Οµιλία στην ηµερίδα του ΣΕΠΑΕ, Μάιος 2010 Η οµορφιά στο µικροσκόπιo Έφη Μικελάτου M.Sc. Αισθητικός-Κοσµητολόγος Το αρχέτυπο της οµορφιάς, η δύναµη της τελετουργίας της οµορφιάς και η ψυχολογική αναγκαιότητα του καλλωπισµού έχουν εντυπωθεί µε τέτοιο τρόπο στο συλλογικό ασυνείδητο, ώστε ο άνθρωπος σε όλες τις εποχές, ανεξαρτήτως ηλικίας, εµφάνισης, ή κοινωνικής κατάστασης, αναζητά διαρκώς νέους τρόπους καλλωπισµού. Ο καλλωπισµός του προσώπου εµφανίζεται σε τοιχογραφίες σπηλαίων και ανασκαφικά ευρήµατα σε όλους τους πολιτισµούς. Οι Σουµέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Εβραίοι και οι Αιγύπτιοι χρησιµοποίησαν καλλυντικά τόσο για τελετουργικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, όσο και για διακοσµητικούς και αισθητικούς λόγους νωρίτερα από το 4.000 π.χ. Είναι γνωστή η χρήση του µαλαχίτη (πράσινο χρώµα), ο οποίος εµφανίζει άριστη αντιβακτηριδιακή δράση και ίσως να είναι και το πρώτο χρησιµοποιούµενο συντηρητικό στην ιστορία της κοσµετολογίας. Το κεφάλι της Νεφερτίτης στο Μουσείο της Περγάµου στο Βερολίνο φέρει περίτεχνο Αιγυπτιακό µακιγιάζ. Από την άλλη πλευρά ο Χριστιανισµός απέτρεπε την χρήση τους και παρότρυνε τους πιστούς να είναι ευχαριστηµένοι µε την εικόνα που τους έδωσε ο Θεός. Η βασίλισσα Βικτορία περί το 1800 τα χαρακτήρισε ανήθικα. Ο Αδόλφος Χίτλερ υποστήριζε πως τα καλλυντικά είναι για τους κλόουν και όχι για χρήση από την ανώτερη Άρια Φυλή. Πριν από µερικούς µόνο αιώνες υπήρξαν γυναίκες, οι οποίες καταδικάστηκαν από το δικαστήριο ως µάγισσες,όταν τις κατηγόρησε ο σύζυγος για εξαπάτηση λόγω χρήσης καλλυντικών προϊόντων. Στο πρόσφατο παρελθόν πολλά καλλυντικά σκευάσµατα εξακολουθούσαν να περιέχουν µόλυβδο, υδράργυρο και άλλες επιβλαβείς ουσίες. Πέρα όµως από τις αποδεδειγµένα επικίνδυνες ουσίες, κατά καιρούς προστίθενται και στην συνέχεια αποσύρονται εκείνες οι οποίες εµφανίζουν ήπιες ή οξείες παρενέργειες όπως η
υδροκινόνη.στο παρελθόν η έλλειψη κανόνων παραγωγής και οδηγιών χρήσης των προϊόντων ψιµυθίωσης οδήγησε σε παρενέργειες, παραµορφώσεις, τύφλωση, ακόµη και τον θάνατο.η δηµοφιλία τους µετά τον 20 ο αιώνα., οδήγησε τις κυβερνήσεις να ορίσουν κανονισµούς παραγωγής (ασφαλή χηµική σύνθεση και παραγωγή, κανονισµό REACH, ηµεροµηνία παραγωγής και λήξης ). Στις µέρες µας όλα τα κοσµητολογικά σκευάσµατα κυκλοφορούν στην αγορά µετά από άδεια έγκρισης και κυκλοφορίας. Ο WHO ( Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας), το FDA ( Food and Drug Administration),η Ευρωπαϊκή επιτροπή εισηγούνται µέτρα ασφάλειας των διακινούµενων προϊόντων. Όµως οι περιβαλλοντικές ανησυχίες, οι παρενέργειες των σκευασµάτων, η ευρεία και καθηµερινή χρήση τους, η αποκτηθείσα γνώση, η επίγνωση του πιθανού κινδύνου, η