Εκπαίδευση παιδιών με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Ειδική Παιδαγωγός Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης
Πώς νοιώθω όταν μου ανακοινώσουν ότι στη τάξη μου θα φοιτά παιδί με Δ.Α.Φ. Πανικός Αγωνία, αν θα μπορώ να αντεπεξέλθω στις ανάγκες του παιδιού και αν θα αναστατώνεται η τάξη από τις τυχόν αρνητικές συμπεριφορές που μπορεί να παρουσιάσει το παιδί Άγχος που θα πρέπει να συνεργαστώ με μια σωρεία επαγγελματιών τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στον δημόσιο τομέα Οι γονείς του συγκεκριμένου παιδιού ποιες απαιτήσεις θα έχουν; Πόσο συνεργάσιμοι θα είναι μαζί μου;
Όλες οι αγωνίες αυτές είναι δικαιολογημένες Ο λόγος που εντείνονται οι αγωνίες εστιάζεται στην προκατάληψη η οποία υπάρχει γύρω από τη λέξη ΑΥΤΙΣΜΟΣ!!! Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι τα παιδιά τα οποία παίρνεται η απόφαση από την Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης να φοιτήσουν στα πλαίσια της γενικής τάξης, είναι παιδιά με ψηλή λειτουργικότητα!!!!
Τι πρέπει να έχουμε υπόψη μας; Τα παιδιά ψηλής λειτουργικότητας συνήθως δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες μαθησιακές αποκλίσεις, αντίθετα σε αρκετές περιπτώσεις, παρουσιάζουν και αυξημένες ακαδημαϊκές ικανότητες σε συγκεκριμένους τομείς Παρουσιάζουν δυσκολία στο τομέα της κοινωνικοποίησης Δυσκολεύονται στον αυθόρμητο λόγο Δυσκολεύονται στις αφηρημένες έννοιες Η σταθερότητα τους παρέχει μεγάλη ασφάλεια Αντιδρούν πολύ θετικά όταν οι ανάγκες τους γίνονται κατανοητές και αντιληπτές από τους γύρω τους
Άλλες σημαντικές παράμετροι Ο αυτισμός δεν μπορεί να τύχει σωστής διαχείρισης από ένα μόνο άτομο Η παντοδυναμία του επαγγελματία δεν μπορεί να υφίσταται στη συγκεκριμένη αναπηρία Όλοι οι επαγγελματίες (είτε είναι ιδιωτικού, είτε του δημόσιου τομέα) οφείλουν να συνεργάζονται για ένα συντονισμένο αποτέλεσμα Ο ρόλος του εκπαιδευτικού της γενικής τάξης είναι ο πιο ουσιαστικός για το παιδί στο σχολείο Όλα τα παιδιά που ανήκουν στις διαταραχές αυτιστικού φάσματος δεν παρουσιάζουν τις ίδιες δυσκολίες
Οι δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάζει ένα παιδί μπορεί να είναι αυξημένες. Αποφασίζουμε ως πολυθεματική ομάδα τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστούμε τις δυσκολίες αυτές Είναι αδύνατο να τύχουν χειρισμού όλες οι δυσκολίες Θα πρέπει ο χειρισμός να γίνεται με βάση το σεβασμό των επαγγελματιών απέναντι στο ίδιο το άτομο. Η εκπαίδευση μπορεί να αλλάξει πολλά, αλλά θα πρέπει να το κάνει σταδιακά και με σεβασμό.
