Ο ΑΓΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ: ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΥΛΟΥ (ΣΤΑΥΡΟΥ) ΣΤΑΜΑΤΑ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ Ο ΑΓΙΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ Μεταπτυχιακή εργασία στο τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Τομέας, ιστορίας της Εκκλησίας και Δογματική Θεολογία. Σύμβουλος καθηγητής: κ. Μιχαήλ Τρίτος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 9 1. Η ονομασία του Κοσσυφοπεδίου, προβλήματα και εθνικές σκοπιμότητες... 9 2. Γεωγραφικός προσδιορισμός του Κοσόβου-Μετόχια.... 15 3. Οι Σέρβοι στην περιοχή Κόσοβο-Μετόχια.... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α... 21 Η ΣΕΡΒΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ-ΜΕΤΟΧΙΑ... 21 1. Η ίδρυση της Σερβικής Εκκλησίας... 21 2. Η Αυτοκέφαλη Αρχιεπισκοπή Πεκίου... 23 3. Εκκλησιαστικές επισκοπές στις περιοχές του Κοσόβου-Μετόχια. Μητρόπολη Ράσκας και Πριζρένης... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ B... 31 ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΑ ΣΤΕΦΑΝΟ ΝΤΟΥΣΑΝ ΣΤΟΝ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΛΑΖΑΡΟ ΧΡΕΜΠΕΛΙΑΝΟΒΙΤΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΙΚΙΟ Β ΣΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΑΓΙΟ ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ... 31 1. Οι γεωπολιτικές και θρησκευτικές συνθήκες που επικράτησαν τον 14 ο αιώνα από την εποχή του Στεφάνου Ντούσαν... 31 2. Από την αυτοκρατορία στα πριγκιπάτα... 35 3. Ο εθναρχικός ρόλος της Σερβικής Εκκλησίας... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ... 42 Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΛΑΖΑΡΟΣ ΧΡΕΜΠΕΛΙΑΝΟΒΙΤΣ (1329-1389)... 42 1. Ο πρίγκιπας Λαζαρος Χρεμπελιάνοβιτς (Lazar Hrebeljanović).... 42 2. Αναβίωση της παράδοσης των Νεμάνια στο πρόσωπο του πρίγκιπα Λαζάρου και η αναγνώρισή του από την Εκκλησία... 45 3. Η συμβολή του πρίγκιπα στην άρση του εκκλησιαστικού αναθέματος του έτους 1353 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ... 57 Η ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΗΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΜΕ ΤΟΝ ΜΟΥΡΑΤ Α (1361-1389) ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ ΗΓΕΜΟΝΕΣ... 57 1. Η προέλαση των Τούρκων στην Βαλκανική χερσόνησο... 57 2. Η μάχη του Έβρου 26-9-1371... 59 3. Σερβική και Βουλγαρική συμμαχία απέναντι στον Τουρκικό κίνδυνο... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε... 65 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ 15/28-05-1389... 65 1. Η προετοιμασία της μάχης του Κοσσυφοπεδίου... 65 I. Διπλωματικές επιχειρήσεις για την προετοιμασία της μάχης... 65 II. Η προετοιμασία του στρατού των Σέρβων από τον πρίγκιπα Λάζαρο.. 67 2. Σύγκρουση με τους Τούρκους... 72 I. Η πρώτη φάση της μάχης... 73 II. Η δεύτερη φάση της μάχης... 76 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ... 81 ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ... 81 1. Οι πηγές των ιδεών της μάχης του Κοσσυφοπεδίου... 81 2. Ήρωες, θρύλοι και μύθοι της μάχης του Κοσσυφοπεδίου... 83 3. Η ποίηση και η πεζογραφία για τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου... 86 I. Σερβικές λογοτεχνικές πηγές... 86 II. Ελληνικές λογοτεχνικές πηγές... 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ... 94 Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΣΥΦΟΠΕΔΙΟΥ. ΛΑΤΡΕΙΑ - ΠΑΡΑΔΟΣΗ - ΕΘΝΙΚΗ ΕΟΡΤΗ... 94 1. Η καθιέρωση του αγίου Λαζάρου δια των ιερών λειψάνων του... 94 2. Η καθιέρωση της μάχης του Κοσσυφοπεδίου ως εθνική εορτή της Σερβία Vidovdan 98 ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 107 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 109 3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο άγιος Λάζαρος και η μάχη του Κοσσυφοπεδίου κατά το έτος 1389 αποτελούν ένα σημαντικό σταθμό, αποφασιστικό, κρίσιμο, όσο και μοιραίο, στην εκκλησιαστική και την εθνική ιστορία του σερβικού λαού. Όπως κάθε σημαντικό ιστορικό γεγονός δεν είναι αυτόνομο και ανεξάρτητο μέσα στην γενικότερη ιστορία, έτσι και το πρόσωπο του αγίου Λαζάρου και η μάχη του Κοσσυφοπεδίου έχουν την προϊστορία τους, τις ρίζες και τις πηγές τους. Αναμφίβολα, εφ όσον έχουν καταστεί ορόσημα και σύμβολα, ασκούν την επιρροή και την επίδρασή τους και στους επόμενους αιώνες. Λειτουργούν ως πυξίδα εκκλησιαστικού και εθνικού προσανατολισμού καθοδηγώντας τις επόμενες γενεές, όσο τουλάχιστον παραμένουν αταλάντευτες στην πίστη και στην πατρίδα τους. Για την καλύτερη κατανόηση τόσο του ιστορικού προσώπου του αγίου Λαζάρου, όσο και της μεγάλης αξίας της μάχης του Κοσσυφοπεδίου, η παρούσα εργασία έχει την αναφορά της και στην προϊστορία τους σε εκκλησιολογικό και εθνικό επίπεδο, αλλά και στις μετά την μάχη ευεργετικές επιδράσεις τους στην μετέπειτα εκκλησιαστική και εθνική ιστορία. Οι εκδηλώσεις της αγάπης προς τον άγιο Λάζαρο, η τιμή και η μνήμη του, έχουν εμποτισθεί ανεξίτηλα μέσα στον λαό και το έθνος των ορθοδόξων Σέρβων. Ο άγιος Λάζαρος κατέχει ξεχωριστή θέση στο αγιολόγιο της Εκκλησίας του Πατριαρχείου των Σέρβων. Μία πλούσια παράδοση, λαογραφική, πολιτισμική, λογοτεχνική, λατρευτική, αγιολογική συνθέτει το πρόσωπο του αγίου Λαζάρου. Το άγιο λείψανό του θα ακολουθήσει την πορεία του σερβικού λαού στα επερχόμενα δεινά της μακραίωνης δουλείας. Θα ακολουθήσει το λαό του ακόμη και στις μεγάλες μεταναστεύσεις του, αλλάζοντας έτσι τόπο από ναό σε ναό και από μοναστήρι σε μοναστήρι. Η προσκύνηση του αγίου λειψάνου του θα 4

καταστεί πηγή δύναμης, καρτερίας, εδραιωμένης και αμετακίνητης πίστης στην Ορθόδοξη Εκκλησία για τον πιστό σερβικό λαό. Ο άγιος Λάζαρος αποτελεί τον πρώτο μεγάλο νεομάρτυρα, ο οποίος θα ανοίξει τον χορό των νεομαρτύρων στην ορθόδοξη Εκκλησία της Σερβίας στην περίοδο της βίαιης εισβολής των Τουρκο-οθωμανών στην Βαλκανική Χερσόνησο τον 14 ο αιώνα. Θα καταστεί έτσι ένα πρότυπο ομολογίας πίστεως, αλλά και αυτοθυσίας, για τα όσια και τα ιερά της πίστεως του Χριστού κατά τους επερχομένους ανελέητους ισλαμικούς διωγμούς εναντίον του ορθοδόξου σερβικού λαού, όπως συνέβη και εναντίον κάθε ορθοδόξου λαού της Βαλκανικής και της εν γένει ορθόδοξης Ανατολής. Ταυτόχρονα ο άγιος Λάζαρος και οι μάρτυρες-ήρωες του, οι οποίοι έπεσαν μέχρις ενός στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου, αποτελούν πρότυπα για την φιλοπατρία τους μέχρις αυτοθυσίας. Η μάχη έγινε θρύλος και ο ηρωισμός των μαχητών της πλέχτηκε με το μύθο στα τραγούδια του λαού. Έτσι διατηρήθηκε η ενθύμηση της τραγικής μάχης με τα πολυθρύλητα γεγονότα της προφορικά από γενεά σε γενεά. Στα δύσκολα χρόνια της τυραννικής δουλείας, της τουρκοκρατίας, η ανάμνηση της μάχης έδινε πνοή στον αγώνα υπέρ της ελευθερίας του σερβικού έθνους. Σηματοδοτούσε τις προσπάθειες για τις εκάστοτε πολεμικές συρράξεις ανάμεσα στους υπόδουλους Σέρβους και τους Τούρκους κατακτητές. Γι αυτό και όταν ακόμη οι πολεμικές εχθροπραξίες κατέληγαν σε σφαγές των σερβικών δυνάμεων είτε σε αναγκαστικές μεταναστεύσεις μεγάλου όγκου του σερβικού λαού προς αποφυγή αποτρόπαιων αντιποίνων και βέβαιης γενοκτονίας εκ μέρους των Τούρκων, η μάχη του Κοσσυφοπεδίου ενέπνεε την εθνική παρηγοριά, αλλά και την αδούλωτη υπερηφάνεια. Στοιχεία που βοηθούσαν το σερβικό έθνος να ανασυσταθεί και να συνεχίσει τον δίκαιο αγώνα του υπέρ της ελευθερίας. Αλλά και μετά την απελευθέρωση του σερβικού λαού από τα δεσμά της τουρκοκρατίας παρέμεινε η ενθύμηση και η τιμή προς τον άγιο 5

