Νεοελληνική Γλώσσα Α Γενικού Λυκείου

Transcript

1 Νεοελληνική Γλώσσα Α Γενικού Λυκείου Απαντήσεις στα θέματα της Τράπεζας Θεμάτων Συγγραφή απαντήσεων: Θανάσης Κοκοβίνος ΘΕΜΑΤΑ Χρησιμοποιήστε τους σελιδοδείκτες (bookmarks) στο αριστερό μέρος της οθόνης για την πλοήγηση μέσα στο έγγραφο. Copyright για τις απαντήσεις των θεμάτων Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη), Αθήνα, 2014

2 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Η σημασία της γλώσσας] Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο. Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ. Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα 1 των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δε ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι. Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα, 1 επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα

3 επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας. M.W. Eysenck. (2010). Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας. (Μετάφραση Μ. Κουλεντιανού), Αθήνα: Gutenberg (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Με ποιους τρόπους, σύμφωνα με το κείμενο, καλλιεργούνται οι γλωσσικές δεξιότητες; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στις περιόδους της πρώτης παραγράφου (Αν κάποιος απαραίτητο) του κειμένου. Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5) (μονάδες 5) Β1. (Μονάδες 10) Β1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση χρησιμοποιώντας το αντώνυμο καθεμιάς από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: γνωρίζουν, απαραίτητο, καταφατική, εκτεταμένη, σωστό. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας. (μονάδες 10)

4 Β2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)

5 ΘΕΜΑ 2900 [Η σημασία της γλώσσας] Α1. Οι γλωσσικές δεξιότητες καλλιεργούνται, κυρίως, με την καλή γνώση της μητρικής γλώσσας. [Υπόδειξη] Συνήθως καθένας καλλιεργεί τη γλωσσική δεξιότητα που ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντά του ή τον βοηθεί στη σταδριοδρομία του. Συγγραφείς και επιμελητές κειμένων καλλιεργούν τη δεξιότητα της γραφής. Ηθοποιοί, δικηγόροι, πολιτικοί καλλιεργούν τη δεξιότητα της ομιλίας. Α2. α. Οι διαρθρωτικές λέξεις είναι: εξάλλου και επομένως. β. Εξάλλου: η λέξη αυτή δηλώνει προσθήκη και προσθέτει μια ακόμη λεπτομέρεια. Επομένως: η λέξη αυτή δηλώνει συμπέρασμα και συνδέει την πρόταση που ακολουθεί με τα αποδεικτικά στοιχεία που προηγήθηκαν. Β1. Αντώνυμα: γνωρίζουν αγνοούν απαραίτητο - περιττό καταφατική - αρνητική εκτεταμένη - περιορισμένη σωστό - λανθασμένο Προτάσεις: Πολλές φορές οι άνθρωποι αγνοούν την αλήθεια. Στη δυσκολία αξία έχει η λύση. Τα λόγια είναι περιττά. Η απόδοση της επένδυσης ήταν αρνητική. Η κυκλοφορία των αυτοκινήτων τη νύκτα είναι περιορισμένη. Η λανθασμένη απόκρουση του αμυντικού καταδίκασε την ομάδα στην ήττα. Β2. α. Παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας. Την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας. Καλλιεργούν μία μόνογλωσσική δεξιότητα. β. Με τη χρήση των μεταφορικών εκφραστικών μέσων ο λόγος αποκτά αμεσότητα και ενδιαφέρον. Η λέξη ευελιξία δηλώνει ιδιαίτερη χάρη στις κινήσεις και μεταφορικά στη γλώσσα υποδηλώνει τη δυνατότητα κάποιου να εκφράζεται με ακρίβεια λόγου και ποικιλία

6 λέξεων που ευαισθητοποιούν και συγκινούν. Τον ίδιο στόχο επιτυγχάνει κάποιος με την καλλιέργεια της γλώσσας. Όπως η γη καλλιεργείται, για να δώσει πλούσια παραγωγή, έτσι και η καλλιέργεια της γλώσσας επιτρέπει την ορθή χρήση της, την παραγωγή κατανοητού λόγου, που μπορεί να κινητοποιεί τις διανοητικές λειτουργίες και να προκαλεί ψυχική ευχαρίστηση.

7 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Η σημασία της γλώσσας] Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο. Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ. Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα 1 των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δε ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι. Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας. Όμως, ακόμη και στη μητρική τους γλώσσα, πολλοί άνθρωποι καλλιεργούν μία μόνο γλωσσική δεξιότητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για 1 επίτευγμα: επιτυχία, κατόρθωμα

8 παράδειγμα, οι συγγραφείς και οι επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιότητες γραφής, οι ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγόροι χρειάζονται αναπτυγμένες δεξιότητες στην ομιλία. Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιότητες είναι συνήθως πιο εμφανείς, όταν εστιάζουμε στην απόκτηση μιας δεύτερης γλώσσας. M.W. Eysenck. (2010). Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας. (Μετάφραση Μ. Κουλεντιανού), Αθήνα: Gutenberg (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνει ο συγγραφέας την άποψή του για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του ανθρώπου; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2.α. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο και τη δεύτερη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 5) Α2.β. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 5) Β1. (Μονάδες 10) Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: σημασία της γλώσσας, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, λειτουργία της γλώσσας, ενδιαφέροντα, δεξιότητες. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο όρους του ειδικού λεξιλογίου. (μονάδες 10)

9 Β2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 5)

