Θέμα πτυχιακής εργασίας:

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: «ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ, ΩΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ MARKETING, ΤΟΥ MANAGEMENT & ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ» Υποβληθείσα στον επίκ. καθηγητή Νικολαίδη Μιχαήλ από τον σπουδαστή Καπλάνη Χρ. Χρήστο (Ρήγα Φεραίου 4, 64007, Ν. Πέραμος, Καβάλα) Καβάλα, 2010

Περίληψη Στον αναπτυσσόμενο κόσμο οι άνθρωποι ταξιδεύουν αρκετά συχνά για διάφορους λόγους. Εξαιτίας των πολλών και ετερογενών απαιτήσεων ο τουρισμός αποτελεί μια βιομηχανία με πολλές ιδιαιτερότητες, αφού καμία λύση δεν μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες. Ο θαλάσσιος τουρισμός είναι ένα μεγάλο τμήμα της βιομηχανίας αυτής και λειτουργεί αλληλεπιδραστικά τροφοδότης σε άλλες κατηγορίες. Η Ελλάδα είναι μια χώρα, η οποία από την φύση της διαθέτει τη γεωγραφική εκείνη θέση που αυτόματα τη μετατρέπει,σε παγκόσμια κλίμακα, σε πόλο έλξης τουριστών. Στον θαλάσσιο τουρισμό εντάσσεται και ο κλάδος της κρουαζιέρας, ταξίδι περιηγητικό που πραγματοποιείται με κρουαζιερόπλοιο, προσεγγίζοντας πολλά λιμάνια ανά πρόγραμμα διακοπών, κατά την διάρκεια του οποίου ο επιβάτης απολαμβάνει ένα μεγάλο εύρος υπηρεσιών από διαμονή, διατροφή και διασκέδαση έως οργανωμένες εκδρομές και ξεναγήσεις στα λιμάνια προσέγγισης. Η επιτυχία μιας επιχείρησης εξαρτάται από το βαθμό ικανοποίησης μιας συγκεκριμένης ανάγκης των πελατών και ότι, για την εξασφάλιση της ικανοποίησης αυτής, η επιχείρηση πρέπει να συμβουλεύεται συνεχώς το περιβάλλον της και να προσαρμόζεται σε αυτό. Το Marketing ασχολείται με την ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη, με ταυτόχρονη επίτευξη των στόχων της επιχείρησης. Η εφαρμογή μέτρων τα οποία αποβλέπουν στο να εξασφαλίσουν αποτελεσματικό προγραμματισμό, οργάνωση, ηγεσία, έλεγχο και στελέχωση των οικονομικών, ανθρώπινων και φυσικών πόρων, αποτελεί την έννοια του Management. Μια επιχείρηση παροχής υπηρεσιών μπορεί να πετύχει και να κερδίσει όταν και μόνον όταν παρέχει υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίες από τους ανταγωνιστές της και όταν υπερκαλύπτει τις προσδοκίες των πελατών. Επομένως η έννοια της ποιότητας, αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης στην αγορά και συντελεί στη φήμη καθώς και στη διεθνή εικόνα της εταιρείας. i

Abstract In the developing world, people travel quite often for a number of reasons. Due to many and of different kind requirements, tourism is an industry with many particularities, since no solution can cover all needs. Sea tourism is a big part of this industry and it functions interactively into other categories, as well. Greece is a country, which by nature, possesses such a geographical position that automatically sets it, in a world scale, as a tourist attraction. The Cruise branch is part of sea tourism. In this voyage, by a cruise ship, the passengers reach many ports in which they can take part in excursions and sight seeing. Moreover, on board, the passengers enjoy a variety of services, such as residence, food, amusement, etc. In order for a company to succeed, depends on the level of satisfaction of specific needs of the customers. To do so, this company has to get advice from its environment and be ready to fit in it. Marketing s purpose is to fulfill the customers need and at the same time fights to achieve the company s goals. On the other hand, Management involves the application of such rules as efficient programming, organization, leadership, control, crew of economical, human and natural sources. A company which provides services can only be successful and profitable when and only when it provides better and higher quality services than its competitors and also when it covers sufficiently the customers expectations. Therefore, quality is a factor of differentiation in the market and it contributes to the company s reputation and of course to the company s international image. ii

Ευχαριστίες Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στον καθηγητή μου κ. Νικολαίδη Μιχαήλ, για την για την καθοριστική συμβολή του στην περάτωση της πτυχιακής μου εργασίας. Στην οικογένειά μου και στους φίλους μου, που βοήθησαν ο καθένας με τον τρόπο του, και τέλος στο Navihellas Κέντρο Κρουαζιέρας. iii

Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1. Εισαγωγή... 1 1.2. Σκοπός της εργασίας... 1 1.3. Δομή της εργασίας... 2 1.4. Εργαλεία για τη πραγματοποίηση της εργασίας... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ... 3 2.1. Γενικά περί ναυτιλιακής βιομηχανίας... 3 2.1.1. Έννοιες Ορισμοί... 3 2.1.2. Ιστορική Αναδρομή... 3 2.1.3. Διαστάσεις της ναυτιλιακής βιομηχανίας... 4 2.2. Γενικά περί τουριστικής βιομηχανίας... 4 2.2.1. Έννοιες Ορισμοί... 4 2.2.2. Ιστορική Αναδρομή... 5 2.2.3. Διαστάσεις της τουριστικής βιομηχανίας... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ... 8 3.1. Η κρουαζιέρα... 8 3.2. Η κρουαζιέρα σε παγκόσμιο επίπεδο... 10 3.2.1. Προσφορά και ζήτηση... 11 3.2.2. Γενικά χαρακτηριστικά και δηµογραφικά στοιχεία... 11 3.3. Η κρουαζιέρα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο... 12 3.3.1. Τουριστική ζήτηση... 12 3.3.2. Τα κυριότερα λιµάνια απόπλου κρουαζιεροπλοίων.... 12 3.4. Η κρουαζιέρα στον Ελλαδικό χώρο... 13 3.4.1. Ιστορική Αναδροµή... 13 3.4.2. Ελληνικός τουρισµός και οι νέες τάσεις... 15 3.5. Κρουαζιέρα: Δυναμική μορφή επένδυσης τουρισμού και σύγχρονη πραγματικότητα... 19 3.6. Ελληνικές εταιρείες και κρουαζιερόπλοια... 20 3.6.1. Royal Olympia Cruises... 20 3.6.2. Golden Star Cruises... 23 iv

3.6.3. Olympic Short Cruises... 23 3.6.4. Ο στόλος της Festival Cruises... 25 3.6.5. Τα κρουαζιερόπλοια ANEK... 25 3.6.6. Zeus Group... 26 3.7. Θαλάσσια υποδοµή... 27 3.8. Κίνδυνοι στη βιομηχανία της κρουαζιέρας... 30 3.9. Διαστάσεις στη βιομηχανία της κρουαζιέρας... 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: MARKETING ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ... 33 4.1. Το προιόν της κρουαζιέρας... 33 4.2. Τμηματοποίηση της αγοράς... 33 4.3. Διάθεση του προϊόντος της κρουαζιέρας... 36 4.4. Η τιμολόγηση της κρουαζιέρας... 37 4.4.1. Κόστος και κατηγορίες καμπινών... 40 4.4.2. Εκπτώσεις... 41 4.4.3. Πελατολόγιο... 41 4.4.4. Τομή της αγοράς... 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: MANAGEMENT ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ. 44 5.1. Ανάλυση εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος... 44 5.1.1. SWOT Analysis.... 44 5.1.1.1. Strengths... 44 5.1.1.2. Weaknesses... 45 5.1.1.3. Opportunities... 46 5.1.1.4. Threats... 48 5.2. PESTIE Analysis... 49 5.2.1. Πολιτικο-νοµικό περιβάλλον... 50 5.2.2. Οικονοµικό περιβάλλον... 51 5.2.3. Κοινωνικό-πολιτιστικό περιβάλλον... 52 5.2.4. Τεχνολογικό περιβάλλον... 52 5.2.5. Βιοµηχανικό Περιβάλλον... 53 5.2.6. Περιβάλλον... 54 5.3. Διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού... 54 5.4. Περιβαλλοντική διαχείριση... 56 5.5. Διαχείριση ασφαλείας στα κρουαζιερόπλοια... 59 v

5.6. Ασφάλεια εν πλω... 62 5.6.1. Σήμα συναγερμού... 62 5.6.2. Γυμνάσιο εγκατάλειψης κρουαζιερόπλοιου... 62 5.7. Υγιεινή των κρουαζιερόπλοιων... 63 5.8. Διοίκηση στόλου... 64 5.9. Διοίκηση λιμένων... 64 5.9.1. Τερματικά κρουαζιερόπλοιων... 66 5.10. Διαχείριση κρουαζιερόπλοιων... 67 5.10.1. Σημαίες ευκολίας... 67 5.10.2. Δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι στο κρουαζιερόπλοιο... 68 5.10.2.1. Καμπίνα ή θάλαμος διανυκτέρευσης... 68 5.10.2.2. Χώροι Εστίασης... 69 5.10.2.3. Χώροι παραγωγής και αποθήκευσης τροφίμων... 69 5.10.2.4. Έσοδα από τη δραστηριότητα των επιβατών πάνω στο πλοίο... 70 5.10.2.5. Δραστηριότητες πάνω στο πλοίο... 72 5.10.3. Η οργάνωση του κρουαζιερόπλοιου σε τμήματα... 73 5.11. Διαχείριση Τεχνολογίας Πληροφοριών (IT management)... 74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑ... 75 6.1. Εισαγωγή... 75 6.2. Τουρισμός και ποιότητα... 75 6.2.1. Το μοντέλο Servqual... 75 6.2.2. Η ικανοποίηση του τουρίστα... 81 6.2.2.1. Οι προσδοκίες του τουρίστα... 81 6.2.2.2. Η ποιότητα... 82 6.2.2.3. Η μέτρηση της ποιότητας... 82 6.2.2.4. Δείκτες απόδοσης ποιότητας... 82 6.2.2.5. Η ικανοποίηση του πελάτη... 82 6.2.2.6. Πιστοποίηση ποιότητας στον τουρισμό... 82 6.3. Ποιότητα στη ναυτιλία... 83 6.4. Ποιότητα στην κρουαζιέρα... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 84 7.1. Επίλογος... 84 7.2. Προτάσεις για το µέλλον... 86 vi

