1. Το Πεδίον του Άρεως Ιστορία Ο χώρος που βρίσκεται σήμερα το Πεδίον του Άρεως χρησίμευε παλαιότερα ως πεδίο ασκήσεων, ως τόπος συγκεντρώσεων, αλλά και ως χώρος τελετών. Το 1935 ο τότε διευθυντής Σχεδίου Πόλεων του Υπουργείου Συγκοινωνίας, Ανάργυρος Δημητρακόπουλος, σχεδίασε το Πεδίον του Άρεως, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Το Πεδίο του Άρεως δημιουργήθηκε προς τιμή των ηρώων της επανάστασης του 1821. Σύντομη Περιγραφή Πρόκειται ουσιαστικά για ένα άλσος, εντός του δήμου της Αθήνας, του οποίου τα όρια καθορίζονται από την λεωφόρο Αλεξάνδρας, τις οδούς Μαυροματαίων και Ευελπίδων, καθώς και της περιοχής της παλιάς Σχολής Ευελπίδων. Η επιφάνεια που καλύπτεται από την παραπάνω περιοχή ανέρχεται σε 277 στρέμματα γης. Στην κύρια είσοδο του Πεδίου, υψώνεται ο έφιππος ανδριάντας του Κωνσταντίνου του Α, ενώ εντός του άλσους έχουν στηθεί προτομές ηρώων της επανάστασης του 1821. Το 1947 χτίστηκε επιπλέον το μνημείο για τους πεσόντες συμμάχους κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ελλάδα. Το μνημείο, έργο του γλύπτη Φαληρέα, τοποθετήθηκε στη νότια είσοδο του Πεδίου. Στην γύρω περιοχή βρίσκονται το γήπεδο του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου και αρκετά κέντρα ψυχαγωγίας (εστιατόρια, καφετέριες, κτλ), γεγονός που δημιουργεί προβλήματα συγκρούσεων γης. «Πράσινος Πόλεμος» Το Πεδίον του Άρεως αποτελεί μια από τις πιο κραυγαλέες περιπτώσεις επικράτησης των οικονομικο-πολιτικών συμφερόντων σε βάρος των ελεύθερων χώρων. Πιο συγκεκριμένα, συγκρούονται οι πολιτικές που θέλουν την καταπάτησή του, με τις πολιτικές που θέλουν την προστασία και αναβάθμισή του. Όσοι ασκούν εξουσία έχοντας ιδιοτελή συμφέροντα, πολλές φορές αδιαφορούν για το καλό των πολιτών, με αποτέλεσμα να μην προστατεύουν και να επεκτείνουν τους ελεύθερους δημόσιους χώρους, όπως στην περίπτωση του Πεδίου του Άρεως. Αντ αυτού τους υποβαθμίζουν και τους καταστρέφουν. Στο πλαίσιο αυτό, τα προβλήματα του Πεδίου του Άρεως αποτελούν επί μέρους έκφραση του γενικότερου προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι ελεύθεροι χώροι στην Αττική. Ο «πράσινος πόλεμος» γενικότερα αναφέρεται σε προβλήματα έλλειψης κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου στην Αττική. Οι ελεύθεροι χώροι (πάρκα αναψυχής, χώροι πρασίνου, δημόσιοι κήποι κτλ) σε μια πόλη είναι απαραίτητοι τόσο για την ξεκούραση των ανθρώπων, όσο και για την εξασφάλιση της ποιότητας ζωής τους. Η ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, είναι η μόνη στην Ευρώπη που δεν διαθέτει Δημόσιο Πάρκο ανάλογο του πληθυσμού της και ταυτόχρονα υστερεί σημαντικά στην σχέση πληθυσμού και πρασίνου. Πέραν αυτού η υπάρχουσα ατμοσφαιρική ρύπανση και η γενικότερη υποβάθμιση του φυσικού τοπίου στην Αττική εντείνουν τα ήδη σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. - 1 -
2. Ιεράρχηση Προβλημάτων Για να μπορεί ένας χώρος πρασίνου να είναι πραγματικά ελεύθερος, θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από άλλες χρήσεις και ταυτόχρονα η πρόσβαση σε αυτόν να είναι ελεύθερη για το κοινό. Τα προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί στο Πεδίον του Άρεως περιορίζουν την χρήση του αυτή, έτσι ώστε να περιοριστεί και ο χώρος για τους γονείς, τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τους περαστικούς. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ιεραρχικά με βάση την κρισιμότητα τους, ως εξής: Καταπατήσεις Προβλήματα Διαχείρισης Προβλήματα Σχεδιασμού Έτσι, με την συνεχόμενη, σε συχνότητα και ένταση, συγκέντρωση δραστηριοτήτων ασύμβατων με την χρήση του Πεδίου του Άρεως ως ελευθέρου χώρου πρασίνου, το πρόβλημα επιδεινώνεται. Καταπατήσεις Εκτός από τις πολλές καταπατήσεις, που υπέστη παλαιότερα (θέατρα, ζαχαροπλαστεία, κτλ) τα τελευταία χρόνια έχει υποβαθμιστεί ακόμα περισσότερα με μία σειρά αυθαίρετων και ανεύθυνων επεμβάσεων. η επέκταση των εγκαταστάσεων του Πανελληνίου με την κατασκευή κλειστού γυμναστηρίου, το οποίο αν και χαρακτηρίστηκε αυθαίρετο, κανένας από του αρμόδιους φορείς δεν φρόντισε ούτε να το κατεδαφίσει, αλλά ούτε και να εισπράξει τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν. Το 2003 βεβαιώθηκαν νέες αυθαίρετες κατασκευές στο χώρο του Πανελληνίου Γ.Σ., εμβαδού μεγαλύτερο από 215τμ. Το ΥΠΕΧΩΔΕ και η Νομαρχία δεν αντέδρασαν καθόλου. Να σημειωθεί ότι το γενικό πολεοδομικό σχέδιο Αθηνών (ΦΕΚ 80/19880) στο χώρο που έχει καταλάβει ο Πανελλήνιος προβλέπει μόνο πράσινο. άλλες νέες αυθαίρετες κατασκευές συντείνουν στον μετασχηματισμό του πάρκου σε ένα σύμπλεγμα καταστημάτων, χώρων στάθμευσης και κέντρων διασκέδασης. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Ν.998/79 «Υπέρ Προστασίας των Δασών», απαγορεύει οποιαδήποτε αλλαγή χρήσης ή προορισμού για τα εντός σχεδίου πόλεως υφιστάμενα πάρκα, άλση και δεντροστοιχίες. στο χώρο του Πεδίου, πραγματοποιούνται εμπορικές εκθέσεις (βιβλίων, φυτών και μικροπωλητών). Αν και αρχικά είχε αναγγελθεί ότι θα έχουν προσωρινό χαρακτήρα, έχουν μετατραπεί σε μόνιμη κατάσταση. Η ύπαρξη τέτοιου είδους δραστηριοτήτων αφαιρούν τον χαρακτήρα του Πεδίου του Άρεως ως μνημείου, τουλάχιστον όπως είχε σχεδιαστεί κατά την ίδρυσή του. - 2 -
Προβλήματα Διαχείρισης η φύλαξη του πάρκου έχει τελείως εγκαταλειφθεί ο φωτισμός είναι ανεπαρκής, έχουν δημιουργήσει συνθήκες κατάλληλες για εγκληματικές δραστηριότητες, κυρίως τις νυχτερινές ώρες. έχει αναφερθεί η ανενόχλητη είσοδος αυτοκινήτων και μοτοσικλετών, που χρησιμοποιούν το πάρκο για διέλευση και στάθμευση. ως ελεύθερος χώρος πρασίνου, υπάρχει δυσκολία εξεύρεσης πόρων για την ορθή λειτουργία και συντήρηση του Πεδίου. Εξάλλου, η κατεξοχήν χρήση του πάρκου είναι μη εμπορική και μη αποδοτική ή παραγωγική. Προβλήματα Σχεδιασμού Τον τελευταίο καιρό, έχει ανακοινωθεί από την Νομαρχία μια σειρά νέων καταστροφικών παρεμβάσεων για το πάρκο. Πιο συγκεκριμένα, σχεδιάζεται: η μονιμοποίηση και νομιμοποίηση της χρήσης του πάρκου από τα μηχανοκίνητα τροχοφόρα με την κατασκευή πλήρως ιεραρχημένου οδικού δικτύου μέσα στο πάρκο, με βάση δυο διασταυρωμένους κυκλοφοριακούς άξονες. Για την πραγματοποίηση αυτού σχεδιάζεται η καταστροφή του πρασίνου με το πρόσχημα της αντικατάστασής του από ανθεκτικά φυτά. η μονιμοποίηση των εμπορικών εκθέσεων με την κατασκευή μονίμων εκθετηρίων, παρά τις κατά καιρούς υποσχέσεις που είχαν εκφραστεί για την απομάκρυνσή τους. ο περιορισμός των εισόδων του πάρκου για τους πεζούς (από περισσότερες από 15 που είναι σήμερα σε 4 μόνο) με αποτέλεσμα να γίνεται δυσκολότερη η πρόσβαση και η διέλευση των πεζών δια μέσου του πάρκου. Στην εποχή μας, η διεθνής πανευρωπαϊκή τάση είναι ο περιορισμός της χρήσης των μηχανοκίνητων οχημάτων και διευκόλυνση των πεζών. Στην περιοχή της Αθήνας όμως φαίνεται ότι δίνεται αντίστροφη προτεραιότητα, με συνέπεια να σχεδιάζονται νέες χρήσεις, ενώ νομιμοποιούνται άλλες, μέχρι πρότινος, παράνομες και ασύμβατες χρήσεις. - 3 -