10 ΘΕΜΑ 2901 [Η σημασία της γλώσσας] Α1. Επιχειρήματα για τη σημασία της γλώσσας: [Υπόδειξη] Η γλώσσα απαραίτητο μέσο επικοινωνίας. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται από τη γλώσσα. Οι άνθρωποι αυξάνουν τις γνώσεις τους σε σχέση με τους ανθρώπους προηγουμένων γενεών, καθώς η γλώσσα βοηθάει τη γνώση να περάσει εμπλουτισμένη από τη μια γενιά στην άλλη. Η επικοινωνία πραγματώνεται χάρη στη γλώσσα που δίνει την ευκαιρία στους ανθρώπους να ακούν, να διαβάζουν, να μιλούν, να γράφουν. Α2. α. Η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη παράγραφο του κειμένου και τη δεύτερη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση της ερωτηματικής φράσης «Τι είναι, όμως, γλώσσα;», την επανάληψη της λέξης «γλώσσα» και της αντιθετικής λέξης «όμως». Έτσι ο συγγραφέας συνδέει τη σημασία της γλώσσας, που ανέλυσε στην πρώτη παράγραφο, με τον ορισμό που δίνει στη δεύτερη παράγραφο και τον προσδιορισμό των διάφορων λειτουργιών που επιτελεί η γλώσσα. β. Η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου και την τρίτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση της διαρθρωτικής λέξης «αναμφίβολα», την επανάληψη της λέξης «γλώσσα» και της αντιθετικής λέξης «όμως». Με τη λέξη «αναμφίβολα» δηλώνει το τέλος των αποδεικτικών στοιχείων για τη σημασία της γλώσσας που ανέφερε στη δεύτερη παράγραφο, ενώ με τη διαρθρωτική λέξη «όμως» περνάει στο νέο θέμα που αναλύει στην τρίτη παράγραφο. Β1. [Ενδεικτική απάντηση] Η κοινωνική ζωή του ανθρώπου είναι μια από τις αποδείξεις της σημασίας της γλώσσας για τη ζωή του ανθρώπου. Με τη γλώσσα οι άνθρωποι καθιστούν δυνατές τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, καθώς η λειτουργία της γλώσσας αφορά την έκφραση συναισθημάτων, την καταγραφή πληροφοριών, τη δυνατότητα σκέψης. Έτσι χάρη στη γλώσσα οι άνθρωποι συνειδητοποιούν τα ενδιαφέροντά τους, αναγνωρίζουν και καλλιεργούν τις δεξιότητες τους και προσφέρουν δημιουργικά στον τόπο και στην κοινότητα όπου ζουν. Β2. α. Όροι ειδικού λεξιλογίου: Συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων.

11 Γλωσσικές δεξιότητες. β. Η χρήση όρων ειδικού λεξιλογίου είναι απαραίτητη για την ανάλυση θεμάτων, όπως το συγκεκριμένο. Είναι κείμενο επιστημονικό και απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν γνώση του αντικειμένου. Απαιτεί ακρίβεια λόγου, αντικειμενική προσέγγιση, έγκυρα επιχειρήματα, σοβαρότητα. Τις απαιτήσεις αυτές υπηρετεί ο συγγραφέας με τη χρήση των παραπάνω ειδικών όρων. Η φράση «συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων» είναι δείγμα της επιστημονικής προσέγγισης του θέματος και της ακριβολογίας, ενώ με τη φράση «γλωσσικές δεξιότητες» επιδιώκει την ενότητα και την εννοιολογική πλοκή των επιμέρους θεμάτων.

12 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση. Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή 1. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας. Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η γλωσσική 1 επιταγή: προσταγή, διαταγή

13 επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο. Ν. Μήτσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη. Αθήνα: Gutenberg, (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η σχέση του ατόμου με τη γλώσσα δεν είναι μονόδρομος; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου; (μονάδες 5) Α2.β. Τι δηλώνουν οι λέξεις αυτές; (μονάδες 5) Β1. (Μονάδες 10) Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: γνώση της μητρικής γλώσσας, προϋπόθεση για επικοινωνία, κίνδυνο της περιθωριοποίησης, κοινωνικοποίηση του ατόμου, καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής [του] ικανότητας. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός/δηλωτικός ή μεταφορικός/συνυποδηλωτικός; (μονάδες 10)

14 Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας μεταφορικό/συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο. (μονάδες 5)

15 ΘΕΜΑ 2306 [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] Α1. [Ενδεικτική απάντηση] Η σχέση του ατόμου με τη γλώσσα δεν είναι μονόδρομος, γιατί το άτομο υποτάσσεται στους κανόνες και τις αρχές του κοινωνικού συνόλου μέχρι να αποκτήσει τη βασική γνώση της γλώσσας που θα του επιτρέπει να επικοινωνεί με τα άλλα μέλη της κοινωνίας. Στη συνέχεια όμως η σχέση με τη γλώσσα γίνεται προσωπική υπόθεση του καθενός. Οσο καλλιεργεί τη γλωσσική του ικανότητα, τόσο θα αποκτά τη δική του έκφραση. Θα είναι σε θέση να διαμορφώνει το δικό του ύφος, να εκφράζεται με αυτό και να προβάλλει την ατομικότητά του. Α2. α. Η δεύτερη παράγραφος του κειμένου συνδέεται με την πρώτη με τη διαρθρωτική φράση: «κι ακόμα». Η τρίτη παράγραφος του κειμένου συνδέεται με τη δεύτερη με τη διαρθρωτική λέξη: «όμως». β. Η διαρθρωτική φράση κι ακόμα δηλώνει πρόσθεση / προσθήκη. Η διαρθρωτική λέξη όμως δηλώνει αντίθεση. Β1. [Ενδεικτική απάντηση] Η γνώση της μητρικής γλώσσας είναι υποχρέωση όλων των μελών μιας κοινωνίας. Η γνώση αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για επικοινωνία με τα άλλα μέλη της ομάδας, όπου ζει κι αναπτύσσεται. Αν δε μάθει τη γλώσσα, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης. Ο κίνδυνος αυτός πιέζει κάθε μέλος μιας κοινωνίας και το υποχρεώνει να επιδιώκει την καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας, αφού μέσω αυτής επιτυγχάνεται η κοινωνικοποίηση του ατόμου. Β2. α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός. β. [ Ενδεικτική απάντηση] Η γλώσσα όπλο για την κατάκτηση της κοινωνίας. ή Η γλώσσα κλειδί εισόδου στην κοινωνική ζωή.

16 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση. Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή 1. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας. Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η γλωσσική 1 επιταγή: προσταγή, διαταγή

17 επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο. Ν. Μήτσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη, Αθήνα: Gutenberg (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, η γνώση της μητρικής γλώσσας συμβάλλει στην ελεύθερη προσωπική έκφραση του ατόμου; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Ο πρώτος κώδικας απομόνωση) στη δεύτερη παράγραφο (Κι ακόμα ικανότητας) του κειμένου. (μονάδες 10) Β1. (Μονάδες 10) Β1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη ή ισοδύναμη φράση για καθεμιά από τις λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: βασικότερη, ορισμένα, αποτέλεσμα, ταυτόχρονα, βελτίωση. (μονάδες 5) Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση χρησιμοποιώντας καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις ή ισοδύναμες φράσεις. (μονάδες 5) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Ο συγγραφέας, στην πρώτη παράγραφο (Ο πρώτος κώδικας.. απομόνωση) του κειμένου, χρησιμοποιεί σε ορισμένες προτάσεις στοιχεία προφορικού λόγου.

