μεγαλώνει με τη συμπύκνωση η εκφραστική της δύναμη. Η περισσολογία και η αοριστολογία δεν θα συσκότιζαν μόνο το νόημα θα κατέστρεφαν και την ένταση της φράσης που είναι μια από τις κύριες, ίσως η κυριότερη αρετή του αποφθέγματος. Αν ο γνήσιος και καίριος λόγος έχει τόσην απήχηση στην ψυχή μας, αν αγκιστρώνεται και δεν ξεκολλάει από τη μνήμη μας, τούτο οφείλεται ασφαλώς στο γεγονός ότι έχει επισημάνει και αποκαλύπτει μιαν αλήθεια με απέραντο βάθος ένα στοχασμό που όσο και να τον εξερευνήσει κανείς, δεν φτάνει ποτέ στην άκρη του. Αλλά και σε ένα άλλο του προσόν, μοναδικό και ανεκτίμητο: ότι έχει επιτύχει τέτοιαν ακρίβεια και αυτάρκεια, και προπάντων τόσην ένταση στη διατύπωση, ώστε δεν σηκώνει την περίφραση (την απόδοσή του με άλλα λόγια), κάποτε και αυτήν ακόμη τη μετάφραση (τη μεταφορά του σε άλλη γλώσσα). Είναι οριστικός και ανεπανάληπτος. Ε. Π. Παπανούτσος, Το δίκαιο της πυγμής, (1974) 1989, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου, σε 100 λέξεις. Μονάδες 25 2. «Aνέκαθεν, στη γλώσσα και στην παράδοση όλων των λαών της γης, οι μεγάλες «αλήθειες» διατυπώνονται με ολιγόλογες, κοφτές και ξεκάθαρες φράσεις.» : Χρησιμοποιώντας αυτή τη φράση ως θεματική περίοδο, να αναπτύξετε το νόημά της σε μία παράγραφο 80 λέξεων. Μονάδες 10 3. Στην πρώτη περίοδο της πρώτης παραγράφου («Όσο ανούσια και ενοχλητική, αφόρητη είναι η φλύαρη και ασυνάρτητη, η κακοπλεγμένη και απειρόκαλλη 5
φράση, τόση δύναμη και ομορφιά έχει ο πυκνός και κρουστός, ο καθαρός και εύστοχος λόγος - σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.») να βρείτε: α) τη διαιρετέα έννοια, β) τη διαιρετική βάση και γ) το πηλίκο της διαίρεσης. Μονάδες 5 4. Να δώσετε έναν ολοκληρωμένο ορισμό της έννοιας «λακωνικότητα». Μονάδες 5 5. Στις φράσεις που ακολουθούν οι υπογραμμισμένες λέξεις χρησιμοποιούνται με συνυποδηλωτική-μεταφορική σημασία να αναδιατυπώσετε τις φράσεις έτσι, ώστε να αποδίδουν το ίδιο νόημα με έκφραση αποκλειστικά δηλωτική-κυριολεκτική. - Τόσο μεγάλη και επιτυχημένη λογική απόσταξη δεν είναι πάντοτε δυνατή. - Υπάρχουν νοήματα πολυμερή που η συντομογραφία μπορεί να τα ακρωτηριάσει. - Ο γνήσιος και καίριος λόγος αγκιστρώνεται και δεν ξεκολλάει από τη μνήμη μας. - Αποκαλύπτει μιαν αλήθεια με απέραντο βάθος. Μονάδες 10 6. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις: αφόρητη, φλύαρη, περίπλοκα, οξυδέρκεια, πλήρης. Μονάδες 5 7. Αναλαμβάνετε να ετοιμάσετε την εισήγηση για μία συζήτηση που θα γίνει στην τάξη σας σχετικά με τη λακωνικότητα στο λόγο. Σε αυτήν αναφέρετε τα πλεονεκτήματα του λακωνικού λόγου και τις περιστάσεις επικοινωνίας που είναι καταλληλότερος. Μονάδες 40 6