Η ελληνική οικογένεια από την αρχαιότητα ως σήμερα
«Η ελληνική οικογένεια από την αρχαιότητα ως σήμερα.» Στα πλαίσια του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας,στο πρώτο τετράμηνο, αποφασίσαμε, μετά από ψηφοφορία, να διερευνήσουμε το θεσμό της οικογένειας. Οι λόγοι πολλοί. α}αποτελεί θεσμό που απαντάται σ όλη τη γη από καταβολής κόσμου, με ομοιότητες και διαφορές. β} Μας αφορά όλους, μια που ανατρεφόμαστε μέσα σ ένα οικογενειακό περιβάλλον. γ } Στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας αποτελεί διδακτική ενότητα και αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την καλύτερη κατανόησή της. δ} Γίνεται πολύς λόγος στα Μ.Μ.Ε. γι αυτήν, για τις αλλαγές που υφίσταται και το σημαντικό της ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας. Οι ιστορικές περίοδοι που χωρίσαμε το θέμα είναι Αρχαιότητα- Βυζάντιο- Τουρκοκρατία- Νέο ελληνικό κράτος- Σήμερα. Σε κάθε μια από αυτές διερευνήσαμε τη δομή, τις λειτουργίες δηλ. τους ρόλους και με βάση ποια κριτήρια διανέμονται στα μέλη της, την εργασία, τη μόρφωση, τις τελετές, τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν και εάν υπήρχε περίπτωση διάλυσης της. Στην παρουσίαση μας θα αναφερθούμε συνοπτικά σ όλα αυτά. Τι είναι όμως κοινωνικός θεσμός, μια που η οικογένεια χαρακτηρίζεται έτσι; Κοινωνικός θεσμός είναι ένα σύνολο από πάγιες επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες, που αφορούν ένα τομέα της κοινωνικής ζωής. Μέσα σ αυτόν κατανέμονται θέσεις και ρόλοι, που αποσκοπούν στην εκπλήρωση της λειτουργίας του. Μ αυτόν τον τρόπο διευκολύνεται η κοινωνική ζωή και επιτυγχάνεται η κοινωνική συνοχή.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ οι ορισμοί που αποδίδουν την έννοια της είναι πολλοί, συγκλίνουν όμως στο ότι αποτελεί μια κοινωνική ομάδα που τα μέλη της συνδέονται με ισχυρό δεσμό αίματος (αν και σήμερα δεν είναι απαραίτητο ) από τον οποίο προκύπτει η αμοιβαιότητα αισθημάτων των μελών της, η ανάγκη προστασίας των ανίσχυρων από τα δυνατά μέλη, κατοικούν στον ίδιο χώρο, συνεργάζονται και επιδιώκουν την αναπαραγωγή. Για το χριστιανικό κόσμο οικογένεια είναι η ένωση δύο διαφορετικού φύλλου ανθρώπων που αποφασίζουν να ζήσουν μαζί και να κάνουν παιδιά.
ΔΟΜΗ στο θεσμό η δομή αφορά τον αριθμό των μελών καθώς και τη σύνθεση των θέσεων και των ρόλων όπως του πατέρα,της μητέρας, του γιου,της κόρης, των παππούδων και των άλλων συγγενών. Στην Αρχαιότητα συναντάται,για πρώτη φορά, η μονογαμική οικογένεια,που για τη δημιουργία της δεν απαιτείται συναισθηματικός δεσμός μεταξύ των συζύγων και η μονογαμία αυτή συνδέεται με την απαίτηση για νόμιμους κληρονόμους.απαραίτητος ο γάμος και ιερός, μάλιστα νομοθέτες, όπως ο Σόλωνας και ο Λυκούργος, προσπάθησαν να τον ενισχύσουν και να τον προστατεύσουν. Η ιερότητα του μυστηρίου του γάμου εξακολουθεί και στις επόμενες χρονικές περιόδους, μέχρι τις μέρες μας, ιδιαίτερα όταν αυτός τελείται με θρησκευτικό τρόπο. Η απόκτηση πολλών και υγειών παιδιών ήταν ο στόχος. Άρα έχουμε πολύτεκνες οικογένειες μέχρι και τα μέσα του 20ου αι.όπου ο αριθμός των παιδιών έχει μειωθεί επικίνδυνα. Υπήρχε μεγάλος σεβασμός προς τους γονείς του ζευγαριού και πολλές φορές ζούσαν όλοι μαζί, μιλάμε για εκτεταμένες κάτι που σήμερα έχει σχεδόν εκλείψει, αφού έχουμε πυρηνικές.πυρηνικές που μπορεί να έχουν τις εξής μορφές: διπλής σταδιοδρομίας, μονογονεϊκή, β γάμου και ελεύθερης συμβίωσης.