18 1. Να επισημάνετε τις προτάσεις αυτές. (μονάδες 6) 2. Να επαναδιατυπώσετε τις προτάσεις με τρόπο ώστε το ύφος να γίνει πιο επίσημο. (μονάδες 9)

19 ΘΕΜΑ 2320 [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] [Υπόδειξη] Α1. Η γνώση της μητρικής γλώσσας συμβάλλει στην ελεύθερη προσωπική έκφραση του ατόμου γιατί: Η κοινωνικοποίηση του ατόμου έχει τις βάσεις της στην κατάκτηση της μητρικής γλώσσας. Κατάκτηση σημαίνει πολύ καλή γνώση και καλλιέργεια της γλώσσας. Η αποδοχή των κοινωνικών κανόνων και αρχών δε στερεί το δικαίωμα να αποκτήσει ένα άτομο τη δική του προσωπική έκφραση. Αυτή στηρίζεται στην πολύ καλή γνώση και καλλιέργεια της γλωσσικής ικανότητας. Η πολύ καλή γνώση και καλλιέργεια της γλώσσας βελτιώνει το μορφωτικό επίπεδο και συντελεί στη διαμόρφωση προσωπικού ύφους. Οι γνώσεις και το προσωπικό ύφος επιτρέπουν να προβάλλει καθένας την ατομικότητά του. Α2. Πλαγιότιτλοι: 1 η παράγραφος (Ο πρώτος κώδικας... απομόνωση): Η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας προϋπόθεση για την επικοινωνία με τους άλλους. 2 η παράγραφος (Κι ακόμα... ικανότητας): Η κοινωνία επιβάλλει την κατάκτηση της μητρικής γλώσσας. Β1. α. Συνώνυμες λέξεις: βασικότερη: σημαντικότερη, κυριότερη. ορισμένα: συγκεκριμένα. αποτέλεσμα: απόρροια, συνέπεια. ταυτόχρονα: συγχρόνως, παράλληλα. βελτίωση: αναβάθμιση, καλυτέρευση. β. Προτάσεις: Η εξασφάλιση της υγείας των πολιτών αποτελεί τη σημαντικότερη επιτυχία για μια χώρα. Τα πλαίσια λειτουργίας μιας επιχείρησης είναι συγκεκριμένα: Ο ανταγωνισμός των εταιρειών έχει ως απόρροια την μείωση των τιμών της κινητής τηλεφωνίας. Πολλοί αγρότες καλλιεργούν συγχρόνως διαφορετικά προϊόντα. Η αναβάθμιση των υπηρεσιών παιδείας στηρίζεται στην άρτια εκπαίδευση των εκπαιδευτικών.

20 Β2. 1. Προτάσεις με στοιχεία προφορικού λόγου: Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι Η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφεύγουμε την απομόνωση. 2. Με πιο επίσημο ύφος: Η ομιλία χρησιμοποιείται, γιατί εξασφαλίζει την επικοινωνία με τους άλλους Με την επικοινωνία με τους άλλους ο άνθρωπος δε μένει μόνος, δεν αποξενώνεται Είναι φανερό ότι με την κατάκτηση της γλώσσας ο άνθρωπος αποφεύγει την απομόνωση.

21 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] Ο πρώτος κώδικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώσσα, είναι κοινωνικός θεσμός. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι το κυριότερο μέσο ένταξης στην κοινότητα, εφόσον αποτελεί τη βασικότερη προϋπόθεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστών και ολοκληρωμένων σχέσεων με τα υπόλοιπα μέλη. Χρησιμοποιούμε την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή με τους άλλους. Για να μην είμαστε μόνοι ή αποξενωμένοι. Και από την άποψη αυτή, η κατάκτηση της γλώσσας μας βοηθάει να αποφύγουμε την απομόνωση. Κι ακόμα, ο κοινωνικός χαρακτήρας της γλώσσας υποδηλώνει ότι πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα άτομα. Κάθε νέος άνθρωπος υποχρεώνεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του γλώσσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης ή και της απόρριψής του από την ομάδα. Και από την άποψη αυτή η κατάκτηση της μητρικής του γλώσσας δεν είναι απλώς μια ευγενική πρόσκληση προς το κάθε νέο άτομο αλλά, μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή 1. Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατόμου και η επικοινωνία του με τα άλλα άτομα της γλωσσικής κοινότητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της μητρικής του γλώσσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής του ικανότητας. Η σχέση όμως μεταξύ ατόμου και γλώσσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μονόδρομος, ως πλήρης δηλαδή υποταγή του ατόμου στον κώδικα του κοινωνικού συνόλου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό, κατά την πρώτη περίοδο κατάκτησης της γλώσσας από το άτομο, στην οποία μπαίνουν οι βάσεις της κοινωνικοποίησής του, υπάρχει σίγουρα η έννοια της υποταγής του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα δεύτερο στάδιο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατότητες για ελεύθερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του, παρά το γεγονός ότι η γλωσσική 1 επιταγή: προσταγή, διαταγή

22 επικοινωνία στηρίζεται σε ένα φαινόμενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανόνες και αρχές, οι οποίες καθιερώνονται από το κοινωνικό σύνολο. Ν. Μήτσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθήματος. Από τη γλωσσική θεωρία στη διδακτική πράξη, Αθήνα: Gutenberg (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Για ποιους λόγους, σύμφωνα με το κείμενο, η γνώση και η καλή χρήση της μητρικής γλώσσας βοηθάει τους ανθρώπους να αποφύγουν την απομόνωση; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύτερης παραγράφου (Κι ακόμα ικανότητας) του κειμένου; (μονάδες 10) Β1. (Μονάδες 10) Β1. «Στο πλαίσιο [ ] της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του» Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο λόγου, να δημιουργήσετε μία παράγραφο λέξεων. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις που ανήκουν σε ειδικό λεξιλόγιο. (μονάδες 15)