άµεση πρόσβαση στην κοινωνία της πληροφορίας, οδήγησε το καταναλωτικό κοινό να απαιτεί πιο φυσικά καλλυντικά προϊόντα και υλικά βιολογικής προέλευσης. Η σύγχρονη βιοµηχανία καλλυντικών παρουσιάζει εναλλακτικά σειρά αυτοσυντηρούµενων ή ελεύθερων συντηρητικών προϊόντα. Αυτό επιτυγχάνεται µε την χρήση αιθέριων ελαίων και βοτάνων, φυτικών συστατικών, αρωµάτων κά. Ακτιβιστές, φεµινιστικές οργανώσεις, επιστήµονες, συγγραφείς, ασκούν ολοένα και πιο συχνά έντονη κριτική. Η κριτική στα καλλυντικά αναφέρεται κυρίως στα συντηρητικά, στις δοκιµές στα ζώα, στις επιφανειοδραστικές τους ουσίες, στα πετρελαϊκά παράγωγα. Τα συστατικά που δέχονται την πιο έντονη αµφισβήτηση είναι οι φθαλικές ενώσεις, τα υλικά νανοτεχνολογίας,, το υπεροξείδιο του υδρογόνου, τα βιοκτόνα, το φθόριο, το λαουρυλοθεικό νάτριο (SLS). κά. Τι είναι καλλυντικό Ο παγκόσµιος οργανισµός υγείας δίνει τον εξής ορισµό για τα καλλυντικά: Τα καλλυντικά είναι σκευάσµατα, τα οποία πρόκειται να εφαρµοστούν στο ανθρώπινο σώµα για καθαρισµό, διακόσµηση, βελτίωση της εµφάνισης του, καθώς και την οσµή του, χωρίς να επηρεάσουν την δοµή του ή τις λειτουργίες του. ηλ επιδερµίδα
τριχωτά µέρη του σώµατος κόµη όνυχες χείλη και εξωτερικά γεννητικά όργανα και επιπλέον µε: τους οδόντες και τις βλεννογόνους της στοµατικής κοιλότητας, µε αποκλειστικό ή κύριο σκοπό: τον καθαρισµό τους, τον αρωµατισµό τους, την µεταβολή της εµφάνισής τους την διόρθωση των σωµατικής οσµής τους, την προστασία τους, την διατήρησή τους σε καλή κατάσταση Αξιολόγηση αποτελεσµατικότητας και ασφάλειας των καλλυντικών "Τα πειράµατα είναι τα µοναδικά γνωστικά µέσα, τα οποία έχουµε στην διάθεση µας. Τα υπόλοιπα είναι ποίηση, φαντασία... " Max Planck Τα καλλυντικά προϊόντα που κυκλοφορούν στην Κοινότητα θα πρέπει να είναι εναρµονισµένα µε την Κοινοτική Οδηγία 76/768/ΕΟΚ του Συµβουλίου, της 27ης Ιουλίου 1976 (γνωστή και ως «οδηγία για τα καλλυντικά») καθώς και των Τροποποιήσεων της (93/35/ΕΟΚ, ΦΕΚ 352/18-03-2005). Όσον αφορά στην κατάλληλη αξιολόγηση της ασφάλειας των καλλυντικών, ο κατασκευαστής υποχρεούται να θέτει στη διάθεση των ελεγκτικών αρχών των κρατών µελών κάθε πληροφορία σχετικά µε τα καλλυντικά. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να περιλαµβάνουν τις φυσικοχηµικές και µικροβιολογικές
προδιαγραφές των πρώτων υλικών και του τελικού προϊόντος, καθώς και αξιολόγηση της ασφάλειας για την ανθρώπινη υγεία του τελικού προϊόντος, λαµβάνοντας υπόψη τις τοξικολογικές ιδιότητες των συστατικών του και τη χηµική του δοµή. Αυτό σηµαίνει ότι άσχετα µε τη διαδικασία παρασκευής του και το µέγεθος των σωµατιδίων του δεδοµένου συστατικού που χρησιµοποιείται στα καλλυντικά προϊόντα, οι ανωτέρω απαιτήσεις ασφάλειας πρέπει να πληρούνται προτού το συστατικό αυτό χρησιµοποιηθεί σε καλλυντικά προϊόντα. Συνεπώς, δεν υπάρχουν ειδικές απαιτήσεις για τα συστατικά που παράγονται µε νανοτεχνολογία. Η Ε.