00-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:42 ÂÏ 5 Πρόλογος Η Τράπεζα Θεμάτων κατά θεματικές ενότητες είναι, κατ αρχήν, ένα βοήθημα χρήσιμο στο μαθητή, αλλά και στον καθηγητή που διδάσκει το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α Λυκείου. Ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το παρόν βιβλίο είναι να μυηθεί ο μαθητής στο πνεύμα των εξετάσεων, να εξοικειωθεί με τα θέματα που ζητούνται και με τον τρόπο με τον οποίο ζητούνται, και να μάθει να τα διαχειρίζεται αποτελεσματικά. Για το σκοπό αυτό ακολουθήθηκε η παρουσίαση των θεμάτων όπως ακριβώς παρουσιάζονται στην «Τράπεζα Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας» του Υπουργείου Παιδείας. Τα θέματα οργανώνονται κατά θεματικές ενότητες, ώστε να είναι εύκολη η εύρεση, η μελέτη και η διδασκαλία τους. Στην αρχή του βιβλίου προτάσσεται κατηγοριοποίηση των θεμάτων και της θεωρίας που πρέπει να γνωρίζει ο μαθητής για την απάντησή τους. Πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνονται και παρουσιάζονται τα θέματα. Πιο σημαντικές, όμως, είναι οι απαντήσεις που δίνονται σε αυτά. Ως εκ τούτου δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα τόσο στη σωστή απάντηση των θεμάτων όσο και στην παρουσίαση των απαντήσεων. Οι απαντήσεις ακολουθούν τα κείμενα και τα θέματα, ώστε με την παράθεσή τους αυτή να είναι εύκολη και άνετη η αναζήτησή τους και η μελέτη τους. Στα θέματα προτείνεται και περιλαμβάνεται και θέμα έκθεσης σχετικό με το περιεχόμενο του κειμένου (Ερώτημα Γ του τελικού διαγωνίσματος, το οποίο, σύμφωνα με το νέο τρόπο αξιολόγησης, ορίζεται από τους διδάσκοντες). Χωρίς να είναι δεσμευτικό το θέμα που προτείνεται, πιστεύουμε ότι διευκολύνει και το διδάσκοντα το μάθημα και το μαθητή, ο οποίος μπορεί να αναζητήσει στην απάντησή του το υλικό που χρειάζεται για την ανάπτυξη σχετικών θεμάτων. Οι συγγραφείς Σπυρίδων Κ. Κούτρας Υπαπαντή Η. Ζουρούδη
00-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:42 ÂÏ 6
00-KOYTRAS-TRAPEZA 18-09-14 11:07 ÂÏ 7 Περιεχόμενα Τα είδη των θεμάτων και η απάντησή τους...11 ΓΛΩΣΣΑ 1ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η σημασία της γλώσσας]...27 2ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η σημασία της γλώσσας]...31 3ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση]...35 4ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση]...38 5ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία]...42 6ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία]...45 7ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία]...48 8ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: [Οι γλώσσες αλλάζουν] Κείμενο 2: [Η γλώσσα των νέων]...51 9ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: [Οι γλώσσες αλλάζουν] Κείμενο 2: [Η γλώσσα των νέων]...55 10ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: [Οι γλώσσες αλλάζουν] Κείμενο 2: [Η γλώσσα των νέων]...59 11ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Το λεξιλόγιο της νεοελληνικής και ο ευρωπαϊκός γλωσσικός πλουραλισμός Κείμενο 2: [Το ελληνικό πολιτισμικό λεξιλόγιο]...63 12ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Το λεξιλόγιο της νεοελληνικής και ο ευρωπαϊκός γλωσσικός πλουραλισμός Κείμενο 2: [Το ελληνικό πολιτισμικό λεξιλόγιο]...67 13ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Το λεξιλόγιο της νεοελληνικής και ο ευρωπαϊκός γλωσσικός πλουραλισμός Κείμενο 2: [Το ελληνικό πολιτισμικό λεξιλόγιο]...71 14ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η γλώσσα μας σήμερα ]...75 15ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η γλώσσα μας σήμερα ]...79 16ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η γλώσσα μας σήμερα ]...83 17ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [H επίδραση της τεχνολογίας στη γλωσσική ποικιλότητα]...87 18ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [H επίδραση της τεχνολογίας στη γλωσσική ποικιλότητα]...91 19ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [H επίδραση της τεχνολογίας στη γλωσσική ποικιλότητα]...95 20ό Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης. Ο ρόλος του σχολείου]...99 21ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης και της τεχνοκρατίας. Ο ρόλος του σχολείου]...102
00-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:42 ÂÏ 8 22ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης και της τεχνοκρατίας. Ο ρόλος του σχολείου]...106 23ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Αλλαγές στον γραπτό κόσμο]...110 24ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Αλλαγές στον γραπτό κόσμο]...114 25ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Αλλαγές στον γραπτό κόσμο]...118 26ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Διάλεκτοι και Εκπαίδευση...122 27ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Διάλεκτοι και Εκπαίδευση...125 28ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Διάλεκτοι και Εκπαίδευση...129 29ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: [Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση] Κείμενο 2...132 30ό Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση]...137 31ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση]...141 32ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η Ελληνική και πάλι στο προσκήνιο...146 33ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η Ελληνική και πάλι στο προσκήνιο...150 34ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η Ελληνική και πάλι στο προσκήνιο...153 35ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας...156 36ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας...160 37ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας...164 38ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι κούφιες λέξεις...169 39ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι κούφιες λέξεις...173 40ό Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι κούφιες λέξεις...177 41ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Υπάρχει ιδανικός ομιλητής της γλώσσας;...181 42ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Υπάρχει ιδανικός ομιλητής της γλώσσας;...185 43ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Υπάρχει ιδανικός ομιλητής της γλώσσας;...189 ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ 44ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Πολιτισμός και γλώσσα]...195 45ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Πολιτισμός και γλώσσα]...199 46ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Πολιτισμός και γλώσσα]...203 47ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Tο Διδασκαλείο της Nέας Eλληνικής Γλώσσας]...207 48ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Tο Διδασκαλείο της Nέας Eλληνικής Γλώσσας]...211 49ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Tο πιστοποιητικό ελληνομάθειας]...214