23 ΘΕΜΑ 2321 [Γλώσσα και κοινωνικοποίηση] Α1. [Υπόδειξη] Η γνώση και η καλή χρήση της μητρικής γλώσσας βοηθάει τους ανθρώπους να αποφύγουν την απομόνωση για τους εξής λόγους: Η γνώση της μητρικής γλώσσας και η καλή χρήση της είναι βασική προϋπόθεση για την επικοινωνία με τα άλλα μέλη της κοινότητας. Η ομιλία είναι μέσο επαφής και δημιουργίας σχέσεων με τους άλλους. Το επίπεδο ομιλίας στηρίζεται στη γνώση της μητρικής γλώσσας. Αν δεν κατακτήσει κάποιος τη γλώσσα του, δε θα μπορεί να επικοινωνήσει. Θα μείνει μόνος. Θα ζει αποξενωμένος. Θα κινδυνέψει να απορριφθεί από την ομάδα στην οποία ζει. Α2. Δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Κι ακόμα...ικανότητας) του κειμένου: Θεματική περίοδος: «Κι ακόμα... συγκεκριμένα άτομα». Λεπτομέρειες / σχόλια: «Κάθε νέος... κοινωνική επιταγή». Κατακλείδα: «Έτσι, η κοινωνικοποίηση... ικανότητας». Β1. «Στο πλαίσιο [... ] της χρήσης της μητρικής γλώσσας το κάθε άτομο δημιουργεί το προσωπικό του ύφος και προβάλλει την ατομικότητά του»: [Υπόδειξη] Η γλώσσα έχει γνώσεις τυπικές που αφορούν την ορθή χρήση της συντακτικά και γραμματικά. Η γλώσσα έχει επίσης πληθώρα λέξεων, για να εκφράζει τις έννοιες, συγκεκριμένες ή αφηρημένες. Ο πλούτος των λέξεων μιας γλώσσας προσφέρεται σε όλους, αλλά η κατάκτησηή του εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η ηλικία, η μόρφωση, ο τόπος κατοικίας, το επάγγελμα. Αν κάποιος κατακτήσει τη τη γλώσσα, τότε θα αποκτήσει το προσωπικό του ύφος και θα προβάλει την ατομικότητά του. Β2. Λέξεις ή φράσεις ειδικού λεξιλογίου: «κώδικας επικοινωνίας» /«περιθωριοποίηση» / «γλωσσική κοινότητα».

24 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Στην ιστορία της λογοτεχνικής δημιουργίας έχει αποδειχτεί ότι κάθε έργο που εμφανίζεται ανθεκτικό στο πέρασμα του χρόνου οφείλει τη δυνατότητά του αυτή στη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει και στα ενδιαφέροντα μηνύματα που περικλείει. Ένα τέτοιο έργο αποτελεί σε κάθε εποχή μια πρόκληση για μελέτη και ανίχνευση 1 των σημασιών και των νοημάτων που κρύβονται πίσω από τη γλωσσική του δόμηση. Τα λεγόμενα «κλασικά έργα» έχουν ως αφετηρία τους κάποιο συγκεκριμένο και περιορισμένο τοπικά και χρονικά γεγονός. Ωστόσο, κατορθώνουν να το καταστήσουν παγκόσμιο σύμβολο και πανανθρώπινη υπόθεση. Έτσι ξεπερνούν τους φραγμούς του χώρου και του χρόνου στο πλαίσιο των οποίων δημιουργήθηκαν και μορφοποιήθηκαν. Με λίγα λόγια, αξιόλογοι λογοτέχνες είναι εκείνοι που διαθέτουν την ικανότητα να στηρίζονται σε ένα απλό γεγονός, σε μια καθημερινή ιστορία, αλλά να την προβάλλουν με ιδιαίτερο τρόπο και να της δίνουν μια τέτοια διάσταση που να συγκινεί τους ανθρώπους όλων των τόπων και όλων των εποχών. Το ερώτημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το εξής: «Με ποιον τρόπο χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης τη γλώσσα, ώστε να επιτυγχάνει ένα τόσο μαγευτικό αποτέλεσμα; Με ποιες τεχνικές ή με ποια μέσα μας συνεπαίρνει, μας μεταφέρει στον δικό του κόσμο, μας συγκινεί και μας κάνει να συμπάσχουμε με τους ήρωές του;» Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η ικανότητα του συγγραφέα, πέρα από άλλες επιμέρους τεχνικές στις οποίες καταφεύγει, προκύπτει και από τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώσσα, πράγμα που του επιτρέπει να δημιουργεί αυτό που αποκαλούμε «προσωπικό ύφος». Στη χορεία 2 λοιπόν των μεγάλων λογοτεχνών εντάσσονται εκείνοι που διαθέτουν προσωπικό ύφος, το οποίο δεν μπορεί να οριστεί παρά ως προσωπική και ιδιαίτερη σχέση με τη γλώσσα, ως μια «γλωσσική χημεία», με την οποία ο δημιουργός εκφράζει την εποχή του και τις αξίες της μέσα από τη δική του ατομικότητα. 1 ανίχνευση: διερεύνηση, αναζήτηση. 2 χορεία: σύνολο προσώπων που ξεχωρίζουν για μια θετική ιδιότητά τους.

25 Ν. Μήτσης. (1998). Η γλώσσα του διηγηματογράφου Γ. Βαλταδώρου - Επισημάνσεις και διαπιστώσεις. Πρακτικά Πολιτιστικής Διημερίδας. Καρδίτσα: Δήμος Καρδίτσας. (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Πώς συμβάλλει, σύμφωνα με το κείμενο, στην ανάδειξη ενός μεγάλου λογοτέχνη ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο αυτός χρησιμοποιεί τη γλώσσα; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Να επισημάνετε δύο συνδετικές λέξεις/φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή μεταξύ των περιόδων της δεύτερης παραγράφου (Τα λεγόμενα των εποχών) του κειμένου. (μονάδες 10) Β1. (Μονάδες 10) Β1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμία από τις λέξεις με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: εκπέμπει, δόμηση, αφετηρία, φραγμούς, στηρίζονται. (μονάδες 5) Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με κάθε συνώνυμη λέξη. (μονάδες 5) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 15)

26 ΘΕΜΑ [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Α1. [Ενδεικτική απάντηση] Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώσσα ένας συγγραφέας του επιτρέπει να δημιουργεί «προσωπικό ύφος». Προσωπικό ύφος είναι η προσωπική, ατομική σχέση του με τη γλώσσα. Η σχέση αυτή ορίζεται και ως «γλωσσική χημεία». Το «προσωπικό ύφος» δίνει τη δυνατότητα στον λογοτέχνη να καταστήσει παγκόσμιο σύμβολο και πανανθρώπινη υπόθεση ένα απλό γεγονός, περιορισμένο τοπικά και χρονικά, ξεπερνώντας τα εμπόδια του τόπου και του χρόνου. Εκφράζει, τότε, μέσα από τη δική του ατομικότητα την εποχή του και τις αξίες της. Α2. Διαρθρωτικές λέξεις: Ωστόσο, έτσι. Ωστόσο: συνδέει τη δεύτερη με την πρώτη παράγραφο και δηλώνει αντίθεση. Έτσι: συνδέει την τρίτη με τη δεύτερη παράγραφο και δηλώνει αποτέλεσμα. Β1. α. Συνώνυμες λέξεις: εκπέμπει: εκλύει, διαχέει δόμηση: σύνθεση, χτίσιμο αφετηρία: αρχή, αφόρμηση, βάση φραγμούς: περιορισμούς, εμπόδια στηρίζονται: βασίζονται β. Προτάσεις: Το καλοριφέρ εκλύει θερμότητα. Η αρχιτεκτονική του σύνθεση ήταν φανταστική. Η πολύπλευρη μόρφωση είναι η αρχή μιας επιτυχημένης σταδιοδρομίας. Τα δημοκρατικά καθεστώτα δε θέτουν περιορισμούς στην ενημέρωση των πολιτών. Οι επιστημονικές ανακοινώσεις πρέπει να βασίζονται σε πραγματική έρευνα. Β2. Φράσεις με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία: μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων γλωσσική χημεία Η χρήση μεταφορικών / συνυποδηλωτικών φράσεων καθιστά τη γλώσσα ποιητική και προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση στον