3. Εναλλακτικές Προτάσεις Αν και όπως αναλύθηκε προηγουμένως, το Πεδίον του Άρεως αντιμετωπίζει μια πολιτική που θέλει τη μετατροπή του από πάρκο αναψυχής, σε χώρο καταστημάτων, στάθμευσης και κέντρων διασκέδασης, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προτάσεις που να προωθούν την αναβάθμισή του. Το Πεδίον του Άρεως αποτελεί έναν από τους λίγους χώρους πρασίνου στο Δήμο της Αθήνας. Η περιοχή που βρίσκεται το Πεδίο είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες της Αθήνας, άρα η ύπαρξη ενός ελεύθερου χώρου πρασίνου είναι ζωτικής σημασίας για τους κατοίκους. Θεμέλιος λίθος για την προστασία και διατήρηση του πάρκου χρειάζεται η κινητοποίηση όσο γίνεται περισσοτέρων ανθρώπων και φορέων, με προεξέχουσα την πολιτική βούληση των αρμοδίων. Οι κρατικές αρχές μέσω του θεσμικού τους ρόλου θα πρέπει να προωθήσουν την προστασία του Πεδίου του Άρεως και κυρίως μέσω: εφαρμογής των αποφάσεων της πολεοδομίας για την κατεδάφιση των παράνομων και αυθαίρετων εγκαταστάσεων του Πανελληνίου ή τουλάχιστον η πρόσβαση σε αυτούς τους χώρους άθλησης να είναι ελεύθερη, δηλαδή να παραχωρηθούν για λαϊκό αθλητισμό πολεοδομικό και οικιστικό έλεγχο των γειτονικών περιοχών, ώστε να μην αναπτυχθούν δραστηριότητες ασύμβατες με το πάρκο περιορισμό των εμπορικών εκθέσεων που μολύνουν το άλσος πρόσληψη ειδικευμένου προσωπικού για την φύλαξη σύγχρονη μελέτη φωτισμού για την ανάδειξη των χώρων του Πεδίου πρόσληψη συνεργείων καθαριότητας και κηπουρών για την προστασία και περιποίηση του πάρκου για την διατήρηση του πρασίνου πρέπει να ενισχυθεί η εμφύτευση νέων δέντρων, κυρίως με δέντρα ελληνικής χλωρίδας ανάληψη οικονομικού σκέλους διαχείρισης από πολλούς φορείς ή και τα ήδη υπάρχοντα γειτονικά κέντρα αναψυχής, ώστε το κόστος να επιμερίζεται και να συγκεντρώνεται ευκολότερα - 4 -
4. Αξιολόγηση Η ανάλυση S.W.O.T. (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), μεταφράζεται στην ανάλυση με βάση Πλεονεκτήματα, Αδυναμίες, Ευκαιρίες, Απειλές. Η ανάλυση αυτή θα χρησιμοποιηθεί για την ολοκληρωμένη προσέγγιση στο παρόν και στο μέλλον των ζητημάτων της χρήσης του Πεδίου του Άρεως. Η ανάλυση σε 1 ο στάδιο θα επικεντρωθεί στη διερεύνηση και αποτύπωση των Πλεονεκτημάτων και Αδυναμιών, που υφίστανται τώρα. Σε 2 ο στάδιο θα αποτυπωθούν οι Ευκαιρίες (πιθανά πλεονεκτήματα) και Απειλές (πιθανές δυσκολίες), που ενδέχεται να εμφανιστούν στο μέλλον. Το εύρος της ανάλυσης συμπεριλαμβάνει εκτός από την περιβαλλοντική σημασία του άλσους, τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματα των ωφελούμενων και θιγόμενων κοινωνικών ομάδων και θεσμών. ΑΝΑΛΥΣΗ S.W.O.T. ΠΕΔΙΟΝ ΤΟΥ ΑΡΕΩΣ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστορικά μνημεία Χώρος πρασίνου και αναψυχής Παιδικές Χαρές Χώροι άθλησης Χώροι πολιτιστικών δραστηριοτήτων ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Κατεδάφιση αυθαίρετων εγκαταστάσεων Παραχώρηση αθλητικών εγκαταστάσεων για λαϊκό αθλητισμό Φύλαξη και προστασία του πάρκου Δενδροφυτεύσεις Επέκταση χλωρίδας, δημιουργία βοτανικού κήπου Ανάδειξη ως χώρου αναψυχής μέσω σύγχρονης μελέτης φωτισμού Δημιουργία επέκταση αγαλμάτων και προτομών Ανάδειξη ιστορικότητας χώρου Δημιουργία πλαισίου για αειφορική διαχείριση ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Καταπάτηση και αυθαίρετες εγκαταστάσεις (αθλητικές, εμπορικές) Εμπορευματοποίηση του Πεδίου Πλημμελής καθαριότητα Απουσία φύλαξης Έλλειψη φωτισμού Ελλιπής συντήρηση Εγκληματικότητα Όχληση περίοικων και επισκεπτών Έλλειψη σχεδιασμού και διαχείρισης ΑΠΕΙΛΕΣ Εγκατάλειψη Μετατροπή σε χώρο εμπορικών συναλλαγών Μετατροπή σε χώρο ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων Μετατροπή σε χώρο στάθμευσης Μετατροπή σε περιοχή κυκλοφορίας μηχανοκίνητων οχημάτων Αποχαρακτηρισμός περιοχής πάρκου Αύξηση εστιών και ρυθμού εγκληματικότητας Καταστροφή μνημείων Κοινωνική απαξίωση περιοχής - 5 -