Ε έχει θεσµοθετήσει οδηγίες για την προστασία του καταναλωτή για πιθανές βλάβες που αφορούν στην υγεία του, αλλά και την αποτελεσµατικότητα του προϊόντος. Από το 2006 τα καλλυντικά προϊόντα πρέπει να είναι πιστά στην ένδειξη της ετικέτας τους, ως προς το προσδοκώµενο αποτέλεσµα. Όταν ένα προϊόν λόγου χάριν, δηλώνει ενυδατικές ιδιότητες, αυτό πρέπει να το αποδεικνύει κατά την χρήση του. Ο έλεγχος γίνεται συνήθως in vivo µε φυσικοχηµικές µεθόδους και τα αποτελέσµατα καταθέτονται προς έγκριση στον τεχνικό φάκελο κάθε ενός σκευάσµατος. Οι κυριότερες παράµετροι αξιολόγησης είναι: Μέτρηση δείκτη αντηλιακής προστασίας. Ενυδατική ικανότητα Άδηλη απώλεια νερού από το δέρµα Ελαστικότητα δέρµατος Λιπίδια δέρµατος Μορφολογία δέρµατος, Χρώµα και φωτεινότητα δέρµατος Αγγειακή µικροκυκλοφορία Μικροβιακή χλωρίδα Στην Ευρώπη, η επιστηµονική επιτροπή κοσµητολογίας (SCC) ιδρύθηκε το 1978 προκειµένου να βοηθήσει τις ευρωπαϊκές χώρες - µέλη στην εφαρµογή της
σχετική κοινοτικής οδηγίας 76/768/EEC, η οποία ρυθµίζει την παραγωγή και πώληση καλλυντικών προϊόντων. Η επιτροπή ασφάλειας κοσµητολογικών προϊόντων (CIR )θέτει τις προτεραιότητες και προωθεί την έρευνα και την ενηµέρωση για ασφαλή σκευάσµατα. Η επιτροπή δηµιούργησε 4 κατηγορίες συστατικών: 1) Ασφαλή συστατικά σε όλες τις παραγωγικές κατηγορίες και προϊόντα, όπως έχουν πιστοποιηθεί µε έρευνες. 2) Μη ασφαλή προϊόντα. Είναι συστατικά µε συγκεκριµένο αποτέλεσµα δράσης που τα καθιστούν µη κατάλληλα για χρήση στα καλλυντικά 3)Ασφαλή µε περιορισµούς. Είναι ασφαλή µόνο κάτω από ειδικές συνθήκες π.χ µέγιστη συγκέντρωση. 4)Συστατικά µε ανεπαρκή ενηµέρωση. Τα ερευνητικά ευρήµατα δεν αποδεικνύουν την ασφάλεια τους και υπάρχει αβεβαιότητα για τις πιθανές αντενδείξεις. Ο κανονισµός REACH είναι το ακρωνύµιο των λέξεων: Registration Καταχώρηση Evaluation Αξιολόγηση Authorization and Restriction Αδειοδότηση και περιορισµός Of Chemicals Χηµικών Εκφράζει την πολιτική και την στρατηγική της Ε. Ε για την ορθή διαχείριση των χηµικών προϊόντων µε απώτερο αντικειµενικό σκοπό τη συµµετοχή στην παγκόσµια Αειφόρο Ανάπτυξη, µε ισόρροπη επίτευξη των επί µέρους οικονοµικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών, στόχων της. Οι στόχοι αφορούν: Υψηλά επίπεδα προστασίας της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος Απρόσκοπτη λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς Καινοτοµία και αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας. Τα καλλυντικά προϊόντα θα πρέπει να είναι ασφαλή υπό κανονικές ή εύλογα αναµενόµενες συνθήκες χρήσης.