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 88 Ξένη Βιβλιογραφία... 88 Ελληνική Βιβλιογραφία... 89 Πηγές στο διαδίκτυο... 90 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 92 I. ΣΥΝΕΔΡΙΟ CRUISE IN GREECE - ΙΟΥΝΙΟΣ 2008... 93 II.Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΝΕΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ. Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ 3Η ΘΕΣΗ... 96 III AΡΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 99 Λίστα Γραφημάτων Γράφημα 2.1.: Διεθνής αναχωρήσεις Τουριστών 1950-2005... 6 Γράφημα 2.2.: Προβλέψεις για το μέλλον του τουρισμού... 7 Λίστα Πινάκων Πίνακας 3.1.: Τα Κυριότερα λιμάνια της Μεσογείου... 12 Πίνακας 3.2.: Ηµεροµηνίες Σταθµοί στην ιστορία της εταιρίας ROC... 21 Πίνακας 4.1.: Τμηματοποίηση σύμφωνα με τα πακέτα περιήγησης... 33 Πίνακας 6.1.: Η μεθοδολογία Servqual... 76 Λίστα σχημάτων Σχήμα 3.1.: Το τουριστικό προϊόν... 8 Σχήμα 3.2.: Χάρτης Λιμανιών Ελλαδας... 28 Σχήμα 5.1.: Η ανάλυση PESTIE... 49 Σχήμα 6.1.: PZB Service Quality Model... 79 vii

Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγή 1.1. Εισαγωγή Οι μοναδικοί τομείς της Εθνικής μας Οικονομίας που είναι διεθνώς ανταγωνιστικοί είναι η Ναυτιλία και ο Τουρισμός, ιδιαίτερα εκείνος που συνδέεται με τις Ελληνικές θάλασσες και τα νησιά μας. Οι θαλάσσιες μεταφορές έχουν ζωτική σημασία για την Ενωμένη Ευρώπη. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η Ευρωπαϊκή ναυτιλία συνεισφέρει ουσιαστικά στην αειφόρο οικονομική ανάπτυξη, αυξάνοντας το εθνικό προϊόν των Ευρωπαϊκών χωρών, ενισχύει τη στρατηγική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη διαπραγματευτική της δύναμη στους Διεθνείς Οργανισμούς. Εδώ και αρκετά χρόνια έχει αρχίσει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται μια μορφή του τουρισμού και της ναυτιλίας, η επονομαζόμενη ως κρουαζιέρα. Η κρουαζιέρα ή αλλιώς θαλάσσια περιήγηση, αποτελεί μια από τις πιο ταχέως αναπτυσσόμενες μορφές επένδυσης τουρισμού με ρυθμούς ανάπτυξης που φθάνουν έως και το 10% ετησίως. Η δυνατότητα πραγματοποίησης της κρουαζιέρας είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με το ποσοστό των τουριστών που έχουν πραγματοποιήσει μια θαλάσσια περιήγηση, συνεπώς η αισιοδοξία για εξέλιξη και ανάπτυξη της μορφής αυτής τουρισμού θεωρείται μεγάλη. 1.2. Σκοπός της εργασίας Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η μελέτη ανάλυσης της βιομηχανίας της κρουαζιέρας στον Ελλαδικό χώρο, ως δυναμική μορφή επένδυσης τουρισμού στη βάση του marketing, του management και της ποιότητας. Σημαντικός στόχος της εργασίας, είναι και η διεξαγωγή κρίσιμων συμπερασμάτων που αφορούν την έννοια της βιωσιμότητας και της στρατηγικής που πρέπει να ακολουθηθεί από τους φορείς που έχουν έμμεση ή άμεση σχέση με τον κλάδο του τουρισμού και της κρουαζιέρας αντίστοιχα. 1

Η εργασία αυτή θα αποτελέσει άξονα πάνω στον οποίο θα στηριχθεί η συνέχιση των σπουδών μου σε μεταπτυχιακό επίπεδο (Master) στη Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ). 1.3. Δομή της εργασίας Στην εργασία αυτή θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα της βιομηχανίας της κρουαζιέρας μέσω των μεθόδων marketing και management, καθώς θα γίνει και μια αναφορά στο πολύ σημαντικό ζήτημα της ποιότητας. Αναλυτικά, το πρώτο κεφάλαιο εισαγάγει τις έννοιες του τουρισμού, ναυτιλίας και κρουαζιέρας. Επιπλέον παρουσιάζεται ο σκοπός της εργασίας καθώς και τα εργαλεία μεθοδολογίας της προσέγγισης. Το δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζει τις διαστάσεις της ναυτιλιακής και τουριστικής βιομηχανίας, κάνοντας παράλληλα και ιστορική αναδρομή. Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει τη βιομηχανία της κρουαζιέρας σε Παγκόσμιο και Ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς επίσης γίνεται μια εκτενέστερη ανάλυση στον Ελλαδικό χώρο. Το τέταρτο κάνει μια αναφορά στα θέματα marketing της βιομηχανίας της κρουαζιέρας. Το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζει κάποια θέματα management. Έν συνεχεία παρουσιάζεται το ζήτημα της ποιότητας στην κρουαζιέρα. Τέλος, εξάγονται τα συμπεράσματα της εργασίας, καθώς και κάποιες προτάσεις για το μέλλον της βιομηχανίας της κρουαζιέρας στην χώρα μας. 1.4. Εργαλεία για τη πραγματοποίηση της εργασίας i. Βιβλιογραφική αναδίφηση σχετική με: Ναυτιλιακές επιχειρήσεις, marketing management ποιότητα στον τουρισμό, τουριστική νομοθεσία. ii. Διαδυκτιακή αναδίφηση: Πλοιοκτητριών εταιριών, οργανισμών, τουριστικών γραφείων και tour operators. iii. Μελέτες δημοσιεύσεις: Πλοιοκτητριών εταιριών, οργανισμών σχετικών με τον κλάδο του τουρισμού. iv. Μπροσούρες πλοιοκτητριών εταιριών, καθώς και εταιριών που ειδικεύονται στον χώρο της κρουαζιέρας. 2