00-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:42 ÂÏ 9 50ό Κριτήριο Αξιολόγησης: [Το πιστοποιητικό ελληνομάθειας]...218 51ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Το πιστοποιητικό ελληνομάθειας]...222 52ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας]...226 53ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας]...230 54ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας]...234 55ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης...237 56ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης...241 57ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Ευρωπαϊκή Ένωση και Νεοελληνική γλώσσα...245 58ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Ευρωπαϊκή Ένωση και Νεοελληνική γλώσσα...249 59ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Ευρωπαϊκή Ένωση και Νεοελληνική γλώσσα...252 60ό Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Θετικά σχόλια για την επιλογή χρήσης της ελληνικής γλώσσας]...256 61ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Θετικά σχόλια για την επιλογή χρήσης της ελληνικής γλώσσας]...260 62ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Γλωσσική επικοινωνία των Ευρωπαίων]...264 63ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Γλωσσική επικοινωνία των Ευρωπαίων]...268 64ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Γλωσσική επικοινωνία των Ευρωπαίων]...272 65ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κείμενο 2: [Γλωσσική επικοινωνία των Ευρωπαίων]...276 ΔΙΑΛΟΓΟΣ 66ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Ο διάλογος και οι ομαδικές δραστηριότητες στην τάξη]...283 67ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Ο διάλογος και οι ομαδικές δραστηριότητες στην τάξη]...287 68ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Ο διάλογος και οι ομαδικές δραστηριότητες στην τάξη]...291 69ο Κριτήριο Αξιολόγησης: [Ο διάλογος και οι ομαδικές δραστηριότητες στην τάξη]...295
00-KOYTRAS-TRAPEZA 18-09-14 11:09 ÂÏ 10 ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ 70ό Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Αναλφάβητα 250 εκατομμύρια παιδιά λόγω κακής ποιότητας εκπαίδευσης Κείμενο 2: Αναλφαβητισμός: Στην 35η θέση παγκοσμίως η Ελλάδα. Τα στοιχεία του ΟΗΕ...301 71ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Αναλφάβητα 250 εκατομμύρια παιδιά λόγω κακής ποιότητας εκπαίδευσης Κείμενο 2: Αναλφαβητισμός: Στην 35η θέση παγκοσμίως η Ελλάδα. Τα στοιχεία του ΟΗΕ...306 72ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Κείμενο 1: Αναλφάβητα 250 εκατομμύρια παιδιά λόγω κακής ποιότητας εκπαίδευσης Κείμενο 2: Αναλφαβητισμός: Στην 35η θέση παγκοσμίως η Ελλάδα. Τα στοιχεία του ΟΗΕ...311 73ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν...316 74ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν...321 75ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν...326 76ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντιμετωπίζοντας τον αναλφαβητισμό των νέων στην Ευρωπαϊκή Ένωση...330 77ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντιμετωπίζοντας τον αναλφαβητισμό των νέων στην Ευρωπαϊκή Ένωση...334 78ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντιμετωπίζοντας τον αναλφαβητισμό των νέων στην Ευρωπαϊκή Ένωση...338 79ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Επιπτώσεις αναλφαβητισμού...342 80ό Κριτήριο Αξιολόγησης: Επιπτώσεις αναλφαβητισμού...347 81ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Επιπτώσεις αναλφαβητισμού...351 82ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι αναλφάβητοι, οι εγγράμματοι και ο αλφαβητισμός...355 83ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι αναλφάβητοι, οι εγγράμματοι και ο αλφαβητισμός...359 84ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Οι αναλφάβητοι, οι εγγράμματοι και ο αλφαβητισμός...363
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 25 ΓΛΩΣΣΑ
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 26