ΘΕΣΕΙΣ ΡΟΛΟΙ Μόνο στην Κρήτη και στην Κύπρο συναντάμε, στην αρχαιότητα, το καθεστώς της μητριαρχίας. Σ όλο τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, έχουμε πατριαρχία Ο άνδρας είχε την απόλυτη εξουσία και κυριαρχία στο σπίτι, ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση και διαχείριση του και ασχολούνταν με εργασίες «έξω» από αυτό. Την εξουσία του αυτή την όφειλε στη νομοθεσία που τον θεωρούσε αρχηγό της. Μάλιστα είχε και νόμιμο δικαίωμα για ερωμένες, γεγονός που η σύζυγος γνώριζε. Ο πατριαρχικός τύπος εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι την δεκαετία του 80 που αλλάζει το Οικογενειακό Δίκαιο της χώρας μας και έχουμε εξίσωση του ζευγαριού στα θέματα που αφορούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.
Η θέση της γυναίκας είναι κατώτερη του άντρα. Στην αρχαιότητα μάλιστα, αν και διατηρούσε τον τίτλο της κυρίας του σπιτιού, ο σύζυγος της μπορούσε να την τιμωρήσει ακόμα και να τη θανατώσει, αν παραβίαζε τη συζυγική πίστη. Η θέση της ήταν μέσα στο σπίτι και κύριο μέλημά της οι οικιακές εργασίες και η ανατροφή των παιδιών. Για την έξοδο της από αυτό έπρεπε να συνοδευόταν από ένα αρσενικό συγγενή ή από μια δούλα. Υπάρχει βέβαια μια διαφορά στη Σπάρτη, όπου η θέση της είναι ισότιμη, περίπου, με του άνδρα. Στο Βυζάντιο η έξοδος της από το σπίτι γίνεται με καλυμμένο το πρόσωπο με πέπλο και τα μάτια χαμηλωμένα. Η πρακτική αυτή με λιγότερες απαγορεύσεις συνεχίζεται και αργότερα Σήμερα βέβαια δεν ισχύει τίποτε από αυτά.
Τα παιδιά. Με την απόκτηση των παιδιών ολοκληρωνόταν ο προορισμός του ζευγαριού. Η γέννηση του αγοριού χαροποιούσε και χαροποιεί ιδιαίτερα τους γονείς μέχρι και σήμερα. Τα αγόρια ήταν επιθυμητά για πολλούς λόγους: οι πολεμικές συγκρούσεις ήταν πολύ συχνές, η οικονομία στηριζόταν αποκλειστικά στη γεωργία και την κτηνοτροφία, άρα χρειάζονταν δυνατά χέρια, τα αγόρια δεν χρειάζονταν προίκα για να παντρευτούν, διαιώνιζαν το γένος. Όλα αυτά αρκεί να γεννιούνταν υγιή. Στην κλασσική Αθήνα υπάρχουν περιπτώσεις όπου παιδιά που γεννιούνται με ελαττώματα γενετικής φύσης πωλούνται ως δούλοι ή τα εκθέτουν κάτι που σημαίνει ότι η τύχη τους ήταν αμφίβολη και αβέβαιη. Και στη Σπάρτη έχουμε παρόμοια συμπεριφορά μια που τα μη υγιή παιδιά αδυνατούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην πατρίδα. Στο Βυζάντιο το παιδί δεν αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος της οικογένειας και η θέση του δεν είναι προνομιακή μεταξύ των μελών της. Στην Τουρκοκρατία το αγόρι μετά τα 12-13 θεωρούνταν άνδρας, ικανός να κρατά όπλο. Μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις όπου ιδιαίτερα τα αγόρια, δίνονταν ως ενέχυρο και κλείνονταν στη φυλακή, όταν οι γονείς χρωστούσαν χρήματα, μέχρι να εξοικονομήσουν το απαραίτητο ποσό.ακολουθούσαν τον πατέρα και κοντά του μάθαιναν την εργασία του. Υποχρέωσή τους να φροντίσουν για την αποκατάσταση πρώτα της ανύπαντρης αδερφής τους και μετά του εαυτού τους.κάτι που για τα φτωχά αγόρια σήμαινε τη δική τους αδυναμία στη δημιουργία οικογένειας. Ο ρόλος του κοριτσιού ήταν μέσα στο σπίτι, δίπλα στη μητέρα που της μάθαινε πως να γίνει μια οικοδέσποινα ικανή να διευθύνει τα του οίκου της, ολοκληρωμένη σύζυγος και μητέρα. Άλλωστε ο γάμος γίνονταν από πολύ μικρή ηλικία. Και τα δύο φύλλα όφειλαν υπακοή στον πατέρα μια που η εξουσία του ήταν θεσμοθετημένη μέχρι πρόσφατα.. Δεν είχαν το δικαίωμα της επιλογής του συντρόφου τους, κάτι που αποφάσιζαν οι γονείς και μάλιστα κατά την τέλεση του αρραβώνα,στην αρχαιότητα,η ενδιαφερόμενη απουσίαζε. Στις μεταγενέστερες περιόδους οι νεόνυμφοι, πολλές φορές, συναντιούνταν στα σκαλιά της εκκλησίας.σήμερα όλες αυτές είναι συμπεριφορές που ανήκουν σ ένα τόσο μακρινό αλλά και τόσο κοντινό παρελθόν