Κεφάλαιο 2 - Ναυτιλιακή και Τουριστική Βιομηχανία 2.1. Γενικά περί ναυτιλιακής βιομηχανίας Το σημαντικότερο κομμάτι των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών το κατέχει η εμπορική ναυτιλία, αφού το μεγαλύτερο μέρος τους πραγματοποιείται δια θαλάσσης. 2.1.1. Έννοιες Ορισμοί Η ναυτιλιακή βιομηχανία, με την ευρύτερη έννοια του όρου, αποτελεί σήμερα έναν εκ των πλέον σημαντικών και συναλλαγματοφόρων τομέων της Εθνικής μας Οικονομίας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου βασίζεται στις δραστηριότητες των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. 2.1.2. Ιστορική Αναδρομή Η ναυτιλιακή ιστορία χωρίζεται σε 3 περιόδους: Η πρώτη περίοδος σταματάει τον 15 ο αιώνα. Η ναυτιλία κατά την περίοδο αυτή διατέλεσε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των μεσογειακών λαών, παρόλο που η περιοχή δραστηριοποίησής της δεν ξεπερνούσε τα όρια της Ευρώπης και ο όγκος των διακινούμενων αγαθών δεν ήταν μεγάλος(γεωργόπουλος και Βλάχος, 1997). Η δεύτερη περίοδος, που οροθετείται μέχρι τον 19 ο αιώνα, χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση των μεταφορών μέσω των θαλάσσιων διαδρομών. Η τρίτη περίοδος χαρακτηρίζεται από τη βιομηχανική επανάσταση και τη μηχανική πρόωση των πλοίων. Οι μηχανές εσωτερικής καύσης εμφανίζονται το 1925, γεγονός που οδήγησε στη ραγδαία αύξηση των μεταφερόμενων προσώπων και αγαθών. Κατά την περίοδο αυτή αναπτύσσεται η επιβατηγός ναυτιλία ως ξεχωριστός κλάδος της θαλάσσιας μεταφοράς(γεωργόπουλος και Βλάχος, 1997). Σήμερα η ναυτιλία βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της. 3

2.1.3. Διαστάσεις της ναυτιλιακής βιομηχανίας Σύμφωνα με το Ινστιτούτο ναυτιλιακής οικονομικής και logistics (ISL) 1, το 2005 τα πλοία άνω των 300gt έφθασαν τα 39.392 και είχαν συνολική χωρητικότητα 880 εκατ. dwt και 9,4 εκατ. TEU. Τα επιβατηγά πλοία άνω των 300 gt έφθασαν τα 3.976 συνολικής χωρητικότητας 28,2 εκατ. dwt. Επίσης, τα κρουαζιερόπλοια (χωρητικότητας άνω των 100 κλινών) έφθασαν τα 263, χωρητικότητας 11,5 εκατ. gt. Βέβαια, ως προς τον αριθμό τα κρουαζιερόπλοια δεν είναι πολλά σε σχέση με τα υπόλοιπα επιβατηγά, παρόλα αυτά, ως προς τη χωρητικότητα καταλαμβάνουν σχεδόν το 50% της συνολικής χωρητικότητας (GT) των επιβατηγών πλοίων(γουλιέλμος, 2004). Αυτό είναι πολύ φυσικό καθώς για τη δραστηριοποίηση των επιβατών ο χώρος που χρησιμοποιείται είναι πολύ μεγαλύτερος από ότι σε ένα ακτοπλοϊκό. 2.2. Γενικά περί τουριστικής βιομηχανίας Ο τουρισμός αποτελεί μια δραστηριότητα την οποία ο επιστημονικός κόσμος επιχειρεί να ερευνήσει και να μελετήσει αρκετά χρόνια και η οποία μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο αναπτύχθηκε με ταχείς ρυθμούς. Σήμερα, αποτελεί μια πολύ σημαντική ανθρώπινη δραστηριότητα, κυρίως λόγω των οικονομικών διαστάσεων που έχει λάβει. 2.2.1. Έννοιες Ορισμοί Τουρισμός καλείται η εκ του γεωγραφικού περιβάλλοντος της μονίμου διαμονής εις έτερον πρόσκαιρος διακίνησης ατόμων με, μεμονομένως ή συλλογικώς, η οποία αποσκοπεί εις την δια τέρψεως ικανοποίησιν ψυχικής επιθυμίας ή ψυχικής περιέργειας εν γένει και η οποία προκαλεί την δημιουργίαν οικονομικών δραστηριοτήτων (Καλφιώτης, 1976). 1 Tο Ινστιτούτο ναυτιλιακής οικονομικής και logistics (ISL) ιδρύθηκε το 1954 ως ανεξάρτητο, ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα, με σκοπό να προωθήσει την έρευνα στον τομέα της ναυτιλίας. Αποτελεί ένα από τα κύρια κέντρα ερευνών και συμβουλευτικών υπηρεσιών της Ευρώπης σε θέματα ναυτιλιακής οικονομίας και logistics. 4