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 27 1ο Κριτήριο Αξιολόγησης [Η σημασία της γλώσσας] Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο. Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ. Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα 1 των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος, για παράδειγμα, τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δεν ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι. Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας. M.W. Eysenck (2010), Βασικές αρχές γνωστικής ψυχολογίας, μτφ. Μ. Κουλεντιανού, Αθήνα, Gutenberg, σελ. 309-310 (Διασκευή) 1. επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα 27
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 28 H ΤΡΑΠΕΖΑ ΘEMATΩN ΚΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΘΕΜΑΤΑ Α1. Με ποιους τρόπους, σύμφωνα με το κείμενο, καλλιεργούνται οι γλωσσικές δεξιότητες; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στις περιόδους της πρώτης παραγράφου (Αν κάποιος απαραίτητο) του κειμένου. (μονάδες 5) β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5) Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας το αντώνυμο καθεμιάς από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: γνωρίζουν, απαραίτητο, καταφατική, εκτεταμένη, σωστό. (μονάδες 10) Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας. (μονάδες 10) β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5) Γ. Προτεινόμενο θέμα έκθεσης* (Μονάδες 50) Σε άρθρο 350-400 λέξεων να εκθέσεις τις απόψεις σου για τη σημασία που έχει η καλή γνώση της μητρικής μας γλώσσας. Για την τεκμηρίωση των απόψεών σου να λάβεις υπόψη σου τις λειτουργίες και την αξία της γλώσσας στη νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου, στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στη διαμόρφωση των ιδιαίτερων πολιτιστικών γνωρισμάτων της εθνικής κοινότητας στην οποία ανήκει. Υπόθεσε ότι το κείμενό σου θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου. Απαντήσεις στα θέματα Α1. Οι τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες του ανθρώπου καλλιεργούνται, καταρχήν, με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Ωστόσο, ο βαθμός ανάπτυξης μιας από αυτές τις δεξιότητες έχει ιδιαίτερη σχέση, κατά το συγγραφέα, με τα ενδιαφέροντα ή τη σταδιοδρομία κάποιου. Αυτό είναι εύλογο, αν αναλογιστούμε ότι η φύση των ενδιαφερόντων που έχει κάποιος και η αποτελεσματική ενασχόλησή του με κάτι απαιτούν και την ανάπτυξη ειδικών ικανοτήτων. Και τις ικανότητες αυτές μπορεί να τις αποκτήσει και να τις ασκήσει καλλιεργώντας σε εξαιρετικό βαθμό μία από τις βασικές γλωσσικές δεξιότητες. Α2. α. Δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις της πρώτης παραγράφου είναι: το «Εξάλλου» και το «Επομένως». * Το τρίτο θέμα (Γ) δεν υπάρχει στην Τράπεζα Θεμάτων, αλλά ορίζεται στο σχολείο από τους διδάσκοντες το μάθημα. Για λόγους, όμως, ολοκληρωμένης παρουσίασης των θεμάτων που εξετάζονται προτείνεται ένα θέμα έκθεσης σχετικό με το περιεχόμενο του κειμένου που δίνεται. 28
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 29 ΓΛΩΣΣΑ β. Με τη διαρθρωτική λέξη «Εξάλλου» ο συγγραφέας μεταβαίνει στην επόμενη λεπτομέρεια την οποία προσθέτει για να αποδείξει τη σημασία της γλώσσας. Με τη διαρθρωτική λέξη «Επομένως» ο συγγραφέας συμπεραίνει και συνδέει το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει με τις λεπτομέρειες/επιχειρήματα τα οποία προηγουμένως έχει αναφέρει. Β1. Αντώνυμα γνωρίζουν: αγνοούν απαραίτητο: περιττό καταφατική: αρνητική εκτεταμένη: περιορισμένη σωστό: λανθασμένο Προτάσεις Πολλοί άνθρωποι αγνοούν την αξία της σωστής εκμάθησης της γλώσσας. Τα καταναλωτικά αγαθά συχνά δεν ικανοποιούν πραγματικές, αλλά περιττές ανάγκες. Η