Εφαρμοστικές δομές και ο ρόλος του κλιτικού στις (μη-) ευεργετούμενες ερμηνείες

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΊΑΣ Σύγχρονες Προσεγγίσεις στην Γλώσσα και τα Κείμενα Τμήμα Φιλολογίας Ειδίκευση Γλωσσολογίας Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία Εφαρμοστικές δομές και ο ρόλος του κλιτικού στις (μη-) ευεργετούμενες ερμηνείες Κωνσταντίνα Δ. Μπαλάση Επιβλέπουσα Καθηγήτρια Άννα Ρούσσου Εξεταστική επιτροπή Άννα Ρούσσου (Πανεπιστήμιο Πατρών) Θεόδωρος Μαρκόπουλος (Πανεπιστήμιο Πατρών) Βασίλειος Σπυρόπουλος (ΕΚΠΑ) ΠΑΤΡΑ 2016

Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1 Ο : Εισαγωγή... 6 Κεφάλαιο 2 Ο : Η περίπτωση των δομών με δύο αντικείμενα... 9 2.1 Δίπτωτα ρήματα... 9 2.2 Δομή εσωτερικών ορισμάτων... 10 2.3 Οι δομές της ελληνικής... 13 2.4 Ευεργετούμενες δομές (Benefactive constructions)... 17 2.5 Μη-ευεργετούμενες δομές (Malefactive constructions)... 23 2.6 Ιδιωματικές κλιτικές εκφράσεις (Idioms)... 30 2.7 Σύνοψη... 33 Κεφάλαιο 3 Ο : Προσεγγίσεις εφαρμοστικών δομών... 34 3.1 Εισαγωγή... 34 3.2 Δομή πάνω από την Ρηματική Φράση: Marantz (1993)... 36 3.3 Δομή μέσα στην ΡΦ: Pesetsky (1995)... 40 3.4 Συνδυασμός δομών και επεκτάσεις... 42 3.4.1 Pylkkänen (2000, 2002/2008)... 42 3.4.2 Cuervo (2003)... 45 3.5 Υψηλές και υψηλότερες εφαρμοστικές προσεγγίσεις... 48 3.5.1 Georgala, Waltraud & Whitman (2008)... 49 3.5.2 Boneh & Nash (2010)... 52 Κεφάλαιο 4 Ο : Ανάλυση εφαρμοστικών δομών ελληνικής... 61 4.1 Δομές διπλού αντικειμένου... 67 4.2 Ευεργετούμενες δομές... 70 4.3 Μη-ευεργετούμενες δομές... 78 Κεφάλαιο 5 Ο : Συμπεράσματα... 85 Βιβλιογραφικές αναφορές... 90 1

Ευχαριστίες Πρωτίστως, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, κ. Άννα Ρούσσου, για την καθοδήγησή της, τα σχόλια, τις παρατηρήσεις, τις προτροπές της αλλά και για την τεράστια και ανεξάντλητη υπομονή της καθ όλη την διάρκεια των σπουδών μου αλλά και κατά την διάρκεια εκπόνησης και συγγραφής της παρούσας εργασίας. Χωρίς την βοήθειά της, η εργασία αυτή δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Επίσης, οφείλω ένα ευχαριστώ στους καθηγητές της κατεύθυνσης Γλωσσολογίας, κ. Αγγελική Ράλλη, κ. Αργύρη Αρχάκη, κ. Δημήτρη Παπαζαχαρίου, κ. Θοδωρή Μαρκόπουλο και κ. Γεώργιο Ξυδόπουλο, για τις γνώσεις που αποκόµισα από αυτούς κατά την διάρκεια των δύο χρόνων του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την οικογένειά μου, τους συμφοιτητές μου Σταύρο Μπόμπολα και Βάσια Μουχτούρη, τον Metin Bağrıaçık αλλά και τους φίλους μου για τις συμβουλές και την ηθική υποστήριξη που μου προσέφερε ο καθένας με τον δικό του τρόπο κατά την εκπόνηση της εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην οικογένεια μου που στηρίζει τις επιλογές μου τόσο σε ηθικό όσο και σε υλικό επίπεδο. Η ευθύνη για τυχόν λάθη ή παραλείψεις βαρύνει αποκλειστικά την γράφουσα. 2

Περίληψη Η παρούσα εργασία διερευνά τις εφαρμοστικές δομές της ελληνικής και πιο συγκεκριμένα τις δομές διπλού αντικειμένου καθώς και τις ευεργετούμενες και μηευεργετούμενες δομές, ενσωματώνοντας στις αναλύσεις που έχουν προταθεί για την προσέγγιση τέτοιων δομών κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά τα οποία έχουν παραληφθεί από άλλες παρόμοιες αναλύσεις για την ελληνική. Η εργασία αυτή έχει ως στόχο να εξετάσει την δομή ορισμάτων σε κατηγορήματα που εμφανίζουν περισσότερα από δύο ορίσματα, τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα βασικά στοιχεία δόμησης της πρότασης εισάγονται στην συντακτική επεξεργασία, το σημείο εμφάνισης των λειτουργικών κεφαλών στα οποία αυτά πραγματώνονται, τις διαφορετικές ή/και σύνθετες σημασίες που μπορούν να λάβουν αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αυτές συνδυάζονται μεταξύ τους. Βασική παρατήρηση είναι η ιδιομορφία που παρουσιάζουν οι δομές με διπλά αντικείμενα ως προς την ρηματική δομή ορισμάτων, καθώς άλλοτε εμφανίζονται σε δομές όπου και οι δύο εσωτερικές ονοματικές φράσεις είναι οργανικά ορίσματα και άλλοτε σε δομές όπου η μια ονοματική φράση είναι οργανικός όρος, ενώ η άλλη μηοργανικός. Η ανάλυση που έχει προταθεί για την προσέγγιση τέτοιων δομών τροποποιεί το ρηματικό κέλυφος τοποθετώντας μια εφαρμοστική κεφαλή (applicative head) η οποία εισάγει το έμμεσο αντικείμενο στη δομή. Στην εργασία αυτή, διακρίνονται τρία είδη εφαρμοστικών δομών, οι δομές διπλού αντικειμένου, οι ευεργετούμενες δομές και οι μη-ευεργετούμενες δομές. Στις δομές διπλού αντικειμένου τα ορίσματα επιλέγονται και νομιμοποιούνται από το ρήμα, ενώ στις άλλες δύο περιπτώσεις το έμμεσο αντικείμενο λογίζεται ως προαιρετικό στην δομή καθώς δεν είναι αυστηρώς υποκατηγοριοποιημένο από το ρήμα. Οι δομές διπλού αντικειμένου δεν εμφανίζουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ως προς την πραγμάτωση τους. Οι μόνοι περιορισμοί που εντοπίζονται είναι το υποχρεωτικό [+έμψυχο], μαρκάρισμα του στόχου αλλά και η τάση να απαντά κυρίως στον ενικό αριθμό. Ως προς τις ευεργετούμενες δομές, μεταξύ των βασικών χαρακτηριστικών τους είναι η έμψυχη πραγμάτωση τόσο του δράστη όσο και του ευεργετούμενου αλλά και η δυνατότητα συνδυασμού με κάθε ρήμα, αδιακρίτως μεταβατικότητας, όψης ή τελικότητας. Επιπλέον, εμφανίζουν δύο κύριες υποκατηγορίες, τις αυτό-ευεργετούμενες και τις ετερο-ευεργετούμενες δομές, ανάλογα με το αν ο δράστης ταυτίζεται με τον ευεργετούμενο ή όχι. Τέλος, ως προς 3

