ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ» Βέροια, Ιούνιος 2009

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΠΑΠΑΠΑΥΛΟΥ - ΙΩΑΚΕΙΜΙΔΟΥ ΣΤΕΛΛΑ Βέροια, Ιούνιος 2009 2

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους με στήριξαν και βοήθησαν για την εκπόνηση της Διπλωματικής μου εργασίας. Καταρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Τζέλα Παπαπαύλου Ιωακειμίδου, Λέκτορα του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε για την εκπόνηση της Διπλωματικής εργασίας μου, την πολύτιμη βοήθειά της και την άψογη συνεργασία μας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Γάκη Ανδρέα, Προϊστάμενο του Φορέα Διαχείρισης του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους για την συνέντευξη που μου παραχώρησε. Επιπρόσθετα, για τις συνεντεύξεις μου στους Δήμους θα ήθελα να ευχαριστήσω, την κ. Χριστοφορίδου Δήμητρα, Τοπογράφο Μηχανικό του Δήμου Αξιού, την κ. Κομσή Γεωργία, Μηχανικό του Δήμου Μεθώνης και τον κ. Τσανικίδη, Αρχιτέκτονα Μηχανικό και Τεχνικό Σύμβουλο του Δημάρχου του Δήμου Πύδνας. Επιπλέον, για την παραχώρηση της συνέντευξης και την παροχή στοιχείων, ευχαριστώ την κ. Βλάσση Μαρία, Μηχανικό του Δήμου Χαλάστρας, την κ. Περπερή Ελένη, Τοπογράφο Μηχανικό του Δήμου Εχεδώρου και τον κ. Τουλουπίδη Νικόλαο, Προϊστάμενο της Τεχνικής Υπηρεσίας και του Τμήματος Περιβάλλοντος. Για την χορήγηση στοιχείων ευχαριστώ και τον κ. Καραμέλιο, Προϊστάμενο της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Αιγινίου. Τέλος, πρέπει βέβαια να ευχαριστήσω την μητέρα μου που με στήριξε ψυχολογικά και οικονομικά κατά τη διάρκεια των σπουδών μου και ιδιαίτερα κατά την εκπόνηση της Διπλωματικής εργασίας μου, αλλά και πολλούς άλλους ανθρώπους που είναι δίπλα μου. 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 9 Α.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 Α.1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ (ΓΕΝΙΚΑ)... 11 Α.1.2 Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ... 12 Α.1.3 ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 12 Α.1.4 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 13 Α.1.5 Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΟΥΜΕΝΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 14 Α.1.5.1 Πηγές και συγκέντρωση δεδομένων... 14 Α.2. ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ... 16 Α.2.1 ΟΡΙΣΜΟΙ... 16 Α.2.1.1 Βιώσιμη ανάπτυξη... 16 Α.2.1.2 Περιβάλλον... 18 Α.2.1.3 Προστατευόμενη περιοχή... 19 Α.2.1.4 Υγρότοπος... 23 Α.2.1.5 Δελταϊκή περιοχή... 23 Α.2.2 ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ... 24 Α.2.2.1 Διαχείριση δελταϊκών εκβολικών περιοχών... 26 Α.2.3 ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 27 Α ΦΑΣΗ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 30 Α.3. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 31 Α.3.1 ΓΕΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ... 33 Α.3.1.1 Φυσική Γεωγραφία, οριοθέτηση της περιοχής μελέτης... 33 Α.3.1.2 Ιστορία και εξέλιξη... 45 Α.3.1.3 Ρόλος και επιρροή (αλληλεξαρτήσεις)... 55 Α.3.1.4 Πληθυσμός: δημογραφική και κοινωνική σύνθεση... 56 - Δημογραφική σύνθεση... 56 - Κοινωνική σύνθεση... 61 Α.3.2 ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ... 64 Α.3.2.1 Χρήσεις γης (χωροταξική οργάνωση, πολεοδόμηση, κλπ.)... 64 - Χρήσεις γης... 64 - Υφιστάμενες χρήσεις γης στον αστικό χώρο... 64 - Υφιστάμενες χρήσεις γης στον εξωαστικό χώρο... 68 Α.3.2.2 Δίκτυα υποδομών (μεταφορικά, ενεργειακά, τηλεπικοινωνιακά, υδραυλικά)... 71 - Μεταφορικό δίκτυο... 71 - Οδικό δίκτυο... 71 - Σιδηροδρομικό δίκτυο... 72 - Ενέργεια... 73 - Τηλεπικοινωνίες... 74 - Ύδρευση... 74 - Αποχέτευση και επεξεργασία ακαθάρτων... 75 - Απορρίμματα... 76 3.2.3 Κοινωνικός εξοπλισμός (διοίκηση, εκπαίδευση, περίθαλψη, αθλητισμός, πολιτισμός)... 77 - Διοίκηση... 77 - Ελεύθεροι χώροι - πράσινο... 77 - Πολιτισμός... 78 4

- Εκπαίδευση... 79 - Υγεία Κοινωνική Πρόνοια... 80 - Αθλητισμός... 81 Α.3.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ... 82 Α.3.3.1 Οικονομικές δραστηριότητες (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής τομέας)... 82 Α.4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΑΛΥΚΩΝ ΚΙΤΡΟΥΣ... 85 Α.4.1 ΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ... 85 Α.4.1.1 Ο ποταμός Αξιός... 85 Α.4.1.2 Ο ποταμός Λουδίας... 88 Α.4.1.3 Ο ποταμός Αλιάκμονας... 90 Α.4.2 ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ Η ΑΛΥΚΗ ΚΙΤΡΟΥΣ... 92 Α.4.2.1 Γεωγραφική θέση Διοικητική υπαγωγή Γεωμορφολογία... 92 Α.4.2.2 Όρια της περιοχής μελέτης... 93 Α.4.2.3 Γεωγραφικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής... 93 Α.4.2.4 Γεωλογικά και τεκτονικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής... 95 Α.4.2.5 Υδρολογικά και υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά... 101 - Υδρολογικά χαρακτηριστικά της λεκάνης Λουδία - Αξιού... 101 - Υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά της λεκάνης Αξιού (δυτικό τμήμα)... 101 Α.4.2.6 Υδροβιολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής... 102 - Ποιότητα των υδάτων... 103 - Υδροβιολογικά χαρακτηριστικά... 104 Α.4.2.7 Εδαφολογικά χαρακτηριστικά... 105 Α.4.2.8 Κλιματολογικά χαρακτηριστικά... 106 Α.4.2.9 Χλωρίδα της περιοχής... 107 Α.4.2.10 Πανίδα της περιοχής... 109 - Ορνιθοπανίδα... 109 - Ιχθυοπανίδα... 111 - Αμφίβια Ερπετά... 112 - Θηλαστικά... 112 Α.4.3 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ, ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ... 113 Α.4.3.1 Ιστορική σημασία... 113 Α.4.3.2 Βιολογική σημασία... 113 Α.4.3.3 Οικονομική σημασία... 113 Α.4.3.4 Κλιματική σημασία... 114 Α.4.3.5 Επιστημονική σημασία... 114 Α.4.3.6 Εκπαιδευτική σημασία... 114 Α.4.3.7 Αναψυχή... 114 Α.4.4 ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΛΥΚΗ ΚΙΤΡΟΥΣ... 115 Α.4.4.1 Η Κοινή Υπουργική Απόφαση 14874/3291/1998 «Μέτρα για την προστασία των υγροτόπων της Αλυκής Κίτρους, του κάτω ρου και του Δέλτα των ποταμών Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού, Γαλλικού, της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους»... 115 Α.4.4.2 Κοινή Υπουργική Απόφαση 12966/2009: «Χαρακτηρισμός των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, της Αλυκής Κίτρους και της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους ως Εθνικού Πάρκου και καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών δόμησης».... 122 Α.4.4.3 Η Συνθήκη Ramsar... 127 Α.4.4.4 Το Δίκτυο Natura 2000... 129 Α.4.4.5 Η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών»... 132 Α.4.4.6 Η Σύμβαση της Βαρκελώνης... 134 Α.4.4.7 Η Σύμβαση της Βέρνης... 136 Α.4.5 Ο ΦΟΡΕΑΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ 138 Α.4.6 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΦΑΡΜΟΣΘΕΙ ΣΤΟ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΛΥΚΗ ΚΙΤΡΟΥΣ... 140 Α.4.6.1 Επιχειρησιακό Σχέδιο Ολοκληρωμένου Προγράμματος Ανάπτυξης Πεδιάδας Θεσσαλονίκης... 140 5