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι η εργασία πρέπει να αποφεύγεται, όταν δεν υπάρχει ανάγκη για έσοδα, για να μπορούν να ασχολούνται με τις υποθέσεις της πόλης, τα κοινά. Κυρίως πάντως εργάζονταν οι άνδρες. Το ίδιο ισχύει μέχρι τον 20 αι.από τις γυναίκες μόνο οι φτωχές αναγκάζονταν να εργαστούν για να συμπληρώσουν το οικογενειακό εισόδημα.επαγγέλματα που ασκούν οι γυναίκες είναι μαίες, γιάτρισες, καλλιγράφησες, ναυκλήρισσες, προξενήτρες. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μετά εργάζονται στα χωράφια και συχνά αλλάζουν τόπο διαμονής ζώντας κάτω από άθλιες συνθήκες και πέφτοντας πολύ συχνά θύμα όποιας εκμετάλλευσης Οι εύπορες γυναίκες δεν εργάζονται. Προσφέρουν εθελοντικά τις όποιες υπηρεσίες τους και κάνουν ευεργεσίες.. Όσες ασχολούνται με την τέχνη της μουσικής ή του θεάτρου θεωρούνται αμφιβόλου ηθικής. Σήμερα μετά από αρκετούς αγώνες η γυναίκα μπορεί να ασκήσει σχεδόν όλα τα επαγγέλματα που ασκούν και οι άνδρες. Η εργασία αφορά και τα φτωχά παιδιά, ανάλογα με το φύλλο και την ηλικία τους.
Γενικά μπορούμε να πούμε ότι στο πλαίσιο της οικογένειας όλοι εργάζονται κατά κάποιο τρόπο είτε μέσα, είτε έξω από το σπίτι και ότι αποτελεί μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης,γεγονός που δεν ισχύει σήμερα που η οικογένεια αποτελεί μονάδα μόνο κατανάλωσης, αφού οτιδήποτε χρησιμοποιεί είναι αποτέλεσμα παραγωγικής δραστηριότητας άλλων.η παιδική εργασία όμως απαγορεύεται.
Η οικογένεια ήταν επιφορτισμένη και με τη μετάδοση της γνώσης. Στοιχειώδη γραφή, ανάγνωση και αριθμητική μαθαίνεται από τους γονείς στα παιδιά,μια που η πρόσβαση στη μόρφωση ήταν προνόμιο των πλουσίων, αφού γίνεται με πληρωμή. Η εκκλησία την περίοδο του Βυζαντίου και μετά, έπαιξε σημαντικό ρόλο σ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Σήμερα όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από φύλλο ή κοινωνική τάξη είναι υποχρεωμένα να μορφωθούν.
Στο πλαίσιο της οικογένειας γινόταν και η μετάδοση του πολιτισμού, με τα πανηγύρια, τις ιστορίες από γενιά σε γενιά. Σήμερα τη λειτουργία αυτή έχει αναλάβει το σχολείο, τα ΜΜΕ. Επίσης μεταδίδονταν στοιχειώδεις γνώσεις αντιμετώπισης ασθενειών, λειτουργία που σήμερα έχει αναλάβει ο τομέας υγείας της πολιτείας. Η γηροκομία των γονέων ήταν και παραμένει ακόμα ηθικό καθήκον των παιδιών, μόνο που σήμερα υπάρχουν και τα γηροκομεία
ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ. Γενικά συμπεραίνουμε, ότι ο γάμος δεν διαλυόταν εύκολα. Οι λόγοι είναι προφανείς. Η γυναίκα υποδυέστερη του άνδρα, εξαρτιόταν από αυτόν, είτε από τον πατέρα στην οικογένεια της, είτε από το σύζυγο. Στην αρχαιότητα η μοιχεία της γυναίκας και όχι του άνδρα μπορούσε να οδηγήσει στην διάλυση του. Στο Βυζάντιο ο άνδρας μπορούσε να πάρει διαζύγιο αν η γυναίκα του είχε κατηγορηθεί για πορνεία.η γυναίκα στην περίπτωση που ο σύζυγος ήταν ανίκανος. Επίσης η λέπρα, η παραφροσύνη αποτελούσαν αιτία διαζυγίου. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η πνευματική ασθένεια και η άμβλωση.σήμερα τα διαζύγια έχουν αυξηθεί πάρα πολύ, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα στο θεσμό.