Λάζαρο και τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου. Καθιερώνεται και επισήμως από το ελεύθερο πλέον σερβικό βασίλειο η ημέρα της μάχης ως εθνική εορτή με το όνομα Vidovdan, από τον εορταζόμενο κατά την ημέρα της μάχης, 15 η Ιουνίου/28 η Ιουνίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, άγιο μάρτυρα Βίτωνα. Ο πανηγυρικός εορτασμός του προσώπου του αγίου Λαζάρου ως εθνικού ήρωα και των ηρώων της μάχης του Κοσσυφοπεδίου θα τονώσει και θα ενδυναμώσει το φρόνημα του σερβικού λαού, έτσι ώστε να παραμένει εδραιωμένος στις εκκλησιαστικές και εθνικές του παραδόσεις διατηρώντας την ταυτοπροσωπία του και υπομένοντας τις επερχόμενες εθνικές δοκιμασίες και περιπέτειες. Σύμφωνα με τα όσα προλογικά αναφέρθηκαν για το πρόσωπο του αγίου Λαζάρου και της μάχης του Κοσσυφοπεδίου και της σημαντικής τους δυναμικής στην εκκλησιαστική και εθνική ιστορία των Σέρβων, θα διαπραγματευθούμε την παρούσα μελέτη παρουσιάζοντας τα στοιχεία που καταφέραμε να συλλέξουμε από τα όσα έχουν εκδοθεί κατά καιρούς για το θέμα αυτό και κυρίως από σερβικές πηγές. Είδη, όμως, από τον πρόλογο θα πρέπει να διευκρινιστεί ένα θέμα σημαντικό, που θα αποτρέψει τυχόν παρερμηνείες ως προς το θέμα του αγίου Λαζάρου και της μάχης του Κοσσυφοπεδίου, όπως παρουσιάζεται στην εκκλησιαστική και στην εθνική ιστορία των Σέρβων. Το επικίνδυνο και λεπτό σημείο, που πρέπει να προσεχθεί, είναι η διαφορά και η διάκριση κάθε εκδοχής «εθνικισμού» από τον υγιή «εθνισμό», την «εν πνεύματι ελευθερίας» καλλιέργεια και ανάπτυξη της εθνικής συνειδήσεως. Και αυτό πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα, γιατί καθώς θα διαπραγματευόμαστε το θέμα της εργασίας, συχνά θα αναφερόμαστε στη σχέση και το σύνδεσμο Εκκλησίας και Έθνους. Η εκκλησιαστή απόρριψη του «εθνοφυλετισμού» είναι σαφής, ξεκάθαρη και χωρίς καμία αμφιβολία στους κόλπους της «Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας». Γι αυτό και το φαινόμενο αυτό καταδικάσθηκε ως 6

παρέκκλιση της αληθείας και εκτροπή από το ορθόδοξο δόγμα και βίωμα. Κρίθηκε ως αίρεση από την Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1872, σύμφωνα πάντοτε με τους κανόνες της παραδόσεως, τα πατερικά και αποστολικά λόγια, αλλά κυρίως με το αδιάψευστο θέλημα του ιδίου του Σεσαρκωμένου Λόγου του Θεού. Έκτοτε αποδοκιμάζεται από όπου κι αν προέρχεται, είτε είναι ελληνικός, είτε είναι αραβικός, είτε είναι σλαβικός εν γένει. Γι αυτό και πρέπει να επισημαίνεται η σημαντική διάκριση ανάμεσα στην ορθόδοξη εκκλησιαστική ιστορία και την ιστορία των εθνών. Ωστόσο, όμως, οφείλουμε να τονίσουμε και να παραδεχτούμε ότι η συμβολή της Εκκλησίας στη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων κάθε λαού φθάνει στα όρια όχι μόνο του σεβασμού τους, αλλά και της διατηρήσεως της εθνικής αυτοσυνειδησίας τους. Η βυζαντινή ιστορία αποδεικνύει πως άλλο πράγμα είναι η πολτοποίηση και η κονιορτοποίηση των λαών, που παρατηρείται σε σύγχρονες παγκοσμιοποιήσεις και άλλο πράγμα η συνύπαρξη, η συνδημιουργία και η αδελφοποίηση των λαών μέσα στο γνήσιο φρόνημα του Ορθόδοξου Οικουμενισμού. Έτσι η Ορθόδοξη Εκκλησία αναδείχθηκε η «κιβωτός» των εθνών, όπως και οι ιεραπόστολοι άγιοί της καθιερώθηκαν ως οι φωτιστές των λαών. Ο σεβασμός των εθνικών ιδιαιτεροτήτων είναι ολοφάνερος από την ιεραποστολική δράση των ισαποστόλων και φωτιστών των Σλάβων Θεσσαλονικέων αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Ένας σεβασμός που έχει τις ρίζες του στο πολιτισμικό πνεύμα του ορθοδόξου Βυζαντίου. Μέσα στα πλαίσια αυτά μπορούμε να κατανοήσουμε τον υγιή σύνδεσμο μεταξύ Εκκλησίας και Έθνους, όταν μάλιστα η Εκκλησία γίνεται η «κιβωτός» του Έθνους, ενώ δεν αντικαθιστά τη διδασκαλία της, το περιεχόμενό της και τους αγίους σκοπούς της με τους αλλότριους, κάποτε και ίσως αδιάφορους, για την Εκκλησία σκοπούς των Εθνών- Κρατών. Αυτή η σχέση παραμένει άρρηκτη στη σερβική ιστορία. Η 7

ορθόδοξη πίστη σηματοδοτεί και διακρίνει τον γνήσιο Σέρβο. Κάθε παρέκκλιση από την ορθόδοξη παράδοση οδηγεί και στην αλλοτρίωση της εθνικής αυτοσυνειδησίας. Ενδεικτική αυτής της σχέσεως Εκκλησίας και Έθνους-Κράτους στη συνείδηση του σερβικού λαού είναι και η παρακάτω φράση, η οποία να τονισθεί ότι διδάσκεται σε σερβικό σχολικό εγχειρίδιο κατά τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής ναζιστικής κατοχής το 1941. Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Γι αυτό η καταστροφή της Εκκλησίας χτύπησε (κόστισε) στο δικό μας έθνος περισσότερο από την καταστροφή του κράτους, γιατί χωρίς την Εκκλησία δεν μπορούμε να φαντασθούμε ούτε το κράτος, ούτε την εθνική ευημερία». 1 Καρπός, λοιπόν, αυτής της υγιούς σχέσεως Εκκλησίας και Έθνους αποτελεί η κοινή εθνική και θρησκευτική εορτή Vidovdan. Η Εκκλησία στη Σερβία εορτάζει τον άγιο Λάζαρο και τους νεομάρτυρες, που αγωνίσθηκαν μαζί του απέναντι στον επερχόμενο βίαιο εξισλαμισμό. Το σερβικό έθνος εορτάζει την ηρωική μάχη και την αντίσταση έως θανάτου του πρίγκιπα-βασιλιά Λαζάρου και των ηρωικών στρατιωτών του στη μάχη του Κοσσυφοπεδίου την 15 ην /28 η Ιουνίου του 1389 υπέρ της ελευθερίας και ανεξαρτησίας του Έθνους. Ο διπλός αυτός εορτασμός Εκκλησίας και Έθνους δεν είναι, άλλωστε, άγνωστος στη δική μας ελληνική παράδοση και ιστορία. Όταν μάλιστα έχουμε δύο φορές ετησίως τον διπλό, εθνικο-θρησκευτικό εορτασμό της 25 ης Μαρτίου και της 28 ης Οκτωβρίου 1 Игумановић Ј. Петровић Д., Историја Српске Православне Цркве,Боеград, σ.60. 8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η ονομασία του Κοσσυφοπεδίου, προβλήματα και εθνικές σκοπιμότητες. Με την ελληνική ονομασία Κοσσυφοπέδιο προσδιορίζεται η περιοχή με την σερβική ονομασία Косово Поље (Kosovo Polje). Η ελληνική λέξη Κοσσυφοπέδιο ετυμολογικά ερμηνεύεται από την αρχαία λέξη κόσσυφος (κοτσύφι) + πεδίο. Ακριβώς η ίδια ερμηνεία αποδίδεται και με τη μετάφραση της σερβικής ονομασίας. H λέξη Кос (kos) μεταφράζεται ως κότσυφας, ενώ η λέξη поље (polje) ως πεδίο 2. Το Κοσσυφοπέδιο είναι ένα ορεινό λεκανοπέδιο και μαζί με το επίσης ορεινό λεκανοπέδιο με την ονομασία Μετόχια αποτελούν την ενιαία περιοχή στον χώρο της κεντρικής βαλκανικής χερσονήσου με την επωνυμία Косово-Метохија (Κόσοβο-Μετόχια). Τον προηγούμενο αιώνα παρατηρήθηκε το φαινόμενο να αποδίδεται στο σύνολό της αυτή η περιοχή με το ένα μόνο όνομα είτε στην ελληνική είτε στην σερβική απόδοσή του. Έτσι συχνά αποκαλείται στον προφορικό λόγο αλλά και στα γραπτά κείμενα και στις πηγές μόνο ως Κοσσυφοπέδιο ή ως Κόσοβο, ενώ η σωστή και ολοκληρωμένη επωνυμία του ως Κόσοβο-Μετόχια προσδιορίζει πλήρως το σύνολο της γεωγραφικής της έκτασης, που άλλοτε αναφέρεται ως παλαιό όνομα της περιοχής και άλλοτε απλά ως σερβική ονομασία της 3. Το φαινόμενο αυτό, αν προέρχεται από κάποια αόριστη τάση συντόμευσης της ονομασίας, θα μπορούσε απλά να χαρακτηριστεί ως 2 Μπαμπινιώτη, Λεξικό, σ.938. Σερβο-ελληνικό λεξικό. 3 Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 18, σ.179. Δομή Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 15, σ.367. 9