Ειδικότερα, κανένας κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία δεν θα πρέπει να δικαιολογείται µέσω της λογικής κινδύνου-οφέλους. Η Ελληνική νοµοθεσία προβλέπει τον έλεγχο από το Γενικό Χηµείο του Κράτους για τις πιο κάτω οµάδες Καλλυντικών Προϊόντων : 1. Βερνίκια νυχιών για παρουσία φθαλικών εστέρων 2. Οδοντόκρεµες για παρουσία γλυκολών 3. Σαµπουάν, µαλακτικά µαλλιών,αντηλιακά σκευάσµατα, λοσιόν, κρέµες προσώπου, χεριών κ.α., για προσδιορισµό συντηρητικών ουσιών. 4. Βαφές µαλλιών για παρουσία απαγορευµένων και µη, οξειδωτικών χρωστικών. 5. Κρέµες προσώπου για παρουσία λευκαντικών ουσιών, π.χ. υδροκινόνης Συντηρητικά Με τον όρο «συντηρητικά» εννοούµε µια σειρά χηµικών ουσιών, οι οποίες χρησιµοποιούνται στα καλλυντικά προκειµένου να καταστρέψουν ή να εµποδίσουν την ανάπτυξη µικροοργανισµών κατά την διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας, της αποθήκευσης τους και τελικά κατά την χρήση τους από τον καταναλωτή. Ενδοκρινικοί διαταράκτες (Endocrine disrupters ) Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες είναι εξωγενείς ουσίες ή µίγµα ουσιών, που δρουν σαν ορµόνες στο ενδοκρινικό σύστηµα και διαταράσσουν την φυσιολογική λειτουργία των ενδογενών ορµονών, µε επίπτωση στον ίδιο τον οργανισµό ή και στους απογόνους του ή στους διάφορους πληθυσµούς Ενδοκρινικοί διαταράκτες είναι: 1. Οι φυσικές ορµόνες 2. Φυσικά χηµικά και τοξικά 3. Συνθετικά παραγόµενα φαρµακευτικά 4. Χηµικά παρασκευάσµατα Οι µηχανισµοί διατάραξης των χηµικών µε ορµονική δραστηριότητα:
Μπορεί να µιµούνται την βιολογική δραστηριότητα της ορµόνης (agonistic effect). Μπορούν να παρεµποδίσουν την σύνδεσή του µε την φυσική ορµόνη, ανταγωνιστική δράση (antagonistic effect). Μπορούν να συνδεθούν µε µεταφορικές πρωτείνες στο αίµα τροποποιώντας έτσι τα ποσά των ορµονών που υπάρχουν φυσιολογικά στην κυκλοφορία. Τέλος µπορούν να επέµβουν στις µεταβολικές διαδικασίες του οργανισµού επηρεάζοντας την σύνθεση ή και τους ρυθµούς αποδόµησης των ορµονών. Τα τελικά σηµεία δράσης τους είναι (end points): Αναπαραγωγή Καρκίνος Νευρολογικά προβλήµατα Ανοσοβιολογικά προβλήµατα ράση στο Έµβρυο (IUGR) ράση στα ανοιχτά παράθυρα έκθεσης Η έκθεση των εµβρύων µέσω του πλακούντα, in Uterus, έχουν άµεσες συνέπειες στα έµβρυα, καθώς επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τον θυρεοειδή. Τα έµβρυα είναι τα πλέον ευάλωτα στην έκθεση, ενώ και µέσω του πλακούντα διέρχονται οι µολυντές καθώς και µε το µητρικό γάλα κατά τον θηλασµό, οπότε και µειώνεται το ποσοστό τους στο σώµα της µητέρας. Κρίσιµη µάλιστα θεωρείται η περίοδος της οργανογένεσης κατά την διάρκεια της κυήσεως, όπου η µητέρα θα πρέπει να µην έρχεται σε επαφή µε επιβλαβείς ουσίες. Στους 3 πρώτους µήνες γίνεται η οργανογένεση. Μετά τον 3ο µήνα όµως δηµιουργούνται λειτουργικές διαταραχές στο έµβρυο. Σύµφωνα µε την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας, κατά τη διάρκεια του θηλασµού (έξι µήνες κατά µέσο όρο), τα βρέφη παίρνουν το 5% περίπου της συνολικής δόσης διοξινών για όλη τους τη ζωή. διάρκεια της ζωής. Για αυτό χρειάζεται ο παιδίατρος να είναι σε εγρήγορση. Στην έκθεση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου σχετικά µε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο δράσης 2004-2010, µε εισηγήτρια την Frederique Ries, η επιτροπή εκτιµά ότι: α)