Α.4.6.2 Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΕΤΕΡΠΣ)... 141 Α.4.6.3 Πρόγραμμα MEDOCC: Διακρατική Συνεργασία στο χώρο της Δυτικής Μεσογείου... 141 Α.4.6.4 Πρόγραμμα Διαχείρισης της περιοχής των εκβολών Αξιού, Γαλλικού και Λουδία... 145 Α.4.6.5 Στρατηγικό Σχέδιο Διατήρησης και Αποκατάστασης Φυσικού Περιβάλλοντος στο Νομό Θεσσαλονίκης... 146 Α.4.6.6 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον» 2000 2006 (ΕΠ.ΠΕΡ.)... 148 Α.4.7 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΑ ΕΡΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 150 Α.4.8 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 152 Α.4.8.1 Ορυζοκαλλιέργειες... 152 Α.4.8.2 Μυδοκαλλιέργειες - Οστρακοκαλλιέργειες... 153 Α.4.8.3 Παραγωγή άλατος... 155 Α.4.8.4 Βόσκηση... 156 Α.4.8.5 Αναψυχή... 156 Β ΦΑΣΗ: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 157 Β.1. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ... 158 Β.1.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 158 Β.1.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ... 172 Β.2. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ... 184 Γ ΦΑΣΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ... 186 Γ. 1 ΠΡΟΤΑΣΗ... 187 Γ.1.1 ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 187 Γ.1.2 ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΛΥΚΗ ΚΙΤΡΟΥΣ... 200 ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 212 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 213 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 223 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ... 223 Συνέντευξη προς τον Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού Λουδία - Αλιάκμονα - Γαλλικού και Αλυκής Κίτρους... 223 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Αγίου Αθανασίου... 227 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Αξιού... 229 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Εχεδώρου... 232 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Χαλάστρας... 235 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Μεθώνης... 237 Συνέντευξη προς την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Πύδνας... 240 6

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 1. B.E.A.T.: Buildings Efficiency Action Transnational (Διεθνής Δράση για την Αποδοτικότητα των Κτιρίων) 2. C.IN.E.M.A.: Clean and INtelligent Energy in non-metropolitan Areas 3. E.M.A.S.: Eco Management and Audit Scheme 4. MED.OCC: Mediterranee Occidentale 5. ΒΙ.ΠΕ.Θ.: Βιομηχανική Περιοχή Θεσσαλονίκης 6. ΒΙ.ΠΕ: Βιομηχανική Περιοχή 7. Γ.Π.Σ.: Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο 8. Δ.Δ.: Δημοτικό Διαμέρισμα 9. Δ.Ε.Η.: Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού 10. Δ.Ε.Θ.: Διεθνής Έκθεσης Θεσσαλονίκης 11. Δ.ΕΠ.Α.: Δημόσια Επιχείρηση Αερίου 12. Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση 13. Ε.Κ.: Ευρωπαϊκή Κοινότητα 14. Ε.Ο.: Εθνική Οδός 15. Ε.Ο.Κ.: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα 16. Ε.Π.Α.Α.: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 17. Ε.Π.Δ.Α.Λ.Α.: Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα 18. Ε.Π.ΠΕΡ.: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον 19. Ε.Σ.Υ.Ε.: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας 20. Ε.Τ.Ε.Ρ.Π.Σ.: 21. Ε.Κ.Β.Υ.: Εθνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων 22. Ε.Σ.Π.Α.: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 23. Ζ.Ε.Π.: Ζώνες Ειδικής Προστασίας 24. Ζ.Ο.Ε.: Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου 25. Ι.Κ.Α.: Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων 26. Κ.Α.Π.Η.: Κέντρο Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων 27. Κ.Ε.Κ: Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης 28. Κ.Π.Σ.: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 29. Κ.Υ.Α.: Κοινή Υπουργική Απόφαση 30. Μ.Ε.Λ.: Μονάδων Επεξεργασίας Λυμάτων 7

31. Μ.Κ.Α.: Μονάδας Κατεργασίας Αποβλήτων 32. Ν.Ε.Λ.Ε.: Νομαρχιακή Επιτροπή Λαϊκής Επιμόρφωσης 33. Ο.Γ.Α.: Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων 34. Ο.Σ.Ε.: Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδας 35. Ο.Τ.Ε.: Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας 36. Π.Δ.: Προεδρικό Διάταγμα 37. Π.Ε.: Πολεοδομική Ενότητα 38. Π.Ε.Ο.: Παλαιά Εθνική Οδός 39. Π.Ε.Π.: Περιοχή Ειδικής Προστασίας 40. Π.Ο.Α.Π.Δ.: Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων 41. Π.Ο.Α.Υ.: Περιοχής Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών 42. Π.Σ.Θ.: Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης 43. Π.Α.Θ.Ε.: Άξονας Πατρών Αθηνών Θεσσαλονίκης - Ευζώνων 44. Στ.Ε.Λ.: Σταθμός Επεξεργασίας Λυμάτων 45. Τ.Δ.: Τοπικό Διαμέρισμα 46. Τ.Ε.Ε.: Τεχνικό Επαγγελματικό Εκπαιδευτήριο 47. Τ.Ε.Ι.: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα 48. Τ.Ε.Ι.Θ.: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλονίκης 49. Τ.Κ.Σ.: Τόπος Κοινοτικής Σημασίας 50. Τ.Ο.Ε.Β.: Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων 51. Υ.Α.: Υπουργική Απόφαση 52. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.: Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων 53. Φ.Δ.: Φορέας Διαχείρισης 54. Φ.Ε.Κ.: Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως 55. Χ.Υ.Τ.Α.: Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων 56. Χ.Υ.Τ.Υ.: Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων 8

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Διπλωματική εργασία πραγματεύεται την «Χωροταξική προσέγγιση και Διαχείριση προστασία του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους». Η προστατευόμενη αυτή περιοχή ανήκει σε τρεις νομούς, της Θεσσαλονίκης, της Ημαθίας και της Πιερίας. Στα διοικητικά της όρια, ανήκουν και τα εξής Δημοτικά Διαμερίσματα: Αγίου Αθανασίου και Γέφυρας του Δήμου Αγίου Αθανασίου, Ανατολικού και Χαλάστρας του Δ. Χαλάστρας, Κυμίνων και Ν. Μαλγάρων του Δ. Αξιού, Βαλτοχωρίου και Ελεούσας του Δ. Χαλκηδόνας, Σίνδου του Δ. Εχεδώρου, Κλειδίου, Πλατάνου και Πρασινάδας του Δ. Πλατέος, Αιγινίου και Καταχά του Δ. Αιγινίου, της Νέας Αγαθούπολης του Δ. Μεθώνης, Πύδνας του Δ. Πύδνας και Κορινού του Δ. Κορινού. Ο πληθυσμός της περιοχής μελέτης ανέρχεται στους 46.716 κατοίκους, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2001 της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας (ΕΣΥΕ). Η περιοχή είναι αναγνωρισμένη διεθνώς, καθώς αποτελεί σημαντικό φυσικό πόρο εξαιτίας της πλούσιας πανίδας και χλωρίδας της. Προστατεύεται από την Συνθήκη Ramsar, το Δίκτυο Natura 2000, την Οδηγία 79/409/ΕΚ, την Σύμβαση της Βαρκελώνης, την Σύμβαση της Βέρνης, την ΚΥΑ 14874/3291/1998 και την ΚΥΑ 12966/2009. Επίσης, στην περιοχή έχουν εφαρμοσθεί προγράμματα, όπως είναι το Πρόγραμμα Προστασίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης, το Πρόγραμμα MEDOCC που αφορά τη διακρατική συνεργασία στο χώρο της Δυτικής Μεσογείου, Προγράμματος Διαχείρισης της περιοχής των εκβολών Αξιού, Γαλλικού και Λουδία, κ.ά. Γενικά, αυτά τα προγράμματα έχουν συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της περιοχής. Στην προστατευόμενη περιοχή λαμβάνουν χώρα οι παραγωγικές δραστηριότητες της ορυζοκαλλιέργειας, της μυδοκαλλιέργειας οστρακοκαλλιέργειας, της παραγωγής άλατος και της κτηνοτροφίας. Εκτός από την οικονομική ανάπτυξη που αποφέρουν οι παραπάνω δραστηριότητες, ταυτόχρονα προκαλούν και προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα, η γεωργία προκαλεί προβλήματα στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα εξαιτίας των φυτοφαρμάκων, ενώ η κτηνοτροφία προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής. Η βόσκηση προκαλεί ασφυκτική πίεση στα σπάνια είδη των πουλιών που φιλοξενούνται στην 9