εξοικείωση με την αυτονόητη, όμως, αναγνώριση της ιστορίας της. Ενδεικτικό ιστορικό παράδειγμα είναι η ονομασία της Κωνσταντινούπολης απλά ως Πόλη, η οποία δεν υποκρύπτει σε καμία περίπτωση άρνηση της αληθινής της ιστορίας, όταν χρησιμοποιείται από τους Βυζαντινούς στην καθομιλουμένη γλώσσα ή και στις ιστορικές πηγές. Αν, όμως, θελήσει κανείς να πλησιάσει περισσότερο στην γεωπολιτική και εθνολογική ιστορική σημασία, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η μετονομασία της περιοχής με το ένα και μόνο όνομα ως Κοσσυφοπέδιο ή Κόσοβο υποκρύπτει διεθνείς πολιτικές και τοπικές εθνολογικές σκοπιμότητες 4, όπως ακριβώς συνέβη με την αποσιώπηση της ονομασίας της Κωνσταντινούπολης από του Τούρκους κατακτητές το 1453 και την καθεξής ονομασία της αυστηρά και μόνο ως Πόλη (Istanbul) 5. Με αυτόν τον τρόπο και για να εξυπηρετήσει καθαρά τα γεωπολιτικά του σχέδια και τις πολιτικές του σκοπιμότητες το κομμουνιστικό καθεστώς της ενωμένης τότε Γιουγκοσλαβίας, με απόλυτα ανιστόρητο και αντισερβικό πνεύμα, επιβάλει το 1968 την ονομασία Kosovo 6, που θα οριοθετεί πλέον την περιοχή. Με το Σύνταγμα του 1974 αναγνωρίζεται το Kosovo ως αυτόνομη επαρχία στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σερβίας 7 μέσα στα πλαίσια της ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας 8. Αυτή η πολιτική αντιμετώπιση της ονομασίας της περιοχής εξυπηρετεί τους σκοπούς του κομμουνιστικού καθεστώτος αλλά 4 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 8-11. 5 Στην ύστερη περίοδο του τουρκικού ζυγού δόθηκε η ονομασία Βιλαέτιον του Κοσόβου, το οποίο περιελάμβανε ευρύτερη περιοχή και σαφώς μεγαλύτερη από την οριοθετημένη περιοχή του Κοσόβου-Μετόχια, συμπεριλαμβάνοντας περιοχές της σημερινής νότιας Σερβίας καθώς και της βόρειας και ανατολικής Π.Γ.Δ.Μ.: βλ. σημ.2 στο Υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., σ 9. 6 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ.8. 7 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Βυζάντιο και Σλάβοι Ελλάδα και Βαλκάνια (6 ος -20 ος αι.),θεσσαλονίκη 2001, σ.424. 8 Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 18, σ179. 10

και των γηγενών Αλβανών της περιοχής. Γι αυτό και αρχίζει αμέσως μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου η εσκεμμένη αποσιώπηση της ονομασίας Μετόχια, η οποία χαρακτηρίζει το σερβικό και εκκλησιαστικό χαρακτήρα της περιοχής ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την προσπάθεια της ομογενοποίησης της 9. Ακόμη, καθ όλη την ιστορική διάρκεια της κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας, γίνεται προσπάθεια μυθοποίησης της μεγάλης και ιστορικής μάχης του Κοσσυφοπεδίου το 1389, η οποία χαρακτηρίζεται πλέον ως ο μύθος του Κοσόβου. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η μάχη αυτή πάντοτε ενδυνάμωνε το εθνικό φρόνημα των Σέρβων, κάτι που είναι αντίθετο με τις πολιτικές επιδιώξεις του κομμουνιστικού καθεστώτος για την περιοχή αλλά και για ολόκληρη την Ομοσπονδία της Σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Με αυτόν τον τρόπο απογαλακτίζεται η περιοχή από το εθνικό σερβικό και χριστιανικό ορθόδοξο περιεχόμενό της, παρότι πρόκειται ουσιαστικά για το αρχαιότερο και κεντρικότερο εδαφικό χώρο του σερβικού έθνους, είτε αυτό οριοθετεί το σερβικό κράτος είτε ακόμη και την Ορθόδοξη Εκκλησία της Σερβίας. Γι αυτό άλλωστε η περιοχή αυτή ονομάζεται τόσο στην ιστορική της διαδρομή, όσο και σήμερα ως Παλαιά Σερβία 10. Από την μέχρι τώρα αναφορά σχετικά με το όνομα της περιοχής Κόσοβο-Μετόχια γίνεται καταληπτό το εθνικό και γεωπολιτικό πρόβλημα, που απασχολεί έντονα τα τελευταία χρόνια τόσο τις εμπλεκόμενες πλευρές, όσο και την διεθνή πολιτική σκακιέρα των ισχυρών της γης. Είναι γενικά αποδεκτό ότι το όνομα κάθε τόπου συνδέεται πάντοτε με την ταυτότητα ή την ταυτοπροσωπία τόπων, 9 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ. 11. 10 Ο.π., σ.11. 11

αντικειμένων και προσώπων. Συνδέεται, δηλαδή, άμεσα με την ύπαρξη, την συνείδηση και την ιστορία του τόπου και των εθνών. Είναι γνωστά, και σίγουρα θα αποτελέσουν πηγή ιστορικών ερευνών στο μέλλον, τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής, εθνικής και θρησκευτικής διαμάχης στην περιοχή με αποκορύφωμά τους τα τραγικά γεγονότα του ανελέητου πολέμου, που κατά την διάρκειά του ακολούθησε ουσιαστικά η διαίρεση της πρώην ενωμένης Γιουγκοσλαβίας κατά τη δεκαετία του 1990, ενώ ταυτόχρονα οδήγησαν στην καταστροφή κάθε υποδομής της. Πρόκειται στην πραγματικότητα για την εκδήλωση μιας εθνολογικής διαμάχης ανάμεσα στους δύο λαούς, Σέρβους και Αλβανούς, όσον αφορά πάντοτε την περιοχή του Κόσοβο-Μετόχια, που οι ρίζες της σίγουρα έχουν παλαιές και ιστορικές αναφορές 11. Η εγκατάσταση των Αλβανών στα εύφορα λεκανοπέδια του Κοσόβου-Μετόχια αρχίζει αμυδρά να συντελείται μετά το τραγικό αποτέλεσμα της μάχης του Κοσσυφοπεδίου το 1389 και τις συνέπειες που ακολούθησαν. Η μετακίνηση και εγκατάσταση στην περιοχή των Αλβανών ευνοήθηκε αργότερα τόσο από τις οθωμανικές αρχές 12, κατά την περίοδο του τουρκικού ζυγού, όσο και από τις κατά καιρούς μεταναστεύσεις των Σέρβων, που πραγματοποιήθηκαν από το 1459, έτος της άλωσης της πόλεως Σμεντέρεβο (Smederevo) 13, έως και τον 17 αιώνα. Τότε συντελείται και η μεγαλύτερη μετακίνηση των Αλβανών στην περιοχή του Κόσοβο-Μετόχια ύστερα από την ατυχή έκβαση της 11 Βλ. σχετικές μελέτες: Bogdanović D., Knjiga o Kosovu. Bataković D., Kosovo i Metohija. 12 Με τις μετακινήσεις αυτές οι Οθωμανοί αποσκοπούν στην ανάμειξη των πληθυσμών και κατά συνέπεια στη διάλυση των εθνικών ομάδων, όπως και στη μετακίνηση του πληθυσμού από ορεινές περιοχές, που λειτουργούσαν ως εστίες αντιστάσεων και επαναστάσεων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσαν εργατικά χέρια για την καλλιέργεια των εύφορων περιοχών. βλ.: Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, Μ. (2001). Βυζάντιο και Σλάβοι. Ελλάδα και Βαλκάνια (6 ος 20 ος αι.), Θεσσαλονίκη 2001, σ.423. 13 Игумановић Ј. Петровић Д., Историја Српске Православне Цркве, Боеград, σ.8. Ταρνανίδου Ι., Τα προβλήματα της μητροπόλεως Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic (1726-1801), Θεσσαλονίκη 1972, σ.17. 12