τις μη-ευεργετούμενες δομές, αυτές εμφανίζουν ένα πλήθος σημασιών (κάτοχος, μηηθελημένη συμμετοχή στο γεγονός, μη-ευεργετούμενος) που μπορούν να πραγματώνονται συνδυαστικά στο έμμεσο αντικείμενο. Από το πλήθος των διαθέσιμων προσεγγίσεων για την ανάλυση των εφαρμοστικών δομών, αυτές που εφαρμόζονται στην παρούσα εργασία είναι οι υψηλές εφαρμοστικές προσεγγίσεις των Georgala, Waltraud & Whitman (2008) και Boneh & Nash (2010), οι οποίες εμφανίζονται με μια πιο εμπλουτισμένη μορφή. Βασική θεωρητική παραδοχή για την ανάλυση των δομών είναι η κλιτικοποίηση (Mavrogiorgos 2010, Roberts 2010) η οποία συσχετίζεται με την θεωρία των φάσεων του Chomsky (2001), κύρια σημεία της οποίας είναι ότι η συμφωνία ανάμεσα σε έναν ανιχνευτή και σε έναν στόχο επιτυγχάνεται με την αντιγραφή των χαρακτηριστικών του ανιχνευτή στα χαρακτηριστικά του στόχου και ότι το αποτέλεσμα της συμφωνίας οδηγεί στην απόδοση πτώσης Η διάθρωση της εργασίας έχει ως εξής: Το 1 ο κεφάλαιο αποτελεί μια σύντομη εισαγωγή στο πρόβλημα της δομής ορισμάτων στα ρήματα με δύο αντικείμενα, ενώ γίνεται και μια αναφορά στην εφαρμοστική ανάλυση που έχει προταθεί για τις δομές αυτές. Το 2 ο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις δομές με δύο αντικείμενα. Στην ενότητα 2.1 γίνεται αναφορά στα δίπτωτα ρήματα, στους διαφορετικούς τρόπους πραγμάτωσης τους και στις διαφωνίες που έχουν αναπτυχθεί σχετικά με την συντακτική αναπαράσταση του έμμεσου αντικειμένου. Η ενότητα 2.2 εστιάζει στην εσωτερική δομή των δύο ονοματικών αντικειμένων, παρουσιάζοντας συνοπτικά κάποιες προσεγγίσεις ως προς την ιεραρχική σειρά των εσωτερικών ορισμάτων. Το συμπέρασμα το οποίο προκύπτει είναι ότι το έμμεσο αντικείμενο επιβάλλεται ασύμμετρα πάνω στο άμεσο. Οι ενότητες 2.3-2.5 αφορούν την παρουσίαση διαφόρων συντακτικών αλλά και σημασιολογικών χαρακτηριστικών των εφαρμοστικών δομών. Ειδικότερα, η ενότητα 2.3 πραγματεύεται τις δομές διπλού αντικειμένου, η ενότητα 2.4 τις ευεργετούμενες δομές και η ενότητα 2.5 τις μη-ευεργετούμενες δομές. Στην ενότητα 2.6 γίνεται αναφορά σε μια ειδική κατηγορία δομών, στις ιδιωματικές κλιτικές εκφράσεις, οι οποίες εμφανίζουν ιδιαίτερες σημασιολογικές αλλά και μορφοσυντακτικές ιδιότητες διαθέτοντας παράλληλα και μια παγιωμένη ιδιωματική σημασία. Στο 3 ο κεφάλαιο πραγματοποιείται μια βιβλιογραφική ανασκόπηση των αναλύσεων που έχουν προταθεί για τις εφαρμοστικές δομές. Στο 4 ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην κλιτικοποίηση όπου υιοθετούνται οι προσεγγίσεις του Mavrogiorgos (2010) και του Roberts (2010) και οι οποίες 4

αξιοποιούνται στην ανάλυση των εφαρμοστικών δομών στις ενότητες 4.1-4.3. Η ανάλυση των εφαρμοστικών δομών της ελληνικής βασίζεται στις προσεγγίσεις των Georgala, Waltraud & Whitman (GWW) (2008) και Boneh & Nash (2010). Το κοινό σημείο στις παραπάνω προσεγγίσεις εντοπίζεται στο ύψος εμφάνισης της εφαρμοστικής κεφαλής αλλά και στα χαρακτηριστικά που αυτή εμφανίζει και σχετίζονται με την πτωτική νομιμοποίηση ενός ορίσματος ή την εισαγωγή ενός νέου συμμετέχοντα στο ρηματικό γεγονός. Βασικές διαφοροποίησεις τους είναι τα είδη των εφαρμοστικών κεφαλών καθώς και η ανάλυση των μεταβατικών δομών ως διγεγονοτικών, εμφανίζουν δηλαδή δύο ρηματικά κελύφη, τα οποία νομιμοποιούν τα δύο αντικείμενα σε ξεχωριστές φάσεις. Το φάσμα των χαρακτηριστικών των εφαρμοστικών δομών καλύπτεται ενσωματώνοντας την προσέγγιση της Kallulli (2006) για την ακούσια ή μη διάπραξη μιας ενέργειας και της Alexiadou (2001) για το σημείο νομιμοποίησης της φράσης του κατόχου καθώς και κάποια επιπλέον στοιχεία και χαρακτηριστικά, όπως αυτά προέκυψαν από την εξέταση των αντίστοιχων δομών στο 2 ο κεφάλαιο. Τέλος, το 5 ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τα συμπεράσματα της παρούσας εργασίας. 5

Κεφάλαιο 1 Ο Εισαγωγή Ένα από τα βασικά ζητήματα ενασχόλησης της γλωσσολογικής θεωρίας είναι η προσπάθεια κατανόησης της σχέσης της ρηματικής δομής ορισμάτων και της συντακτικής τους αναπαράστασης, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο τα ορίσματα νομιμοποιούνται τόσο σημασιολογικά, ως συμμετέχοντες σε μια κατάσταση ή σε ένα γεγονός που περιγράφεται από το ρήμα, όσο και συντακτικά. Οι προσεγγίσεις που έχουν προταθεί (γενετικές, λεξικαλιστικές κτλ) παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους οι οποίες εντοπίζονται κυρίως στο γεγονός ότι η δομή ορισμάτων τοποθετείται στην διεπαφή της σύνταξης και της σημασιολογίας, και πιο συγκεκριμένα στον τρόπο με τον οποίο οι δύο αυτοί τομείς αλληλεπιδρούν (Levin 2013). Μια από τις απόψεις που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Θεωρίας της Κυβέρνησης και Αναφορικής Δέσμευσης είναι η Υπόθεση της Ομοιομορφίας στην Απόδοση Θεματικών ρόλων (Uniformity of Theta Assignment Hypothesis ή UTAH) του Baker (1988). Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή (Baker 1988: 46) «πανομοιότυπες θεματικές σχέσεις ανάμεσα σε λεξικά στοιχεία αναπαρίστανται από πανομοιότυπες δομικές σχέσεις μεταξύ των στοιχειών αυτών στη Βαθεία Δομή» [Μτφρ. Κ.Μ.] 1. Στην συντακτική αναπαράσταση των ορισμάτων αναφέρεται και ο Larson (1988), ο οποίος υιοθετώντας μια σύνθετη ρηματική δομή, το ρηματικό κέλυφος (VP-shell), επισημαίνει ότι τα ορίσματα λαμβάνουν τον θεματικό τους ρόλο ανάλογα με την σχέση που εμφανίζουν με το ρηματικό κατηγόρημα (Levin 2013). Η πρόταση των Hale & Keyser (1993 2002), από την άλλη, απορρίπτει την ύπαρξη τόσο θεματικών ρόλων όσο και θεματικών σχέσεων αναφέροντας ότι η δομή ορισμάτων βασίζεται σε συντακτικές αρχές, οι οποίες ρυθμίζουν τις δομικές σχέσεις ανάμεσα στις κεφαλές και τα ορίσματα αυτών των κεφαλών (Hale & Keyser 2002: 1). Με αυτόν τον τρόπο καθορίζεται και το εύρος των διαθέσιμων δομών που μπορούν να εμφανιστούν καθώς και οι πιθανές ερμηνείες/σημασιολογικοί ρόλοι που μπορεί να πάρει ένα όρισμα. Και στις τρείς προσεγγίσεις πάντως, η δομή ορισμάτων φαίνεται να συσχετίζεται με 1 Στην εργασία αυτή, οι μεταφράσεις όρων, φράσεων ή προτάσεων από τα αγγλικά στα ελληνικά είναι δικές μου. Οι μεταφρασμένοι όροι αποδίδονται με πλάγια γραφή. 6