οξείες αναπνευστικές λοιµώξεις είναι κύρια αιτία παιδικής θνησιµότητας στα παιδιά ηλικίας µικρότερης των 5 ετών και η αποδεδειγµένη σχέση τους µε τη ρύπανση του εξωτερικού και εσωτερικού αέρα, νευροαναπτυξιακές διαταραχές, ορισµένες φορές µη αναστρέψιµες, οι οποίες προκαλούνται λόγω πρώιµης έκθεσης σε επικίνδυνες ουσίες, όπως ο µόλυβδος, ο µεθυλικός υδράργυρος, το πολυχλωροδιφαινύλιο (PCB), ορισµένα διαλυτικά και ζιζανιοκτόνα, β) νευροαναπτυξιακές διαταραχές, ορισµένες φορές µη αναστρέψιµες, οι οποίες προκαλούνται λόγω πρώιµης έκθεσης σε επικίνδυνες ουσίες, όπως ο µόλυβδος, ο µεθυλικός υδράργυρος, το πολυχλωροδιφαινύλιο (PCB), ορισµένα διαλυτικά και ζιζανιοκτόνα. Το Ευρωπαϊκό πρόγραµµα SCALE (Science-Children-Awareness-Legal- Evaluation) αξιολογεί τους κινδύνους για ευπαθείς οµάδες πληθυσµού και ιδιαίτερα των παιδιών. Τα αριθµητικά στοιχεία είναι ανησυχητικά, καθώς το 1/6 των θανάτων και των ασθενειών στα παιδιά µπορεί να αποδοθεί σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι αλλεργικές ασθένειες του αναπνευστικού διπλασιάστηκαν µέσα σε είκοσι χρόνια και αφορά 1 στα 7 παιδιά. Το 10/% των εργαζοµένων εκτίθεται σε καρκινογόνες ουσίες. Το 7/%-20/% των καρκίνων αποδίδεται στην ρύπανση π.χ ο καρκίνος του µαστού συνδέεται µε την συγκέντρωση φυτοφαρµάκων οργανικού χλωρίου και προιόντων περιποίησης στήθους. Το 14/% των ζευγαριών έχει δυσκολία σύλληψης. Όπως ήδη αναφέραµε πολλά από τα συστατικά καλλυντικών ενοχοποιούνται για ορµονική διατάραξη. Φυσικά προϊόντα ως συντηρητικά των καλλυντικών (Preservative Free) ή (Self- Preserving) Οι διφορούµενες απόψεις που επικρατούν σχετικά µε την απόλυτα ασφαλή χρήση των parabens δηµιουργούν την ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων και µεθόδων συντήρησης των καλλυντικών. Ένας από τους µελλοντικούς εναλλακτικούς δρόµους δείχνει να οδηγεί στον χώρο των φυσικών προϊόντων. Φυσικά συντηρητικά µπορούν να θεωρηθούν το κοινό µαγειρικό αλάτι, η ζάχαρη, το οινόπνευµα, το µέλι, τα αιθέρια έλαια. Συµπληρωµατικά, µπορούµε να αναφέρουµε φυσικές µεθόδους συντήρησης, όπως: η θέρµανση, η κατάψυξη και
η ξήρανση. Παρόλα αυτά είναι προς το παρόν οικονοµικά µη συµφέρουσα για την µεγαλύτερη πλειοψηφία των καλλυντικών προϊόντων. Τα τελευταία χρόνια, µελέτες δείχνουν ότι συστατικά όπως τα αιθέρια έλαια, µπορούν να χρησιµοποιηθούν ως συντηρητικά, είτε µόνα τους, είτε σε συνδυασµό µε κάποιο άλλο συνθετικό συντηρητικό, το οποίο προφανώς θα χρησιµοποιηθεί σε µικρότερη συγκέντρωση στο προϊόν.to αιθέριο έλαιο του θύµου (Thymus vulgaris) ενσωµατώνεται σε πλήθος καλλυντικών προϊόντων όπως σαπούνια, σαµπουάν, αφρόλουτρα, οδοντόπαστες, αποσµητικά λόγω των καθαριστικών και τονωτικών ιδιοτήτων του. Έχει σηµαντική αντιµικροβιακή δράση που αποδίδεται στις περιεχόµενες φαινόλες θυµόλη και καρβακρόλη. Σε συγκέντρωση 3 % είναι αποτελεσµατικό για τη συντήρηση O/W καλλυντικής κρέµας έναντι Gram θετικών