εξέγερσης των Σέρβων κατά την διάρκεια του Β αυστροτουρκικού πολέμου (1638-1699) και την μεγάλη μετανάστευση των Σέρβων το 1690 με επικεφαλής τον ίδιο τον αρχιεπίσκοπο Πεκίου Αρσένιο Γ Τσρνογιεβιτς (Crnojević). Ο αριθμός των Σέρβων που μετανάστευσαν σύμφωνα με τις σερβικές πηγές και μάλιστα του ίδιου του αρχιεπισκόπου Αρσενίου Γ ξεπερνά τους 40.000 14. Η συμβίωση των δύο λαών υπήρξε σε γενικές γραμμές ειρηνική, παρά τις ελάχιστες εξαιρέσεις από την συμπεριφορά των Τουρκαλβανών απέναντι στους χριστιανικούς πληθυσμούς. Στο τέλος του 19 ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα άλλαξε ριζικά το πεδίο των σχέσεων των δύο λαών. Βασική αιτία υπήρξε η έντονη ανάπτυξη του εθνικισμού και οι διαμάχες μεταξύ των εθνών με κυρίαρχο σκοπό την επικυριαρχία του ενός έναντι του άλλου 15. Έτσι έχουμε μία εναλλαγή ιστορικών γεγονότων, που μεγέθυναν το πρόβλημα με τις κατά καιρούς ακρότητες δημιουργώντας ανυπέρβλητους πλέον ιστορικούς λόγους αντιπαλότητας. Τα ιστορικά αυτά γεγονότα αρχής γενομένης από το Σύνδεσμο της Πριζρένης (1878-1881) έως και την κατά καιρούς αλλαγή εξουσίας του τόπου αναθέτοντάς τον άλλοτε στην κυριαρχία του Βασιλείου των Σέρβων Κροατών και Σλοβένων, το μετέπειτα γνωστό Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας (1918-1929 και 1929-1940), άλλοτε στην κυριαρχία της Αλβανίας (1940-1945) και 14 Ο αριθμός των μεταναστών σύμφωνα με μία άλλη πηγή, του Λατίνου καρδιναλίου Κόλονιτς (Kolonić), ανέρχεται στους 60.000. βλ Ταρνανίδου Ι., Τα προβλήματα της μητροπόλεως Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic (1726-1801), Θεσσαλονίκη 1972, σ.17. Σύμφωνα πάντοτε με άλλες πηγές ο αριθμός των 40.000 αναφέρεται σε οικογένειες, κάτι που σημαίνει ότι ο αριθμός των μεταναστών φθάνει έως και τους 200.000. βλ.: Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, Μ., Βυζάντιο και Σλάβοι - Ελλάδα και Βαλκάνια (6 ος 20 ος αι.), Θεσσαλονίκη 2001, σ.422. Κατσόβκα-Μαλιγκούδη, Γ., Οι Σλάβοι των Βαλκανίων Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, Αθήνα 2004, σσ. 119-120. 15 Βλ.: Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, Μ., Οι βαλκανικοί λαοί. Από την τουρκική κατάκτηση στην εθνική αποκατάσταση, 14ος-19ος αι. Θεσσαλονίκη1991, σ.281. 13

άλλοτε ως αυτόνομης επαρχίας της Σερβίας στα πλαίσια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (1945-1999) 16. Είναι σημαντικό να σημειωθούν ακόμη δύο στοιχεία ενδεικτικά για την κατανόηση της εξέλιξης του εθνολογικού προβλήματος της περιοχής. Το πρώτο αφορά την οικονομική κατάσταση της περιοχής, η οποία διακρίνεται ως η πλέον παραμελημένη αλλά και αρκετά καθυστερημένη σε σχέσεις με τις άλλες επαρχίες και Δημοκρατίες της Ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας. Με βάση τα οικονομικά αυτά στοιχεία μόλις το 1990, λίγα χρόνια πριν την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, το κατά κεφαλήν εισόδημα στο Κόσοβο-Μετόχια φθάνει μόλις στα 600 δολάρια, όταν αντίστοιχα στη Σερβία ανέρχεται στα 2.050, στην Κροατία στα 3.000, ενώ στη Σλοβενία στα 5.400 δολάρια 17. Ένα γεγονός που πάντοτε τροφοδοτούσε την εσωτερική μετανάστευση από το Κόσοβο-Μετόχια των σερβικών κυρίως πληθυσμών. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η αριθμητική μεταβολή και αύξηση του αλβανικού πληθυσμού. Έτσι, ενώ το 1950 Σέρβοι και Αλβανοί στο Κόσοβο- Μετόχια παρουσιάζουν την ίδια αριθμητική ισχύ, δηλαδή περίπου 50% και οι δύο εθνότητες, το 1971 οι Αλβανοί φθάνουν το 73,7%, το 1981 το 77,5%, ενώ το 1981 το 85%. Αντίστοιχα ο σερβικός πληθυσμός μειώνεται διαρκώς από το 18,4% το 1971, στο 13,2% στο 1981, στο 10% στο 2001. Σ αυτήν την ανατροπή συνεισέφερε η κατά καιρούς μεροληπτική οικονομική αντιμετώπιση του καθεστώτος υπέρ του αλβανικού στοιχείου, όπως ακόμη η ανάπτυξη του εθνικισμού των Αλβανών ακόμη και από τα σχολικά εγχειρίδια του καθεστώτος. Ο θάνατος του Τίτο και η απομάκρυνση της ισορροπίας, που επέβαλε με την συγκεντρωτική του εξουσία, οδήγησε στην ανάπτυξη διχαστικών τάσεων και συγκρούσεων, 16 Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 18, σ.179. 17 Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, Μ., Βυζάντιο και Σλάβοι - Ελλάδα και Βαλκάνια (6 ος 20 ος αι.), Θεσσαλονίκη 2001, σ.421. 14

που έφθασαν πλέον στον ανελέητο πόλεμο με τα γνωστά καταστροφικά του αποτελέσματα. 2. Γεωγραφικός προσδιορισμός του Κοσόβου-Μετόχια. Η περιοχή του Κοσόβου-Μετόχια βρίσκεται στο κέντρο της Βαλκανικής Χερσονήσου 18. Η Βαλκανική Χερσόνησος ως «γέφυρα» που ενώνει δύο ηπείρους, την Ευρώπη και την Ασία, υπήρξε πάντοτε το «σταυροδρόμι» των λαών και το «χωνευτήρι» των εθνών. Στην ιστορική της διαδρομή μετατράπηκε συχνά σε τόπο συγκρούσεων και σε πεδίο μαχών. Γι αυτό, άλλωστε, χαρακτηρίστηκε ως η «πυριτιδαποθήκη» ή ακόμη και ως το «κλειστό στρατόπεδο» της Ευρώπης 19. Όσον αφορά αυτή την εκρηκτική κατάσταση, που επικράτησε πολλές φορές στην ιστορική πορεία της χερσονήσου, θα πρέπει να σημειωθεί ο ρόλος που διαδραμάτισαν σ αυτήν οι εκάστοτε μεγάλες δυνάμεις με σκοπό την επίτευξη των συμφερόντων τους. Είναι ξεκάθαρη αλλά και συγκλονιστική η διαπίστωση του A. Ducellier, ο οποίος χαρακτηριστικά σημειώνει: «όταν οι διάσημοι αναρμόδιοι μιλούν για την «πυριτιδαποθήκη των Βαλκανίων», δεν πρέπει να ξεχνούν ότι πάντοτε οι μεγάλες δυνάμεις, έξω από την χερσόνησο, ήταν εκείνες που έβαζαν τη φωτιά» 20. Στο κέντρο αυτής της σημαντικής χερσονήσου η περιοχή του Κοσόβου-Μετόχια αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά εσωτερικά σταυροδρόμια της, που ενώνει Βορά με Νότο, αλλά και Ανατολή με Δύση. 18 Η επωνυμία της χερσονήσου ως βαλκανική προέρχεται από την τουρκική λέξη Balkan, που σημαίνει όρος, ψηλό βουνό. Από ελληνικές πηγές προέρχεται η επωνυμία χερσόνησος του Αίμου, ενώ από άλλες σλαβικές η επωνυμία Stara Planina, που σημαίνει αρχαίο (παλαιό) βουνό. Βλ.: Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992, σσ. 9-12. 19 Castellan, G., Ιστορία των Βαλκανίων (14ος-20ος αι.). Αθήνα 1991, Γκοβόστης, σ.19. 20 Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, Μ., Βυζάντιο και Σλάβοι. Ελλάδα και Βαλκάνια (6 ος 20 ος αι.), Θεσσαλονίκη 2001, σ.429. 15