συγκεκριμένες δομικές σχέσεις που αναπαρίστανται μέσα από συγκεκριμένες θέσεις στην συντακτική δομή μιας πρότασης. Βασιζόμενοι στις παραπάνω προσεγγίσεις, οι δομές με διπλά αντικείμενα (double object constructions) εμφανίζουν μια ιδιομορφία ως προς την ρηματική δομή ορισμάτων. Είναι γνωστό ότι τα κατηγορήματα ταξινομούνται με βάση τον αριθμό των ορισμάτων που δέχονται, δηλαδή με βάση το σθένος τους (valency). Έτσι, τα μονοθέσια κατηγορήματα διαθέτουν είτε ένα εσωτερικό (αναιτιατικά ρήματα - unacussatives) είτε ένα εξωτερικό (ανεργαστικά ρήματα - unergatives) όρισμα, τα διθέσια μεταβατικά (transitives) κατηγορήματα έχουν ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό όρισμα ενώ τα τριθέσια δίπτωτα (ditransitives) ένα εξωτερικό και δύο εσωτερικά. Ωστόσο, τα δίπτωτα ρήματα παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα καθώς εμφανίζονται σε δομές όπου και οι δύο εσωτερικές ονοματικές φράσεις είναι βασικά ορίσματα (core arguments) (παράδειγμα 2) αλλά και σε δομές όπου η μια ονοματική φράση είναι βασικό όρισμα ενώ η άλλη μη-βασικό (non-core argument) (παράδειγμα 1). (1) Έφτιαξε ένα γλυκό (στην Ελένη) (2) Έδωσε τα λουλούδια *(στη Μαρία) Οι δομές αυτές αν και φαίνεται να ομοιάζουν ως προς την επιφανειακή τους δομή στην πραγματικότητα διαφέρουν τόσο συντακτικά όσο και σημασιολογικά. Τα βασικά ορίσματα επιλέγονται και νομιμοποιούνται από το ρήμα, ενώ τα μη-οργανικά ορίσματα λογίζονται, υπό μία έννοια, ως προαιρετικά σε μια δομή καθώς δεν είναι αυστηρώς υποκατηγοριοποιημένα (Grashchenkov & Markman 2008: 185) και θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι δεν ανήκουν στην ρηματική δομή ορισμάτων. Στο παράδειγμα (1) το έμμεσο αντικείμενο στην Ελένη μπορεί να προστεθεί στο ρήμα έφτιαξε παρόλο που αυτό δεν είναι εγγενώς χαρακτηρισμένο ως δίπτωτο, σε αντίθεση με το ρήμα έδωσε στο παράδειγμα (2) που είναι. Έτσι, η παρουσία του έμμεσου αντικειμένου είναι προαιρετική στην πρώτη περίπτωση και υποχρεωτική στη δεύτερη. Σημασιολογικά, το έμμεσο αντικείμενο στο (1) ερμηνεύεται ως αυτό που απολαμβάνει τα οφέλη της ρηματικής ενέργειας, ενώ στο (2) λαμβάνει τον θεματικό ρόλο του στόχου (goal) ή του αποδέκτη (recipient) της ρηματικής πράξης. Το άμεσο αντικείμενο και στις δύο περιπτώσεις λειτουργεί ως θέμα (theme). 7

Το ερώτημα επομένως που τίθεται είναι πως γίνεται να αναλυθούν οι δομές με μη-οργανικά ορίσματα εφόσον η παρουσία τους δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη από το ρήμα, καθώς επίσης και πως μπορούν να ενσωματωθούν σε μια θεωρία που υποστηρίζει ότι το κατηγόρημα και τα ορίσματα του μαρκάρονται πάνω σε συγκεκριμένες συντακτικές θέσεις. Στην βιβλιογραφία, έχει προταθεί η εφαρμοστική ανάλυση 2 (applicative analysis) για την προσέγγιση και αιτιολόγηση αυτών των δομών. Σύμφωνα με την ανάλυση αυτή, η οποία θα αναπτυχθεί περαιτέρω στο κεφάλαιο 3, τα εφαρμοστικά ορίσματα (applied arguments), όπως ονομάζονται αυτά τα πλεοναστικά ορίσματα τα οποία απαντούν σε κάποια πλάγια πτώση (oblique case), κουβαλώντας τον γραμματικό ρόλο του έμμεσου αντικειμένου, εισάγονται και νομιμοποιούνται στην δομή από μια εφαρμοστική κεφαλή (applicative head) (μεταξύ άλλων Marantz 1984 1993, Pesetsky 1995, McGinnis 2001, Pylkkänen 2002/2008, Anagnostopoulou 2003, Cuervo 2003, Hole 2006, Nash 2006, Georgala, Waltraud & Whitman 2008, Boneh & Nash 2010). Το άλλο αντικείμενο της δομής, το άμεσο, επιλέγεται από το ίδιο το ρήμα. Σε σημασιολογικό επίπεδο, τα μη-οργανικά ορίσματα που εντοπίζονται στις εφαρμοστικές κεφαλές δηλώνουν συμμετέχοντες που επηρεάζονται έως ένα βαθμό από το γεγονός που περιγράφεται από το ρήμα, και μπορούν να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους (Boneh & Nash, 2010:1), όπως ευεργετούμενος (benefactive), μηευεργετούμενος, (malefactive), κάτοχος/κτήτορας (possessor), φορέας εμπειρίας (experiencer), κτλ. Στην παρούσα εργασία, λοιπόν, γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησης της φύσης αλλά και της συμπεριφοράς των δομών με δύο αντικείμενα, - από τα οποία το ένα λογίζεται ως μη-οργανικό-, σε συντακτικό επίπεδο πραγματοποιώντας παράλληλα κάποιες σημασιολογικές και πραγματολογικές προεκτάσεις. Στην ενότητα που ακολουθεί θα γίνει μια παρουσίαση των δίπτωτων δομών εστιάζοντας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. 2 Ο όρος εφαρμοστικός έχει χρησιμοποιηθεί για την απόδοση του όρου applicative, όπως έχει προταθεί στο Λεξικό Γλωσσολογίας και Φωνητικής (Κρύσταλ 2003: 181). 8

Κεφάλαιο 2 Ο Η περίπτωση των δομών με δύο αντικείμενα 2.1 Δίπτωτα ρήματα Όπως έχει αναφερθεί ήδη στην εισαγωγή, τα δίπτωτα ρήματα εμφανίζουν δύο εσωτερικά ορίσματα, όπου το ένα, το άμεσο, πραγματώνει τον ρόλο του θέματος (theme), ενώ το έμμεσο τον ρόλο του στόχου (goal) αλλά και ρόλους όπως ευεργετούμενος, βιώνων μια κατάσταση κτλ. Σε πολλές γλώσσες, όπως και στα αγγλικά, τα εσωτερικά ορίσματα μπορούν να πραγματωθούν με δύο τρόπους, είτε ως δύο ονοματικές φράσεις είτε ως μια ονοματική φράση και μια προθετική φράση, οδηγώντας έτσι σε δύο συντακτικές δομές. Αυτές είναι οι δομές με διπλά αντικείμενα (double object constructions) (παράδειγμα 3α) και οι προθετικές δίπτωτες δομές (prepositional ditransitives) (παράδειγμα 3β) αντίστοιχα (Anagnostopoulou 2005:61-62). (3) α. Δομή με διπλά αντικείμενα (ΡΦ-ΑΦ 1 -ΑΦ 2 ), [Ρ - Στόχος - Θέμα] John gave Mary a present Ο Γιάννης έδωσε της Μαρίας ένα δώρο β. Προθετική δίπτωτη δομή (ΡΦ-ΑΦ-ΠρΦ), [Ρ - Θέμα - Στόχος] John gave a present to Mary Ο Γιάννης έδωσε ένα δώρο στη Μαρία Ένα κεντρικό ζήτημα που απασχολεί την γλωσσολογική θεωρία είναι πως είναι δυνατόν ένα ρήμα να μπορεί να εμφανίζει δύο παραλλαγές, δύο διαφορετικές πραγματώσεις ως προς το έμμεσο αντικείμενό του. Στην βιβλιογραφία έχουν αναπτυχθεί δύο απόψεις, οι οποίες διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Από την μια πλευρά, είναι η προσέγγιση μοναδικού νοήματος (Single Meaning Approach) και από την άλλη η ενιαία προσέγγιση πολλαπλών νοημάτων (Uniform Multiple Meaning approach) (Rappaport-Hoavav & Levin 2008: 130). Σύμφωνα με την πρώτη θεωρία, η προθετική δομή όσο και η δομή διπλού αντικειμένου έχουν την ίδια σημασία. Στην ουσία πρόκειται για διαφορετικές 9