και Gram αρνητικών βακτηρίων. Τα αιθέρια έλαια των δυο αρωµατικών φυτών Αrtemisia afra (Asteraceae) και Pteronia incana (Asteraceae), το αιθέριο έλαιο του φυτού Calamintha officinalis (Lamiaceae), τo αιθέριο λάδι που λαµβάνεται από τα φύλλα του φυτού Melaleuca alternifolia (Myrtaceae) χρησιµοποιούνται ως συντηρητικά στα καλλυντικά. Εναλλακτικά συντηρητικά µπορεί να είναι διάφοροι συνδυασµοί από εκχυλίσµατα βοτάνων. Στις µέρες µας, οι καλά ενηµερωµένοι καταναλωτές προτιµούν καλλυντικά παρασκευασµένα µε φυσικά συστατικά. Η τάση αυτή µπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η µακρόχρονη υγεία του δέρµατος είναι συχνά συνυφασµένη µε την χρήση φυσικών συστατικών σε προϊόντα προστασίας του δέρµατος σε παλαιότερες εποχές πριν από την εντατικοποίηση της χρήσης καλλυντικών και της εµφάνισης παρενεργειών από αυτά. Τα αιθέρια έλαια όµως παρουσιάζουν επίσης σηµαντική φωτοτοξική και τοξική δράση και απαγορεύονται εξ ολοκλήρου κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης και του θηλασµού, ιστορικού επιληψίας ενώ χρειάζεται προσοχή κατα την ηλιακή έκθεση. Η τοξικολογία των parabens Η οµάδα αυτών των συντηρητικών έχει ευρέως χρησιµοποιηθεί και ενοχοποιηθεί για σειρά παρενεργειών. Η ικανότητα των parabens να διαπερνούν την κεράτινη στοιβάδα του δέρµατος αυξάνει µε την αύξηση του λιπόφιλου χαρακτήρα του
µορίου, συνεπώς αυξάνει µε την αύξηση του µήκους της πλευρικής αλυσίδας αλλά µπορεί και ο ίδιος ο µεταβολισµός του δέρµατος να συνεισφέρει θετικά σε µια παθητική διάχυση των parabens σε αυτό. Η απορρόφηση των ουσιών αυτών από το δέρµα επηρεάζεται και από την σχετική κατανοµή των ουσιών αυτών σε ο/w φάσεις, η οποία αλλάζει µε την προσθήκη τασιενεργών ουσιών ή µε την παγίδευσή τους σε µικύλλια και λιποσώµατα. Τα παραπάνω προσθέτουν ένα επιπλέον επίπεδο πολυπλοκότητας στην συµπεριφορά τους στα προϊόντα στα οποία προστίθενται. Παρόλα αυτά, ακόµη και µικροί ρυθµοί διείσδυσης των ουσιών στο δέρµα θα µπορούσαν να προκαλέσουν διείσδυση σηµαντικής ποσότητας τέτοιων ουσιών στον οργανισµό σε συνολικό επίπεδο, αν κανείς σκεφτεί ότι πολλά καλλυντικά προϊόντα χρησιµοποιούνται σε µεγάλες επιφάνειες του δέρµατος. οκιµές που πραγµατοποιήθηκαν σε ζώα δείχνουν ότι σε γενικές γραµµές τα parabens εισέρχονται και εξέρχονται από τα µεταβολικά µονοπάτια ταχύτατα και εξαρταται τόσο από την δόση και τη βιοχηµική πορεία, όσο προφανώς και από το είδος του εξεταζόµενου οργανισµού. Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι µελέτες σχετικά µε τον οιστρογονικό χαρακτήρα των parabens, µε σκοπό να διερευνηθεί το αν και κατά πόσο οι ουσίες αυτές επηρεάζουν τον ενδοκρινολογικό και το αναπαραγωγικό σύστηµα ζωντανών οργανισµών. Η έκθεση θηλαστικών σε butylparaben επηρέασε δυσµενώς την έκκριση τεστοστερόνης και την λειτουργία του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήµατος, ενώ ανάλογες µεταγενέστερες έρευνες «ενοχοποιούν» και το propyl-paraben για τον ίδιο λόγο. Τα parabens εκδηλώνουν ιδιότητες παρόµοιες µε εκείνες των οιστρογόνων. Η δράση τους είναι ανάλογη µε την δράση των οιστρογόνων και προκαλούν αυξηµένη έκφραση των