Από τα εδάφη του πηγάζουν ή περνούν ποτάμια, που καταλήγουν στις τρείς θάλασσες που περιστοιχίζουν την Βαλκανική Χερσόνησο, την Αδριατική, το Αιγαίο και την Μαύρη Θάλασσα. 21 Από την περιοχή του Κοσσυφοπεδίου πηγάζουν δύο σημαντικοί ποταμοί, ο Μοράβα και ο Αξιός. Τα δύο αυτά ποτάμια αποτελούν μία κύρια γραμμή, που χωρίζει κάθετα όλη τη χερσόνησο. Ο ποταμός Μοράβα ενώνεται με τον Δούναβη, ενώ ο Αξιός καταλήγει στο Αιγαίο. Μετατρέπονται έτσι σε μία σημαντική οδική αρτηρία ενώνοντας Βορά και Νότο στη χερσόνησο. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα δρόμο επικοινωνίας πολιτισμού, εμπορίου και διακίνησης λαών, που διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της περιοχής σε όλη την ιστορία της χερσονήσου. Στην παραποτάμια κοιλάδα του Μοράβα-Αξιού βρίσκεται και η παλαιά πόλη Νις, το κυριότερο και αρχαιότερο εσωτερικό σταυροδρόμι της χερσονήσου κατά την αρχαία, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή, την οθωμανική αλλά και την ύστερη ιστορία. Έτσι οι οδικές αρτηρίες του Κοσόβου-Μετόχια ενώνουν την χερσόνησο από το ένα άκρο ως το άλλο και το καθιστούν ως την καρδιά και το εσωτερικό κέντρο της 22. Ακόμη και η σιδηροδρομική γραμμή, που διέσχιζε από Βορά ως τον Νότο την άλλοτε ενωμένη Γιουγκοσλαβία, ένας σημαντικός άξονας που ένωνε την Θεσσαλονίκη με την κεντρική Ευρώπη, διέσχιζε τα εδάφη του Κοσόβου-Μετόχια 23. Το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών του Κοσόβου-Μετόχια καταλαμβάνουν τα δύο ορεινά λεκανοπέδια. Το οροπέδιο Μετόχια στο δυτικό τμήμα του και το οροπέδιο του Κοσσυφοπεδίου (Κόσοβο) στο ανατολικό τμήμα του. Στο βόρειο τμήμα του οροπεδίου Μετόχια βρίσκεται 21 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ.10. 22 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Αθήνα 1992, σσ.20-22. 23 Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 18, σ.180. 16

η πόλη Πέκιο (Peč), που αποτέλεσε την έδρα της αυτοκέφαλης αρχιεπισκοπής και αργότερα του Πατριαρχείου της Σερβικής Εκκλησίας. Στο βόρειο τμήμα του Κοσόβου βρίσκεται η Κοσοβίτσα ενώ ανατολικά του νότιου τμήματος το Κόσοβσκο Πομοράβλιε. Δυτικά βρίσκεται η περιοχή Ντρένιτσα, διαχωρισμένη από τον ομώνυμο ποταμό και φτάνει μέχρι τα όρη Τσιτσαβίτσα, Γκολεσά και Τσιρνολέβα. Η πεδινή περιοχή Μετόχια, δυτικά της Ντρένιτσα, εκτείνεται μέχρι τα υψηλά όρη, φυσικό όριο με την Αλβανία. Νότια της Μετόχια βρίσκεται η Ποντρίμα, η Ρίμπνιτσα, το Χας και η Πρίζρενσκα Πόντγκορα 24. 3. Οι Σέρβοι στην περιοχή Κόσοβο-Μετόχια. Η μετανάστευση των Σέρβων νότια του ποταμού Δούναβη στη Βαλκανική Χερσόνησο πραγματοποιείται τον 7 ο αι., όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου είναι ο Ηράκλειος (610-641). Ο Ηράκλειος θεωρούσε ότι η παρουσία των Σέρβων στην περιοχή της Βαλκανικής Χερσονήσου ως συμμάχων του εξυπηρετούσε τους στρατηγικούς σκοπούς της αυτοκρατορίας και ιδιαίτερα απέναντι στον κίνδυνο και την πίεση των Αβάρων. Ήδη από τα χρόνια της βασιλείας του εκχριστιανίζονται οι πρώτες σερβικές φυλές και περνούν στην σφαίρα επιρροής τόσο του Βυζαντίου όσο και της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Οι Σέρβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στις περιοχές του Μαυροβουνίου, της Ερζεγοβίνης, του Κόσοβο-Μετόχια και της νοτιοδυτικής Σερβίας. Από τον 7 ο έως και τον 9 ο αι. δημιουργήθηκαν μικρά σερβικά κρατίδια. Τις πληροφορίες αυτές, όπως και τα ονόματα των πρώτων σερβικών κρατιδίων μας διασώζει ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Ζ 24 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σσ.9-10. 17

Πορφυρογέννητος (913-959). 25 Την περίοδο αυτή ο πρίγκιπας Βλαστίμηρος (835-860) ιδρύει το κράτος της Ρασκίας, το οποίο είναι και το πρώτο σημαντικότερο σερβικό κράτος στα Βαλκάνια. Τα όριά του εκτείνονται στις εύφορες πεδιάδες δυτικά των ποταμών Μοράβα και Αξιού, στα εδάφη δηλαδή του σημερινού Κοσσυφοπεδίου. Ανατολικά το κράτος της Ρασκίας συνορεύει με το κράτος των Βουλγάρων. Ο Βλαστίμηρος στηρίζεται στη βοήθεια και συμμαχία των Βυζαντινών για να εδραιώσει το κράτος της Ρασκίας, που θα φθάσει έως και τα όρια της σημερινής Βοσνίας. Η Ρασκία είναι πλέον η πολιτική, πολιτιστική και εθνική κοιτίδα του σερβικού μεσαιωνικού κράτους. Ο σερβικός λαός θα αναπτύξει και θα δημιουργήσει τις ιστορικές του παραδόσεις, τα ήθη και έθιμά του. Σ αυτή την ιστορική συγκυρία πραγματοποιείται ο εκχριστιανισμός των Σλάβων και η διάδοση του σλαβικού αλφάβητου 26. Από τον 10 ο έως και τον 12 ο αι. τα σερβικά κρατίδια ενώνονται γύρω από δύο σταθερούς πόλους, οι οποίοι θα αποτελέσουν και κέντρα της διαμόρφωσης του σερβικού κράτους κατά τον μεσαίωνα. Ο πρώτος πόλος είναι παραθαλάσσιος στο δυτικό μέρος των Βαλκανίων και ο δεύτερος τοποθετείται στο κέντρο ακριβώς της χερσονήσου. Ο δυτικός πόλος καλύπτει την περιοχή της παραθαλάσσιας αρχαίας Διόκλειας, η οποία θα μετονομασθεί ως Ζέτα και περιλαμβάνει τις περιοχές του σημερινού Μαυροβουνίου. Τον κεντρικό πόλο καλύπτει και πάλι η Ρασκία. Τα δύο αυτά σερβικά κέντρα άλλοτε απειλήθηκαν από τις πολιτικές και στρατιωτικές επιρροές στη περιοχή, κυρίως από τους Βυζαντινούς και τους 25 Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη Γ., Οι Σλάβοι των Βαλκανίων Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, Αθήνα 2004, σ. 105. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992, σσ.121-124. Πόποβιτς Β. Ράντομιρ, Η Ιστορία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, σσ 9-11. Ταρνανίδου Ιωάννη, Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ11. 26 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, σσ 127-128. Βαφειάδου Ε. (μεταφρ), Πόποβιτς Β. Ράντομιρ, Η Ιστορία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Βελιγράδι 2006, σ.12. 18

