ANAΔΥΟΜΕΝΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ: αίτια & αντιμετώπιση Δ ρ Χριστίνα Βαρβέρη Eργαστήριο Ιολογίας Τμήμα Φυτοπαθολογίας Μπενάκειο Φυτοπαθολογογικό Ινστιτούτο
Ορισμοί Αναδυόμενη είναι μια ασθένεια που είτε πρωτοεμφανίζεται σε ένα πληθυσμό είτε ήδη υπήρχε αλλά αυξάνει η συχνότητα εμφάνισης και η εξάπλωσή της (WHO) Αναδυόμενη είναι μια απειλή για τα φυτά όταν έχει αίτιο που ταυτοποιείται για πρώτη φορά και στο οποίο μπορεί να υπάρξει μεγάλη έκθεση ή όταν προέρχεται από μια απροσδόκητη νέα ή αυξημένη έκθεση ή/και ευπάθεια σε γνωστό αίτιο (EFSA) Acidovorax citrulli Ralstonia solanacearum MWMV Synchytrium endobioticum
Παθογόνοι Παράγοντες Αβιοτικοί Δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες όπως έλλειψη ή περίσσεια θρεπτικών στοιχείων, υγρασίας, φωτός, έκθεση σε τοξικές χημικές ουσίες κ.ά. Βιοτικοί (παθογόνοι μικροοργανισμοί, ιοί κλπ.) που παρουσιάζουν αυξημένη εμφάνιση, εξάπλωση ή εύρος ξενιστών αλλαγή της παθογένειας πρόσφατη γενετική εξέλιξη ταυτοποιηθεί πρόσφατα
Βιοτικοί παράγοντες 16% 1% 2% 4% Οι ιοί, οι μύκητες και τα βακτήρια είναι τα σημαντικότερα παθογόνα που προκαλούν αναδυόμενες ασθένειες 47% Ioί Μύκητες 30% Βακτήρια Φυτοπλάσματα Νηματώδεις Άγνωστο ProMED data 1996-2002 (Αnderson et al., 2004)
Αίτια ανάδυσης 7% 2% 1% Εισαγωγές 9% 25% 56% Καιρικές συνθήκες & Κλιματική αλλαγή Καλλιεργητικές πρακτικές Αλλαγές στον πληθυσμό του φορέα Γενετική εξέλιξη Διαταραχές των οικοθέσεων
Εισαγωγές Aνθρωπογενείς μέσω εμπορικών συναλλαγών (πολ/στικό υλικό, φυτά & φυτικά προϊόντα), ελεύθερης διακίνησης εντός της Ε.Ε., ταξιδιών, αερομεταφορών, μετανάστευσης κλπ. Παθογόνων Iός της τριστέτσας των εσπεριδοειδών (CTV): παράνομη εισαγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού πορτοκαλιάς Lane late επί Carrizo citrange κατηγορίας CAC από Ισπανία το 1994 Αποτελεσματικότερων φορέων Τοxoptera citricidα Kirk.: έως το 1950 6 εκ. δένδρα ξεράθηκαν στο Sao Paolo, Βραζιλία
Εισαγωγές Μη ανθρωπογενείς Αερομεταφερόμενα παθογόνα Phakopsora pachyrhizi : σκωρίαση της σόγιας Ν. Αφρική 2001, Βραζιλία 2002, Βολιβία 2003, ΝΔ πολιτείες ΗΠΑ 2004, μέσω του τυφώνα Ivan, που έπληξε το Mississippi τον Σεπτέμβρη 2004 2005 2009 (Fletcher et al., 2010)
Κλιματική αλλαγή Θερμοκρασία - Βροχοπτώσεις - Συγκέντρωση του CO2 Επιπτώσεις στα παθογόνα και τους φορείς τους - αύξηση της επιβίωσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα - επιτάχυνση των βιολογικών κύκλων των παθογόνων και των φορέων τους - επίδραση της εγγενούς ή αγενούς αναπαραγωγής των παθογόνων - επιβίωση και εξάπλωση πέραν των παραδοσιακών ορίων & οικοθέσεων Εξάπλωση ασθενειών προς βορρά Cercospora zeae-maydis - καλαμπόκι Ξεκίνησε από τις νότιες πολιτείες, σήμερα είναι το σοβαρότερο παθογόνο σε όλες τις ΗΠΑ
Κλιματική αλλαγή Επιπτώσεις επί των φυτών - καταπόνηση από υψηλές θερμοκρασίες & έλλειψη νερού - αυξημένη ευπάθεια των φυτών σε ασθένειες Αspergillus flavus καλαμπόκι έλλειψη νερού ευνοεί την ανάπτυξη του μύκητα και αυξάνει τη συγκέντρωση αφλατοξίνης στο καλαμπόκι