27 αποδέκτη του κειμένου. Οι παραπάνω μεταφορικές φράσεις τονίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κειμένου. Ο συγγραφέας για να τονίσει τη διαχρονική αξία ενός σπουδαίου έργου την παραλληλίζει με τη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει. Με τη φράση ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων θέλει να τονίσει ότι ένα τέτοιο έργο περιέχει πολλά σημαντικά στοιχεία που προκαλούν για διερεύνηση. Τέλος, η τρίτη φράση γλωσσική χημεία χαρακτηρίζει μεταφορικά το προσωπικό ύφος του μεγάλου δημιουργού. Τονίζει την ταύτιση του λογοτέχνη με τις δυνάμεις που κρύβει η γλώσσα και τις οποίες αυτός χρησιμοποιεί, επειδή τις κατέχει. Με τη χρήση μεταφορικών φράσεων ένα έργο γίνεται ελκυστικό, παραστατικό και ενδιαφέρον.

28 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Στην ιστορία της λογοτεχνικής δημιουργίας έχει αποδειχτεί ότι κάθε έργο που εμφανίζεται ανθεκτικό στο πέρασμα του χρόνου οφείλει τη δυνατότητά του αυτή στη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει και στα ενδιαφέροντα μηνύματα που περικλείει. Ένα τέτοιο έργο αποτελεί σε κάθε εποχή μια πρόκληση για μελέτη και ανίχνευση 1 των σημασιών και των νοημάτων που κρύβονται πίσω από τη γλωσσική του δόμηση. Τα λεγόμενα «κλασικά έργα» έχουν ως αφετηρία τους κάποιο συγκεκριμένο και περιορισμένο τοπικά και χρονικά γεγονός. Ωστόσο, κατορθώνουν να το καταστήσουν παγκόσμιο σύμβολο και πανανθρώπινη υπόθεση. Έτσι ξεπερνούν τους φραγμούς του χώρου και του χρόνου στο πλαίσιο των οποίων δημιουργήθηκαν και μορφοποιήθηκαν. Με λίγα λόγια, αξιόλογοι λογοτέχνες είναι εκείνοι που διαθέτουν την ικανότητα να στηρίζονται σε ένα απλό γεγονός, σε μια καθημερινή ιστορία, αλλά να την προβάλλουν με ιδιαίτερο τρόπο και να της δίνουν μια τέτοια διάσταση που να συγκινεί τους ανθρώπους όλων των τόπων και όλων των εποχών. Το ερώτημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το εξής: «Με ποιον τρόπο χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης τη γλώσσα, ώστε να επιτυγχάνει ένα τόσο μαγευτικό αποτέλεσμα; Με ποιες τεχνικές ή με ποια μέσα μας συνεπαίρνει, μας μεταφέρει στον δικό του κόσμο, μας συγκινεί και μας κάνει να συμπάσχουμε με τους ήρωές του;» Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η ικανότητα του συγγραφέα, πέρα από άλλες επιμέρους τεχνικές στις οποίες καταφεύγει, προκύπτει και από τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώσσα, πράγμα που του επιτρέπει να δημιουργεί αυτό που αποκαλούμε «προσωπικό ύφος». Στη χορεία 2 λοιπόν των μεγάλων λογοτεχνών εντάσσονται εκείνοι που διαθέτουν προσωπικό ύφος, το οποίο δεν μπορεί να οριστεί παρά ως προσωπική και ιδιαίτερη σχέση με τη γλώσσα, ως μια «γλωσσική χημεία», με την οποία ο δημιουργός εκφράζει την εποχή του και τις αξίες της μέσα από τη δική του ατομικότητα. 1 ανίχνευση: διερεύνηση, αναζήτηση. 2 χορεία: σύνολο προσώπων που ξεχωρίζουν για μια θετική ιδιότητά τους.

29 Ν. Μήτσης. (1998). Η γλώσσα του διηγηματογράφου Γ. Βαλταδώρου - Επισημάνσεις και διαπιστώσεις. Πρακτικά Πολιτιστικής Διημερίδας. Καρδίτσα: Δήμος Καρδίτσας. (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Πώς συμβάλλει, σύμφωνα με το κείμενο, στην ανάδειξη ενός μεγάλου λογοτέχνη ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο αυτός χρησιμοποιεί τη γλώσσα;(60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Στην ιστορία δόμηση) και τη δεύτερη παράγραφο (Τα λεγόμενα των εποχών) του κειμένου. (μονάδες 10) Β1. (Μονάδες 10) Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: ενδιαφέροντα μηνύματα, δημιουργήθηκαν, ιδιαίτερο τρόπο, συγκινεί, ανθρώπους. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 15)

30 ΘΕΜΑ [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Α1. [Ενδεικτική απάντηση] Ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώσσα ένας συγγραφέας του επιτρέπει να δημιουργεί «προσωπικό ύφος». Προσωπικό ύφος είναι η προσωπική, ατομική σχέση του με τη γλώσσα. Η σχέση αυτή ορίζεται και ως «γλωσσική χημεία». Το «προσωπικό ύφος» δίνει τη δυνατότητα στον λογοτέχνη να καταστήσει παγκόσμιο σύμβολο και πανανθρώπινη υπόθεση ένα απλό γεγονός, περιορισμένο τοπικά και χρονικά, ξεπερνώντας τα εμπόδια του τόπου και του χρόνου. Εκφράζει, τότε, μέσα από τη δική του ατομικότητα την εποχή του και τις αξίες της. Α2. Πλαγιότιτλοι: 1 η παράγραφος ( Στην ιστορία... δόμηση ): Αιτίες της διαχρονικής αξίας των λογοτεχνικών δημιουργημάτων. 2 η παράγραφος ( Τα λεγόμενα... των εποχών ): Η διαχρονική και πανανθρώπινη αποδοχή των «κλασσικών έργων». Β1. [Ενδεικτική απάντηση] Τα σπουδαία λογοτεχνικά δημιουργήματα περιέχουν ενδιαφέροντα μηνύματα. Η αξία τους αναγνωρίζεται πέρα από τον γεωγραφικό τόπο και το χρονικό σημείο στα πλαίσια των οποίων δημιουργήθηκαν. Αυτή η αναγνώριση δηλώνει τον σπουδαίο λογοτέχνη που, χάρη στον ιδιαίτερο τρόπο του, επιλέγει ένα απλό γεγονός, το πλάθει και το καθιστά ικανό να συγκινεί ανθρώπους σε κάθε μέρος της γης και διαχρονικά. Β2. Φράσεις με μεταφορική/ συνυποδηλωτική σημασία: μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων γλωσσική χημεία Η χρήση μεταφορικών / συνυποδηλωτικών φράσεων καθιστά τη γλώσσα ποιητική και προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση στον αποδέκτη του κειμένου. Οι παραπάνω μεταφορικές φράσεις τονίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κειμένου. Ο συγγραφέας για να τονίσει τη διαχρονική αξία ενός σπουδαίου έργου την παραλληλίζει με τη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει. Με τη φράση ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων θέλει να τονίσει ότι ένα τέτοιο έργο περιέχει πολλά σημαντικά στοιχεία που προκαλούν για διερεύνηση. Τέλος η τρίτη φράση γλωσσική χημεία χαρακτηρίζει μεταφορικά το