πραγματώσεις της ίδιας υποκείμενης δομής, οι οποίες προκύπτουν μετασχηματιστικά (Larson 1988, Rappaport-Hoavav & Levin 2008: 132, 142-143, Ormazabal & Romero 2010: 222-223). Η συντακτική αναπαράσταση της προθετικής δομής αποτελεί την βάση από την οποία προκύπτει μέσα από συντακτικές διαδικασίες μετακίνησης η δομή με τις ονοματικές φράσεις, κάτι το οποίο φαίνεται να έχει τις βάσεις του στην ανάλυση του Larson (1988: 351-352). Από την άλλη πλευρά, η προσέγγιση των πολλαπλών νοημάτων αναφέρει ότι οι δύο δομές δεν είναι ίδιες, ούτε σχετίζονται με κάποιο τρόπο (Beck & Johnson 2004: 98 121), η μια δομή δηλαδή δεν μπορεί να προκύψει από την άλλη. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής, όπως οι Oehrle (1976: 145), Harley (2002: 41) Krifka (2003: 3-6), Beck & Johnson (2004: 104-105), Bruening (2014: 3-4, 16-18), επισημαίνουν μεταξύ άλλων ότι η διαφορά των δύο δομών δεν έγκειται μόνο σε συντακτικούς παράγοντες αλλά και σε σημασιολογικούς. Κάθε δομή προβάλλει μια διαφορετική ερμηνεία οδηγώντας έτσι σε δύο διαφορετικές συντακτικές αναπαραστάσεις. Ειδικότερα, o Krifka (2003: 7-8) αναφέρει ότι η προθετική δομή φέρει τη σημασία της μετακίνησης προς το στόχο, ενώ η δομή με τις ονοματικές φράσεις λαμβάνει την ερμηνεία της αλλαγής κτήσης (change of possession). Στην παρούσα εργασία δεν θα προταθεί επιχειρηματολογία υπερ της μιας ή της άλλης προσέγγισης καθώς κάτι τέτοιο βρίσκεται εκτός των ορίων και του προσανατολισμού της συγκεκριμένης μελέτης. Ο σκοπός της συνοπτικής παρουσίασής τους είναι για να υπάρξει μια γενική εικόνα για την φύση των σχηματισμών αυτών. Πάντως, νεότερες προσεγγίσεις στις δίπτωτες δομές τείνουν να παρομοιάζουν και να ομαδοποιούν τις δομές με δύο αντικείμενα με τις εφαρμοστικές δομές που θα εξεταστούν στην εργασία αυτή καθώς εμφανίζουν κοινές ιδιότητες και χαρακτηριστικά που απουσιάζουν από τις προθετικές δομές. 2.2 Δομή εσωτερικών ορισμάτων Εκτός από την προσπάθεια συσχέτισης ή μη σε συντακτικό και σημασιολογικό επίπεδο των δύο διμετάβατων δομών που παρουσιάστηκε στην προηγούμενη ενότητα, ένα άλλο καίριο ζήτημα είναι η σχέση που εντοπίζεται μεταξύ των δύο εσωτερικών ορισμάτων. Εστιάζοντας λοιπόν στην εσωτερική δομή των ορισμάτων και πιο συγκεκριμένα σε αυτή των δύο ονοματικών φράσεων, μια πρωταρχική 10

προσπάθεια προσέγγισης προέρχεται από τον Chomsky (1981), ο οποίος παρουσιάζει την εξής δομή για τα δύο ορίσματα. (4) VP wo V NP 2 (theme) eo a present V NP 1 (goal) give him Στη δενδρική αναπαράσταση στο (4), το άμεσο αντικείμενο (NP2), δηλαδή το θέμα (theme), επιβάλλεται δομικά στο άμεσο, δηλαδή στο στόχο (goal). Η παραπάνω αναπαράσταση όμως δημιουργεί προβλήματα αντιγραμματικότητας, όπως π.χ. σε περιπτώσεις αναφορικής δέσμευσης, καθώς δεν αποτυπώνει με τον σωστό τρόπο την σχέση των δύο αντικειμένων. Στο παράδειγμα (5), η ονοματική φράση Mary θα πρέπει να δεσμεύει την αντωνυμία herself, κάτι το οποίο δεν μπορεί να εξηγηθεί με βάση το δενδροδιάγραμμα στο (4). (5) * I showed herself i (DO) Mary i (IO) Οι Barss & Lasnik (1986), όμως, έδειξαν ότι είναι η NP 1, (ο στόχος), αυτή που επιβάλλεται δομικά στην NP 2 (θέμα) και όχι το αντίστροφο (παράδειγμα 6). Τα επιχειρήματά τους για την πρόταξη αυτής της ανάλυσης σχετίζονται με την συμπεριφορά που επιδεικνύουν τα εσωτερικά ορίσματα σε περιπτώσεις αναφορικής δέσμευσης, δέσμευσης μεταβλητών, στην δομή ο ένας/του άλλου (each other construction), σε φαινόμενα weak crossover και superiority αλλά και με δείκτες αρνητικής πολικότητας (Barss & Lasnik 1986: 348-350), σε περιπτώσεις δηλαδή όπου η δομική επιβολή παίζει σημαντικό ρόλο. (6) VP wo NP 1 (goal) V eo V NP 2 (theme) Βασιζόμενος στην προσέγγιση των Barss & Lasnik, ο Larson (1988) ανέπτυξε την θεωρία του για τις δομές με διπλά αντικείμενα, προτείνοντας μια σύνθετη 11