περιοχή και καταστρέφει τη βλάστηση σε βαθμό τέτοιο ώστε να μην μπορεί να φυτρώσει τίποτα. Τα προαναφερθέντα προβλήματα σε συνδυασμό με αρκετά ακόμα, με οδήγησαν στη σύνθεση προτάσεων παρεμβάσεων, όπως είναι για παράδειγμα, η δημιουργία Ζωνών Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων και Ζωνών Τουριστικής Ανάπτυξης, καθώς επίσης και διαδρομών για την παρατήρηση της φύσης. 10

Α.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α.1.1 Εισαγωγή (γενικά) Η έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος, στις μέρες μας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις, καθώς όλοι μιλάνε για προστασία του και την αειφόρο ανάπτυξη. Για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης θα πρέπει να ακολουθηθούν οι αρχές που τη διέπουν. Στο πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος, έρχονται να προστεθούν και οι προστατευόμενες περιοχές. Βασικός στόχος είναι η διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών της περιοχής. Για τις περιοχές αυτές υπάρχει ειδικό καθεστώς διαχείρισης και προστασίας, όπως είναι οι Διεθνείς Συμβάσεις (Ramsar, Natura 2000, κ.ά.). Για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και κατ επέκταση των προστατευόμενων περιοχών, ο άνθρωπος οφείλει εκτός από το να εφαρμόζει το νομικό καθεστώς που τις διέπει, όσο αυτό είναι δυνατόν, να το διαφυλάσσει και να το εκμεταλλεύεται με σύνεση. Στην περίπτωση του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους έχουμε να κάνουμε με έναν υγροβιότοπο Διεθνούς Σημασίας, ο οποίος συντίθεται από σπάνια χλωρίδα και πανίδα και χρήζει συνεχούς προστασίας. Προστατεύεται από την Συνθήκη Ramsar, το Δίκτυο Natura 2000, την Οδηγία 79/409/ΕΚ, την Σύμβαση της Βαρκελώνης, την Σύμβαση της Βέρνης, την ΚΥΑ 14874/3291/1998 και την ΚΥΑ 12966/2009, οι οποίες καθορίζουν ζώνες προστασίας και επιβάλλουν μέτρα και περιορισμούς. Με λίγα λόγια, αποτελούν σημαντικό εργαλείο για την προστασία της περιοχής. Αυτό που έχει σημασία, είναι ότι οι φορείς αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες πρέπει να ευαισθητοποιηθούν και να δράσουν συλλογικά προς αυτή την κατεύθυνση. Εκτός από την περιβαλλοντική διάσταση, στο προσκήνιο έρχεται και η οικονομική, η οποία περικλείει την έννοια του τουρισμού. Όταν αναφερόμαστε στον τουρισμό, για αυτές τις περιοχές εννοούμε την προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως είναι ο περιηγητικός πεζοπορικός, θαλάσσιος, φυσιολατρικός, αθλητικός τουρισμός, κ.ά.. 11

Α.1.2 Η θέση του προβλήματος Η περιβαλλοντική ανάπτυξη αποτελεί στις μέρες μας ένα από τα σημαντικότερα θέματα για την Ελλάδα, εφόσον η έννοια αυτή θεωρείται αναγκαία προϋπόθεση για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, καθώς και για την αποτελεσματική συμμετοχή στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Το περιβάλλον, ως σύστημα, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ενιαία και ολοκληρωμένα για να υπάρχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δεν αποτελεί ένα κλειστό αυτόνομο σύστημα, αλλά ένα ανοικτό, διότι επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα αλλά και επηρεάζει. Καθώς, το περιβάλλον αποτελεί την μία από τις τρεις συνιστώσες της ανάπτυξης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε συνδυασμό και με τις άλλες δύο, την κοινωνία και την οικονομία. Α.1.3 Το αντικείμενο και ο σκοπός της έρευνας Η Διπλωματική εργασία στοχεύει σε μια ολοκληρωμένη δυνατή προσέγγιση, όπως: την προστασία, διαχείριση και αξιοποίηση της προστατευόμενης περιοχής. Σκοπός της εργασίας είναι η ύπαρξη μιας συνολικής εικόνας της περιοχής και ο εντοπισμός συγκριτικών πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, ώστε να αξιοποιηθεί και να προστατευτεί ανάλογα. Στόχος επίσης είναι μέσα από την ορθή διαχείριση, να αναπτυχθούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως είναι για παράδειγμα ο οικοτουρισμός, ο περιηγητικός πεζοπορικός, φυσιολατρικός, θαλάσσιος τουρισμός, κ.α. Ακόμη, πολύ σημαντική και θετική, εάν επιτευχθεί είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τέτοιου είδους περιοχές και η συμμετοχή σε ενέργειες που αφορούν περιβαλλοντικά θέματα. Φυσικά, για την ορθή προστασία και διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής, απαιτείται η εφαρμογή του νομικού πλαισίου, που αν και στην Ελλάδα υπήρξε καθυστέρηση ύπαρξης νομικού πλαισίου για το περιβάλλον, αφού ουσιαστικά το νομοθετικό έργο ξεκίνησε το 1986 με τον Νόμο 1650/1986 «για την προστασία του περιβάλλοντος», παρόλα αυτά το ισχύον νομικό πλαίσιο για την μελετούμενη περιοχή είναι πολύ σημαντικό. 12

Α.1.4 Μεθοδολογία και δομή της έρευνας Η μεθοδολογία της έρευνας αναλύεται από τα παρακάτω στάδια: Την συλλογή όλων των απαραίτητων στοιχείων για την περιοχή μελέτης. Η συλλογή έγινε με την βοήθεια την Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Δήμοι), του Εθνικού Κέντρου Βιοτόπων Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.) και με την βοήθεια του Internet. Μελέτη, επεξεργασία και αξιοποίηση των συλλεξάντων στοιχείων για την αντιπροσωπευτικότερη παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης της προστατευόμενης περιοχής του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους, καθώς επίσης και της ευρύτερης περιοχής της. Συνέντευξη από τον Φορέα Διαχείρισης του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους και από 6 Δήμους. Η επεξεργασία των στοιχείων που αφορούν τις απογραφές αλλά και οι προτάσεις, αποδίδονται σε χάρτες οι οποίοι δημιουργήθηκαν με τα λογισμικά Autocad 2006 και ArcMap GIS. Η δομή της εργασίας χωρίζεται σε τρεις φάσεις: Στην Α φάση: Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, στην Β φάση: Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και Γ φάση: Πρόταση. Πριν το κύριο μέρος, η εργασία περιλαμβάνει την εισαγωγή, το αντικείμενο και τον σκοπό της εργασίας, καθώς επίσης και το θεωρητικό πλαίσιο για την διαχείριση προστασία των προστατευόμενων περιοχών. Η Α φάση περιλαμβάνει την γενική αναγνώριση της περιοχής (φυσική γεωγραφία, οριοθέτηση της περιοχής, ιστορική εξέλιξη, δημογραφικά χαρακτηριστικά), την χωροταξική πολεοδομική οργάνωση (χρήσεις γης, δίκτυα υποδομών, κοινωνικός εξοπλισμός) και την οικονομική αναπτυξιακή προσέγγιση (παραγωγικές δραστηριότητες). Επίσης, περιλαμβάνει την υφιστάμενη κατάσταση του Δέλτα (γεωγραφική θέση, γεωλογικά, υδρολογικά, εδαφολογικά χαρακτηριστικά), την σημασία του υγροτόπου (βιολογική, ιστορική, οικονομική επιστημονική), το ισχύον νομικό καθεστώς, όπως επίσης και τα προγράμματα που έχουν εφαρμοσθεί στην περιοχή. 13