31 προσωπικό ύφος του μεγάλου δημιουργού. Τονίζει την ταύτιση του λογοτέχνη με τις δυνάμεις που κρύβει η γλώσσα και τις οποίες αυτός χρησιμοποιεί, επειδή τις κατέχει. Με τη χρήση μεταφορικών φράσεων ένα έργο γίνεται ελκυστικό, παραστατικό και ενδιαφέρον.

32 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Στην ιστορία της λογοτεχνικής δημιουργίας έχει αποδειχτεί ότι κάθε έργο που εμφανίζεται ανθεκτικό στο πέρασμα του χρόνου οφείλει τη δυνατότητά του αυτή στη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει και στα ενδιαφέροντα μηνύματα που περικλείει. Ένα τέτοιο έργο αποτελεί σε κάθε εποχή μια πρόκληση για μελέτη και ανίχνευση 1 των σημασιών και των νοημάτων που κρύβονται πίσω από τη γλωσσική του δόμηση. Τα λεγόμενα «κλασικά έργα» έχουν ως αφετηρία τους κάποιο συγκεκριμένο και περιορισμένο τοπικά και χρονικά γεγονός. Ωστόσο, κατορθώνουν να το καταστήσουν παγκόσμιο σύμβολο και πανανθρώπινη υπόθεση. Έτσι ξεπερνούν τους φραγμούς του χώρου και του χρόνου στο πλαίσιο των οποίων δημιουργήθηκαν και μορφοποιήθηκαν. Με λίγα λόγια, αξιόλογοι λογοτέχνες είναι εκείνοι που διαθέτουν την ικανότητα να στηρίζονται σε ένα απλό γεγονός, σε μια καθημερινή ιστορία, αλλά να την προβάλλουν με ιδιαίτερο τρόπο και να της δίνουν μια τέτοια διάσταση που να συγκινεί τους ανθρώπους όλων των τόπων και όλων των εποχών. Το ερώτημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το εξής: «Με ποιον τρόπο χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης τη γλώσσα, ώστε να επιτυγχάνει ένα τόσο μαγευτικό αποτέλεσμα; Με ποιες τεχνικές ή με ποια μέσα μας συνεπαίρνει, μας μεταφέρει στον δικό του κόσμο, μας συγκινεί και μας κάνει να συμπάσχουμε με τους ήρωές του;» Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι η ικανότητα του συγγραφέα, πέρα από άλλες επιμέρους τεχνικές στις οποίες καταφεύγει, προκύπτει και από τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώσσα, πράγμα που του επιτρέπει να δημιουργεί αυτό που αποκαλούμε «προσωπικό ύφος». Στη χορεία 2, λοιπόν, των μεγάλων λογοτεχνών εντάσσονται εκείνοι που διαθέτουν προσωπικό ύφος, το οποίο δεν μπορεί να οριστεί παρά ως προσωπική και ιδιαίτερη σχέση με τη γλώσσα, ως μια «γλωσσική χημεία», με την οποία ο δημιουργός εκφράζει την εποχή του και τις αξίες της μέσα από τη δική του ατομικότητα. 1 ανίχνευση: διερεύνηση, αναζήτηση. 2 χορεία: σύνολο προσώπων που ξεχωρίζουν για μια θετική ιδιότητά τους.

33 Ν. Μήτσης. (1998). Η γλώσσα του διηγηματογράφου Γ. Βαλταδώρου - Επισημάνσεις και διαπιστώσεις. Πρακτικά Πολιτιστικής Διημερίδας. Καρδίτσα: Δήμος Καρδίτσας. (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Ποιος είναι, σύμφωνα με το κείμενο, ο ιδιαίτερος τρόπος χρήσης της γλώσσας που χαρακτηρίζει έναν μεγάλο συγγραφέα και αναδεικνύει το λογοτεχνικό του έργο; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Τα λεγόμενα των εποχών) του κειμένου; (μονάδες 10) Β1. (Μονάδες 10) Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: (λογοτεχνικό) έργο, καθημερινή ιστορία, συγκινεί, ήρωες, αξίες. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική/συνυποδηλωτική σημασία και να αιτιολογήσετε τη χρήση τους. (μονάδες 15)