ρηματική δομή, το ρηματικό κέλυφος (VP-shell), το οποίο περιλαμβάνει μια ΡΦ εγκιβωτισμένη μέσα σε μια άλλη ΡΦ. Ο Larson, όπως είδαμε και στην ενότητα 2.1, ήταν από τους πρώτους που υποστήριξε ότι οι προθετικές δομές και οι δομές διπλού αντικειμένου σχετίζονται μεταξύ τους αφού έχουν την ίδια υποκείμενη δομή και οι διαφορετικές επιφανειακές πραγματώσεις τους είναι αποτέλεσμα μετακίνησης. Έχοντας επομένως ως βάση την προθετική δομή (για την δεντρική αναπαράσταση της προθετικής δομής βλ. Larson 1988: 353), παράγεται και η δομή με τα δύο αντικείμενα, μια διαδικασία που κατά τον Larson ομοιάζει με τον σχηματισμό των παθητικών δομών (Larson 1988: 351-352). (7) VP wo spec V eo V VP eo DP 1 (IO) V eo V eo V DP 1 DP 2 (DO) Στην δομή στο (7) (Larson 1988: 359), το άμεσο αντικείμενο εμφανίζεται σαν προσάρτημα του ρήματος, ενώ το έμμεσο αντικείμενο μετακινείται για λόγους πτώσης από την αρχική του θέση ως αδελφικός κόμβος του ρήματος στην θέση του χαρακτηριστή της ρηματικής φράσης. Προκειμένου να επιτευχθεί η επιφανειακή δομή, το ρήμα μετακινείται σε μια υψηλότερη θέση πάνω από την ΡΦ. Με βάση αυτήν την προσέγγιση, ο στόχος επιβάλλεται πάνω στο θέμα, υπακούει δηλαδή στα κριτήρια ασύμμετρης δομικής επιβολής των Barss & Lasnik (1986). Πιο σύγχρονες προσεγγίσεις, που υιοθετούνται και στην παρούσα εργασία, έρχονται και τροποποιούν το ρηματικό κέλυφος τοποθετώντας μια εφαρμοστική κεφαλή (applicative head) η οποία εισάγει το στόχο στη δομή. Πρωτοπόρος της προσέγγισης αυτής, την οποία ακολούθησαν και άλλοι μελετητές αργότερα, είναι ο Marantz (1993), ο οποίος έχοντας ως έναυσμα τις γλώσσες Bantu, προτείνει την δομή στο (8) για τα διπλά αντικείμενα (Marantz 1993: 124). Σε αντίθεση όμως με τον Larson, ο Marantz αναφέρει ότι οι προθετικές δομές είναι πιο απλές και 12

διαφοροποιούνται από τις δομές με διπλά αντικείμενα καθώς στις πρώτες απουσιάζει η εφαρμοστική κεφαλή (Marantz 1993: 120). (8) ApplP wo DP ΑpplV (goal/ wo benefactive) Appl VP wp DP V (theme) Στην δενδρική αναπαράσταση στο (8), το έμμεσο αντικείμενο εισάγεται από μια εφαρμοστική ρηματική κεφαλή (ApplV) και εντοπίζεται στον χαρακτηριστή της εφαρμοστικής φράσης. Η κεφαλή αυτή παίρνει σαν συμπλήρωμα μια ρηματική φράση στην οποία εμφανίζεται το άμεσο αντικείμενο του σχηματισμού που φέρει τον θεματικό ρόλο του θέματος. Η ρηματική φράση προκύπτει ύστερα από την συγχώνευση του αντικειμένου με το ρήμα. Και σε αυτήν την περίπτωση εφαρμόζεται η ασύμμετρη δομική επιβολή ανάμεσα στον στόχο και στο θέμα. Έχοντας αναπτύξει στις προηγούμενες ενότητες κάποια ζητήματα που άπτονται των βασικών χαρακτηριστικών των δομών με δύο αντικείμενα, στην επόμενη ενότητα θα γίνει μια περιγραφική αναφορά στις δομές με διπλά αντικείμενα της ελληνικής. 2.3 Οι δομές της ελληνικής Στην ελληνική εμφανίζονται τρία είδη δίπτωτων δομών (Holton et al 1997: 192-194) στις οποίες το έμμεσο αντικείμενο (στόχος) πραγματώνεται ως προθετική φράση (παράδειγμα 9) ή ως ονοματική φράση σε γενική πτώση (παράδειγμα 10) ή ως ονοματική φράση σε αιτιατική πτώση (παράδειγμα 11). Το άμεσο αντικείμενο (θέμα) μαρκάρεται και στις τρείς περιπτώσεις με αιτιατική πτώση. Πιο συγκεκριμένα τα δομικά σχήματα που απαντώνται είναι τα εξής: (9) Δομή με προθετική φράση (θέμα-στόχος) Έδωσε ένα δαχτυλίδι στη Βάσια (10) Δομή με γενική (στόχος-θέμα) Έστειλα της Μαρίας ένα δέμα 13

(11) Δομή με δύο αιτιατικές (στόχος-θέμα) Δίδαξε τον Γιώργο ιταλικά Ξεκινώντας με την δομή με τις δύο αιτιατικές, αυτή απαντάται με έναν περιορισμένο αριθμό ρημάτων, όπως διδάσκω, πληρώνω, σερβίρω κτλ (Anagnostopoulou 2001: 11). Με τα συγκεκριμένα ρήματα, ο στόχος μπορεί να πραγματωθεί επίσης και με γενική αλλά και με προθετική φράση (παράδειγμα 12α, β). Η δομή όπου το άμεσο και το έμμεσο αντικείμενο πραγματώνονται με αιτιατική δεν θα αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης στην παρούσα εργασία αφού σύμφωνα με την Anagnostoupoulou (2001: 11 υποσ.1, 13) δεν συμπεριλαμβάνονται στις δομές με διπλά αντικείμενα καθώς απουσιάζει από αυτές η εφαρμοστική κεφαλή (βλ. και Anagnostopoulou 2001). (12) α. Δίδαξε του Γιώργου ιταλικά β. Δίδαξε στον Γιώργο ιταλικά Περνώντας στην συνέχεια στην εξέταση της δομής όπου το έμμεσο αντικείμενο απαντά σε γενική, εδώ εντοπίζονται κάποιες ιδιαιτερότητες, συντακτικές και σημασιολογικές, οι οποίες δεν εμφανίζονται στις προθετικές δομές. Αυτό κάνει τις δεύτερες να μοιάζουν με τις to-προθετικές δομές της αγγλικής (Anagnostopoulou 2005: 64). Πρώτα απ όλα, το έμμεσο αντικείμενο σε γενική εμφανίζει περιορισμούς ως προς το [+/-έμψυχο] (Anagnostopoulou 2005: 64). Όπως φαίνεται και από τα παραδείγματα στο (13), ο στόχος στις μη-προθετικές δομές θα πρέπει να [+έμψυχο], εφόσον εκλαμβάνεται ως ο αποδέκτης της ενέργειας. Ίσως δομές όπως στο (13γ), όπου το έμμεσο αντικείμενο δηλώνει μια σχέση μέρους-όλου, θεσμού-προσώπου που ενσαρκώνει τον θεσμό, θα μπορούσαν να θεωρηθούν γραμματικές. Αντιθέτως, οι προθετικές δομές δεν εμφανίζουν κάποιον περιορισμό. Το εμπρόθετο έμμεσο αντικείμενο μπορεί να εμφανιστεί τόσο με άψυχα (παράδειγμα 14α) όσο και με έμψυχα (παράδειγμα 14β). Άλλες διαφορές μεταξύ των δύο δομών εντοπίζονται σε επιλογικούς περιορισμούς που θέτουν ορισμένα κατηγορήματα στις δομές με γενική (παράδειγμα 15), στην παθητικοποίηση (passivization) (παράδειγμα 16) και στην ονοματοποίηση (nominalization) (παράδειγμα 17). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η προθετική δομή, αντίθετα από την μη-προθετική, επιτρέπεται χωρίς εξαιρέσεις (βλ. 14