απάντηση στο ερώτημά μου ήταν αρνητική. Ο διαθέσιμος χρόνος ήταν περιορισμένος. Η λύση του προβλήματος τελικά ήταν λανθασμένη. Β2. α. Δύο παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας είναι: «καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα» «εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας». β. Με τη μεταφορά ο λόγος αποκτάει παραστατικότητα και ζωντάνια, καθώς η αφηρημένη έννοια που εκφράζεται με αυτήν εικονοποιείται και παραλληλίζεται με κάτι γνωστό από την εμπειρία μας. Στη μεν πρώτη από τις συγκεκριμένες μεταφορές η ανάπτυξη και βελτίωση της γλωσσικής δεξιότητας παραλληλίζεται με καλλιέργεια και στη δεύτερη το κέντρο του ενδιαφέροντος που δείχνει κάποιος να μάθει μια δεύτερη γλώσσα με εστία. Έτσι, το αφηρημένο γίνεται συγκεκριμένο και ευκολότερα κατανοητό. Εξάλλου, ανάμεσα σε αυτά που παραλληλίζονται αναπτύσσονται συνειρμικές σχέσεις και κινητοποιείται η σκέψη και η φαντασία για να διαπιστωθούν οι ομοιότητες που υπάρχουν. Ο λόγος αποκτά ποιητικότητα. Τέλος, η μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας είναι συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, επειδή με αυτή διεγείρονται και υποβάλλονται συναισθήματα στο δέκτη. Γ. Διαγραμματική παρουσίαση Τίτλος: Η γνώση της μητρικής γλώσσας Πρόλογος Χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να νοηθεί ζωή, επειδή οι σημαντικότερες εκφάνσεις της ζωής, είτε τη θεωρήσουμε ως βιολογικό φαινόμενο είτε ως πνευματική και κοινωνική εκδήλωση, 29
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 30 H ΤΡΑΠΕΖΑ ΘEMATΩN ΚΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γλώσσα. Γι αυτό και η πρόοδος του ανθρώπου σε κάθε τομέα της ζωής του περνάει, καταρχήν, μέσα από την εκμάθηση της μητρικής του γλώσσας και γενικότερα μέσα από τη γλωσσική καλλιέργειά του. Κύριο μέρος Γλώσσα και νοητική ανάπτυξη με τις λέξεις ο αισθητός κόσμος και οι αφηρημένες έννοιες μετατρέπονται σε παραστάσεις-σύμβολα, με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να εκφράζεται, αλλά και να σκέφτεται ανάπτυξη της μνημονικής ικανότητας, δηλαδή της ικανότητας του ανθρώπου να διατηρεί και να ανακαλεί στη μνήμη του παραστάσεις-σύμβολα αφαιρετική ικανότητα, ακριβολογία εύρεση σχέσεων, όξυνση της κριτικής σκέψης λογική ταξινόμηση και διάταξη των εννοιών, αλληλουχία, συλλογισμοί, συγκρότηση της σκέψης ανάλυση εννοιών, ανάπτυξη φαντασίας και στοχασμού η γλώσσα ως περιεχόμενο παιδείας: κείμενα και μεταγλώσσα (γραμματική και συντακτικό) Γλώσσα και ανθρώπινες σχέσεις επικοινωνία: ανταλλαγή μηνυμάτων, πληροφοριών έκφραση και μετάδοση συναισθημάτων, σύναψη σχέσεων, σύσφιγξη δεσμών καθορισμός αρχών, αξιών και κανόνων που διέπουν την κοινωνική ζωή διάλογος: υπεράσπιση και διεκδίκηση δικαιωμάτων, πειθώ, ειρηνική διευθέτηση διαφορών, δημοκρατία, εύρεση αλήθειας (επιστήμη) Γλώσσα και εθνική φυσιογνωμία διακριτικό γνώρισμα των ομοεθνών όπως ιδιαίτερη είναι η πολιτισμική δημιουργία κάθε έθνους, έτσι ιδιαίτερη είναι και η γλώσσα που την εκφράζει στα γλωσσικά σύμβολα αποτυπώνεται/αντικατοπτρίζεται η πνευματικότητα και η ευαισθησία κάθε λαού είναι μέσο και περιεχόμενο της εθνικής παιδείας, αφού με αυτήν εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματα ενός λαού, εν μέρει δε και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του Επίλογος Η ιστορική επιβίωση ενός έθνους εξαρτάται από τη διατήρηση και τη διάσωση της γλώσσας του, ενώ η παρακμή και η εξαφάνισή του συνδέονται άρρηκτα με την αλλοίωση και την απώλεια της γλώσσας του. 30