34 ΘΕΜΑ [Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία] Α1. [Ενδεικτική απάντηση] Ο ιδιαίτερος τρόπος χρήσης τηςγλώσσας που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο συγγραφέα είναι το προσωπικό του ύφος. Αυτό σημαίνει την ιδιαίτερη σχέση του με τις κρυφές δυνάμεις της γλώσσας, τις οποίες έχει κατακτήσει και με τη δύναμη των οποίων μπορεί να πλάσει και να παρουσιάσει ως πανανθρώπινο και διαχρονικό ένα απλό γεγονός που έγινε κάπου κάποτε. Μπορεί να εκφράσει με τη δική του οπτική την εποχή του και τις αξίες της. Α2. Τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου είναι: Θεματική περίοδος: «Τα λεγόμενα... πανανθρώπινη υπόθεση». Λεπτομέρειες / σχόλια: «Έτσι ξεπερνούν... όλων των εποχών». Κατακλείδα: Δεν υπάρχει. Β1. [Ενδεικτική απάντηση] Ένα λογοτεχνικό έργο συνήθως έχει ως αφετηρία μια καθημερινή ιστορία. Στα πλαίσια της ιστορίας αυτής κινούνται οι ήρωες του έργου. Η ικανότητα του δημιουργού ζωντανεύει την ιστορία και του επιτρέπει να δημιουργήσει στον αναγνώστη την αίσθηση ότι συμπορεύεται και συμπάσχει με τους ήρωες του έργου. Πείθει τον αναγνώστη / ακροατή ότι οι αξίες των ηρώων είναι και δικές του αξίες, τον συγκινεί και του προκαλεί αισθητική ευχαρίστηση. Β2. [Η απάντηση είναι ίδια με το Β2 των αρχείων και 10396] Φράσεις με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία: μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων γλωσσική χημεία Η χρήση μεταφορικών / συνυποδηλωτικών φράσεων καθιστά τη γλώσσα ποιητική και προσφέρει αισθητική ευχαρίστηση στον αποδέκτη του κειμένου. Οι παραπάνω μεταφορικές φράσεις τονίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κειμένου. Ο συγγραφέας για να τονίσει τη διαχρονική αξία ενός σπουδαίου έργου την παραλληλίζει με τη μυστηριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει. Με τη φράση ανίχνευση των σημασιών και των νοημάτων θέλει να τονίσει ότι ένα τέτοιο έργο περιέχει πολλά σημαντικά στοιχεία που προκαλούν για διερεύνηση. Τέλος η τρίτη φράση γλωσσική χημεία χαρακτηρίζει μεταφορικά το προσωπικό ύφος του μεγάλου δημιουργού. Τονίζει την ταύτιση του λογοτέχνη με τις δυνάμεις που κρύβει η γλώσσα και τις οποίες αυτός

35 χρησιμοποιεί, επειδή τις κατέχει. Με τη χρήση μεταφορικών φράσεων ένα έργο γίνεται ελκυστικό, παραστατικό και ενδιαφέρον.

36 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο 1 Οι γλώσσες αλλάζουν Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη, για να διαπιστώσει κανείς ότι οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως όλες οι πτυχές του φυσικού κόσμου και της ζωής του ανθρώπου. Ενδεχομένως είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε τη γλωσσική αλλαγή σε καθημερινό επίπεδο. Όχι γιατί το φαινόμενο αυτό δεν υφίσταται, αλλά γιατί συμβαίνει αργά και σταδιακά. Οι γλωσσικές αλλαγές γίνονται διαδοχικά. Για παράδειγμα, οι αλλαγές στην προφορά και στα συντακτικά σχήματα αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές από τη μια γενιά στην άλλη. Το ότι όλες οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, και μάλιστα με παρόμοιους τρόπους, είναι γεγονός καθολικό. Το ίδιο γενικευμένη όμως είναι και η αντίδραση των φυσικών ομιλητών απέναντι στην αναπόφευκτη αυτή πραγματικότητα. Ας παρακολουθήσουμε τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει τις αντιδράσεις αυτές ο Labov: «Όποτε η γλώσσα γίνεται αντικείμενο συζήτησης, συναντούμε μια γενικευμένη αρνητική αντίδραση απέναντι σε οποιαδήποτε αλλαγή έχει γίνει αντιληπτή είτε στο επίπεδο προφοράς, είτε στο επίπεδο της γραμματικής. Οι κοινότητες διαφέρουν μεταξύ τους μόνο σε σχέση με τον βαθμό στιγματισμού των νεότερων γλωσσικών τύπων, δεν συνάντησα όμως μέχρι στιγμής κανέναν που να έχει υποδεχτεί τις αλλαγές αυτές με ενθουσιασμό. Ορισμένοι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας καλωσορίζουν τα νέα είδη μουσικής και χορού, τις νέες ηλεκτρονικές συσκευές και τους υπολογιστές. Μα ποτέ κανένας δεν ακούστηκε να λέει: Είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι μιλούν σήμερα. Είναι πολύ καλύτερα από τον τρόπο που μιλούσαμε εμείς, όταν ήμουν παιδί». Φυσικά, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι οι γλώσσες αλλάζουν μαζικά ή εξ ολοκλήρου. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε η βασική τους αποστολή, η επικοινωνία δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Ωστόσο αξίζει να αναρωτηθούμε γιατί η πεποίθηση ότι η γλώσσα από γενιά σε γένια φθείρεται είναι πολύ πιο διαδεδομένη από την άποψη ότι προοδεύει. Ε. Καραντζόλα & Α. Φλιάτουρας. (2004). Γλωσσική αλλαγή, Αθήνα: Νήσος (διασκευή).

37 Κείμενο 2 [Η γλώσσα των νέων] Οι νέοι έχουν την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική του σώματος, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη «γλώσσα των νέων» αποτελεί κώδικα εξατομικευτικό της ομάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις και λέξεις, οι νέοι μεταδίδουν μηνύματα διάκρισης από τις παλιότερες γενιές, εκφράζουν αμφισβήτηση αρχών και αξιών. Η χρήση της γλώσσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώς μεταδίδει έμμεσα αλλά ισχυρά τέτοια νοήματα αμφισβήτησης. Και είναι συνηθισμένη παρανόηση να κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή» ή «κακής ποιότητας». Την άρνηση των αξιών, την παραβίαση των απαγορεύσεων, την επιθετικότητα, και την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές, κι όχι συνήθως οι συνομιλητές δέκτες, την ακούνε σαν γλωσσική καταστροφή, ενώ είναι γλωσσική δημιουργικότητα. Α. Φραγκουδάκη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, Αθήνα: Οδυσσέας (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Ποια είναι η στάση των περισσότερων ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας απέναντι στη γλώσσα των νέων και πού αποδίδουν τη στάση τους αυτή οι συγγραφείς των κειμένων; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Οι νέοι...αξιών) και τη δεύτερη παράγραφο (Η χρήση... δημιουργικότητα) του δεύτερου κειμένου. (μονάδες 10) Β1. «Είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι μιλούν σήμερα».