Καλλιεργητικές πρακτικές Παγκοσμιοποίηση, εντατικοποίηση και επέκταση καλλιεργειών, τεχνολογική ανάπτυξη, εισαγωγή νέων ειδών Το 1970 αύξηση των εκτάσεων καλλιέργειας της σόγιας στη Βραζιλία και Αργεντινή οδήγησε στην εμφάνιση των Bean golden mosaic virus (BGMV) στην Βραζιλία Bean dwarf mosaic virus (BDMV) στην Αργεντινή Απώλειες στην καλλιέργεια της φασολιάς >85%. Ο φορέας τους Bemisia tabaci αναπαράγεται επιτυχώς στη σόγια με αποτέλεσμα την ανάδυση νέων ασθενειών σε άλλο ξενιστή (φασόλι)
Καλλιεργητικές πρακτικές Χρησιμοποίηση ευπαθών ή ανθεκτικών υβριδίων σε μεγάλη έκταση Mοroccan watermelon mosaic virus (MWMV)- κολοκύθι Rigas F1 (ανθεκτική στους συνήθεις ιούς των κολοκυνθοειδών), Hλεία 2012
Moroccan watermelon mosaic virus
Γενετική εξέλιξη Παραλλακτικότητα πληθυσμών /Μεταλλάξεις/ Ανασυνδυασμοί ιών, μυκήτων, βακτηρίων κλπ. π.χ. Pepino mosaic virus Γνωστός στο πεπίνο (Solanum muricatum) από το 1970. Νέα ασθένεια στην τομάτα στην Ευρώπη (Ολλανδία και Η.Β. 1999) που ταυτοποίηθηκε ως PepMV το 2000. (Elena et al., 2010)
Αντιμετώπιση Πρόληψη & Διακίνηση υγιών φυτών και φυτικών προϊόντων WTO-SPS Agreement (1995) (Διεθνής Συμφωνία για την εφαρμογή υγειονομικών και φυτοϋγειονομικών μέτρων) FAO-IPPC (1952): Διεθνής Σύμβαση για την προστασία των φυτών από την είσοδο, εγκατάσταση και διασπορά επιβλαβών οργανισμών 38 διεθνή πρότυπα φυτοϋγειονομικών μέτρων (ISPMs) Dir. 2000/29/EC (ΠΔ 365/2002) ΕPPO (1951): ανάπτυξη στρατηγικών κατά της εισόδου και εξάπλωσης ασθενειών (Alert list από 1998, Reporting service) EFSA (2002): διενέργεια αναλύσεων επικινδυνότητας
Λίστα συναγερμού (ΕPPO, 2013) Παθογόνο Ξενιστής PRA Ημερομηνία Fungi Chalara fraxinea Fraxinus 2007-09 Fusarium oxysporum f.sp. lactucae Lactuca sativa, Valerianella locusta 2009-09 Phytophthora kernoviae Fagus, Rhododendron * 2005-10 Phytophthora pinifolia Pinus radiata 2009-01 Phytophthora ramorum Lithocarpus, Quercus, Rhododendron, Viburnum and other woody ornamentals Bacteria Acidovorax citrulli Maize redness (Stolbur phytoplasma) * 2001-01 Citrullus lanatus, * 2009-07 Cucumis melo. Zea mays 2012-02 Pseudomonas syringae Aesculus 2009-06 pv. aesculi hippocastanum Syndrome des basses Beta vulgaris 2012-10 richesses Viruses and virus-like diseases Tomato apical stunt Lycopersicon 2003-07 pospiviroid esculentum Tomato torrado virus Lycopersicon esculentum 2009-02 'Ca. Phytoplasma solani', subgroup 16SrXII-A Ca. Arsenophonus phytopathogenicus
Κλιματική αλλαγή Βρυξέλλες, 1.4.2009 SEC(2009) 416 Έγγραφο το οποίο συνοδεύει τη ΛΕΥΚΗ ΒΙΒΛΟ Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών Όσον αφορά την υγεία των φυτών, αναγνωρίστηκε ότι η πρόσφατη ραγδαία αύξηση της διείσδυσης επιβλαβών οργανισμών στη γεωργία, στη δασοκομία και σε δημόσιες περιοχές πρασίνου απαιτεί στην ΕΕ τη δημιουργία στενότερων δεσμών μεταξύ της πολιτικής για την υγεία των φυτών και της πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος.