https://www.youtube.com/watch?v= gkzm3vdijve
Συμπεριφορές-Ερμηνεία Συμπεριφορών Συνηθισμένες Συμπεριφορές Τάντρουμς-tantrums Απομάκρυνση/απόσυρση Έντονη έκφραση θυμού, κλότσημα, φτύσιμο, δάγκωμα Τα χέρια να κλείνουν τα αυτιά Τι μηνύματα εκλαμβάνονται μέσα από τις συμπεριφορές αυτές Επιθυμία για έλεγχο, θυμό, σύγχυση Ξεχείλισμα, φόβος αποτυχίας, αγωνία, Έντονος φόβος, αγωνία, ξεχείλισμα, αίσθηση του δικαίου Αισθητηριακή ανάγκη, ενόχληση, πόνος
Θεωρητικές Προσεγγίσεις Οι περισσότερες προσεγγίσεις εξαρτώνται από τις θεωρίες παθογένησης του αυτισμού στις οποίες βασίζονται Α. Συμπεριφορικές-Γνωστικές Προσεγγίσεις Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς Θεραπεία Συμπεριφοράς TEACCH Β. Αλληλεπιδραστικές Προσεγγίσεις Νηπιακή Εξελικτική Θεραπεία Θεραπεία Ανάπτυξης Παιχνιδιού
Γ. Αισθησιοκινητικές Προσεγγίσεις Αισθητηριακή Ολοκλήρωση ή Αισθητηριακή Σύνθεση Μέθοδος της Σύνθεσης των Ακουστικών Ερεθισμάτων ή Ακουστική Ολοκλήρωση Δ. Προσεγγίσεις εναλλακτικής επικοινωνίας Επικοινωνιακό Σύστημα Ανταλλαγής Εικόνων Εκπαίδευση και υποβοήθηση της επικοινωνίας Νοηματική Γλώσσα Ε. Ψυχοδυναμικές Προσεγγίσεις Ψυχαναλυτικού τύπου Ζ. Ψυχοεκπαιδευτικές Προσεγγίσεις Η. Ειδικές Παρεμβάσεις στον αυτισμό
Διδασκαλία βασικών λειτουργικών δεξιοτήτων καθημερινότητας Η εκπαίδευση είναι σύνθετος στόχος Σημαντικοί τομείς εκπαίδευσης: Εκπαίδευση για τη χρήση τουαλέτας Αυτοεξυπηρέτηση (ντύσιμο, πλύσιμο, σωματική υγιεινή, βούρτσισμα δοντιών) Εκπαίδευση φαγητού Εκπαίδευση ύπνου Σωματική Υγεία Ελεύθερος Χρόνος ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΕΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΘΕΙ ΣΕ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΒΗΜΑΤΑ
Γνωστικές Λειτουργίες Αντίληψη Αυτοαντίληψη Μνήμη Σκέψη Κίνητρα Προσοχή
Ανομοιογένεια Γνωστικές Λειτουργίες Συμπεριφορά Εκπαιδευτικές Ανάγκες
Αντίληψη Οξύτατη οπτική αντίληψη Ικανότητα για εστίαση της όρασης Ικανότητα αναγνώρισης σχημάτων (ταύτιση) Ικανότητα αναγνώρισης ακουστικών μοτίβων Πολύ καλός οπτικοκινητικός συντονισμός
Προσοχή Ικανότητα διάκρισης οπτικών ερεθισμάτων (οργάνωση αντικειμένων κατά χρώμα μέγεθος και θέση) Υπερεπιλογή ερεθισμάτων Εστίαση σε ερεθίσματα από ένα αισθητηριακό κανάλι Αδυναμία προσοχής σε κοινωνικά ερεθίσματα Η διατήρηση της προσοχής αυξάνεται με την χρονολογική ηλικία και τη νοητική ηλικία
Μνήμη Πολύ καλή οπτική μνήμη Καλή μνήμη δεξιοτήτων Εξαιρετική επαναληπτική μνήμη Εύκολη ανάκληση στοιχείων Καλή γενική σημασιολογική μνήμη Δυσκολίες στην αντίληψη της ακολουθίας γεγονότων-λέξεων Φτωχή αυτοβιογραφική μνήμη (προσωπική επεισοδιακή μνήμη)
Σκέψη Οπτική Σκέψη Καθυστέρηση στην επεξεργασία πληροφοριών «σκέφτομαι αποκλειστικά με εικόνες. Η οπτική σκέψη είναι σαν να παίζω διαφορετικές κασέτες σε ένα βίντεο στη φαντασία μου. βλέπω με τη φαντασία μου μια σειρά από βίντεο από διαφορετικές γάτες. Η έννοια της γάτας αποτελείται από αυτά τα διαφορετικά βίντεο με γάτες που έχω βιώσει. Δεν υπάρχει καμιά γενικευμένη έννοια της γάτας και δεν υπάρχει καμιά γλωσσική πληροφορία στη μνήμη μου» (Gradin, 2005)