και Anagnostopoulou 2003: 11-13, Anagnostopoulou 2005: 64-66, Bowers & Georgala 2007: 16-18). (13) α. Έστειλα της Μαρίας ένα γράμμα β. *Έστειλα της Αγγλίας ένα γράμμα γ.?έστειλε του δήμου μια επιστολή (για να διαμαρτυρηθεί) (14) α. Έστειλα ένα γράμμα στην Μαρία β. Έστειλα ένα γράμμα στην Αγγλία γ. Έστειλε μια επιστολή στον δήμο (για να διαμαρτυρηθεί) (15) α. *Υποστήριξε του Γιώργου την Μαρία β. Υποστήριξε την Μαρία στον Γιώργο (16) α. *Το λουλούδι δόθηκε της Μαρίας από τον Κώστα β. Το λουλούδι δόθηκε στη Μαρία από τον Κώστα (17) α. *Η ανάθεση μιας δύσκολης σονάτας της Μαρίας β. Η ανάθεση μιας δύσκολης σονάτας στη Μαρία (Anagnostopoulou 2005: 66) Επιπρόσθετα, υπάρχει μια τάση το έμμεσο αντικείμενο να απαντά κυρίως στον ενικό αριθμό και όχι στον πληθυντικό. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με το γεγονός ότι χρησιμοποιείται, συνήθως, για την αναφορά σε συγκεκριμένο πρόσωπο όπως στο παράδειγμα (18α) ή γιατί συχνά γίνεται κλιτικοποίηση της γενικής, η οποία απαντά με την μορφή της αδύναμης προσωπικής αντωνυμίας. Η αντωνυμία προηγείται του ρήματος, φέρει φ-χαρακτηριστικά ενώ, παράλληλα, σχετίζεται φωνολογικά και σημασιολογικά με το έμμεσο αντικείμενο που (μπορεί να) είναι φωνολογικά κενό (παράδειγμα 18β ). Η χρήση της στον πληθυντικό είναι παράξενη και πλέον μη δόκιμη. Πιο συγκεκριμένα, ο κλιτικός τύπος της αντωνυμίας σε γενική πληθυντικού (το των) δεν απαντάται. Αντί αυτού εμφανίζεται το τους, ο τύπος της αντωνυμίας σε αιτιατική (παράδειγμα 18α ). Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις περιπτώσεις όπου μια ονοματική φράση σε γενική ερμηνεύεται ως γενική κτητική (το βιβλίο των 15

παιδιών το βιβλίο τους/*των). Κλιτικοποίηση στην προθετική δομή δεν είναι εφικτή αφού αυτά τα δύο βρίσκονται σε συμπληρωματική κατανομή (παράδειγμα 18γ). (18) α.?έστειλε των καθηγητών ένα e-mail β. Έστειλε του καθηγητή ένα e-mail α. *Των/Τους έστειλε ένα e-mail β. Του έστειλε (του καθηγητή) ένα e-mail γ. *Του έστειλε ένα e-mail στον καθηγητή Πέραν όμως των διαφορών τους, οι δύο δομές, προθετική και μη, ομοιάζουν ως προς τo ότι τα δύο αντικείμενα μπορούν να εμφανιστούν με οποιαδήποτε σειρά σε μια πρόταση, δηλαδή είτε ως άμεσο αντικείμενο (ΑΑ) - έμμεσο αντικείμενο (ΕΑ) είτε ως έμμεσο αντικείμενο (ΕΑ) - άμεσο αντικείμενο (ΑΑ). Η δυνατότητα αυτή σχετίζεται με την ελευθερία στην σειρά των όρων που εμφανίζει η ελληνική. (19) α. Έδωσε του Γιώργου ένα παιχνίδι (ΕΑ-ΑΑ) β. Έδωσε ένα παιχνίδι του Γιώργου (ΑΑ-ΕΑ) γ. Έδωσε στον Γιώργο ένα παιχνίδι (ΕΑ-ΑΑ) δ. Έδωσε ένα παιχνίδι στον Γιώργο (ΑΑ-ΕΑ) Εξαιτίας της ελευθερίας αυτής, που δεν εντοπίζεται στην αγγλική και η οποία εμφανίζει μια πιο σταθερή δομή, ο Michelioudakis (2011: 79-87) εφαρμόζει τα διαγνωστικά κριτήρια των Barss & Lasnik για την ασύμμετρη δομική επιβολή προκειμένου να διαπιστώσει την ιεραρχική σειρά μεταξύ των δύο όρων. Ύστερα από την εξέταση των κριτηρίων που απαντούν στα ελληνικά, δηλαδή της αναφορικής δέσμευσης, της δέσμευσης ποσοδεικτών και της δομής ο ένας του άλλου, ο Michelioudakis παρατηρεί ότι όταν το έμμεσο αντικείμενο είναι ονοματική φράση τότε επιβάλλεται ασύμμετρα πάνω στο άμεσο αντικείμενο. Όταν το έμμεσο αντικείμενο είναι προθετική φράση τότε είτε αυτό επιβάλλεται πάνω στο άμεσο αντικείμενο, είτε το άμεσο αντικείμενο επιβάλλεται πάνω στο έμμεσο (Michelioudakis 2011: 84). Τα παραπάνω οδηγούν τον Michelioudakis (2011: 85) στο συμπέρασμα ότι βασική σειρά στις δομές με γενική είναι έμμεσο αντικείμενο άμεσο αντικείμενο. Όποιες δομές δεν συνάδουν με την ακολουθία αυτή είναι αποτέλεσμα αναδιαμόρφωσης και μετακίνησης του θέματος σε μια θέση πάνω από το στόχο. 16

Τέλος, επισημαίνει ότι τα ΕΑ-ΑΑ και ΕΑΠρθ-ΑΑ μπορούν να σχηματίσουν μια κατηγορία, οι ιδιότητες των οποίων μπορούν να προσεγγιστούν με βάση την δομική ανάλυση για τις δομές με διπλά αντικείμενα, να εμφανίζουν δηλαδή μια εφαρμοστική κεφαλή. Η δομή ΑΑ-ΕΑ αναλύεται μόνο ως απλή δίπτωτη δομή (Michelioudakis 2011: 87). Στην παρούσα ενότητα έγινε αναφορά στις δίπτωτες δομές τις ελληνικής οι οποίες μπορούν να πραγματωθούν με τρείς τρόπους. Από αυτούς, οι δομές με γενική και η εμπρόθετη δομή ΕΑ-ΑΑ εντάσσονται στην κατηγορία των δομών με δύο αντικείμενα ενώ η προθετική δομή ΑΑ-ΕΑ εκπίπτει από την κατηγοριοποίηση αυτή αφού λειτουργεί ως απλή δίπτωτη δομή. Στις επόμενες ενότητες, θα γίνει αναφορά σε δομές όπου το έμμεσο αντικείμενο δηλώνει έναν επιπλέον συμμετέχοντα, η παρουσία του οποίου δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη από το ρήμα, τις λεγόμενες ευεργετούμενες και μη-ευεργετούμενες δομές, αυτό που με βάση την παραδοσιακή γραμματική θα χαρακτηριζόταν ως δοτική χαριστική και δοτική αντι-χαριστική αντίστοιχα. 2.4 Ευεργετούμενες δομές (Benefactive constructions) Ο όρος «ευεργετούμενος» αναφέρεται στον σημασιολογικό ρόλο της οντότητας που απολαμβάνει τα οφέλη μιας ενέργειας. Οι ευεργετούμενες δομές εμφανίζονται με τρείς εναλλακτικούς τρόπους πραγμάτωσης ως προς το έμμεσο αντικείμενο, μια απρόθετη δομή με γενική (παράδειγμα 20α) και δύο προθετικές που εισάγονται με τις προθέσεις σε και για (παράδειγμα 20β και 20γ αντίστοιχα). Ο τύπος με την ονοματική φράση σε γενική μπορεί να εμφανιστεί επίσης και με την μορφή μιας κλιτικής αντωνυμίας σε προ-ρηματική θέση, δηλαδή σε μια θέση αριστερά του ρήματος. Συνήθως, η παρουσία του κλιτικού σχετίζεται με μια πληροφορία που είναι ήδη γνωστή και δεδομένη στο νόημα της πρότασης. (20) α. Ο Γιώργος μαγείρεψε της Μαρίας αρακά / Της μαγείρεψε αρακά β. Ο Γιώργος μαγείρεψε αρακά στη Μαρία γ. Ο Γιώργος μαγείρεψε αρακά για την Μαρία. Μεταξύ των διαθέσιμων μηχανισμών συντακτικής κωδικοποίησης των ευεργετούμενων δομών (πτώση, προθέσεις/μεταθέσεις (adpositions), διαδοχικές ρηματικές δομές (serial verb constructions), εφαρμοστικότητα) (Kittilä & Zúñiga 17