γονιδίων για τους υποδοχείς της προγεστερόνης. Η δηµοσίευση µελέτης του πανεπιστηµίου του Reading, η οποία αναφέρει την ύπαρξη συγκεντρώσεων parabens σε νεοπλάσµατα (όγκους) ανθρώπινου στήθους, τις οποίες µάλιστα συνδέει µε έναν ασθενή οιστρογονικό χαρακτήρα των ουσιών αυτών προκάλεσε µεγάλη ανησυχία στο ευρύ κοινό. εδοµένου ότι όλες οι δοκιµές πραγµατοποιήθηκαν σε πειραµατόζωα και οι δόσεις που χρησιµοποιήθηκαν ήταν µικρής αυξανόµενης διάρκειας, η εφαρµογή
αυτών των ευρηµάτων για ανθρώπους τείνει προς το συµπέρασµα ότι είναι διφορούµενη η ασφάλεια χρήσης των parabens. Φθαλικές ενώσεις Οι φθαλικές ενώσεις, ή φθαλικοί εστέρες, είναι µία κατηγορία ενώσεων που χρησιµοποιούνται κυρίως ως πλαστικοποιητές(ουσίες που προστίθενται στα πλαστικά για την αύξηση της ευλυγισίας τους). Χρησιµοποιούνται πρωτίστως για την µετατροπή του πολυχλωριούχου βινυλίου (PVC) από σκληρό σε ευλύγιστο πλαστικό. Οι εστέρες του φθαλικού οξέος, ιδιαίτερα το βουτυλ-βενζιλ-φθαλικό και το δι-εν-βουτυλ- φθαλικό (DBP), αναφερόµενα µε τον όρο φθαλικά άλατα χρησιµοποιούνται εκτεταµένα στην παραγωγή παιχνιδιών, ιατρικού εξοπλισµού, χρωµάτων, µελανιών, βερνικιού νυχιών, αποσµητικών και σαµπουάν. Τα φθαλικά έχουν απαγορευτεί µε την ευρωπαική ντιρεκτίβα 2005/84 ΕC,για τα καλλυντικά, από τα προϊόντα παιδικής φροντίδας και από τα καλλυντικά, συµπεριλαµβανοµένων των βερνικιών για τα νύχια, καθώς υπάρχει η σοβαρή ένδειξη πως είναι καρκινογόνα, µεταλλαξιογόνα ή τοξικά για το αναπαραγωγικό σύστηµα. Θεωρούνται ότι ανήκουν στην οµάδα των ενδοκρινών απορυθµιστών (EDS). Μερικές από αυτές τις ουσίες που βρίσκονται ευρέως στο περιβάλλον, µπορούν να περάσουν µέσω της τροφικής οδού και να συσσωρευτούν στο εσωτερικό του οργανισµού. Η νέα µελέτη αποδεικνύει ότι βλάπτουν τα έµβρυα ακόµα και σε επίπεδα που απαντώνται στην καθηµερινή ζωή. Είναι πιθανό να µειώνουν την παραγωγή τεστοστερόνης στα αρσενικά έµβρυα και προκαλούν έτσι εκθήλυνση, ένα φαινόµενο που παρατηρήθηκε σε µελέτες µε ζώα. Πολλές φθαλικές ενώσεις ήδη απαγορεύονται. ιαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες µε τα υψηλότερα επίπεδα ήταν πιθανότερο να έχουν αποκτήσει αγόρια µε µικρούς όρχεις ή κρυψορχία, µικρό πέος και άλλες γενετικές ανωµαλίες. Η Αρχή της Πρόληψης Για προβλήµατα ενδεχοµένου «κινδύνου» από χηµικές ουσίες που αφορούν την υγεία του ανθρώπου και σε περιπτώσεις που δεν υπάρχουν επιστηµονικά δεδοµένα, τότε ακολουθείται η Αρχή της Πρόληψης (Precautionary Principle) και
οι ουσίες αποµακρύνονται από την κυκλοφορία οριστικά ή προσωρινά µέχρι να τεκµηριωθεί ο βαθµός επικινδυνότητάς τους. Η Αρχή της Πρόληψης συνοψίζεται ως εξής: " Όταν διακυβεύεται η υγεία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος, µπορεί να µην είναι απαραίτητη η επιστηµονική βεβαιότητα για να ληφθούν προστατευτικά µέτρα " Την αρχή αυτή ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2000 και τα τελευταία χρόνια έχει χρησιµοποιηθεί σε µερικές περιπτώσεις ρύπανσης τροφίµων, όπως από διοξίνες και άλλες ουσίες ("it is better to prevent than repair": καλύτερα να προλαµβάνουµε παρά να διορθώνουµε). Ανεπιθύµητες