Σκέψη Κατανόηση της μονιμότητας του αντικειμένου Επίμονη χρήση μιας στρατηγικής Ικανότητα για κατηγοριοποίηση αντικειμένων με βάση συγκεκριμένα και όχι αφηρημένα χαρακτηριστικά Δυσκολία στη κατανόηση εννοιών Αδυναμία για συμβολική σκέψη (αναπαράσταση)
«όταν ήμουν στο Λύκειο και στο Κολέγιο είχα πραγματικές κάρτες που συμβόλιζαν τις μεγάλες αλλαγές στη ζωή μου, όπως την αποφοίτηση. Ένα βράδυ ανέβηκα στη στέγη του δωματίου μου, περνώντας από την πόρτα της σοφίτας για να σκεφτώ για τη ζωή μετά το Κολέγιο. Η πόρτα της σοφίτας συμβόλιζε την αποφοίτησή μου». Gradin, 1995
«Οι λέξεις είναι πολύ αφηρημένες για μένα για να τις θυμάμαι..» «Οι λέξεις μπορούν να μαθευτούν γρήγορα αν υπάρχουν κάρτες με λέξεις πάνω σε αντικείμενα μέσα στη τάξη. Για να θυμηθεί τη λέξη το παιδί, ξαναπαίζει με τη φαντασία του, το βίντεο με το αντικείμενο και την σχετική κάρτα Grandin, 1995
Σκέψη Αδυναμία γενίκευσης στην εφαρμογή των στρατηγικών Δυσκολία στην ανάκληση της κατάλληλης στρατηγικής (μεταγνώση) Δυσκολία στην επίλυση προβλημάτων Έμμονα και περιορισμένα πνευματιά ενδιαφέροντα Έλλειψη κεντρικής συνοχής
Κίνητρα Παρουσία ενίσχυσης Προσωπικά ενδιαφέροντα Αντίληψη της ικανότητας του εαυτού Αξία και νόημα της δραστηριότητας Προσδοκία επιτυχίας Σχέση με εκπαιδευτικό
Στόχοι της Ειδικής Εκπαίδευσης των ατόμων με Διαταραχή Αυτιστικού Μείωση Φάσματος Της γνωστικής σύγχυσης Του άγχους Των προβλημάτων συμπεριφοράς Αύξηση Της κατανόησης Του ελέγχου Της ανεξαρτησίας
Μέθοδος PECS Σύστημα Επικοινωνίας με Ανταλλαγή Εικόνων (Picture Exchange Communication System, Brondy and Frost 1994), έχει γίνει μια δημοφιλής στρατηγική επικοινωνίας για παιδιά με αυτισμό και άλλες διαταραχές επικοινωνίας
Οι έξι φάσεις του PECS 1. στόχος να μάθει να δίνει μια εικόνα στον εκπαιδευτική και εκείνος να δίνει το αντίστοιχο αντικείμενο 2. στόχος να γενικευθεί η επικοινωνιακή συμπεριφορά του παιδιού και με άλλους επικοινωνιακούς συντρόφους 3. δυνατότητα να χρησιμοποιεί όλες τις εικόνες κατάλληλα κατά την επικοινωνιακή ανταλλαγή 4. στόχος να εισάγει τη δόμηση προτάσεων με την καρτέλα εγώ θέλω 5. το παιδί απαντά στην ερώτηση τι θέλεις; 6. Ο εκπαιδευτής ξεκινά να διδάξει τον απαντητικό και αυθόρμητο σχολιασμό
Πρόγραμμα ΤΕΑCCH Στόχος δεν είναι η θεραπεία, αλλά η απόκτηση αυτονομίας Σκοπός είναι η προετοιμασία για την ένταξη στο σχολείο, η οποία θα βοηθήσει και στην κοινωνική ένταξη Έχει δύο βασικά στοιχεία: Δόμηση και οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος Ατομικό και ημερήσιο πρόγραμμα Το πρόγραμμα αυτό πρέπει να είναι εξατομικευμένο για κάθε παιδί. Το πρόγραμμα είναι μια λίστα δραστηριοτήτων που εκφράζεται με λεκτικά και οπτικά βοηθήματα.