2010:7-10), η ελληνική χρησιμοποιεί την εφαρμοστικότητα. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι τόσο η πτώση όσο και οι προθέσεις μπορούν να λειτουργήσουν προς την ίδια κατεύθυνση. Στην ουσία, όμως, αποτελούν συνεπικουρικά στοιχεία για την διαμόρφωση της ευεργετούμενης σημασίας. Η εφαρμοστική κεφαλή είναι το βασικό συστατικό και είναι αυτή που εισάγει τα ευεργετούμενα ορίσματα στην δομή, τα οποία μαρκάρονται είτε με γενική πτώση είτε εμφανίζονται εμπρόθετα. Γλώσσες όπως η Mandarin Chinese και η Wichita, παρουσιάζουν εμφανή μορφολογική πραγμάτωση ενός στοιχείου στην θέση της εφαρμοστικής κεφαλής, ενώ άλλες, όπως η Ελληνική και η Αγγλική, κάτι τέτοιο δεν εντοπίζεται καθώς το στοιχείο αυτό είναι φωνολογικά κενό. Η εφαρμοστικότητα χρησιμοποιείται και για την κωδικοποίηση των μη-ευεργετούμενων δομών, που θα εξεταστούν στην επόμενη ενότητα. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των ευεργετούμενων δομών είναι ότι η παρουσία της οντότητας που φέρει τον αντίστοιχο θεματικό ρόλο δεν είναι εγγενώς υποχρεωτική. Σε αντίθεση με τους Στόχους που εξετάστηκαν στην προηγούμενη ενότητα, η ύπαρξη των οποίων είναι απαραίτητη, τα ευεργετούμενα στοιχεία είναι περιφερειακά σε μια δομή. Τα κατηγορήματα που επιτρέπουν την πραγμάτωση τέτοιων στοιχείων σχετίζονται κυρίως με ρήματα δημιουργίας, όπως πχ φτιάχνω, μαγειρεύω, ψήνω (παράδειγμα 21α), ρήματα απόκτησης, όπως π.χ., αγοράζω, βρίσκω. Πέρα όμως της εμφάνισής τους με μεταβατικά ρήματα, εντοπίζονται και με αμετάβατα ανεργαστικά και αναιτιατικά ρήματα, όπως π.χ., τραγουδώ, χορεύω, ανοίγω, κρατάω κτλ. (παράδειγματα 21β, γ). Δεν μπορούν να εμφανιστούν όμως με ρήματα που δηλώνουν τρόπο κίνησης, π.χ. περπατώ, τρέχω (Georgala & Whitman 2009: 79, υποσ. 2) (παράδειγμα 21δ). Επιπρόσθετα, το ρήμα μπορεί να εμφανιστεί τόσο με συνοπτική όψη όσο και με μη-συνοπτική (παράδειγμα 21ε), μπορεί να είναι τελικό ή μη, μπορεί δηλαδή να δηλώνει μια ενέργεια που είτε έχει ολοκληρωθεί είτε όχι (παράδειγμα 21ζ), χωρίς καμία σημασιολογική διαφοροποίηση ως προς το ευεργετούμενο αποτέλεσμα της πρότασης. (21) α. Η Ελένη έφτιαξε του Μιχάλη ένα κέικ β. Χόρεψε στον Γιάννη γ. Της κράτησε την τσάντα δ. *Της περπάτησε ένα χιλιόμετρο ε. Του έπλυνε/πλένει το παντελόνι ζ. Μου καθάρισε/καθάριζε τον κήπο 18

Στα παραδείγματα στο (21), τόσο ο δράστης όσο και ο ευεργετούμενος θα πρέπει να είναι [+έμψυχα], καθώς το στοιχείο αυτό σχετίζεται με την προθυμία του δράστη να κάνει μια ενέργεια για το όφελος κάποιου άλλου ατόμου, το οποίο θα πρέπει να είναι σε θέση να αξιοποιήσει το αποτέλεσμα του ρηματικού γεγονότος για δικούς του σκοπούς (Kittilä & Zúñiga 2010: 6). Συχνά, ο ευεργετούμενος επηρεάζεται θετικά από το αποτέλεσμα του ρηματικού γεγονότος, ενώ από την άλλη, το θέμα ως βασικό συστατικό του γεγονότος αυτού λειτουργεί ως το μέσο το οποίο συμβάλει στον ευνοϊκό επηρεασμό του ευεργετούμενου (Kittilä & Zúñiga 2010:4). Στο παράδειγμα (21α), η Ελένη ως δράστης στοχεύει την ενέργειά της στο κέικ, από την δημιουργία του οποίου ο Μιχάλης ως ευεργετούμενος θα επωφεληθεί. Σύμφωνα με την Smith (2010: 75-76) υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες ευεργετούμενων δομών, η ευεργετούμενη δομή δράστη (agentive benefactive construction) και η γεγονοτική ευεργετούμενη δομή (event benefactive construction). Η πρώτη δομή δηλώνει έναν δράστη που πραγματοποιεί μια ενέργεια (για τον ευεργετούμενο) με δική του θέληση και πρόθεση. Εμφανίζει δύο υποκατηγορίες 3 ανάλογα με το αν ο δράστης είναι ο ίδιος ο ευεργετούμενος ή όχι. Στα παραδείγματα στο (22) ο δράστης πραγματοποιεί μια ενέργεια προς όφελος ενός άλλου ατόμου. Δεν εντοπίζεται σε καμία περίπτωση ταύτιση του δράστη και του ευεργετούμενου. Η ετερο-ευεργετούμενη αυτή δομή απαντάται και με τους τρείς εναλλακτικούς τρόπους απρόθετης και εμπρόθετης ευεργετούμενης δομής. Είναι η πιο συχνή από τις υπόλοιπες μιας και οι καλές πράξεις συνήθως προκύπτουν από την συνειδητή πρόθεση κάποιου να πραγματοποιήσει μια ενέργεια (22) α. Ο Γιάννης της μαγείρεψε κανελόνια / Ο Γιάννης μαγείρεψε της Μαρίας κανελόνια β. Ο Γιώργος μαγείρεψε κανελόνια στην Μαρία γ. Ο Γιώργος μαγείρεψε κανελόνια για την Μαρία Αντίθετα, στα παραδείγματα στο (23) ο δράστης πραγματοποιεί μια ενέργεια για το δικό του καλό. Οι δομές αυτές εμφανίζουν και ένα είδος αυτοπάθειας αφού η 3 Από τα είδη της ευεργετούμενης δομής δράστη που διακρίνει η Smith (2010: 75-86) η ελληνική ανήκει σε αυτό που ονομάζει μη περιορισμένες ευεργετούμενες δομές δράστη (unrestricted agentive benefactives), καθώς εμφανίζει δύο παραλλαγές ανάλογα με το αν υπάρχει ή όχι ταύτιση δράστη ευεργετούμενου. Οι άλλες υποκατηγορίες που αναφέρει σχετίζονται με γλώσσες που εμφανίζουν αποκλειστικά μόνο το ένα είδος, αποκλείοντας το άλλο. 19