Βούλγαρους, και άλλοτε από τις εκκλησιαστικές διαμάχες ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση από τα αντίστοιχα κέντρα της Ρώμης και της Κων/πόλεως. Εξ αιτίας της τοπικής εγγύτητας το κράτος της Ζέτας δέχθηκε περισσότερο τις επιρροές της Δύσεως. Αντίθετα στην περιφέρεια της Ρασκίας εδραιώνονται οι έντονες επιδράσεις της Ανατολής. Στην χρονική αυτή περίοδο υπερίσχυσε το κράτος της Ζέτας, ενώ προσάρτησε στην εξουσία της τα εδάφη της Ρασκίας και της Βοσνίας 27. Σύντομα, όμως, δυναστικές έριδες εξασθένησαν τη δύναμη του κράτους της Ζέτας. Συνέπεια των εσωτερικών αυτών ταραχών ήταν η απόσχιση της περιοχής της Βοσνίας, η οποία υποτάχθηκε στους Ούγγρους. Ταυτόχρονα η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής της Ρασκίας αλλά και η εθνική συνοχή της την κατέστησαν και πάλι ισχυρή και ικανή να διαδραματίσει πλέον τον κύριο ρόλο ανάμεσα στον σερβικό πληθυσμό της Βαλκανικής 28. Από τον 12 ο έως και τον 14 ο αι. παρουσιάζεται πλέον το ισχυρό σερβικό κράτος της οικογενείας των Νεμάνια. Η οικογενειακή αυτή δυναστεία αρχίζει με τον Στέφανο Νεμάνια, τον μεγάλο ζουπάνο του θρόνου της Ρασκίας και μετέπειτα μοναχό και άγιο Συμεών Μυροβλύτη. Η δυναστεία των Νεμάνια, που για δύο αιώνες, έως και την «χρυσή εποχή» του Στεφάνου Ντούσαν, θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην Βαλκανική χερσόνησο, θα αναδείξει και πάλι την περιοχή της Ρασκίας ως σημαντικό πολιτιστικό, εκκλησιαστικό και εθνικό κέντρο των Σέρβων. Την περίοδος αυτή, παρότι το κράτος των Σέρβων γνωρίζει την μεγαλύτερη εξάπλωσή του στην Βαλκανική χερσόνησο, δεν υπάρχει μία μόνιμη έδρα, μία σταθερή πόλη-πρωτεύουσα. Γι αυτό και ως σημαντικότερα αστικά κέντρα παραμένουν αρχαιότερες πόλεις, που υπήρξαν πόλοι οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης των Σέρβων. 27 Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη Γ., Οι Σλάβοι των Βαλκανίων Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, Αθήνα 2004, σσ.106-107. 28 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992, σ.199. 19

Παράλληλα ιδρύονται νέες μικρές πόλεις κοντά στα παλαιά εμπορικά κέντρα αλλά και τους εμπορικούς κόμβους, καθώς και στις περιοχές με πλούσιο υπέδαφος, όπως σε μεταλλεία και ορυχεία ή ακόμη σε περιοχές όπου προσφέρεται η ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. 29 Αυτές οι προϋποθέσεις αφθονούν στην περιοχή της Ρασκίας, που θα παραμείνει ως ιστορικό ενοποιητικό κέντρο των Σέρβων. Ιδιαίτερα το Κόσοβο-Μετόχια στην περίοδο αυτή του ισχυρού μεσαιωνικού βασιλείου των Σέρβων θα καταστεί το κεντρικότερο πολιτικό και εκκλησιαστικό του τμήμα 30. Έτσι παρατηρείται μεγάλη οικονομική ανάπτυξη γύρω από τα πλούσια μεταλλεία σε χρυσό, άργυρο, χαλκό και μόλυβδο τόσο στις περιοχές γύρω από το Novi Pazar, όσο και στη Prizren και στην Priština. Ενώ νέοι οικισμοί ως εμπορικά κέντρα αναπτύσσονται, όπως το Novo Brdo. Ακόμη στις πόλεις Prizren και Novo Brdo εξ αιτίας της μεγάλης εμπορικής τους ανάπτυξης εμφανίζεται τραπεζικό σύστημα, που φθάνει έως και τη δυνατότητα να εκδίδει νομίσματα 31. 29 Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη Γ., Οι Σλάβοι των Βαλκανίων Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό τους, σ Αθήνξα 2004, σσ.108-115. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992, σσ.200-217. 30 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σσ.25-27. 31 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μ., Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους μέσους χρόνους, Θεσσαλονίκη 1992, σσ.213-215. 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΣΕΡΒΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ-ΜΕΤΟΧΙΑ 1. Η ίδρυση της Σερβικής Εκκλησίας Όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, ο εκχριστιανισμός των Σέρβων άρχισε ταυτόχρονα και παράλληλα με την εμφάνιση, εγκαθίδρυση και οργάνωση των πρώτων σερβικών κρατιδίων τον 7 ο αι. επί της εποχής του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641). Από την εποχή αυτή οι Σέρβοι πλέον ευρίσκονται στην σφαίρα επιρροής του Βυζαντίου. Το γεγονός αυτό ενισχύθηκε την εποχή του βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντος Γ Ισαύρου και ιδιαιτέρως με την υπαγωγή του Ανατολικού Ιλλυρικού στην επικράτεια της Κωνσταντινουπόλεως (732-733) εξ αιτίας του φαινομένου της εικονομαχίας 32. Για την αποδοχή της χριστιανικής πίστεως από τους Σέρβους εργάσθηκε αργότερα και ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος ο Α (867-886). Ο Βασίλειος ο Α φαίνεται να ολοκληρώνει τον εκχριστιανισμό των Σέρβων, επειδή κατορθώνει να βαπτίσει τους Σέρβους, που παρέμεναν έως τότε αβάπτιστοι, σύμφωνα πάντοτε με την σημαντική είδηση και πληροφορία που διασώζει ο Πορφυρογέννητος 33. Σημαντικότατο και αποφασιστικότατο ρόλο για τη διάδοση του χριστιανισμού διαδραμάτισαν οι Έλληνες αδελφοί ιεραπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος κατά την εποχή του βυζαντινού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ και 32 Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, από τον Άγιο Σάββα Νεμάνια (1219) μέχρι σήμερα, Θεσσαλονίκη 2008, σσ.19-20. 33 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.19. 21

του πατριάρχου Φωτίου. Η φωτισμένη ιεραποστολική δράση των ελλήνων ιεραποστόλων και ο σεβασμός που επέδειξαν στην σλαβική γλώσσα, συνετέλεσαν στην οριστική επικράτηση του Χριστιανισμού στους Σλάβους, ενώ οδήγησαν και τους νεοφώτιστους Σέρβους στην μεγάλη οικογένεια της ορθόδοξης Ανατολής 34. Το έργο αυτό συνέχισαν οι μαθητές και διάδοχοί τους, με πρωτεργάτες τους αγίους Κλήμη Αρχιεπίσκοπο Αχρίδος και όσιο Ναούμ. Οι δύο αυτοί άγιοι ιεραπόστολοι δραστηριοποιούνται μετά τον θάνατο του αγίου Μεθοδίου το 885 μ.χ. γύρω από την περιοχή της Αχρίδος. Με την εποπτεία του αγίου Κλήμεντος ιδρύεται η φημισμένη σλαβική «φιλολογική σχολή της Αχρίδος». Καρπός της σχολής αυτής υπήρξε ένα πλήθος μεταφράσεων ελληνικών κειμένων στην βουλγαρική και στην σερβική γλώσσα. Δημιουργούνται έτσι σημαντικά πνευματικά κέντρα που εκτείνονται στις περιοχές της νότιας Γιουγκοσλαβίας και της νοτιοανατολικής Αλβανίας. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των ιεραποστολικών προσπαθειών υπήρξε το πλούσιο πνευματικό κλίμα μέσα στο οποίο στερεώνονται και αναπτύσσονται στην χριστιανική πίστη οι Σέρβοι 35. Από τον 9 ο έως και τον 13 ο αιώνα οι Σέρβοι ορθόδοξοι χριστιανοί ανήκουν στις επισκοπές της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος 36, τις οποίες την εποχή αυτή ποιμαίνουν Έλληνες Επίσκοποι. Στην επικράτεια του σερβικού κράτους υπάρχουν τρεις επισκοπές: η επισκοπή Ρας (Ras), η 34 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.20. 35 Ταχιάος Α.-Α., Κύριλλος και Μεθόδιος οι εκ Θεσσαλονίκης Η Βυζαντινή παιδεία στους Σλάβους, εκδόσεις Ρέκος, σσ.161-163. 36 Για την ίδρυση της αρχιεπισκοπής Αχρίδος (1019-1025) εκδόθηκαν τρία αυτοκρατορικά σιγίλια από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Βασίλειο Β : Βλ. Ταχιάος Α.-Α., Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας των Ορθοδόξων Σλάβων, Τεύχος Πρώτο, Θεσσαλονίκη1984, σσ.66-73. 22

επισκοπή Πριζρένης (Prizren) και η επισκοπή Λίπλιαν (Lipljan) 37. Είναι σημαντικό ότι οι δύο από τις τρεις επισκοπές ευρίσκονται εντός των ορίων των περιοχών του Κοσόβου-Μετόχια. Πρόκειται για τις επισκοπές Πριζρένης και Λίπλιαν (αρχαία περιοχή Ουλπιανής). Ενώ και η επισκοπή Ρας ευρίσκεται πολύ κοντά στα βόρεια σύνορα του Κοσόβου-Μετόχια με έδρα την πόλη Novi Pazar 38. 2. Η Αυτοκέφαλη Αρχιεπισκοπή Πεκίου Τον 13 ο αιώνα οι εκκλησιαστικές επαρχίες της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος που βρισκόταν στα όρια των σερβικών επαρχιών θα αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους και θα υψωθούν σε αυτοκέφαλη Σερβική Εκκλησία. Σημαντικότατο ρόλο για το γεγονός αυτό διαδραμάτισε ο άγιος Σάββας, ο νεώτερος υιός του Στεφάνου Νεμάνια, του αγίου Συμεών του Μυροβλύτου. Οι πολιτικές και γεωπολιτικές συνθήκες, που επικράτησαν την εποχή εκείνη αλλά ταυτόχρονα οι προϋποθέσεις της πνευματικής ωρίμανσης του σερβικού λαού και ιδιαίτερα η μορφή του αγίου Σάββα, κτήτορος της Ιεράς Μονής Χιλανδαρίου Αγίου Όρους, οδήγησαν στην δημιουργία της Αυτοκέφαλης Σερβικής Εκκλησίας 39. Το έτος 1219 στην Νίκαια και με τη συγκατάθεση του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδώρου Λάσκαρη ο αρχιμανδρίτης Σάββας χειροτονείται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μανουήλ Σαραντηνό πρώτος Αρχιεπίσκοπος της Σερβικής 37 Βαφειάδου Ε. (μεταφρ), Πόποβιτς Β. Ράντομιρ, Η Ιστορία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Βελιγράδι 2006,, σ.27. 38 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ.26, υπ. 17. 39 Σχετικά με την ανακύρηξη της αρχιεπισκπής της Σερβικής Εκκλησίας βλ: Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.23-44. 23