Συμπεράσματα του 1 ης Eυρωπαϊκής Συνάντησης «Επιβλαβείς οργανισμοί και ευρωπαϊκή πολιτική για τη φυτοϋγεία» (Κηφισιά, 2010) Αδυναμίες της νομοθεσίας και πολιτικής της Ε.Ε. στον τομέα της φυτοϋγείας: Οι λίστες των παθογόνων δεν καλύπτουν τις ανάγκες των κρατών της νοτίου Ευρώπης Καθυστερήσεις μεταξύ των προτεινόμενων μέτρων από τα Συστήματα συναγερμού (Alert systems ) και την έκδοση των ευρωπαϊκών κανονισμών Φυτοϋγειονομικές επισκοπήσεις στις «Προστατευόμενες Ζώνες» συχνά δεν είναι επαρκείς Μακροσκοπικοί έλεγχοι δεν είναι επαρκείς για την έκδοση φυτοϋγειονομικών διαβατηρίων Εργαστηριακοί διαγνωστικοί έλεγχοι συχνά δεν είναι αξιόπιστοι (κυρίως στην περίπτωση των σπόρων) Οι τελωνειακές αρχές και το ευρύ κοινό δεν είναι ενήμεροι των κινδύνων από το εμπόριο και τις παράνομες εισαγωγές φυτών και φυτικών προϊόντων
Αντιμετώπιση μετά την είσοδο Η αποφυγή εισόδου είναι σχεδόν ανέφικτη!!!! Επιβάλλονται: Επισκοπήσεις Κατάλληλα πρωτόκολλα δειγματοληψίας Έγκαιρη διάγνωση Εφαρμογή φυτοϋγειονομικής νομοθεσίας για εξάλειψη ή καταστολή (αν υπάρχει) βάσει των βιολογικών ιδιοτήτων των παθογόνων Έγκαιρη έκδοση σχετικής νομοθεσίας αν δεν υπάρχει (CTV επτά χρόνια)
Συμβολή της επιστημονικής κοινότητας Ανάπτυξη/βελτίωση πρωτόκολλων διάγνωσης και δειγματοληψίας των παθογόνων Παροχή των βιολογικών, επιδημιολογικών, οικονομικών δεδομένων απαραίτητων για τη διενέργεια των Αναλύσεων Επικινδυνότητας Εκπαίδευση των φυτοϋγειονομικών ελεγκτών, παραγωγών και λοιπών εμπλεκόμενων σε θέματα παθογόνων καραντίνας Ενημέρωση & ευαισθητοποίηση του ευρέως κοινού για τον κίνδυνο (για το φυτικό κεφάλαιο και το περιβάλλον) από την παράνομη διακίνηση φυτών και φυτικών προϊόντων
Πρόσφατο παράδειγμα εξάλειψης Ιός της ευλογιάς της δαμασκηνιάς (Plum pox virus), αφιδομεταδιδόμενος: Πρώτη αναφορά στις ΗΠΑ το 1999 Κήρυξη της εξάλειψης του ιού από τις πολιτείες του Μίσιγκαν και της Πενσυλβάνια το 2009 Καταστροφή 378.000 δένδρων Συνολικό κόστος: 180 εκ. $ Έλεγχος όλων των δένδρων σε ακτίνα 1,5 km από την εστία Καταστροφή όλων των δένδρων σε ακτίνα 500 m Αναμονή 3 χρόνων με περιορισμένες επισκοπήσεις μέχρις ότου επιτραπεί η επαναλειτουργία φυτωρίων
Αντιμετώπιση αναδυόμενων ασθενειών έγκειται στη συνειδητοποίηση και συντονισμένη προσπάθεια όλων των εμπλεκομένων φορέων και κυρίως στην πολιτική βούληση! Ευχαριστώ πολύ