2.2.2. Ιστορική Αναδρομή Σε πολλές χρονικές περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας (Κλασσικοί χρόνοι, Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, Μεσαίωνας) συναντάμε μετακινήσεις πολιτών, όχι μόνο για εμπορικούς λόγους αλλά και για μορφωτικούς, θρησκευτικούς αλλά και για λόγους αναψυχής (Ηγουμενάκης κ.ά, 1999). Η σύγχρονη μορφή του τουρισμού εμφανίζεται μετά τη βιομηχανική επανάσταση, όπου συναντάμε τα πρώτα μέσα μαζικής μεταφοράς (ατμόπλοια, σιδηρόδρομος). Εκείνα τα χρόνια, λοιπόν, γίνεται μια προσπάθεια μετατροπής του ελεύθερου αγαθού περιήγησης σε οικονομικό αγαθό. Έτσι, έχουμε τη δημιουργία του πρώτου τουριστικού πακέτου από τον Τόμας Κουκ. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ο τουρισμός και οι μορφές του βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για ανάπτυξη. Η περίοδος αυτή, άλλωστε, ευνοεί την εξέλιξη του τουρισμού, καθώς πρόκειται για μια ειρηνική περίοδο, όπου ο άνθρωπος καλύπτει τις βασικές του ανάγκες (τροφή, ένδυση, στέγη) και συνεπώς μπορεί να ασχοληθεί και την ανάγκη του για τουρισμό. Στις μέρες μας, ο τουρισμός έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ. Χαρακτηρίζεται ως μαζικός και μπορούμε να μιλάμε πια για τουριστική βιομηχανία. Η εξέλιξη του τουρισμού οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, ορισμένοι εκ των οποίων είναι οι εξής (Κολτσιδόπουλος, 2002): i. Η τεχνολογική πρόοδος. ii. Η άνοδος του πολιτιστικού και μορφωτικού επιπέδου του ατόμου. iii. Η βελτίωση των ατομικών εισοδημάτων και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου. iv. Οι κοινωνικές παροχές, όπως η βελτίωση των ασφαλίσεων και η θεσμοθετημένη άδεια. v. Η πληρότητα της ενημέρωσης. vi. Η τουριστική εκπαίδευση. vii. Η ανάπτυξη της τουριστικής επιχειρηματικότητας και η διεθνοποίησή της 2. viii. Οι διεθνείς συμβάσεις για τον τουρισμό. 2 Στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας συνυπολογίζουμε και την ποσοτική και την ποιοτική βελτίωση των μέσων φιλοξενίας, τη δημιουργία του τουριστικού πακέτου, τις προσιτές τιμές των τουριστικών υπηρεσιών και τις οικονομικές διευκολύνσεις. 5

ix. Η παροχή κινήτρων και χρηματοδοτικών διευκολύνσεων από τον κρατικό μηχανισμό. x. Οι οργανισμοί προώθησης και μελέτης του φαινόμενου του τουρισμού. xi. Η προσπάθεια για τη δημιουργία καλύτερων όρων υγιεινής και ασφάλειας. 2.2.3. Διαστάσεις της τουριστικής βιομηχανίας Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, το 2000 οι αφίξεις των τουριστών ήταν περίπου 694 εκατομμύρια 3. Η πρόοδος του τουρισμού, σύμφωνα με το παρακάτω γράφημα (2.1), είναι εμφανής. Το 1950 υπήρχαν σχεδόν μηδενικές αφίξεις και φθάνουμε στη δεκαετία του 2000 όπου οι αφίξεις έφθασαν τα 700 εκατομμύρια περίπου. Γράφημα 2.1.: Διεθνής αναχωρήσεις Τουριστών 1950-2005 Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) Στο γράφημα που ακολουθεί (βλ. γράφημα 2.2), παρατηρούμε μια πρόβλεψη για το μέλλον του τουρισμού παγκοσμίως. Η πρόβλεψη είναι θετική για τον τουρισμό και μάλιστα ο ΠΟΤ (Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού) ισχυρίζεται ότι το 2020 οι αφίξεις θα έχουν διπλασιασθεί. 3 Υπήρξε μια πτώση της τάξεως του 1.2% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά (1999), όπου οι αφίξεις ήταν περίπου 702,6 εκατομμύρια. 6

Γράφημα 2.2.: Προβλέψεις για το μέλλον του τουρισμού Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) 7

Κεφάλαιο 3 Ανάλυση της βιομηχανίας της κρουαζιέρας 3.1. Η κρουαζιέρα Η κρουαζιέρα είναι ένα κυκλικό περιηγητικό ταξίδι, το οποίο πραγματοποιείται με κρουαζιερόπλοιο. Είναι ένα είδος τουριστικού προϊόντος που αποτελείται από υλικά (τουριστικά αγαθά) και άυλα προϊόντα (τουριστικές υπηρεσίες). Σχήμα 3.1.: Το τουριστικό προϊόν Τουριστικό προϊόν Τουριστικά αγαθά Τουριστικές υπηρεσίες Η κρουαζιέρα είναι ένα είδος αναψυχής που, συνήθως, ξεκινά και τελειώνει στο ίδιο σημείο. Συνεπώς, το τουριστικό πακέτο της κρουαζιέρας είναι απλά port to port (Wild, 2001). Επίσης, διακρίνουμε τις περιπτώσεις του Cruise & Stay, Cruise & Fly, Fly, Cruise & Stay και Drive, Cruise & Stay (http://www.navihellas.gr/gr/index.phpl, 2009). Το πακέτο Cruise & Stay περιλαμβάνει: Επιβίβαση του τουρίστα στο κρουαζιερόπλοιο. Την κρουαζιέρα με όλα όσα αυτή περιλαμβάνει. Την αποβίβαση του πελάτη σε κάποιο λιμάνι προσέγγισης. Τη διαμονή του τουρίστα σε κάποιο ξενοδοχείο της επιλογής του στον τόπο αποβίβασης. Την επιβίβαση του τουρίστα στο κρουαζιερόπλοιο. Το πακέτο Cruise & Fly περιλαμβάνει: Την αερομεταφορά, στην περίπτωση που η κρουαζιέρα γίνεται μακριά από τον τόπο της μόνιμης διαμονής του τουρίστα. 8