ενέργειες Πολλά από τα συστατικά που χρησιµοποιούνται για την παρασκευή των καλλυντικών προϊόντων, είναι ευαίσθητα στη βιολογική αποσύνθεση από µικροοργανισµούς. Ορισµένες δε ουσίες που συχνά χρησιµοποιούνται αποτελούν και ιδανικό υπόστρωµα για την ανάπτυξη των µικροοργανισµών. Τα καλλυντικά είναι ουσίες, οι οποίες έρχονται σε συχνή και πολλές φορές σε διαρκή επαφή µε το δέρµα Η διαρκώς αυξανόµενη εξάπλωση και χρήση των καλλυντικοτεχνικών σκευασµάτων που προορίζονται για την περιποίηση και τον καλλωπισµό του δέρµατος εγείρει αυξανόµενες ανησυχίες για ανεπιθύµητες επιπτώσεις στην υγεία. Επιστηµονικές έρευνες αποδεικνύουν τοξικότητα στα στούντιο περιποίησης άκρων. Ειδικά τα βερνίκια νυχιών περιέχουν τολουόλιο, φορµαλδεύδη ή φθαλικές ενώσεις. Πιθανόν να περιέχουν µεθακρυλικό µεθύλιο(μμα) είναι εύφλεκτα, πτητικά, ερεθίζουν τα µάτια, προκαλούν ναυτία και έγκυες εργαζόµενες έχουν γεννήσει νεογνά µε συγγενείς ανωµαλίες. Οι κρέµες για την περιποίηση προσώπου µπορεί να περιέχουν βιταµίνες, ορµόνες, σκευάσµατα Ηg, σαλικυλικό οξύ, υψηλές δόσεις εξαχλωροφαινίου,
παραφίνες, παραβένες κ.ά. Από τα συστατικά αυτά εµφανίζεται οξεία ερεθιστική δερµατίτιδα µε οίδηµα, κνησµό, διαβρώσεις, εφελκίδες, µελαχρώσεις. Πιο συχνά εµφανίζεται αλλεργική δερµατίτιδα εξ επαφής µε συµπτώµατα λεπτής πιτυρώδους απολέπισης, καύσου, κνησµού, ερυθρότητας. Τα συστατικά των κρεµών είναι ιδανικό υπόστρωµα για την ανάπτυξη µόλυνσης, κυρίως µε χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο. Οι λευκαντικές κρέµες ειδικά προκαλούν ερεθιστική δερµατίτιδα από επαφή. Στα Κραγιόν τα υπεύθυνα συστατικά είναι οι οργανικές χρωστικές όπως το κόκκινο (D & C3, D &c36), τα παράγωγα λανολίνης, το βούτυρο κακάου. υνατόν να προκαλέσουν ξηρότητα και απολέπιση, οίδηµα, ραγάδες, φωτοδερµατίτιδα από τις φωτοευαίσθητες ουσίες. Οι πούδρες πιθανόν να εµφανίσουν αλλεργική δερµατίτιδα, ρινίτιδα και κρίσεις άσθµατος. Οι σκιές για τα µάτια είναι υπεύθυνες συχνά για δερµατίτιδα, οίδηµα στα βλέφαρα, κνησµό, απολέπιση και καύσο στα µάτια και στα βλέφαρα. Από επιµόλυνση µπορεί να προκαλέσουν επιπεφυκίτιδα, υπέρχρωση και µελάχρωση επιπεφυκότα.οι µάσκαρα µπορούν επιπλέον να προκαλέσουν απόπτωση ή αραίωση βλεφαρίδων. Η χρήση πρόσθετων βλεφαρίδων δυνατόν να εµφανίσει επιπεφυκίτιδα και ερεθισµό εξ αιτίας κυρίως των συγκολλητικών ουσιών. Τα µάτια ερεθίζονται επίσης από την εξάτµιση βαφών, βερνικιών για τα νύχια και από τις κρέµες µατιών. Τα αποτριχωτικά προϊόντα πιθανόν να προκαλέσουν θυλακίτιδα, οξεία φλεγµονή, έγκαυµα, αλλεργική δερµατίτιδα. Τα αποσµητικά και αντιιδρωτικά καλλυντικά είναι ένοχα για σηµαντικές παρενέργειες από τον απλό ερεθισµό µέχρι ορµονική διαταραχή. Συγκεκριµένα έρευνες έχουν δείξει πως ο καρκίνος τους στήθους στις γυναίκες εµφανίζεται πιο συχνά στο πάνω έξω τεταρτηµόριο του στήθους. Πιθανολογείται πως η χρήση αποσµητικών και προϊόντων περιποίησης στήθους συνδέεται µε αυτό τον κίνδυνο. Από τα ίδια σκευάσµατα αναφέρονται παρενέργειες όπως: θυλακίτιδα, οξεία ερεθιστική δερµατίτιδα, φλεγµονή µασχαλιαίων αδένων, κεχρία, απόφραξη εκφορητικού πόρου των τριχών, φωτοδερµατίτιδα.