Η Β φάση περιλαμβάνει την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των Δημοτικών Διαμερισμάτων που υπάγονται διοικητικά στην προστατευόμενη περιοχή, την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους, καθώς επίσης και την αξιολόγηση κριτική των συνεντεύξεων των εμπλεκόμενων φορέων. Η Γ φάση περιλαμβάνει την πρόταση για την σύνδεση των Δημοτικών Διαμερισμάτων με την προστατευόμενη περιοχή, μέσω διαδρομών, αλλά και την δημιουργία Ζωνών Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων και Τουριστικής Ανάπτυξης. Α.1.5 Η επιλογή της μελετούμενης ενδεικτικής περιοχής Ως ενδεικτική περιοχή μελέτης (case study), επιλέχθηκε η προστατευόμενη περιοχή του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους, αλλά και τα Δημοτικά Διαμερίσματα που υπάγονται διοικητικά σε αυτήν. Τα Δημοτικά Διαμερίσματα μελετήθηκαν και αυτά, διότι δεν νοείται ανάλυση, αξιολόγηση και πρόταση για την προστατευόμενη περιοχή, εάν δεν ληφθεί υπόψη και ευρύτερη περιοχή που την επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται από αυτήν. Η προστατευόμενη περιοχή ανήκει στους Νομούς Θεσσαλονίκης, Ημαθίας και Πιερίας και αποτελεί υγροβιότοπο Διεθνούς Σημασίας. Προστατεύεται από την Συνθήκη Ramsar, το Δίκτυο Natura 2000, την Οδηγία 79/409/ΕΚ, την Σύμβαση της Βαρκελώνης και την Σύμβαση της Βέρνης. Είναι μια περιοχή που αποτελείται από σπάνια χλωρίδα και πανίδα και χρήζει συνεχούς προστασίας και διαχείρισης. Α.1.5.1 Πηγές και συγκέντρωση δεδομένων Για την παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν πηγές τόσο πρωτογενών όσο και κυρίως δευτερογενών δεδομένων. Πρωτογενή δεδομένα αποτελούν οι συνεντεύξεις στους εμπλεκόμενους φορείς. Τα δευτερογενή δεδομένα που συγκεντρώθηκαν για την υπάρχουσα κατάσταση της περιοχής, βασίστηκαν κυρίως στις παρακάτω πηγές: Από ελληνική βιβλιογραφία 14

Από τους Δήμους των Νομών Θεσσαλονίκης, Ημαθίας και Πιερίας Από το Εθνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων Από το Internet. 15

Α.2. ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Α.2.1 Ορισμοί Α.2.1.1 Βιώσιμη ανάπτυξη Ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» έχει εισαχθεί στο λεξιλόγιό μας με την περιβαλλοντική ενημέρωση της δεκαετίας του 80. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ένας παγκοσμίως αποδεκτός ορισμός. Ο πιο διαδεδομένος και αποδεκτός ορισμός, όμως, είναι αυτός που αναφέρθηκε στην Έκθεση Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης της Παγκόσμιας Επιτροπής το 1987 (Έκθεση Bruntland). Σύμφωνα, λοιπόν, με την Παγκόσμια Επιτροπή, βιώσιμη ανάπτυξη είναι «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς συμβιβασμό της δυνατότητας των μελλοντικών γενεών να ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους». Δύο βασικά συστατικά περιέχονται στον παραπάνω ορισμό. Αυτά είναι οι ανθρώπινες ανάγκες και οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί. Όσον αφορά τις ανθρώπινες ανάγκες, τέτοιες είναι τα τρόφιμα, το καθαρό νερό, η στέγη και ο ιματισμός. Επιπλέον, προστίθενται και οι ανθρώπινες φιλοδοξίες, όπως για παράδειγμα, το υψηλό βιοτικό επίπεδο, η μεγαλύτερη καταναλωτική επιλογή, η περισσότερη ασφάλεια, οι αυξανόμενες ευκαιρίες διακοπών, κ.ά. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς, υπάρχει ένα όριο στη δυνατότητα του φυσικού περιβάλλοντος να ικανοποιηθούν οι παρούσες και μελλοντικές γενεές. 1 Ο όρος βέβαια «βιώσιμη ανάπτυξη» δεν στηρίζεται μόνο στο περιβαλλοντικό πλαίσιο. Η βιωσιμότητα στηρίζεται και σε άλλα συστήματα, όπως το οικοσύστημα, το οικονομικό, το τεχνολογικό και το κοινωνικό σύστημα. Κατά συνέπεια για να είναι εφικτή η μελλοντική βιωσιμότητα πρέπει να υπάρχει αλληλεπίδραση των παραπάνω 1 Παπαπαύλου Ιωακειμίδου Σ. (2008) Διδακτικές σημειώσεις του μαθήματος «Βιώσιμη Ανάπτυξη, προστασία Περιβάλλοντος και Εφαρμογές Προγραμματισμού Σχεδιασμού». Σελ.: 4, 5, 8. Θεσσαλονίκη, 2008. 16

συστημάτων. Έρευνες έχουν δείξει ότι μαζί με τα παραπάνω συστήματα θα έπρεπε να προστεθεί και η έννοια του πολιτισμού. 2 Επιπλέον, υπάρχουν κάποιες αρχές που περιέχονται στην βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτές οι αρχές είναι οι εξής: Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, δηλαδή - οι δραστηριότητες πρέπει να σεβαστούν και να συντηρήσουν τη βιοποικιλότητα, - η ανάπτυξη πρέπει να είναι αρμονική με το πλαίσιο των τοπίων, - περιβαλλοντική προστασία. Η ελάχιστη χρήση μη ανανεώσιμων πόρων και η μείωση των αποτελεσμάτων της απόθεσης αποβλήτων, δηλαδή - οι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη ή οι ρυπαίνοντες πρέπει να είναι υπεύθυνοι για το κόστος της ρύπανσης και άλλων ζημιών, - πρέπει να χρησιμοποιήσουμε από τους φυσικούς πόρους μόνο το ποσοστό στο οποίο μπορούμε να τους παραγάγουμε, - πρέπει να μειώσουμε και να ανακυκλώσουμε τα απόβλητα. Η θέση βασισμένη στην οικονομική ζωτικότητα και ποικιλομορφία, δηλαδή - οι οικονομικές δραστηριότητες πρέπει να αφορούν τους φυσικούς πόρους της περιοχής και πρέπει να μη βλάψουν τα οικοσυστήματά του, - οικονομική ανάπτυξη. Η ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών, δηλαδή - αντί της υπερβολικής ανάπτυξης όπως π.χ. τα μεγάλα σπίτια, η ανάπτυξη πρέπει να ικανοποιεί τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες όπως κατάλληλο μέγεθος, ασφάλεια και υγιές κοινωνικό περιβάλλον, - κοινωνική δικαιοσύνη. Η κοινωνική δικαιοσύνη και μεταξύ γενεών δικαιοσύνη, δηλαδή 2 Μητούλα Ρ. (2006) «Βιώσιμη Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και Ανασυγκρότηση του Ελληνικού Αστικού Περιβάλλοντος». Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, Σελ.: 28. Αθήνα, 2006. 17