Τη μετάβαση στο λιμάνι επιβίβασης προκειμένου ο τουρίστας να επιβιβαστεί στο κρουαζιερόπλοιο. Την κρουαζιέρα με όλα όσα αυτή περιλαμβάνει. Τη μεταφορά του τουρίστα στο αεροδρόμιο για την επιστροφή. Tο πακέτο Fly, Cruise & Stay περιλαμβάνει: Την αερομεταφορά, στην περίπτωση που η κρουαζιέρα γίνεται μακριά από τον τόπο της μόνιμης διαμονής του τουρίστα. Τη μετάβαση από αεροδρόμιο προς ξενοδοχείο, για την προκαθορισμένη διάρκεια παραμονής του πελάτη. Τη μετάβαση από το ξενοδοχείο στο λιμάνι επιβίβασης, προκειμένου ο τουρίστας να επιβιβαστεί στο κρουαζιερόπλοιο. Την κρουαζιέρα με όλα όσα αυτή περιλαμβάνει. Τη μεταφορά του τουρίστα στο αεροδρόμιο για την επιστροφή. Τέλος, το πακέτο Drive, Cruise & Stay περιλαμβάνει: Τη μεταφορά με λεωφορείο πούλμαν, στην περίπτωση που η κρουαζιέρα γίνεται μακριά από τον τόπο της μόνιμης διαμονής του τουρίστα. Τη μετάβαση από αεροδρόμιο προς ξενοδοχείο, για την προκαθορισμένη διάρκεια παραμονής του πελάτη. Τη μετάβαση από το ξενοδοχείο στο λιμάνι επιβίβασης, προκειμένου ο τουρίστας να επιβιβαστεί στο κρουαζιερόπλοιο. Την κρουαζιέρα με όλα όσα αυτή περιλαμβάνει. Τη μεταφορά του τουρίστα στον τόπο της μόνιμης κατοικίας του ή στο ακριβές σημείο από το οποίο αναχώρησε για το ταξίδι του. Σε μια κρουαζιέρα, ο επιβάτης καταναλώνει τρόφιμα, ποτά, κάνει αγορές αναμνηστικών προϊόντων, δηλαδή καταναλώνει τουριστικά αγαθά. Επιπλέον, διαμένει και ψυχαγωγείται στο πλοίο, ενώ επισκέπτεται τουριστικούς προορισμούς. Με την αγορά της κρουαζιέρας, ο επιβάτης συνήθως αγοράζει τη μεταφορά, διαμονή, διατροφή και ψυχαγωγία στο κρουαζιερόπλοιο καθώς και την επίσκεψη στα διάφορα σημεία που ενδιαφέρουν τον τουρίστα(http://www.navihellas.gr/gr/index.php.) 9

Στο χώρο των κρουαζιέρων, τα κρουαζιερόπλοια με ελληνική σημαία που πραγματοποιούν μονοήμερες, 3μερες, 4μερες, 7μερες και πολυήμερες κρουαζιέρες σε ελληνικά λιμάνια αλλά και λιμάνια άλλων χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, είναι άνω των 160.000 τόνων και έχουν συνολική δυναμικότητα άνω των 10.000 επιβατών. Στη σημερινή εποχή, οι γραμμές κρουαζιέρας τείνουν να φέρουν το κρουαζιερόπλοιο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και να μετατρέψουν τα λιμάνια επίσκεψης απλώς σε πράσινες κουκίδες πάνω στο χάρτη., αντίθετα με τα παλαιότερα χρόνια που το λιμάνι ήταν το κυριότερο στοιχείο της κρουαζιέρας αφού αποτελούσε πόλο έλξης. Αυτό είναι λογικό, αφού οι εταιρείες κρουαζιέρας κρατάνε τους επιβάτες πάνω στο πλοίο για περισσότερο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα να καταναλώνονται περισσότερα πάνω στο πλοίο και έτσι να αυξάνονται τα έσοδα του κρουαζιερόπλοιου και κατά συνέπεια η πρόσοδος της εταιρείας(http://www.navihellas.gr/gr/index.php, 2009). Για το σκοπό της παρούσας εργασίας η ανάλυση της βιομηχανίας της κρουαζιέρας θα γίνει σε τρία επίπεδα: παγκόσµιο, ευρωπαϊκό και ελληνικό. 3.2. Η κρουαζιέρα σε παγκόσμιο επίπεδο Η βιομηχανία της κρουαζιέρας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως µία σύγχρονη και γρήγορα επεκτεινόμενη παγκόσμια βιομηχανία. Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας έχει συνεχίσει να αναπτύσσεται και να προσφέρει νέες ταξιδιωτικές ευκαιρίες στους δυνητικούς ταξιδιώτες. Η ανάπτυξη που παρουσιάζει ο κλάδος είναι εξαιρετική αν αναλογιστεί κανείς τις υψηλές κύριες δαπάνες καθώς και το σύνθετο ρυθμιστικό και νομικό περιβάλλον. Εκτιµώντας ότι η ανάπτυξη του κλάδου θα συνεχίσει, το µέλλον προσφέρει εξαιρετικές ευκαιρίες για τη βιοµηχανία, τους πελάτες και τους προµηθευτές. Η ανάπτυξη και η πρόοδος του κλάδου οδηγούνται από τον µεγάλο αριθµό νέων πλοίων που ναυτολογούνται κάθε χρόνο. Ανάµεσα στα κρουαζιερόπλοια αυτά συµπεριλαµβάνονται και τα λεγόµενα mega-liners τα οποία µπορούν να φιλοξενήσουν περισσότερους από 3.000 επιβάτες καθώς επίσης και µικρότερα, οικειότερα σκάφη πολυτελείας(www.gnto.gr, 2009). Το ποσοστό ανάπτυξης του κλάδου την περασµένη δεκαετία ανερχόταν στο 8% και η προοπτική εξέλιξής του είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη. 10