38 Χρησιμοποιώντας την παραπάνω περίοδο, να δημιουργήσετε μία παράγραφο λέξεων. (μονάδες 10) Β2. (Μονάδες 15) Β2. Στην πρώτη παράγραφο (Οι νέοι...αξιών) του δεύτερου κειμένου να επισημάνετε τρία παραδείγματα ειδικού λεξιλογίου που να αφορούν στη γλώσσα. (μονάδες 15)

39 ΘΕΜΑ ο κείμενο [Οι γλώσσες αλλάζουν] 2 ο κειμενο [Η γλώσσα των νέων] Α1. [Ενδεικτική απάντηση] Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας αντιμετωπίζουν αρνητικά τη γλώσσα των νέων. Την χαρακτηρίζουν «λαθεμένη», «φτωχή», «κακής ποιότητας». Κρίνουν αρνητικά τη γλώσσα των νέων, γιατί πιστεύουν ότι οι νέοι με αυτό τον τρόπο ομιλίας θέλουν να ξεχωρίσουν από τις παλιότερες γενιές. Επίσης οι μεγαλύτεροι πιστεύουν ότι οι νέοι έτσι αμφισβητούν τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας που οι μεγαλύτεροι ακολουθούν. Ερμηνεύουν την άρνηση των αξιών, την επιθετικότητα, την παραβίαση των απαγορεύσεων ως καταστροφή. Αδυνατούν να δεχτούν ότι η αλλαγή είναι και δημιουργία. Α2. Πλαγιότιτλοι: 2 ο κείμενο: 1 η παράγραφος ( Οι νέοι... αξιών ): Η γλώσσα των νέων εκφράζει την αμφισβήτηση προς τους μεγαλύτερους. 2 η παράγραφος ( Η χρήση... δημιουργικότητα): Οι μεγαλύτεροι κατηγορούν τη γλώσσα των νέων. Αιτίες. Β1. «Είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι μιλούν σήμερα»: [Υπόδειξη] Ο λόγος τους είναι απλός, αυθόρμητος, ευρηματικός. Έχει ζωντάνια και χιούμορ. Εκφράζει τη νεανική επαναστατικότητα ( π.χ. παραβίαση απαγορεύσεων), αλλά και δημιουργικότητα ( π.χ. πλάθουν νεολογισμούς). Επιδιώκει αλλαγή των προτύπων συμπεριφοράς με την αμφισβήτηση κανόνων της κοινωνίας. Β2. Παραδείγματα ειδικού λεξιλογίου: Γλωσσική παραλλαγή Νεολογισμοί Ιδιωματικές εκφράσεις.

40 ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Κείμενο 1 [Οι γλώσσες αλλάζουν] Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σκέψη, για να διαπιστώσει κανείς ότι οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου, όπως όλες οι πτυχές του φυσικού κόσμου και της ζωής του ανθρώπου. Ενδεχομένως είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε τη γλωσσική αλλαγή σε καθημερινό επίπεδο. Όχι γιατί το φαινόμενο αυτό δεν υφίσταται, αλλά γιατί συμβαίνει αργά και σταδιακά. Οι γλωσσικές αλλαγές γίνονται διαδοχικά. Για παράδειγμα, οι αλλαγές στην προφορά και στα συντακτικά σχήματα αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές από τη μια γενιά στην άλλη. Το ότι όλες οι φυσικές γλώσσες αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου, και μάλιστα με παρόμοιους τρόπους είναι γεγονός καθολικό. Το ίδιο γενικευμένη όμως είναι και η αντίδραση των φυσικών ομιλητών απέναντι στην αναπόφευκτη αυτή πραγματικότητα. Ας παρακολουθήσουμε τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει τις αντιδράσεις αυτές ο Labov: «Όποτε η γλώσσα γίνεται αντικείμενο συζήτησης, συναντούμε μια γενικευμένη αρνητική αντίδραση απέναντι σε οποιαδήποτε αλλαγή έχει γίνει αντιληπτή, είτε στο επίπεδο προφοράς, είτε στο επίπεδο της γραμματικής. Οι κοινότητες διαφέρουν μεταξύ τους μόνο σε σχέση με τον βαθμό στιγματισμού των νεότερων γλωσσικών τύπων, δεν συνάντησα όμως μέχρι στιγμής κανέναν που να έχει υποδεχτεί τις αλλαγές αυτές με ενθουσιασμό. Ορισμένοι πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας καλωσορίζουν τα νέα είδη μουσικής και χορού, τις νέες ηλεκτρονικές συσκευές και τους υπολογιστές. Μα ποτέ κανένας δεν ακούστηκε να λέει: Είναι υπέροχος ο τρόπος με τον οποίο οι νέοι μιλούν σήμερα. Είναι πολύ καλύτερα από τον τρόπο που μιλούσαμε εμείς, όταν ήμουν παιδί». Φυσικά, θα ήταν λάθος να θεωρηθεί ότι οι γλώσσες αλλάζουν μαζικά ή εξ ολοκλήρου. Εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε η βασική τους αποστολή, η επικοινωνία δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί. Ωστόσο αξίζει να αναρωτηθούμε γιατί η πεποίθηση ότι η γλώσσα από γενιά σε γένια φθείρεται είναι πολύ πιο διαδεδομένη από την άποψη ότι προοδεύει. Ε. Καραντζόλα & Α. Φλιάτουρας. (2004). Γλωσσική αλλαγή, Αθήνα: Νήσος (διασκευή).

41 Κείμενο 2 [Η γλώσσα των νέων] Οι νέοι έχουν την τάση να διαφοροποιούνται με το ντύσιμο, την αισθητική του σώματος, τη συμπεριφορά και τη γλώσσα. Η λεγόμενη γλώσσα των νέων αποτελεί κώδικα εξατομικευτικό της ομάδας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί τους χρήστες της κατασκευάζοντας συγχρόνως τη συνοχή της ομάδας. Οι αποκλίσεις της γλώσσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές παραβιάσεις εκφράζουν τις αλλαγές στα πρότυπα συμπεριφοράς, τις ιδέες, τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμούς, τις ιδιωματικές εκφράσεις και λέξεις, οι νέοι μεταδίδουν μηνύματα διάκρισης από τις παλιότερες γενιές, εκφράζουν αμφισβήτηση αρχών και αξιών. Η χρήση της γλώσσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώς μεταδίδει έμμεσα αλλά ισχυρά τέτοια νοήματα αμφισβήτησης. Και είναι συνηθισμένη παρανόηση να κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή» ή «κακής ποιότητας». Την άρνηση των αξιών, την παραβίαση των απαγορεύσεων, την επιθετικότητα, και την καταστροφή της «καθώς πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές, κι όχι συνήθως οι συνομιλητές δέκτες, την ακούνε σαν γλωσσική καταστροφή, ενώ είναι γλωσσική δημιουργικότητα. Α. Φραγκουδάκη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, Αθήνα: Οδυσσέας (διασκευή). ΘΕΜΑΤΑ Α1. (Μονάδες 15) Α1. Τι εκφράζει η γλώσσα των νέων και πώς αντιμετωπίζεται αυτή από τους πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας, σύμφωνα με τους συγγραφείς των κειμένων; (60-80 λέξεις) (μονάδες 15) Α2. (Μονάδες 10) Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Δεν χρειάζεται...άλλη) του πρώτου κειμένου και τη δεύτερη παράγραφο (Η χρήση...δημιουργικότητα) του δεύτερου κειμένου. (μονάδες 10)