Εκκλησίας 40. Ο πατριάρχης θα εκδώσει και θα επιδώσει ταυτόχρονα και τον Τόμο, που θα αναφέρει την απόφαση για την ίδρυση της Σερβικής Εκκλησίας. Ο άγιος Σάββας αναγνωρίζεται ως πρώτος αρχιεπίσκοπος 41 «πασών των σερβικών και παραλίων χωρών», σύμφωνα με τις πηγές του Δομεντιανού. 42 Πρώτο μέλημα για τον άγιο Σάββα υπήρξε η διοργάνωση και η διοίκηση της Σερβικής Εκκλησίας 43. Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μονή Στουντένιτσα, την οποία έκτισε ο πατέρας του ο Συμεών Νεμάνια, ο μετέπειτα μοναχός άγιος Συμεών ο Μυροβλύτης και όπου βρισκόταν πλέον τα οστά του. Πολύ σύντομα μεταφέρει την έδρα της αρχιεπισκοπής στη Μονή Ζίτσα 44. Η Σέρβικη Εκκλησία λειτούργησε ως Αρχιεπισκοπή για το διάστημα 1219-1346 και στο θρόνο του Αγίου Σάββα αναρριχήθηκαν συνολικά δώδεκα αρχιεπίσκοποι εκ των οποίων οι εννέα αναγνωρίσθηκαν ως άγιοι της Σερβικής Εκκλησίας. Πρώτος διάδοχος του αγίου Σάββα, τον οποίο μάλιστα υπέδειξε ο ίδιος, υπήρξε ο μέχρι τότε ηγούμενος της Μονής αρχιμανδρίτης Αρσένιος. Ο άγιος Αρσένιος Σρέματς διαδέχεται τον άγιο Σάββα στον αρχιεπισκοπικό θρόνο το έτος 1233 45. Την περίοδο της αρχιερατείας του θα μεταφερθεί η έδρα της Αρχιεπισκοπής στην περιοχή του Κοσσυφοπεδίου. Για το λόγο αυτό άρχισε ήδη από το έτος 1250 να κτίζεται ο Ναός των Αγίων Αποστόλων κοντά στο Πέκιο 46. Η περιοχή θεωρήθηκε πιο ασφαλής λόγω του κινδύνου που αντιμετώπιζε η αρχιεπισκοπή από τις εισβολές 40 Σημαντική υπήρξε η αντίδραση του αρχιεπισκόπου Αχρίδος Δημητρίου Χωματηνού προς τον άγιο Σάββα. Βλ. Ταχιάος Α.-Α., Πηγές Εκκλησιαστικής Ιστορίας των Ορθοδόξων Σλάβων, Τεύχος Πρώτο, Θεσσαλονίκη1984, σσ.74-80. 41 Σχετικά με τον άγιο Σάββα 1219-1233(+1236) ως πρώτο αρχιεπίσκοπο Σερβίας βλ.: Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2008, σσ.35-40 42 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.31. 43 Ο.π., σσ.44-47. 44 Βλ. σχετικά τον Τόμο : Ιερά Μονή Ζίτσης, Ζίτσα 2011 45 Σχετικά με τον άγιο Αρσένιο Σρέματς 1233-1263 (+1266) βλ. Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2008, σσ.35-40. 46 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.50. 24

των Τατάρων και Κουμάνων 47. Το έτος 1252 μεταφέρεται η έδρα της Αρχιεπισκοπής από τη Μονή Ζίτσας στην Μονή Πεκίου, που έχει ιδρύσει ο ίδιος 48. Από το 1252 και έως το 1346 η Σερβική Εκκλησία θα έχει έδρα την Μονή Πεκίου και συγκεκριμένα την Μεγάλη Εκκλησία του Σωτήρος Χριστού 49. Η περιοχή του Κόσοβο-Μετόχια θα είναι πλέον η ιερότερη περιοχή της Σερβικής Εκκλησίας. Ο ρόλος της και η πνευματική της καταξίωση στην ιστορία της θα αναδείξει την περιοχή ως την Αγία Γη του σερβικού έθνους, την πνευματική κολυμβήθρα της αναγέννησης του, την Ιερουσαλήμ της Σερβικής Εκκλησίας 50. Ο τίτλος του Αρχιεπισκόπου Πεκίου θα παραμείνει ως τίτλος και του Πατριάρχου Σερβίας μέχρι και σήμερα. Οι διάδοχοι του αγίου Αρσενίου Σρέματς θα είναι έμπειροι πνευματικοί πατέρες. Οι περισσότεροι υπήρξαν ηγούμενοι ή μοναχοί σε ένα από τα δύο σημαντικά σερβικά μοναστικά κέντρα, την Μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους και την Μονή Στουντένιτσα 51. Παράδειγμα του πνεύματος που χαρακτήριζε τους αρχιεπισκόπους της Σερβικής Εκκλησίας στο Πέκιο αποτελούν οι περιπτώσεις του αγίου Νικδήμου (1317-1324) 52 και του αγίου Δανιήλ Β (1324-1337) 53, που ήταν παράλληλα λόγιοι και μεταφραστές. Υπήρξαν άριστοι γνώστες της ελληνικής γλώσσας, ενώ προσπάθησαν να μεταφέρουν στο σερβικό λαό τον πλούτο 47 Σε μία από τις επιδρομές των Κουμάνων το έτος 1292 καταστρέφεται η Μονή Ζίτσας. Βλ: Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.67. 48 Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2008, σ.43. 49 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σ.27. 50 Ο.π., σ7. 51 Για τους βίους των αρχιεπισκόπων Πεκίου βλ.: Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2008, σσ.41-54. 52 Λόη Γ-Ν., Οι προκαθήμενοι της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2008, σσ. 49-51. 53 Ο.π., σσ.51-54. 25

του ελληνικού πνεύματος και της μοναστικής παράδοσης 54. Ο άγιος Νικόδημος υπήρξε ηγούμενος στην Μονή Χιλανδαρίου και είναι ο συγγραφέας του «Τυπικού». Πρόκειται για έργο πολύ μεγάλης αξίας και σημασίας για την Σερβική Εκκλησία 55. Ο άγιος Δανιήλ Β εκτός από ηγούμενος της Μονής Χιλανδαρίου υπήρξε διπλωμάτης 56 αλλά και συγγραφέας του έργου «Βιογραφίες των Σέρβων Βασιλέων και Αρχιεπισκόπων». Το έργο αυτό που είναι γνωστό και με τον τίτλο «Αρχαία Βιβλία» 57, είναι μία από τις βασικότερες πηγές της μεσαιωνικής σερβικής ιστορίας, που καλύπτει την περίοδο 1223-1379. Στα εκατόν είκοσι επτά έτη που η Σέρβικη Εκκλησία λειτούργησε ως Αρχιεπισκοπή με έδρα το Πέκιο, η Σερβία κυβερνήθηκε από σημαντικούς ηγεμόνες, που έφεραν τον τίτλο του βασιλιά (κράλη), τους οποίους έστεφαν οι αρχιεπίσκοποι της Σερβικής Εκκλησίας. Υπήρξαν συνεχιστές του έργο της οικογενείας των Νεμάνια και διαδραμάτισαν εξίσου σημαντικό ρόλο στα εκκλησιαστικά θέματα 58. Κάποιοι εξ αυτών ίδρυσαν σημαντικές Ιερές Μονές αλλά και Ιερούς Ναούς 59 : Ο Βασιλιάς Βλάντισλαβ (1233-1243) είναι ο κτήτορας της Μονής Μιλέσεβα 60. Ο Βασιλέας Στέφανος Ούρος Α (1243-1276) είναι ο κτήτορας της Μονής Σοπότσανη, νοτιοδυτικά της Ράσκας (1265). Ο Πρίγκιπας (κνεζ) Στέφανος είναι ο κτήτορας της Μονής Μοράτσα (1252). Ο Βασιλιάς Στέφανος Ντραγγούτιν (1276-1282) είναι ο κτήτορας των Μονών Ράτσα, Τρονόσα, 54 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.50-52 55 Βλ. διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία του επισκόπου Τοπλίτσκης Αρσενίου: Αρχιμ Αρσενίου (Milomir Glavčić) «Το Τυπικό του αγίου Νικοδήμου Αρχιεπισκόπου της Σερβίας», Θεσσαλονίκη 2012. 56 Ο άγιος Δανιήλ υπηρέτησε στα ανάκτορα του βασιλιά Μιλούτιν (1282-1321), από όπου και διέφυγε για να γίνει μοναχός στην Μονή του Αγίου Νικολάου στην περιοχή Končul. 57 Βαφειάδου Ε. (μεταφρ), Πόποβιτς Β. Ράντομιρ, Η Ιστορία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Βελιγράδι 2006, σσ.35-36. 58 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σ.49. 59 Βαφειάδου Ε. (μεταφρ), Πόποβιτς Β. Ράντομιρ, Η Ιστορία της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Βελιγράδι 2006, σ.36 60 Βλ. Δίτομο έργο: Епархиа Милешевска Српске Православне Цркве, Осам Векова Манастира Милешеве, Милешева 2013 26