Σύµφωνα µε µία πρόσφατη µελέτη που πραγµατοποιήθηκε από τον αναλυτή GP Wild (2001), οι συνολικοί επιβάτες κρουαζιέρας προβλέπονται να αυξηθούν από 9.8 εκατοµµύρια σε 22.7 εκατοµµύρια µέχρι το 2013. Η αγορά της βορείου Αµερικής θα αυξηθεί από 6.8 εκατοµµύρια σε 11.9 εκατοµµύρια και η αντίστοιχη αύξηση στην Ευρώπη είναι από 1.3 εκατοµµύρια σε 5.3 εκατοµµύρια. Από τα ανωτέρω στοιχεία προκύπτει το συµπέρασµα ότι η βιοµηχανία της κρουαζιέρας είναι μία δυναμική μορφή επένδυσης τουρισμού της παγκόσµιας οικονοµίας. 3.2.1. Προσφορά και ζήτηση Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του κλάδου της κρουαζιέρας είναι η αυξηµένη προσφορά σε σχέση µε τη ζήτηση. Τα τρία τελευταία έτη οι παραγγελίες και παραλαβές νεότευκτων πλοίων από τις εταιρείες που κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο κλάδο έχουν αντιστρέψει αυτή την κατάσταση. Ως αποτέλεσµα αυτής της δυσαναλογίας, οι τιµές των κρουαζιερών έχουν µειωθεί, έχοντας επιπτώσεις στην οικονοµική θέση των επιχειρήσεων και εντείνοντας τον ανταγωνισµό µεταξύ τους. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αντιδράσεις από την πλευρά των επενδυτών και η άµεση συνέπεια ήταν η µείωση της τιµής των µετοχών σε ποσοστά που έφτασαν το 50% (Ηγουμενάκης κ.ά, 1999). Με το πέρασμα των χρόνων αναµένεται ότι η ζήτηση και η προσφορά θα ισορροπήσουν. 3.2.2. Γενικά χαρακτηριστικά και δηµογραφικά στοιχεία Υπάρχουν περισσότερα από 200 σκάφη κρουαζιέρας που µεταφέρουν περισσότερους από 10 εκατοµµύρια επιβάτες στα λιµάνια του κόσµου κάθε χρόνο. Η κρουαζιέρα αυξάνει σε δηµοτικότητα και ο αριθµός των επιβατών αναµένεται να υπερδιπλασιαστεί και να ξεπεράσει τους 22 εκατοµµύρια επιβάτες το 2010 (http://www.navihellas.gr/gr/index.php, 2009). Έχει υπολογιστεί ότι η παγκόσµια βιοµηχανία της κρουαζιέρας παρουσιάζει µέση αύξηση της τάξεως του 8,4% τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Από το 1970 ο αριθµός των επιβατών κρουαζιέρας έχει αυξηθεί περισσότερο από 1000%. 11

Ο µέσος επιβάτης κρουαζιέρας είναι παντρεµένος, περίπου 50 χρονών, και το ετήσιο οικιακό εισόδηµα του ανέρχεται στα $79.000. Περίπου το 25% είναι άγαµοι, ενώ το 30% είναι έως 39 χρονών (χωρίς να υπολογίζονται περίπου 500.000 παιδιά που ταξιδεύουν κάθε χρόνο) (http://www.navihellas.gr/gr/index.php, 2009). 3.3. Η κρουαζιέρα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο Η ανάλυση του κλάδου της κρουαζιέρας σε ευρωπαικό επίπεδο θα γίνει σύµφωνα µε την ανάλυση της ζήτησης, της προσφοράς καθώς και µία επισκόπηση στα κυριότερα λιµάνια της Μεσογείου. 3.3.1. Τουριστική ζήτηση Σε ευρωπαικό επίπεδο, η ανάλυση της τουριστικής ζήτησης στον κλάδο της κρουαζιέρας, όπως ο συνολικός αριθµός επιβατών, θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη καθώς δεν υπάρχει καµία δηµοσιευµένη πρωτογενής έρευνα που να µετράει το µέγεθος της τουριστικής κίνησης για την συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή. 3.3.2. Τα κυριότερα λιµάνια απόπλου κρουαζιεροπλοίων. Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται τα κυριότερα λιµάνια απόπλου κρουαζιεροπλοίων στην Ευρώπη καθώς και ο αριθµός συνολικών επιβατών που εκτιµάται ότι θα επιβιβαστούν από τα λιµάνια αυτά το έτος 2010, ο αριθµός των προσεγγίσεων, ο αριθµός των κρουαζιεροπλοίων που θα προσεγγίσουν και ο αριθµός των εταιρειών που προσεγγίζουν ένα ή περισσότερα κρουαζιερόπλοιά τους. Πίνακας 3.1.: Τα Κυριότερα λιμάνια της Μεσογείου Τα κυριότερα λιμάνια της Μεσογείου Λιμάνι Εταιρείες Κρουαζιερόπλοια Προσεγγίσεις Επιβάτες Γένοβα 9 23 260 312.941 Βενετία 27 37 274 299.253 Πάλμα Μαγιόρκα 9 10 171 227.708 Πειραιάς 16 27 318 179.811 Λεμεσσός 5 7 262 167.868 12