- στον προγραμματισμό χρήσης του εδάφους, πρέπει να εξετασθεί ο χαμηλού εισοδήματος πληθυσμός και να μην στερηθεί αυτός ο πληθυσμός του βασικού δικαιώματος ιδιοκτησίας και πρέπει να εξεταστούν τα δικαιώματα των μελλοντικών γενεών για τη χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων και των εδαφών. 3 Α.2.1.2 Περιβάλλον Σύμφωνα με το Νόμο 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ Α 160/15-16.10.1986) ως περιβάλλον νοείται «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες». 4 Σύμφωνα με τον Χριστιανόπουλο Κ. (2003), «το φυσικό περιβάλλον είναι μία εξαιρετικά σύνθετη ένωση από συστήματα φυσικά, ημιτεχνητά ή τεχνητά, δηλαδή ανθρώπινα. Τα συστήματα αυτά αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις εξαιρετικά διαφοροποιημένες ως προς την φύση, την ποιότητα, την ένταση, αλλά και τη χωρική υπόστασή τους». 5 Το φυσικό περιβάλλον αποτελείται από παράγοντες οι οποίοι μπορούν να διακριθούν στους μη βιοτικούς (άβια ύλη) και στους βιοτικούς (έμβια όντα). Οι μη βιοτικοί παράγοντες είναι η μάζα και η ενέργεια. Οι παράγοντες αυτοί εκφράζονται ως κλιματικοί, εδαφολογικοί και τοπογραφικοί παράγοντες. Οι βιοτικοί παράγοντες είναι οι ζωντανοί οργανισμοί. Μια άλλη διάκριση των παραγόντων του περιβάλλοντος είναι οι φυσικοί πόροι. Ως φυσικοί πόροι νοούνται «όλα τα ανανεώσιμα και μη συστατικά ή χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος, που χρησιμοποιούνται ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον από τον άνθρωπο». Ανανεώσιμοι πόροι είναι αυτοί που μπορούν να αναπαραχθούν, όπως είναι η ηλιακή ακτινοβολία, ο άνεμος, τα ρέοντα ύδατα, κ.ά.. Μη ανανεώσιμοι πόροι είναι αυτοί που 3 Παπαπαύλου Ιωακειμίδου Σ. (2008, σελ.: 8), ό.π. 4 Νόμος υπ Αριθ 1650 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» ΦΕΚ Α 160/15-16.10.1986 5 Χριστιανόπουλος Κ. (2003) Διδακτορική διατριβή με θέμα: «Χωροταξική και Αναπτυξιακή Θεώρηση για την Προστασία και Ανάδειξη του Φυσικού και Πολιτιστικού Περιβάλλοντος». Σελ.: 23. Θεσσαλονίκη, 2003. 18

δεν μπορούν να αναπαραχθούν, όπως είναι τα ορυκτά καύσιμα, οι μη μεταλλοφόροι ορυκτοί πόροι, κ.ά.. 6 Α.2.1.3 Προστατευόμενη περιοχή Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η Διεθνής Ένωση για την Προστασίας της Φύσης (IUCN) προστατευόμενη περιοχή είναι «μια χερσαία ή/και θαλάσσια έκταση αφιερωμένη στην προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση με νομικά μέσα ή άλλους αποτελεσματικούς τρόπους». Υπάρχει βέβαια και ο ορισμός σύμφωνα με την Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα, ο οποίος βέβαια δεν είναι και τόσο σαφής. Έτσι, λοιπόν, σύμφωνα με την Σύμβαση, ως προστατευόμενη περιοχή ορίζεται μια «γεωγραφικά διακριτή περιοχή η οποία θεσμοθετείται ή ρυθμίζεται και γίνεται αντικείμενο διαχείρισης με σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων διατήρησης». 7 Στην Ελλάδα όταν μιλάμε για προστατευόμενες περιοχές, κυρίως εννοούμε τις περιοχές οι οποίες είναι ενταγμένες στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 και προστατεύονται από Κοινοτικές Οδηγίες για τους Οικοτόπους και τα Πουλιά. Φυσικά όταν μιλάμε για προστασία του φυσικού περιβάλλοντος δεν περιοριζόμαστε μόνο στις προστατευόμενες περιοχές. Αδιαμφισβήτητα υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των προστατευόμενων περιοχών και των άλλων εκτάσεων. Βασικός στόχος για τις προστατευόμενες περιοχές είναι η διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών αξιών της περιοχής. Από αυτόν τον στόχο όμως δεν πρέπει να αποκλείσουμε τις ανθρώπινες δραστηριότητες, καθώς η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών μπορεί να επιτευχθεί με την σωστή ρύθμιση των δραστηριοτήτων αυτών. Έτσι, παρόλο, που μία περιοχή κηρύσσεται προστατευόμενη λόγω των ζώων, φυτών και άλλων ιδιαίτερων φυσικών χαρακτηριστικών της, ο τρόπος προστασίας της έχει να κάνει κυρίως με τον άνθρωπο και την σχέση του με το περιβάλλον. 6 Βαβίζος Γ., Μερτζάνης Α. (2003) «Περιβάλλον - Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων». Σελ.: 115. Εκδόσεις Παπασωτηρίου. Αθήνα, 2003. 7 Καραβέλλας Δ., Κατσαδωράκης Γ., Μαραγκού Π., Νάντσου Θ. και Σβορώνου Ε., (2003). «Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών: Οδηγός Ορθής Πρακτικής. Αθήνα, 2003. 19

Για τις προστατευόμενες περιοχές υπάρχει καθεστώς ειδικής διαχείρισης, όμως για την εκπλήρωση του σκοπού τους πρέπει να λειτουργήσουν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης και διαχείρισης των φυσικών πόρων, το οποίο ρυθμίζεται από πρακτικές, πολιτικές και αναπτυξιακές αντιλήψεις. Βασικό ζήτημα για την επίτευξη των στόχων των προστατευόμενων περιοχών είναι κατά πόσο η ποιότητα διαχείρισης και οι διαχειριστικές πρακτικές μπορούν να τους εκπληρώσουν. Για το λόγο αυτό έρχονται στο προσκήνιο τα Διαχειριστικά Σχέδια. «Το Σχέδιο Διαχείρισης μιας προστατευόμενης περιοχής είναι ο καταστατικός χάρτης και το απαραίτητο εργαλείο για την αειφόρο και ορθολογική διαχείρισή της». Τα Διαχειριστικά Σχέδια σε ένα σύστημα προστατευόμενων περιοχών περιλαμβάνουν: το σκοπό διαχείρισης της περιοχής, την περιγραφή της περιοχής (φυσικά, βιολογικά και πολιτιστικά στοιχεία), την αναγνώριση των πολύτιμων χαρακτηριστικών της προστατευόμενης περιοχής, την περίληψη παραγόντων που επηρεάζουν ή μπορεί να επηρεάσουν τα πολύτιμα χαρακτηριστικά της προστατευόμενης περιοχής, τους στόχους, τα αποδεκτά όρια αλλαγής και την παρακολούθηση, το πρόγραμμα μέτρων (με κοστολόγηση και χρονοδιάγραμμα), τον πίνακα δεδομένων των προγραμμάτων και αναφορές. Όσον αφορά την Ελλάδα, η εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων προβλέπεται στον Νόμο 2742/99 περί «Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης και Άλλες Διατάξεις» για τις περιοχές που χαρακτηρίζονται ως προστατευόμενες βάσει του Ν. 1650/86 περί «Προστασίας του Περιβάλλοντος». 8 Ο Ν. 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» κατατάσσει τις προστατευόμενες περιοχές στις εξής κατηγορίες: Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης: πρόκειται για εκτάσεις εξαιρετικών ευαίσθητων οικοσυστημάτων, βιοτόπων ή οικοτόπων σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας ή για εκτάσεις που έχουν αποφασιστική θέση στον κύκλο ζωής σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Στις περιοχές αυτές απαγορεύεται κάθε είδους δραστηριότητα, σύμφωνα, όμως, με τις ειδικότερες 8 Καραβέλλας Δ., Κατσαδωράκης Γ., Μαραγκού Π., Νάντσου Θ. και Σβορώνου Ε., (2003), ό.π. 20

ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού επιτρέπονται επιστημονικές έρευνες και εργασίες που έχουν σκοπό τη διατήρηση των χαρακτηριστικών τους, εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας. 9 Περιοχές προστασίας της φύσης: πρόκειται για εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές δεν επιτρέπονται δραστηριότητες που βλάπτουν το φυσικό περιβάλλον, κατ εξαίρεση όμως, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού, επιτρέπονται εργασίες, δραστηριότητες και έρευνες, κυρίως παραδοσιακές, με την προϋπόθεση ότι δεν αντιτίθενται στους σκοπούς προστασίας. 10 Εθνικά πάρκα: πρόκειται για εκτεταμένες χερσαίες, υδάτινες ή μικτού χαρακτήρα περιοχές, οι οποίες είναι ανεπηρέαστες ή έχουν επηρεαστεί ελάχιστα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και διατηρούν παρόλα αυτά αξιόλογα βιολογικά, οικολογικά, γεωμορφολογικά και αισθητικά χαρακτηριστικά. Όταν ένα εθνικό πάρκο καταλαμβάνει θαλάσσια περιοχή ή δασική έκταση, τότε χαρακτηρίζεται ως θαλάσσιο πάρκο ή εθνικός δρυμός, αντίστοιχα. Στα εθνικά πάρκα επιτρέπονται έργα, δραστηριότητες και έρευνες, κυρίως παραδοσιακές, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου κανονισμού. Τέλος, τα εθνικά πάρκα δεν είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης και περιοχές προστασίας της φύσης. 11 Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί: πρόκειται για λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματά της που έχουν ιδιαίτερη επιστημονική, οικολογική ή αισθητική αξία ή συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία φυσικών πόρων (δέντρα, συστάδες δέντρων και θάμνων, προστατευτική βλάστηση, παρόχθια και παράκτια βλάστηση, φυσικοί φράχτες, καταρράκτες, πηγές, φαράγγια, θίνες, ύφαλοι, σπηλιές, βράχοι, απολιθωμένα δάση, δέντρα ή τμήματά τους, παλαιοντολογικά ευρήματα, κοραλλιογενείς και γεωμορφολογικοί σχηματισμοί). Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί που έχουν μνημειακό χαρακτήρα, χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα μνημεία της φύσης. Ως 9 Νόμος υπ Αριθ 1650, ό.π. 10 Νόμος υπ Αριθ 1650, ό.π. 11 Νόμος υπ Αριθ 1650, ό.π. 21