Λόβνιτσα, Όζρεν και Τάβνα. Ο Βασιλιάς Στέφανος Ούρος Β, ο γνωστός ως Μιλούτιν (1282-1321) είναι ο κτήτορας των Ναών της Θεοτόκου στα Σκόπια, του Νέου Ναού του Χιλανδαρίου, της Θεοτόκου Λιέβις στο Πρίζρεν, του Παλαού Ναγκορίτσανο (1313), όπως ακόμη στο Μπάνισκα (1313-1317), στη Γκρατσάνιτσα, κοντά στην πόλη Πρίστινα (1315), των Άγίων Αρχάγγελων (1311) στην Ιερουσαλήμ. Ο Βασιλιάς Στέφανος Ούρος Γ ο γνωστός ως Ντέτσανσκι (1321-1331) είναι ο κτήτορας της Μονής Ντέτσανη, κοντά στο Πέκιο. 3. Εκκλησιαστικές επισκοπές στις περιοχές του Κοσόβου- Μετόχια. Μητρόπολη Ράσκας και Πριζρένης Μετά την διοργάνωση της διοίκησης της Αυτοκέφαλης Σέρβικης Εκκλησίας 61 την περίοδο 1219-1221 από τον άγιο Σάββα, η νέα Εκκλησία περιλάμβανε συνολικά δέκα Επισκοπές. Τρεις από αυτές βρισκόταν στις περιοχές του Κόσοβο-Μετόχια, κάτι που καταδεικνύει την ύπαρξη μεγάλου σέρβικου ορθόδοξου πληθυσμού. Η Επισκοπή Ράσκας κατείχε τμήματα που ανήκαν στο βόρειο Κόσοβο, ενώ η έδρα της ήταν πολύ κοντά στα βόρεια σύνορα του Κοσόβου. Οι δύο βυζαντινές πόλεις, που βρίσκονται στις νότιες περιοχές του Κοσόβου-Μετόχια, το Πρίζρεν και το Λίπλιαν, ήταν ήδη έδρες επισκοπών την εποχή που καταλήφθηκαν από τον Νεμάνια και θα διατηρηθούν στην νέα διοικητική οργάνωση της Σερβικής Εκκλησίας από τον άγιο Σάββα. Σε αυτές τις δύο θα προστεθεί και η Επισκοπή Χβόσνο, στην οποία θα υπαχθούν περιοχές που βρίσκονται πολύ κοντά στο Πέκιο 62. Η πολιτιστική και πνευματική άνθηση που παρατηρήθηκε στα επόμενα χρόνια ήρθε αντιμέτωπη με δύσκολες και πολλές φορές 61 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.44-47. 62 Καραμάνη Γ. (μεταφρ.),υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σσ.27-28. 27

καταστρεπτικές συνέπειες για την περιοχή του Κοσόβου-Μετόχια εξ αιτίας δυσμενών ιστορικών γεγονότων και των συνεπειών τους, που ακολούθησαν. Ως σημαντικότερες από τις ιστορικές δυσκολίες που ακολούθησαν για το Σερβικό Έθνος και την Σερβική Εκκλησία υπήρξαν οι συνέπειες της θρυλικής μάχης του Κοσσυφοπεδίου τον 14 ο αιώνα και η Μεγάλη Μετανάστευση τον 17 ο αιώνα. Τα αποτελέσματα και των δύο σημαντικών ιστορικών γεγονότων υπήρξαν τραγικά για την εθνική και εκκλησιαστική ιστορία των Σέρβων. Ακολούθησε η μείωση του σερβικού πληθυσμού στις περιοχές του Κοσόβου-Μετόχια και η μετανάστευσή τους σε βορειότερες περιοχές, η μετακίνηση της έδρας της Σερβικής Εκκλησίας βορειότερα και η διακοπή της πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης στην περιοχή. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του αρνητικού αποτελέσματος του διαχωρισμού του σερβικού λαού από την ιστορική του έδρα το Πέκιο και της απομάκρυνσης του ελεύθερου σερβικού λαού από την έδρα της Αρχιεπισκοπής Πεκίου υπήρξε η εξασθένηση του. Διατηρήθηκε μέχρι και τον 18 ο αιώνα και ειδικότερα μέχρι και το έτος 1776. Τότε καταργείται το Πατριαρχείο Πεκίου και μαζί με την Αρχιεπισκοπή Αχρίδος υπάγονται και πάλι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Μέχρι τότε διατηρούνται και οι τρεις Επισκοπές που υπήρχαν στις περιοχές Κόσοβο-Μετόχια. Στο επίσημο έγγραφο 63 με το οποίο οι επίσκοποι του Πατριαρχείου Πεκίου ζητούν την υπαγωγή τους στο Οικουμενικό Πατριαρχείο υπάρχει η υπογραφή μόνο του επισκόπου Πριζρένης Γαβριήλ από τις περιοχές του Κοσόβου-Μετόχια 64. Από την εποχή εκείνη διατηρείται πλέον μόνο η 63 Το έγγραφο των αρχιερέων του θρόνου Πεκίου, με το οποίο ζητούν την υπαγωγή τους στον Οικουμενικό θρόνο βλ.: Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.141-142. 64 Τα πραγματικά αίτια που οδήγησαν στην κατάργηση του Πατριαρχείου Πεκίου υπήρξαν: η οικονομική εξάντληση και χρεωκοπία του, η επικίνδυνη κατάπτωση και η λατινική διείσδυση στη σερβική χώρα. Βλ: Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.88-90. 28

Επισκοπή Πριζρένης χωρίς διακοπή έως και σήμερα και φέρει το όνομα Επαρχία Ράσκας-Πριζρένης και Κόσοβο-Μετόχια της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας 65. Κατά την διάρκεια της Οθωμανοκρατίας καί έπειτα από τους αγώνες που δόθηκαν στην Σερβία από απελευθερωτικά κινήματα, δόθηκαν κάποια προνόμια αυτοδιάθεσης στο σερβικό λαό από την Υψηλή Πύλη. Το 1879 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ Γ, γνωστός για τα φιλικά προς τους Σλάβους αισθήματα αλλά και γνώστης των προβλημάτων της Βαλκανικής, σε περιοχές της οποίας και διηκόνησε από διάφορες εκκλησιαστικές βαθμίδες, θα ανακηρύξει την Σερβική Εκκλησία ως Αυτοκέφαλη. Τα όρια της Αυτοκέφαλης Σερβικής Εκκλησίας θα ταυτίζονται με τα πολιτικά όρια του βασιλείου της Σερβίας την εποχή εκείνη. Η αυτοκέφαλη πλέον Εκκλησία της Σερβίας δεν περιλαμβάνει τις περιοχές του Κοσόβο-Μετόχια 66. Μετά την λήξη του Α Παγκοσμίου πολέμου, δημιουργήθηκαν νέα ανεξάρτητα κράτη στα Βαλκάνια. Ένα από αυτά ήταν το κράτος των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων. Η επίσημη ένωση των κρατικών αυτών επαρχιών έγινε το 1918 στο Βελιγράδι. Το έτος 1919 στην πόλη Κάρλοβτσι συναντήθηκαν όλοι οι εκπρόσωποι των Επισκοπών, που ανήκαν παλαιότερα στο Πατριαρχείο του Πεκίου και στο διάστημα που μεσολάβησε μετά το 1776 είτε είχαν μείνει ανεξάρτητοι, όπως οι επαρχίες του Μαυροβουνίου, των Καρλοβικίων και του Βελιγραδίου, είτε είχαν υπαχθεί στην Ρουμανική Εκκλησία, όπως οι επαρχίες Βουκοβίνας- Δαλματίας, είτε είχαν υπαχθεί στον Οικουμενικό Θρόνο, όπως οι επαρχίες της Παλαιάς Σερβίας. Η Σύνοδος κατέληξε στην απόφαση ότι θα πρέπει 65 Καραμάνη Γ.(μεταφρ.), Υπόμνημα για το Κόσοβο-Μετόχια της Ι.Σ. της Σ.Ο.Ε., Θεσσαλονίκη 2007, σσ.27-28. 66 Ταρνανίδου Ι., Ιστορία της Σερβικής Εκκλησίας, Θεσσαλονίκη 2002, σσ.101-105. 29