Βαρκελώνη 16 25 162 166.930 Σαουθάμπτον 8 14 73 108.880 Τσιβιταβέκια 18 26 117 80.666 Ηράκλειο 5 7 33 33.942 Μασσαλία 2 3 37 29.270 Κωνσταντινούπολη 12 19 67 27.915 Μντουμπρόβνικ 1 1 22 26.092 Νίκαια 11 13 23 20.749 Τενερίφη 5 5 20 19.240 Λας Πάλμας 3 3 19 18.826 Ροσάριο 1 1 15 17.790 Κέρκυρα 3 3 17 12.916 Λισσαβώνα 12 16 21 9.888 Ντόβερ 3 4 8 5.318 Κάννες 2 3 25 5.116 Μάλαγα 7 7 12 3.208 Βαλέτα 6 8 11 2.778 Μόντε Κάρλο 4 5 8 2.196 Σαβόνα 1 1 2 2.044 Μπρεμενχάβεν 3 3 3 1.950 Σαφάγκα 3 3 3 1.651 Βάρνεμούντε 1 1 1 1.590 Αλεξάνδρεια 3 3 3 902 Αγκάμπα 2 2 2 812 Κουσάντασι 2 2 2 766 Θεσσαλονίκη 1 1 1 698 Λοιπά 35 6.949 Σύνολο 2.027 1.796.663 Πηγή: Βλάχος (2007, σ.25) 3.4. Η κρουαζιέρα στον Ελλαδικό χώρο 3.4.1. Ιστορική Αναδροµή Η ιδέα της κρουαζιέρας έγινε πραγµατικότητα για τα ελληνικά τουριστικά πράγµατα στη δεκαετία του 50, µε τη δροµολόγηση του πλοίου Σεµίραµις το 1955, 13

που µετέφερε στα ελληνικά νησιά τουρίστες µε τη συνοδεία ξεναγών. Στις δεκαετίες 60 80 τα πλοία της ναυτιλίας διακρίνονταν σε τρεις κατηγορίες (Γουλιέμος, 2003) : Low standard ships πλοία χαµηλής κατηγορίας. Medium standard ships πλοία µεσαίας κατηγορίας. High standard ships πλοία ανώτερης κατηγορίας. Στην δεκαετία 60 70, ο κόσµος της ναυτιλίας υπήρξε πολύ διαφορετικός από την σύγχρονη ναυτιλιακή πραγµατικότητα. Οι ναυτιλιακές εταιρίες που υπήρχαν τότε ήταν η Epirotiki Lines, Typaldos Lines, Efthimiadis Lines, Kavounidis Lines, Sun Lines, Vlasopoulos, Cycladic Cruises, Med Sun Lines, Karageorgis Lines, Karras Lines, Perlous Shipping η οποία αργότερα µετονοµάστηκε σε Intercruise. Στην δεκαετία αυτή υπήρχαν µικρά πλοία, 3 7 χιλιάδων τόνων, που αγοράστηκαν από Αγγλικές και Γαλλικές Εταιρείες, γνωστά µε το όνοµα φορτηγοποστάλεια (http://www.imo.org/, 2010). Τα πλοία αυτά θεωρούνταν µεικτά πλοία επιβατών και φορτίων τα οποία µετατράπηκαν σε κρουαζιερόπλοια έπειτα από τις ανάλογες ανακατασκευές όπως για παράδειγµα την κατασκευή νέων καµπινών, την µετατροπή των αµπαριών σε πισίνες, κτλ. Τέτοιου είδους πλοία ήταν το Αταλάντη, το Αφροδίτη, το Σεµίραµις, κτλ. Στις αρχές της δεκαετίας του 70 η ναυτιλία αναπτύσσεται δυναµικά και η βιοµηχανία της κρουαζιέρας αλλάζει µορφή. Νέες ναυτιλιακές εταιρείες δηµιουργούνται µέσω της δυναµικής συνεισφοράς των τραπεζικών δανείων τα οποία στηρίζονται και επιδοτούνται από το Ιταλικό και Γαλλικό κράτος όπως η Kosta Lines, Lauro Lines, Paquet Lines κτλ. Το ποιοτικό περιεχόµενο της κρουαζιέρας βελτιώνεται, τα πλοία ανακατασκευάζονται, οι Ελληνικοί προορισµοί ελκύουν ξένους τουρίστες- για τους οποίους το ελληνικό τουριστικό προϊόν ήταν ιδιαιτέρως οικονοµικό σύµφωνα µε τα δικά τους οικονοµικά πρότυπα και σε γενικότερα πλαίσια η κρουαζιέρα βρίσκεται σε στάδιο ακµής λόγω της ευρύτερης εκµετάλλευσης του τουριστικού φαινοµένου από τους Έλληνες πλοιοκτήτες (http://www.imo.org/, 2010). Η ελληνική ναυτιλία βρίσκεται στην καλύτερη φάση της. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 90 αρχίζει η κρίση της ναυτιλίας που βασίζεται στον ποιοτικό ανταγωνισµό των ξένων κρουαζιεροπλοίων στην εµπορική υπεροχή των ξένων κρουαζιεροπλοίων. Η κρίση που οφείλεται στον ποιοτικό ανταγωνισµό των ξένων πλοίων συνίσταται στο βαθµό της υπεροχής των ξένων κρουαζιεροπλοίων έναντι των 14