Όνομα Μαθητή Τμήμα Ημερομηνία ΘΕΜΑ Α Β1 Β2 Β3 ΒΑΘΜΟΣ Τοµέας Νέων Ελληνικών Β4 Γ ΣΥΝΟΛΟ Νεοελληνική Γλώσσα Γ Λυκείου Όγδοο (08) Διαγώνισµα Προσοµοίωσης ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΘΕΜΑΤΑ: Ελευθερία, Φανατισµός, Μεσσιανισµός, Προπαγάνδα ΘΕΩΡΙΑ: Τρόποι & Μέσα Πειθούς - Η Παράγραφος ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥΣ Στο εξώφυλλο να γράψετε τα ατοµικά σας στοιχεία (όνοµα, τµήµα) και την ηµεροµηνία εξέτασης. Να µην αντιγράψετε τα θέµατα στα φύλλα των απαντήσεων. Τυχόν σηµειώσεις σας πάνω στα θέµατα δε θα βαθµολογηθούν σε καµία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας, να παραδώσετε µαζί µε το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέµατα µόνο µε µπλε ή µόνο µε µαύρο στυλό µε µελάνι που δεν σβήνει. Κάθε απάντηση τεκµηριωµένη είναι αποδεκτή. Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες Διδάσκων Γιάννης Ι. Πασσάς
Σελίδα 2 από 5 ΚΕΙΜΕΝΟ Σε ποια βάση άραγε µπορεί µια φιλελεύθερη κοινωνία να απαγορεύσει τον µισαλλόδοξο λόγο χωρίς να αντιφάσκει µε τη θεµελιώδη σηµασία που αποδίδει στην ελευθερία της έκφρασης; Όχι ασφαλώς στη βάση ότι η πλειοψηφία διαφωνεί ριζικά µε το περιεχόµενό του ή ότι αποτελεί µια βαθύτατα λανθασµένη ιδέα που διακηρύσσει µια αποκρουστική άποψη κοινωνικής οργάνωσης. Η ελευθερία της έκφρασης συνεπάγεται την ελεύθερη διακίνηση όλων των ιδεών και των απόψεων ανεξαρτήτως του περιεχοµένου τους. Δε νοείται ελεύθερος δηµόσιος διάλογος αν αυτός προσληφθεί ως αποκαθαρµένος από τις λανθασµένες, εξωφρενικές ή απεχθείς ιδέες. Η ρήση ότι νοµικά δεν υπάρχουν ορθές ή λανθασµένες απόψεις δε σηµαίνει ότι το «η γη είναι πιάτο» περιέχει την ίδια αλήθεια µε το «η γη είναι στρογγυλή». Σηµαίνει απλούστατα ότι και οι δύο απόψεις έχουν θέση στον δηµόσιο διάλογο, ότι και οι δύο προστατεύονται εξίσου. Τα επιχειρήµατα για το πόσο κακός και λανθασµένος είναι ο µισαλλόδοξος λόγος είναι µεν ορθά, δε βοηθούν όµως να απαντήσουµε στο ερώτηµα που θέσαµε. Προσωπικά, δεν έχω καµιά αµφιβολία ότι οι µισαλλόδοξες απόψεις, δηλαδή οι απόψεις που εκφράζουν µίσος προς άλλους ανθρώπους εξαιτίας κάποιων χαρακτηριστικών τους (της φυλής, του φύλου, των πεποιθήσεων ή των ερωτικών προτιµήσεων), αποτελούν βαθύτατα λανθασµένες ιδέες. Εφόσον εξ ορισµού αντιστρατεύονται την ίση αξία των ανθρώπων και διακηρύσσουν τον αποκλεισµό κάποιων από την κοινωνική οργάνωση, είναι ασυµβίβαστες µε την ίδια την έννοια της κοινωνικής συµβίωσης. Υπό αυτή την έννοια είναι ακόµη πιο διαστροφικές από τις αντιδηµοκρατικές απόψεις, αφού δεν αρνούνται σε κάποιους την πολιτική συµµετοχή, αλλά την ίδια την ανθρώπινη ιδιότητά τους. Αλλά, όπως ακριβώς η διαφωνία ή το λανθασµένο των αντιδηµοκρατικών ιδεών δεν αποτελούν επαρκή δικαιολογία για τον εξοβελισµό τους από τον δηµόσιο διάλογο, το ίδιο ισχύει και µε τον µισαλλόδοξο λόγο και αυτό δεν αλλάζει αν προσθέσουµε κάποιο επίθετο, αν π.