Εκπαιδευτικές Ανάγκες ατόμων με Δ.Α.Φ. Εξατομικευμένη διδασκαλία Σταθερό πρόγραμμα-ρουτίνες-προβλεψιμότητα Οπτική παρουσίαση του υλικού Οπτική οριοθέτηση δραστηριοτήτων Δραστηριότητες: εμμονές και προτιμήσεις (εμπλουτισμός και διεύρυνση)
Βασικές αρχές στάσεων δασκάλων απέναντι στα παιδιά με Δ.Α.Φ. Σταθερή συμπεριφορά Ευαισθησία και κατανόηση Άριστος γνώστης των αδυναμιών, των ταλέντων, των δεξιοτήτων και των ενδιαφερόντων του παιδιού Πρέπει να είναι σε διαρκή εγρήγορση προκειμένου να διευκολύνει την ενσωμάτωση του αυτιστικού παιδιού στην τάξη Θα πρέπει να έχει υπόψη του: Το διαφορετικό τρόπο σκέψης, παρατήρησης και κατανόησης του κόσμου Τη διαφορετική εξωτερίκευση του ιδιαίτερου τρόπου σκέψης Τον εσωτερικό τρόπο εσωτερικής παραγωγής, αντιμετώπισης και εξωτερίκευσης του άγxους και του φόβου
Άρα Ο κάθε εκπαιδευτικός θα πρέπει να γνωρίζει: Το αυτιστικό παιδί έχει ένα πολύ διαφορετικό τρόπο εξωτερίκευσης του τρόπου σκέψης Αν δημιουργηθεί αίσθημα ντροπής, το αυτιστικό παιδί θα πάψει να υποβάλλει ερωτήσεις και θα αρχίσει να μη νοιώθει ενδιαφέρον για το μάθημα και γενικότερα για το σχολείο. Το αυτιστικό παιδί ενστικτωδώς αντικαθρεφτίζει ότι βλέπει και αισθάνεται από τη συμπεριφορά των άλλων γύρω του. Συνήθως όταν είναι κουρασμένα πνευματικά, γίνονται υπερκινητικά και υπερομιλητικά.
Βασικές αρχές προγραμμάτων για παιδιά με Δ.Α.Φ. στη γενική τάξη Η δημιουργία κινήτρου για μάθηση Η κοινωνική αλληλεπίδραση Η συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες Η χρήση συστήματος ενίσχυσης, αμοιβών για την αύξηση των επιθυμητών και τη μείωση των μη επιθυμητών συμπεριφορών Η εξασφάλιση της επιτυχίας εξασφαλίζει την προσοχή του παιδιού Η ενίσχυση της ανεξαρτησίας μέσω της επιλογής
Εκπαίδευση Ατόμων Δ.Α.Φ. Φροντίζουμε οι κανόνες της τάξης να είναι απλοί, κατανοητοί και σαφείς. Συνήθως τους ακολουθούν με τυφλή αφοσίωση Διδάσκουμε στο παιδί της βασικές αρχές μιας συζήτησης Πώς ξεκινάμε μια συζήτηση Πώς ζητάμε το λόγο για να μιλήσουμε Πώς διακόπτουμε τον συνομιλητή μα Πώς αλλάζουμε το θέμα της συζήτησης Τα παιδιά αυτά θέλουν να κάνουν φιλίες αλλά δεν ξέρουν πως
Ενθαρρύνουμε τα ομαδικά παιχνίδια, επιβλέποντας διακριτικά. Προσπαθούμε να εκμεταλλευτούμε στη διδασκαλία το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που επιδεικνύει το παιδί σε ένα τομέα (τρένα, ρολόγια, αστρονομία, ιστορία, κ.ο.κ.) Ενσωματώνουμε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του παιδιού στο σχολικό πρόγραμμα Χρησιμοποιούμε όσο το δυνατό συχνότερα οπτικά ερεθίσματα και βοηθήματα κατά τη διδασκαλία Εικόνες Διαγράμματα Εικονογραφημένα προγράμματα λίστες
Προσπαθούμε το περιεχόμενο της διδασκαλίας να είναι συγκεκριμένο και σαφές Αποφεύγουμε: Τον μεταφορικό λόγο Το χιούμορ Τις ιδιωματικές εκφράσεις Αφηρημένες λέξεις κα έννοιες τις κάνουμε όσο γίνεται πιο απλές και τις αναλύουμε σε απλούστερες έννοιες Χρησιμοποιούμε ιστορίες με κοινωνικό περιεχόμενο, μίμηση και παιχνίδια ρόλων για να διδάξουμε στο παιδί την κοινωνική συνδιαλλαγή και επικοινωνία Επιμένουμε ιδιαίτερα στην κατανόηση, γιατί συχνά τα παιδιά με Δ.Α.Φ. μιλούν και διαβάζουν με μεγάλη ευχέρεια αλλά έχουν προβλήματα στη κατανόηση
Τελειώνοντας... Η διαχείριση των παιδιών που ανήκουν στις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τον εκπαιδευτικό. Η επιτυχία της πρόκλησης αυτής μπορεί να χαρίσει στον εκπαιδευτικό, μοναδικά συναισθήματα από τη μια και από την άλλη μπορεί να καθορίσει και την επιτυχία στη ζωή του ίδιου του ατόμου.