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 31 ΓΛΩΣΣΑ 2ο Κριτήριο Αξιολόγησης [Η σημασία της γλώσσας] Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο. Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ. Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα 1 των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δε ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι. Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας. M.W. Eysenck (2010), Βασικές αρχές γνωστικής ψυχολογίας, μτφ. Μ. Κουλεντιανού, Αθήνα, Gutenberg, σελ. 309-310 (Διασκευή) 1. επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα 31
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 32 H ΤΡΑΠΕΖΑ ΘEMATΩN ΚΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΘΕΜΑΤΑ Α1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψή του για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του ανθρώπου; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. α. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο και τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 5) β. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 5) Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: σημασία της γλώσσας, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, λειτουργία της γλώσσας, ενδιαφέροντα, δεξιότητες. (μονάδες 10) Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο όρους του ειδικού λεξιλογίου. (μονάδες 10) β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5) Γ. Προτεινόμενο θέμα έκθεσης (Μονάδες 50) Σε άρθρο 350-400 λέξεων να εκθέσεις τις απόψεις σου για τη σημασία που έχει η καλή γνώση της μητρικής μας γλώσσας. Για την τεκμηρίωση των απόψεών σου να λάβεις υπόψη σου τις λειτουργίες και την αξία της γλώσσας στη νοητική ανάπτυξη του ανθρώπου, στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στη διαμόρφωση των ιδιαίτερων πολιτιστικών γνωρισμάτων της εθνικής κοινότητας στην οποία ανήκει. Υπόθεσε ότι το κείμενό σου θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου. Απαντήσεις στα θέματα Α1. Άποψη του συγγραφέα είναι ότι η σημασία της γλώσσας είναι αδιαμφισβήτητη. Για να τεκμηριώσει την άποψή του αυτή, αρχικά αναφέρει ως επιχείρημα τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που ασκούνται με τη γλώσσα. Έπειτα επισημαίνει τον αναντικατάστατο ρόλο που έχει η γλώσσα στη διάδοση της γνώσης από γενιά σε γενιά. Τέλος, για να πείσει για την άποψή του, επικαλείται τις λειτουργίες της γλώσσας ως επικοινωνιακού μέσου, και ειδικότερα τις δυνατότητες που προσφέρει στους ανθρώπους, να συνομιλούν, να καταγράφουν πληροφορίες, να εκφράζουν σκέψεις και συναισθήματα, να σκέφτονται κ.λπ. Α2. α. Η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου επιτυγχάνεται με τη διατύπωση του ερωτήματος «Τι είναι, όμως, η γλώσσα;», το οποίο μας εισάγει στο θέμα της δεύτερης παραγράφου. Επιτυγχάνεται, επίσης, και με την επανάληψη της λέξης «γλώσσα», με την οποία εξασφαλίζεται και η ενότητα του κει- 32
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 33 ΓΛΩΣΣΑ μένου, ότι δηλαδή οι επιμέρους ιδέες που αναπτύσσονται στις δύο παραγράφους είναι άμεσα ή έμμεσα σχετικές με το θέμα του κειμένου, τη σημασία της γλώσσας. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι συνεκτικά ανάμεσα στις δύο παραγράφους λειτουργεί και η διαρθρωτική λέξη «όμως». β. Η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη διαρθρωτική φράση «Αναμφίβολα των ανθρώπων», με την οποία συνοψίζεται το θέμα της δεύτερης παραγράφου και αμέσως μετά γίνεται η εισαγωγή και μετάβαση στο θέμα της τρίτης παραγράφου πάλι με τη διατύπωση ερωτήματος: «Υπάρχουν όμως της γλώσσας;». Ως τρόποι συνοχής λειτουργούν επίσης, όπως και στην προηγούμενη παράγραφο, η επανάληψη της λέξης «γλώσσα» και η διαρθρωτική λέξη «όμως». Β1. Η σημασία της γλώσσας είναι αδιαμφισβήτητη. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι επικοινωνούν, εκθέτουν δηλαδή τις απόψεις τους, εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους, πείθουν και πείθονται. Έτσι, ασκούνται κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Όμως, η λειτουργία της γλώσσας δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό. Χάρη στη γλώσσα διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντες των ανθρώπων, αναπτύσσεται η φαντασία τους, οξύνεται η κριτική τους σκέψη, αποκτούν νέα ενδιαφέρονται και μετατρέπονται οι έμφυτες πνευματικές δυνατότητες που έχουν σε δεξιότητες. Β2. α. Δύο όροι ειδικού λεξιλογίου στο κείμενο είναι: «συμβατικό σύστημα» «γλωσσικές δεξιότητες». β. Με τη χρήση αυτών των όρων του ειδικού λεξιλογίου ο συγγραφέας προσδίδει στο λόγο του ακριβολογία, επισημότητα, αντικειμενικότητα και την επιστημονική εγκυρότητα που συνεπάγεται η καλή γνώση του θέματος και των ειδικών όρων που το εκφράζουν. Επίσης, με το ειδικό λεξιλόγιο εξασφαλίζεται και η ενότητα στην ανάπτυξη του κειμένου, επειδή με αυτό δηλώνεται η άμεση ή έμμεση νοηματική σχέση των επιμέρους ιδεών που υπάρχουν π.χ. ο ορισμός της γλώσσας με το θέμα του κειμένου, δηλαδή τη γλώσσα και τη σημασία της. Έτσι, πλέκεται ο εννοιολογικός ιστός του κειμένου. Γ. Διαγραμματική παρουσίαση Τίτλος: Η γνώση της μητρικής γλώσσας Πρόλογος Χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να νοηθεί ζωή, επειδή οι σημαντικότερες εκφάνσεις της ζωής, είτε τη θεωρήσουμε ως βιολογικό φαινόμενο είτε ως πνευματική και κοινωνική εκδήλωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γλώσσα. Γι αυτό και η πρόοδος του ανθρώπου σε κάθε τομέα της ζωής του περνάει, καταρχήν, μέσα από την εκμάθηση της μητρικής του γλώσσας και γενικότερα μέσα από τη γλωσσική καλλιέργειά του. 33
01-KOYTRAS-TRAPEZA 17-09-14 12:41 ÂÏ 34 H ΤΡΑΠΕΖΑ ΘEMATΩN ΚΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Κύριο μέρος Γλώσσα και νοητική ανάπτυξη με τις λέξεις ο αισθητός κόσμος και οι αφηρημένες έννοιες μετατρέπονται σε παραστάσεις-σύμβολα, με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να εκφράζεται, αλλά και να σκέφτεται ανάπτυξη της μνημονικής ικανότητας, δηλαδή της ικανότητας του ανθρώπου να διατηρεί και να ανακαλεί στη μνήμη του παραστάσεις-σύμβολα αφαιρετική ικανότητα, ακριβολογία εύρεση σχέσεων, όξυνση της κριτικής σκέψης λογική ταξινόμηση και διάταξη των εννοιών, αλληλουχία, συλλογισμοί, συγκρότηση της σκέψης ανάλυση εννοιών, ανάπτυξη φαντασίας και στοχασμού η γλώσσα ως περιεχόμενο παιδείας: κείμενα και μεταγλώσσα (γραμματική και συντακτικό) Γλώσσα και ανθρώπινες σχέσεις επικοινωνία: ανταλλαγή μηνυμάτων, πληροφοριών έκφραση και μετάδοση συναισθημάτων, σύναψη σχέσεων, σύσφιγξη δεσμών καθορισμός αρχών, αξιών και κανόνων που διέπουν την κοινωνική ζωή διάλογος: υπεράσπιση και διεκδίκηση δικαιωμάτων, πειθώ, ειρηνική διευθέτηση διαφορών, δημοκρατία, εύρεση αλήθειας (επιστήμη) Γλώσσα και εθνική φυσιογνωμία διακριτικό γνώρισμα των ομοεθνών όπως ιδιαίτερη είναι η πολιτισμική δημιουργία κάθε έθνους, έτσι ιδιαίτερη είναι και η γλώσσα που την εκφράζει στα γλωσσικά σύμβολα αποτυπώνεται/αντικατοπτρίζεται η πνευματικότητα και η ευαισθησία κάθε λαού είναι μέσο και περιεχόμενο της εθνικής παιδείας, αφού με αυτήν εκφράζονται τα διανοητικά επιτεύγματα ενός λαού, εν μέρει δε και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του Επίλογος Η ιστορική επιβίωση ενός έθνους εξαρτάται από τη διατήρηση και τη διάσωση της γλώσσας του, ενώ η παρακμή και η εξαφάνισή του συνδέονται άρρηκτα με την αλλοίωση και την απώλεια της γλώσσας του. 34