χ. πούµε ότι είναι ιδιαίτερα κακός λόγος. Σταθερή βάση για την απαγόρευση του µισαλλόδοξου λόγου µπορεί να αναζητηθεί µόνο όταν στοιχειοθετείται άµεσος και επικείµενος κίνδυνος επέλευσης κάποιου κακού. Αυτό συµβαίνει όταν υπάρχει άµεση υποκίνηση σε παράνοµες πράξεις ή κατά πρόσωπο λεκτικές επιθέσεις κατά συγκεκριµένων προσώπων. Στις περιπτώσεις αυτές δεν ενδιαφέρει τόσο το περιεχόµενο του µηνύµατος όσο µια συµπεριφορά που χρησιµοποιεί τον λόγο ως µέσο για να επιφέρει άµεση βλάβη.
Σελίδα 3 από 5 Τέτοιες συµπεριφορές, όµως, τιµωρούνται ούτως ή άλλως, ανεξαρτήτως αν ο λόγος (το µέσο) που χρησιµοποιείται είναι µισαλλόδοξος ή όχι. Βέβαια, αν περιορίζουµε την έκφραση βάσει των πραγµατικών ή εικαζόµενων επιπτώσεων που έχει το περιεχόµενο του µηνύµατος σε κάποιους ανθρώπους, τότε προσυπογράφουµε την πιο άγρια λογοκρισία. Κάθε ιδέα, ακόµη και η πλέον «ευγενής», µπορεί να προκαλέσει πόνο, φοβία ή διάφορα άλλα ανεπιθύµητα συναισθήµατα σε κάποιον άνθρωπο. Ακόµη και η εκδήλωση αγάπης, µια ερωτική εξοµολόγηση, µπορεί να προκαλέσει αηδία, αποστροφή, οδύνη. Αν επιδιώξουµε να φιµώσουµε κάθε λόγο που έχει δυσάρεστες επιπτώσεις σε κάποιον, στην πραγµατικότητα ανάγουµε τη σιωπή ως βασική αρχή της κοινωνικής οργάνωσης (κρείττον το σιγάν). Αντίθετα, αν συµφωνούµε µε την αρχή της ελευθερίας της έκφρασης, τότε οδηγούµαστε στο συµπέρασµα ότι η διαφωνία, η εναντίωση, η προσβολή, η οργή, η αγανάκτηση, η ψυχική οδύνη δεν είναι θεµιτές δικαιολογίες περιορισµού του λόγου. Γινόµαστε έτσι αναίσθητοι στο ιδεολογικό κακό που προκαλεί ο µισαλλόδοξος λόγος; Η απάντηση είναι ότι πρέπει να το αντιµετωπίσουµε µε τον µόνο ορθό και αποτελεσµατικό τρόπο, που είναι ο αντίλογος. Ο αντίλογος στον µισαλλόδοξο λόγο δεν αποσκοπεί στην ανακάλυψη της αλήθειας, αλλά στην ενδυνάµωση των δικών µας απόψεων, στην εξέταση των ζητηµάτων σε βάθος, στην εξαγωγή συµπερασµάτων για τη ζωή και την κοινωνία µας. Δεν θα καταφέρουµε ποτέ να αποκτήσουµε ως κοινωνία συνείδηση της κακίας του µισαλλόδοξου λόγου, αν επιδιώξουµε να τον απαγορεύσουµε, αν θελήσουµε να τον αφήσουµε να λειτουργεί υπόγεια. Τέλος, όσοι πιστεύουν ότι οι νοµοθετικές απαγορεύσεις µπορούν αποτελεσµατικά να υποκαταστήσουν τα επιχειρήµατα, ας έχουν κατά νου ότι µπορεί να φέρουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσµα. Οι αντιρατσιστικοί νόµοι της Βαϊµάρης και οι διώξεις χιτλερικών χρησιµοποιήθηκαν προπαγανδιστικά από τον Χίτλερ και µάλλον ευνόησαν παρά απέτρεψαν την άνοδό του. Τσακυράκης, Σ. (2013, 19 Μαΐου). Ελευθερία του λόγου και µισαλλοδοξία. Το Βήµα.