ΤΕΛΕΤΕΣ Ο γάμος ήταν μια τελετή με εορταστικό χαρακτήρα, ακόμα και στην περίπτωση που οι γονείς αδυνατούσαν λόγω φτώχειας. Επίσης η γέννηση oτου παιδιού και η ονομασία του.
ΕΡΕΥΝΑ Η έρευνα μας αφορά τους συμμαθητές μας της Γ τάξης. Πρώτη διαπίστωση: Η οικογένεια αποτελεί πρώτιστη αξία και με διαφορά στο ιεραρχικό τους σύστημα. Ακολουθούν αξίες όπως φιλία, ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη. Αποδεικνύεται λοιπόν η σημαντικότητά της. Δεύτερη διαπίστωση: Η μητέρα είναι το πιο αγαπητό μέλος της και το πρόσωπο που εμπιστεύονται τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια. Τρίτη διαπίστωση : Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει,κατά τη γνώμη τους,είναι ότι υπάρχουν θέματα που θα ήθελαν, αλλά αδυνατούν να συζητήσουν με τους γονείς τους. Το οικονομικό πρόβλημα αναδεικνύεται ως μείζον, και γίνεται αιτία για τη γένεση και άλλων,όπως αδυναμία συνεύρεσης και έλλειψη επικοινωνίας.πάντως αναγνωρίζουν την υπέρμετρη προσπάθεια που καταβάλλουν οι γονείς για να προσφέρουν στα παιδιά τους ό, τι καλύτερο μπορούν. Όσον αφορά τη δημιουργία δικής τους οικογένειας, δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητά τους. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Ο θεσμός της οικογένειας, παρόλες τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πέρασμα των χρόνων, εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντικός γιατί: α) Διαιωνίζει, αναπαράγει τις ανθρώπινες κοινωνίες β) Αποτελεί πρωτογενή φορέα κοινωνικοποίησης, αφού μεταδίδοντας τον πολιτισμό και τους κανόνες, συντελεί στην κοινωνική συνοχή. γ) Καλύπτει βασικές βιοτικές και συναισθηματικές ανάγκες των μελών της. δ) Αποτελεί βασική μονάδα κατανάλωσης. ε) Μεταβιβάζει δύναμη, κύρος, περιουσία, μέσω της κληρονομικής διαδοχής. Παρά τους τριγμούς που συντελούνται, εξακολουθεί να έχει μεγάλη σημασία για τον καθένα μας και αυτό φαίνεται τα τελευταία χρόνια που βιώνουμε έντονα την οικονομική κρίση. Αν η οικογένεια είχε διαλυθεί, οι συνέπειες θα ήταν πιο τραγικές για όλους μας.
Οι μαθητές του Α1 Α. Αρχαιότητα Β. Βυζάντιο 1. Αντωνίου Μαρία- Άννα 1.Αλεξίου Χρήστος 2. Αρκούδας Νικόλαος 2.Βλαχοκώστα Ευτυχία 3 Γκουζιώτη Αθανασία Ραφαέλα 3.Γαντζούλα Σταυρούλα 4 Γκότσιου Αικατερίνη 4.Γκίσιου Μαρία 5. Γκουλίτος Σωτήριος 5.Δελιτζιά Αλεξάνδρα Γ. Τουρκοκρατία Δ. Νέο ελληνικό κράτος 1. Αδάμου Μαρία Ευαγγελία 1.Βαμπούλα Μαρία 2. Βαγενά Δέσποινα 2.Βράκα Νικολέτα 3. Γκάζα Μαρία 3.Γκαμπράνα Μυρτώ 4. Γκούτσια Χριστίνα 4.Γκόγκος Ευάγγελος 5. Γρηγορίου Δημήτριος Παναγιώτης 5.Εξάρχου Ιωάννα Ε. Σήμερα 1. Αντωνίου Δήμητρα Δέσποινα 2. Αυγελή Ευθυμία 3. Βαβίτσα Χρυσαυγή Χριστίνα 4. Γεωργολυλας Αθανάσιος 5. Γκουλιώνη Φωτεινή. Υπεύθυνη καθηγήτρια Τριγγίδου Δήμητρα.