προστατευόμενα τοπία χαρακτηρίζονται περιοχές μεγάλης αισθητικής ή πολιτιστικής αξίας καθώς επίσης και εκτάσεις που προσφέρονται για αναψυχή και συμβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα φυσικών πόρων. Στα προστατευόμενα τοπία μπορούν να δοθούν οι εξής ονομασίες: αισθητικό δάσος, τοπίο άγριας φύσης, τοπίο αγροτικό, αστικό ή βιομηχανικό. Ως προστατευόμενα στοιχεία του τοπίου χαρακτηρίζονται τμήματα ή συστατικά στοιχεία του τοπίου που έχουν ιδιαίτερη αισθητική ή πολιτιστική αξία ή συμβάλλουν στην προστασία ή αποδοτικότητα φυσικών πόρων (π.χ. αλσύλια, παραδοσιακές καλλιέργειες, αγροικίες, μονοπάτια, προστατευτικές φυτείες, κρήνες). 12 Περιοχές οικοανάπτυξης: πρόκειται για εκτεταμένες περιοχές που περιλαμβάνουν χωριά ή οικισμούς, με την προϋπόθεση ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον εξαιτίας των αξιόλογων φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών τους. Στόχοι για τις περιοχές οικοανάπτυξης είναι οι παρακάτω: - Η προστασία και βελτίωση των ιδιαίτερων φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών. - Η ενίσχυση των παραδοσιακών ασχολιών και δραστηριοτήτων (ανάπτυξη αγροτουρισμού με δημιουργία αγροτικών κατοικιών, ξενώνων, κάμπινγκ, κ.ά.). Όσον αφορά βιομηχανικές δραστηριότητες, τέτοιες θα επιτρέπονται μόνο εάν ευνοούν την οικονομική αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και δεν προκαλούν περιβαλλοντική υποβάθμιση. - Η εκπαίδευση και μύηση του κοινού στις μεθόδους αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπινων δραστηριοτήτων και φυσικών διεργασιών. - Η ανάπαυση και αναψυχή του κοινού. Τέλος, οι περιοχές οικοανάπτυξης μπορούν να περιλαμβάνουν περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης και περιοχές προστασίας της φύσης 13. 12 Νόμος υπ Αριθ 1650, ό.π. 13 Νόμος υπ Αριθ 1650, ό.π. 22

Α.2.1.4 Υγρότοπος Ως υγρότοποι νοούνται «οι φυσικές ή τεχνητές περιοχές αποτελούμενες από έλη γενικώς, από μη αποκλειστικώς ομβροδίαιτα έλη με τυρφώδες υπόστρωμα, από τυρφώδεις γαίες, ή από νερό, οι οποίες είναι μονίμως ή προσωρινά κατακλυζόμενες με νερό που είναι στάσιμο ή ρέον, γλυκό, υφάλμυρο, ή αλμυρό. Επίσης, οι περιοχές αυτές περιλαμβάνουν και εκείνες που καλύπτονται με θαλασσινό νερό το βάθος του οποίου κατά την αμπώτιδα δεν υπερβαίνει τα 6 μέτρα. Βάσει του παραπάνω ορισμού, στους υγροτόπους περιλαμβάνονται τόσο τα παράκτια υγροτοπικά οικοσυστήματα (δελταϊκές περιοχές, λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτοι) όσο και εκείνα της ενδοχώρας (λίμνες, λιμνούλες, έλη ή βάλτοι, ποταμοί, ρέματα)» 14. Α.2.1.5 Δελταϊκή περιοχή Ως δελταϊκές περιοχές ορίζονται «εκείνες που προκύπτουν από αποθέσεις ιζημάτων ποτάμιας προέλευσης και περιλαμβάνουν εκτάσεις τόσο στη χέρσο όσο και κάτω από το νερό» 15. 14 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999) «Συνοπτικός οδηγός, Επιπτώσεις έργων και δραστηριοτήτων στα πτηνά και τους βιοτόπους τους Διαχείριση βιοτόπων ορνιθοπανίδας». Σελ.: 175. Αθήνα, 1999. 15 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999, σελ.: 141), ό.π. 23

Α.2.2 Γενικό πλαίσιο διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών Με την Σύμβαση της Βαρκελώνης ορίστηκαν κάποια οδηγά σημεία για την επιλογή, τον καθορισμό και την διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά αυτά τα σημεία. Οδηγά σημεία για την επιλογή των προστατευόμενων περιοχών 1. Διευκρίνιση των πολιτικών και των στόχων. Οι στόχοι περιλαμβάνουν: την διατήρηση της παραγωγικότητας των θαλάσσιων και παράκτιων πόρων και την αντικατάσταση των εξαντλημένων αποθεμάτων, την διατήρηση της ποικιλότητας των φυσικών πόρων, την διατήρηση περιοχών που παρουσιάζουν επιστημονικό, αισθητικό, ιστορικό, αρχαιολογικό, πολιτισμικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον, την αειφόρο ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα του τουρισμού και της αλιείας, την προστασία της ποιότητας του περιβάλλοντος, της υγείας καθώς επίσης και της ασφάλειας των παράκτιων κοινοτήτων και των χρηστών τους. 2. Μελέτη των θαλάσσιων και παράκτιων συστημάτων. Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει: περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, όπως κατανομή και αφθονία των ειδών, κατάταξη τύπων βιοκατοικίας, κ.ά., κοινωνικοοικονομικές χρήσεις και δυνατότητες για αναψυχή, τουρισμό, αλιεία και υδατοκαλλιέργειες, υπάρχουσες και πιθανές μελλοντικές απειλές από τον τουρισμό, την αστικοποίηση, τη βιομηχανία, τα μεταλλεία, τις εκβαθύνσεις, τη διάθεση απορριμμάτων, τη γεωργία, τις υδατοκαλλιέργειες και τη ναυτιλία, την σύνθεση πληροφοριών από παρόμοιες μελέτες και βιβλιογραφία. 3. Αξιολόγηση περιοχών. Όλες οι περιοχές αξιολογούνται με βάση κριτήρια που έχουν θεσπιστεί σε κάθε χώρα. Τέτοια κριτήρια είναι τα εξής: Οικολογικά κριτήρια (ποικιλότητα, φυσικότητα, μοναδικότητα, παραγωγικότητα, κ.ά.). 24