Σελίδα 4 από 5 ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (µονάδες 25) Στο πλαίσιο του µαθήµατος της Νεοελληνικής Γλώσσας η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το ιδεώδες της ελευθερίας. Ο καθηγητής του µαθήµατος αναθέτει σε κάθε µαθητή να παρουσιάσει συνοπτικά στους συµµαθητές το περιεχόµενο ενός κειµένου που αναφέρεται σε κάποιο από τα ζητήµατα που αφορούν τις ελευθερίες των πολιτών. Εσείς αναλαµβάνετε να συντάξετε ένα σηµείωµα (100 έως 120 λέξεις), στο οποίο παρουσιάζεται το κείµενο του Σταύρου Τσακυράκη. ΘΕΜΑ Β1. (µονάδες 10) Ποιον τρόπο θεωρεί ο συγγραφέας του κειµένου ως αποτελεσµατικότερο για την αντιµετώπιση της ρητορικής του µίσους; Με ποια επιχειρήµατα στηρίζει την άποψή του; (παράγραφος 80 έως 100 λέξεων) ΘΕΜΑ Β2. (µονάδες 5) Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η β παράγραφος («Τα επιχειρήµατα κακός λόγος») του κειµένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ΘΕΜΑ Β3. (µονάδες 10) «λόγος», «προσληφθεί», «άγρια», «αρχή», «αναίσθητοι»: Για καθεµία από αυτές τις λέξεις (σε οποιονδήποτε τύπο τους) να γράψετε δύο προτάσεις που να αναδεικνύουν δύο διαφορετικές σηµασίες τους. ΘΕΜΑ Β4. (µονάδες 10) [α] Για ποιον λόγο, κατά τη γνώµη σας, ο συγγραφέας του κειµένου χρησιµοποιεί το συγκεκριµένο παράδειγµα στην τελευταία παράγραφο («Τέλος άνοδό του») του κειµένου, για να τεκµηριώσει την άποψή του; (µονάδες 6) [β] Να ερµηνεύσετε τη χρήση των παρενθέσεων στο κείµενο που διαβάσατε. (µονάδες 4)
Σελίδα 5 από 5 ΘΕΜΑ Γ. (µονάδες 40) «Επειδή η παραγνώριση και η περιφρόνηση των δικαιωµάτων του ανθρώπου οδήγησαν σε πράξεις βαρβαρότητας, που εξεγείρουν την ανθρώπινη συνείδηση, η προοπτική ενός κόσµου όπου οι άνθρωποι θα είναι ελεύθεροι να µιλούν και να πιστεύουν, λυτρωµένοι από τον τρόµο και την αθλιότητα, έχει διακηρυχθεί ως η πιο υψηλή επιδίωξη του ανθρώπου». Σύµφωνα µε το προοίµιο της Οικουµενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων, η ελευθερία του λόγου αναγορεύεται σε κυρίαρχη επιδίωξη της πολιτισµένης ανθρωπότητας. Με αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων (10η Δεκεµβρίου) δηµοσιεύετε κείµενο (500 έως 600 λέξεις) στη σχολική ιστοσελίδα, στο οποίο ερµηνεύετε την επιδίωξη αυτή και καταθέτετε τις προσωπικές σας απόψεις για το κατά πόσον η ελευθερία του λόγου θα πρέπει να έχει απόλυτη ή σχετική ισχύ στις σύγχρονες δηµοκρατικές κοινωνίες. ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!