Κοινωνικά κριτήρια (κοινωνική αποδοχή, δημόσια υγεία, αναψυχή, ιστορία, αρχαιολογία, κ.ά.). Οικονομικά κριτήρια (σημαντικότητα σε εμπορικά είδη, σε αλιεύματα, τουρισμός). Περιφερειακά κριτήρια (περιφερειακή σημασία, εθνική σημασία, κ.ά.). Πραγματιστικά κριτήρια (μέγεθος, βαθμός απειλής, αποτελεσματικότητα, διαθεσιμότητα, κ.ά.). 4. Ιεράρχηση περιοχών. Η ιεράρχηση των περιοχών γίνεται ανάλογα με την αξία τους αλλά και σύμφωνα με τα παραπάνω κριτήρια 16. Οδηγά σημεία για τον καθορισμό των προστατευόμενων περιοχών 1. Διορισμός υπεύθυνων αρχών. 2. Λεπτομερέστερη μελέτη κάθε περιοχής. 3. Υιοθέτηση νομοθεσίας. 4. Επίτευξη δημόσιας αποδοχής. 5. Επίτευξη οικονομικής υποστήριξης. 6. Οριοθέτηση. Ο προσδιορισμός των ορίων σε παράκτιες και θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές πρέπει να εξετάζεται με γνώμονα το οικοσύστημα και λαμβάνοντας υπόψη τις οικολογικές συνιστώσες. Οι περιοχές που περιλαμβάνουν και χερσαίο και θαλάσσιο τμήμα θεωρούνται ως μια ενότητα και διέπονται με το ίδιο καθεστώς διαχείρισης. 7. Εξακρίβωση αναγκών σε υποδομή. Πιο συγκεκριμένα, εξακριβώνονται οι ανάγκες σε υποδομή, εξοπλισμό, οικονομικούς πόρους, προσωπικό και διοικητική υποστήριξη για κάθε προστατευόμενη περιοχή. 8. Καθιέρωση κατάλληλης νομοθεσίας. 9. Ενημέρωση των Συμβαλλομένων μερών. 10. Προσφορά εναλλακτικών δραστηριοτήτων ή αποζημίωση για πληγείσες δραστηριότητες 17. 16 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999, σελ.: 135, 136), ό.π. 17 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999, σελ.: 136), ό.π. 25

Οδηγά σημεία για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών 1. Προπαρασκευή και καθιέρωση ενός διαχειριστικού σχεδίου. 2. Εκτέλεση του διαχειριστικού σχεδίου. 3. Οριοθέτηση ζωνών προστασίας. 4. Ανάπτυξη εκπαιδευτικών και ενημερωτικών προγραμμάτων. 5. Καθιέρωση ενός συστήματος ελέγχου της αποτελεσματικότητας της προστασίας. 6. Ενθάρρυνση ερευνητικών δραστηριοτήτων. 7. Αποκατάσταση διαταραγμένων περιοχών. 8. Ενθάρρυνση της συνετής χρήσης των φυσικών πόρων 18. Α.2.2.1 Διαχείριση δελταϊκών εκβολικών περιοχών Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει ούτε μία περίπτωση ολοκληρωμένης διαχείρισης δελταϊκού οικοσυστήματος στην πράξη. Αυτό συμβαίνει διότι στις μέρες μας όταν τίθεται το θέμα της αειφορικής διαχείρισης, υπάρχει ήδη ένα παρελθόν διαχείρισης. Αυτό, πολλές φορές είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση και την καταστροφή των δελταϊκών βιοτόπων, την ελάττωση των φερτών υλών και των γλυκών νερών στις εκβολές, την απώλεια καλλιεργήσιμων εδαφών εξαιτίας της αλάτωσής τους, το εντατικότατο κυνήγι, καθώς επίσης και την εξαφάνιση της σπάνιας ορνιθοπανίδας. Ο υφιστάμενος τρόπος διαχείρισης θεωρείται «παραδοσιακός», ως ένα βαθμό, κυρίως από τους ντόπιους, οι οποίοι έχουν κυρίως πρόσβαση στους συγκεκριμένους πόρους. Από την άλλη, οι υπηρεσίες που διαχειρίζονται τα δέλτα των ποταμών έχουν προσανατολιστεί σε πρακτικές, όπως είναι η αποστράγγιση, η εκχέρσωση, η απελευθέρωση θηραμάτων, κ.ά.. Επιπλέον, πολύ συχνά οι δελταϊκές εκτάσεις είναι μοιρασμένες διοικητικά σε όμορους νομούς, δήμους ή κοινότητες με αποτέλεσμα ο κάθε φορέας πιθανόν να έχει διαφορετική άποψη για την έννοια της διαχείρισης. Έτσι, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ολοκληρωμένη διαχείριση μιας δελταϊκής περιοχής είναι περίπλοκη και είναι δυνατή μόνο μέσα από πολύχρονες συντονισμένες προσπάθειες πολλών φορέων και επιστημόνων 19. 18 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999, σελ.: 137), ό.π. 26

Α.2.3 Το Νομικό Πλαίσιο για τις προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη και στην Ελλάδα Παρακάτω παρουσιάζεται μία λίστα με το νομικό πλαίσιο που ισχύει για τις προστατευόμενες περιοχές στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. 1. Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών» και Κοινή Υπουργική Απόφαση 414985/1985 «Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας» 20 2. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας» και Κοινή Υπουργική Απόφαση 33318/3028/1998 «Καθορισμός μέτρων για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» 21 3. Κανονισμός 82/72/ΕΟΚ «Περί συνάψεως συμβάσεως περί διατηρήσεως της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (Σύμβαση της Βέρνης)» και Νόμος 1335/1983 (ΦΕΚ 32Α/14-3-1983) «Κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης» 22 4. Απόφαση 93/626/ΕΟΚ «σχετικά με τη σύναψη της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλομορφία» και Νόμος 2204/1994 «Κύρωση Σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα» 23 19 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία. (1999, σελ.: 147), ό.π. 20 1. Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών» 2.7.09 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:31979l0409:el:html 2. Υπ. Απόφαση Αριθ 414985 «Μέτρα Διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας» 9.11.08 http://www.ornithologiki.gr/docs/politiki/kya414985.pdf 21 Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, της άγριας πανίδας και αυτοφυούς χλωρίδας» 9.11.08 http://www.ornithologiki.gr/gr/politiki/directive_92_43.php 22 «Σύμβαση της Βέρνης» 2.7.09 http://www.ornithologiki.gr/gr/politiki/bern_convention.php 23 Ψήφισμα σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που αφορά τη στρατηγική βιοποικιλότητας της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (COM(98)0042 - C4-0140/98 - SEC(98)0348 - C4-0155/98) 2.7.09 http://www.europarl.europa.eu/omk/omnsapir.so/pv2?prg=docpv&app=pv2&sdocta=9&txt LST=1&TPV=DEF&POS=1&Type_Doc=RESOL&DATE=201098&DATEF=981020&TYPEF=A4& 27

5. Κανονισμός 3626/82/ΕΟΚ «Για την εφαρμογή στην Κοινότητα της σύμβασης για το διεθνές εμπόριο των ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας που απειλούνται με εξαφάνιση» και Νόμος 2055/1992 «Κύρωση Σύμβασης διεθνούς εμπορίας ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν να εξαφανισθούν με τα Παραρτήματα Ι και ΙΙ αυτής (Σύμβαση CITES)» 24 6. Απόφαση 82/461/ΕΟΚ «σύμβαση περί της διατηρήσεως των αποδημητικών ειδών που ανήκουν στην άγρια πανίδα» και Νόμος 2719/1999 «Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας και άλλες διατάξεις (Σύμβαση Βόννης)» 25 7. Κανονισμός 3528/86/ΕΟΚ «Για την προστασία των δασών στην Κοινότητα από την ατμοσφαιρική ρύπανση» (Ευρωπαϊκή Ένωση) 26 8. Κανονισμός 3529/86/ΕΟΚ «Σχετικά με την προστασία των δασών στην Κοινότητα από τις πυρκαγιές» (Ευρωπαϊκή Ένωση) 27 9. Κανονισμός 2494/2000/ΕΟΚ «Σχετικά με τα μέτρα για την προώθηση της διατήρησης και της αειφόρου διαχείρισης τροπικών και άλλων δασών στις αναπτυσσόμενες χώρες» (Ευρωπαϊκή Ένωση) 28 PrgPrev=TYPEF@A4%257CPRG@QUERY%257CAPP@PV2%257CFILE@BIBLIO98%257CNUM ERO@347%257CYEAR@98%257CPLAGE@1&LANGUE=EL 24 Παράρτημα IV «Νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος» 2.7.09 http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/oiktx_par_iv.pdf 25 «Σύμβαση της Βόννης» 2.7.09 http://www.ornithologiki.gr/gr/politiki/bonn_convention.php 26 Σελ.: 28, Κεφάλαιο Α.2.3 (Κανονισμός 3528/86/ΕΟΚ) Πηγή: Κανονισμός 3528/86 «για την προστασία των δασών στην Κοινότητα από την ατμοσφαιρική ρύπανση» 2.7.09 http://eurlex.europa.eu/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexplus!prod!docnumber&l g=el&type_doc=regulation&an_doc=1986&nu_doc=3528 27 Κανονισμός 3529/86/ΕΟΚ «Σχετικά με την προστασία των δασών στην Κοινότητα από τις πυρκαγιές» (Ευρωπαϊκή Ένωση) 2.7.09 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:61997j0164:el:html 28 Κανονισμός 2494/2000/ΕΟΚ «Σχετικά με τα μέτρα για την προώθηση της διατήρησης και της αειφόρου διαχείρισης τροπικών και άλλων δασών στις αναπτυσσόμενες χώρες» 2.7.09 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2000:288:0006:0010:el:pdf 28

10. Απόφαση 1600/2002/ΕΚ «για τη θέσπιση του έκτου κοινοτικού προγράμματος δράσης για το περιβάλλον» (Ευρωπαϊκή Ένωση) 29 11. Νομοθετικό Διάταγμα 191/1974 (ΦΕΚ 350Α/20-11-1974): «περί κυρώσεως της εν Ραμσάϊρ του Ιράν κατά την 2αν Φεβρουαρίου 1971 υπογραφείσης Διεθνούς Συμφωνίας περί προστασίας των Διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιοτόπων» 30 12. Νόμος 1634/1986(ΦΕΚ 104/Α/18-07-86): «Κύρωση Πρωτοκόλλου του 1982 περί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου» 31 13. Νομοθετικό Διάταγμα 86/1969 «Δασικός Κώδικας» (Ελλάδα) 32 14. Νόμος 998/1979 «Για την προστασία των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας» (Ελλάδα) 33 15. Νόμος 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» (Ελλάδα) 34 16. Νόμος 2742/1999 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» 35 29 Απόφαση 1600/2002/ΕΚ «για τη θέσπιση του έκτου κοινοτικού προγράμματος δράσης για το περιβάλλον» 2.7.09 http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2001:0031:fin:el:pf 30 Μιχαλοπούλου Χ. (2004) «Νομοθεσία για το Περιβάλλον». Εκδόσεις Ζήτη. Θεσσαλονίκη, 2004 31 Νόμος Υπ Αριθ. 1634 «Κύρωση Πρωτοκόλλου του 1982 περί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου» 2.7.09 http://www.elinyae.gr/el/lib_file_upload/104a_86.1153893643607.pdf 32 Νομοθετικό Διάταγμα 86/1969 «Δασικός Κώδικας» 2.7.09 http://neoellhn.gr/library/assets/forest_code.pdf 33 Νόμος Υπ Αριθ. 998 «Για την προστασία των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας» ΦΕΚ 289/29-12-1979/Σ.Α ) 34 Νόμος Υπ Αριθ. 1650 «για την προστασία του περιβάλλοντος» 2.7.09 http://nomothesia.ependyseis.gr/eulaw/getfile/%ce%9d+1650+1986.pdf?bodyid=801 35 Νόμος Υπ Αριθ. 2742 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις» 2.7.09 http://portal.tee.gr/portal/page/portal/scientific_work/gr_xwrikou_sxediasmoy_kai_a YTODIOIHKHSHS/parat-xwritaxias/files/nomothesia.htm.htm 29

Α ΦΑΣΗ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 30

Α.3. ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Στα διοικητικά όρια του Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και την Αλυκή Κίτρους βρίσκονται τα Δημοτικά Διαμερίσματα Αγίου Αθανασίου και Γέφυρας του Δήμου Αγίου Αθανασίου, Ανατολικού και Χαλάστρας του Δ. Χαλάστρας, Κυμίνων και Ν. Μαλγάρων του Δ. Αξιού, Βαλτοχωρίου και Ελεούσας του Δ. Χαλκηδόνας, Σίνδου του Δ. Εχεδώρου (Νομός Θεσσαλονίκης), Κλειδίου, Πλατάνου και Πρασινάδας του Δ. Πλατέος (Ν. Ημαθίας), Αιγινίου και Καταχά του Δ. Αιγινίου και Νέας Αγαθούπολης του Δ. Μεθώνης, Κορινού του Δ. Κορινού και Πύδνας του Δ. Πύδνας (Ν. Πιερίας). Ο πληθυσμός της περιοχής μελέτης ανέρχεται στους 46.716 κατοίκους, σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2001 της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας (ΕΣΥΕ). Τα σημαντικότερα πληθυσμιακά κέντρα που γειτνιάζουν με την περιοχή μελέτης είναι η Θεσσαλονίκη, η Βέροια και η Κατερίνη. 31

Χάρτης 1: Περιοχή μελέτης 32

Α.3.1 Γενική Αναγνώριση Α.3.1.1 Φυσική Γεωγραφία, οριοθέτηση της περιοχής μελέτης Τα Δημοτικά Διαμερίσματα Αγίου Αθανασίου και Γέφυρας ανήκουν στο Δήμο Αγίου Αθανασίου του Νομού Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Με το Σχέδιο Ι. Καποδίστριας, ο Δ. Αγ. Αθανασίου αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα Αγ. Αθανασίου (έδρα του Δήμου), Αγχιάλου, Βαθυλάκκου, Γέφυρας, Ν. Μεσήμβριας και Ξηροχωρίου. Ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται στους 14.387 κατοίκους (2001) και έχει έκταση 153.695 στρέμματα. Από την πόλη της Θεσσαλονίκης απέχει μόλις 20 χλμ. Το Δ.Δ. Αγ. Αθανασίου έχει έκταση 33.861 στρέμματα και πληθυσμό 4.846 κατοίκους και το Δ.Δ. Γέφυρας έχει έκταση 29.579 στρέμματα και πληθυσμό 3.258 κατοίκους. Εικόνα 1: Χωροταξική ένταξη του Δήμου Αγίου Αθανασίου στο Νομό Θεσσαλονίκης 36 Από φυσικο γεωγραφική άποψη, η περιοχή είναι πεδινή στο σύνολό της. Ο Δήμος βρίσκεται ανατολικά του Αξιού και εντάσσεται στο δυτικό πεδινό υποσύστημα της Κεντρικής Μακεδονίας που διαμορφώνεται μεταξύ των ορεινών όγκων. Από διοικητική άποψη, ο Δήμος συνορεύει δυτικά με τους Δ. Χαλκηδόνας και 36 http://www.ypes.gr/kapodistrias/greek/kapo/8ess.htm 5.12.08 33

Κουφαλίων με φυσικό όριο τον ποταμό Αξιό, βόρεια με το Δ. Πικρολίμνης του Ν. Κιλκίς, ανατολικά με το Δ. Καλλιθέας και νότια με τους Δ. Εχεδώρου και Χαλάστρας 37. Τα Δημοτικά Διαμερίσματα Κυμίνων και Ν. Μαλγάρων ανήκουν στον Δήμο Αξιού του Νομού Θεσσαλονίκης. Η θέση του Δήμου ως προς το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης (Π.Σ.Θ.) προσδιορίζεται δυτικά νοτιοδυτικά, ενώ η έκτασή του αναπτύσσεται εκατέρωθεν του εθνικού οδικού άξονα ΠΑΘΕ που στη συγκεκριμένη του διέλευση συνιστά και τμήμα της Εγνατίας Οδού. Εικόνα 2: Χωροταξική ένταξη του Δήμου Αξιού στο Νομό Θεσσαλονίκης 38 Από φυσικο γεωγραφική άποψη, η περιοχή είναι πεδινή στο σύνολό της. Αποτελεί τμήμα των πεδινών εκτάσεων των νομών Θεσσαλονίκης, Πέλλας και Ημαθίας. Η νότια απόληξη της περιοχής του Δήμου συνιστά μέρος της χερσαίας διαμόρφωσης του Θερμαϊκού Κόλπου και ανήκει στο χαμηλότερο τμήμα της λεκάνης του Αξιού ποταμού. Καθώς εκτείνεται δυτικά του Αξιού μέχρι τον ποταμό Λουδία, συνιστά τμήμα των σχηματισμών των Δέλτα των ποταμών Αξιού Λουδία Αλιάκμονα. 37 Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Νομός Θεσσαλονίκης Δήμος Αγίου Αθανασίου (2005) «Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Δήμου Αγίου Αθανασίου». Σελ.: 10, 15. Θεσσαλονίκη, 2005. 38 http://www.ypes.gr/kapodistrias/greek/kapo/8ess.htm 5.12.08 34