ενέργεια που πραγματοποιείται επιστρέφει στο ίδιο πρόσωπο μιας και ο δράστης και το ευεργετούμενο πρόσωπο ταυτίζονται (Smith 2010: 78). Τέτοιες δομές δεν είναι τόσο συχνές αφού δεν συνηθίζεται να δηλώνονται ρητά οι ενέργειες που κάνει κάποιος για το δικό του καλό, μιας και κάτι τέτοιο είναι αυτονόητο. Κανείς δεν θα έκανε ποτέ συνειδητά μια ενέργεια με σκοπό να προκαλέσει κάποιο κακό στον ίδιο του τον εαυτό. (23) α. Μου έφτιαξα ένα τοστ/?σου έφτιαξες ένα τοστ/*του έφτιαξε ένα τοστ β.?έφτιαξα ένα τοστ σε εμένα γ.?έφτιαξα ένα τοστ για εμένα Στις αυτό-ευεργετούμενες δομές απαντάται κυρίως η δομή με το κλιτικό. Η διάκριση με τις δομές στο (22) εντοπίζεται στο κλιτικό και στην πραγμάτωση αυτού και πιο συγκεκριμένα στα φ-χαρακτηριστικά που φέρει. Στις αυτό-ευεργετούμενες δομές, αυτό μπορεί να πραγματωθεί μόνο στο πρώτο πρόσωπο ενικού. Η εμφάνισή του σε τρίτο πρόσωπο αποκλείεται, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της αυτοπάθειας (με βλέπω - *τον βλέπει), καθώς τα κλιτικά τρίτου προσώπου δεν είναι απαραίτητο ότι αναφέρονται σε κάποιο πρόσωπο (+/-ανθρώπινο). Αναφορικά με το δεύτερο πρόσωπο, αν και αυτό δηλώνει [+ανθρώπινο], η πραγμάτωσή του φαίνεται να μην συνηθίζεται, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η εμφάνισή του σε μια αυτόευεργετούμενη δομή οδηγεί σε πλήρως αντιγραμματικά αποτελέσματα. Αντίθετα, στις ετερο-ευεργετούμενες το κλιτικό μπορεί να εντοπιστεί και στα τρία πρόσωπα ενικού. Εμφανίζεται, επομένως, μια διάκριση ως προς το πρόσωπο μεταξύ των δύο ευεργετούμενων δομών. Επιπρόσθετα, σημαντικό ρόλο παίζει και το ρήμα καθώς είναι αυτό που μαρκάρει το δράστη. Για την δημιουργία της αυτόευεργετούμενης δομής θα πρέπει τόσο το ρήμα όσο και το κλιτικό να είναι στο πρώτο πρόσωπο ενικού. Όλοι οι άλλοι συνδυασμοί οδηγούν σε μη αυτό-ευεργετούμενες δομές, όπως φαίνεται και από τα παραδείγματα στο (24). (24) α. Μου αγόρασα ένα δαχτυλίδι (αυτό-ευεργετούμενη) β. Σου/του/της αγόρασα ένα δαχτυλίδι (ετερο-ευεργετούμενη) γ. Μου αγόρασε ένα δαχτυλίδι (ετερο-ευεργετούμενη) δ. Σου/του/της αγόρασε ένα δαχτυλίδι (ετερο-ευεργετούμενη) 20

Αναφορικά με την δεύτερη κατηγορία ευεργετούμενων δομών, την γεγονοτική ευεργετούμενη δομή, αυτή, σύμφωνα με την ταξινόμηση της Smith (2010), έχει την σημασία ότι κάποιος επωφελείται από ένα συγκεκριμένο γεγονός στο σύνολό του. Εμφανίζεται με τις ευεργετούμενες ανεργαστικές δομές (παράδειγμα 25β). Πιο συχνά όμως, απαντάται με μη-ευεργετούμενες δομές, δηλώνοντας μια κατάσταση η οποία έχει κάποιες αρνητικές επιπτώσεις στον συμμετέχοντα, όπως αυτή στο παράδειγμα (25α). Στις δομές αυτές, ο θεματικός ρόλος του δράστη δεν πραγματώνεται, μιας και αυτός δεν κωδικοποιείται συντακτικά (Michelioudakis 2011:178). Έτσι οι δομές αυτές αποκτούν την σημασία της μη εσκεμμένης πρόκλησης ενός γεγονότος, από το οποίο ο συμμετέχοντας ερμηνεύεται ότι επηρεάζεται αρνητικά (παράδειγμα 25α). Τέτοιες δομές θα εξεταστούν στην ενότητα 2.5 που ακολουθεί. (25) α. Της κάηκε το φαγητό β. Μου τραγούδησε (ένα τραγούδι) Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η Anagnostopoulou (2005: 76-81), εστιάζοντας στις ιδιότητες των διαφορετικών πραγματώσεων των ευεργετούμενων δομών, προθετικών και μη, και βασιζόμενη και σε μια σειρά διαγνωστικών κριτηρίων για τον εντοπισμό δομών με διπλά αντικείμενα (ερμηνεία αποδέκτη, επιλογικούς περιορισμούς κατηγορημάτων, παθητικοποίηση και ονοματοποίηση) παρατήρησε ότι η δομή με την γενική εμφανίζει κοινές ιδιότητες με την εμπρόθετη δομή σε σε και όχι με αυτήν σε για. Για παράδειγμα, ως προς το κριτήριο της ερμηνείας του αποδέκτη, όπως επισημαίνει και η Anagnostopoulou (2005: 77), οι προθετικές δομές με το για εμφανίζουν ένα μεγαλύτερο εύρος θεματικών ρόλων. Έτσι, στο παράδειγμα (22), που επαναλαμβάνεται και εδώ, ενώ τα (22α, β) μπορούν να ερμηνευτούν μόνο ως πιθανοί αποδέκτες της ενέργειας του μαγειρέματος, η δομή στο (22γ) εμφανίζει περισσότερες σημασίες καθώς μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως πιθανός αποδεκτής της ενέργειας του μαγειρέματος είτε ως το άτομο το οποίο μαγείρεψε αρακά στην θέση της Μαρίας/αντί για την Μαρία. Έτσι, η Anagnostopoulou (2005: 85), με βάση και άλλα σημασιολογικά και συντακτικά κριτήρια που εξετάζει, διακρίνει τις πρώτες δομές από την δεύτερη εντάσσοντάς τες στην ίδια κατηγορία, αποδίδοντας τους παράλληλα τα χαρακτηριστικά των δομών με δύο αντικείμενα, δηλαδή των δομών που εμφανίζουν μια εφαρμοστική κεφαλή. Η δομή με το για, από την άλλη, εμφανίζει αντικρουόμενα χαρακτηριστικά ως προς την κατηγοριοποίηση της ως όρισμα ή ως προσάρτημα 21

(Anagnostopoulou 2005: 85-88), χωρίς να δίνεται κάποια απάντηση ως προς την ιδιαιτερότητα αυτή του σχηματισμού. (22) α. Ο Γιάννης της μαγείρεψε κανελόνια / Ο Γιάννης μαγείρεψε της Μαρίας κανελόνια β. Ο Γιώργος μαγείρεψε κανελόνια στην Μαρία γ. Ο Γιώργος μαγείρεψε κανελόνια για την Μαρία Στην ενότητα αυτή εξετάστηκαν οι ευεργετούμενες δομές της ελληνικής, οι οποίες εμφανίζονται με τρείς τρόπους. Ενώ η προθετική δομή με το σε και η δομή με την γενική αποτελούν περιπτώσεις δομών με διπλά αντικείμενα, η παρουσία των οποίων κωδικοποιείται μέσω μιας εφαρμοστικής κεφαλής, όπως θα φανεί και στο κεφάλαιο 4, η δομή με το για εμφανίζει μια ιδιαιτερότητα ως προς την κατηγοριοποίηση της, αφού άλλοτε εμφανίζεται να λειτουργεί ως όρισμα και άλλοτε ως προσάρτημα. Διακρίθηκαν δύο είδη ευεργετούμενων δομών δράστη, ανάλογα με το εάν ο δράστης ταυτίζεται με τον ευεργετούμενο ή όχι, οι ετερο-ευεργετούμενες δομές και οι αυτό-ευεργετούμενες. Μεταξύ των βασικών χαρακτηριστικών τους είναι η έμψυχη πραγμάτωση τόσο του δράστη όσο και του ευεργετούμενου καθώς και η ελευθερία συνδυασμού τόσο με μεταβατικά όσο και με αμετάβατα ρήματα αλλά και με ρήματα αδιάκριτου όψης και τελικότητας. Τα χαρακτηριστικά των ευεργετούμενων δομών συνοψίζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Ευεργετούμενες δομές Αυτό-ευεργετούμενες Έτερο-ευεργετούμενες Ταύτιση δράστηευεργετούμενου Ναι Όχι Τρόπος πραγμάτωσης Μόνο με κλιτικό Με γενική, κλιτικό ή εμπρόθετα Αυτοπάθεια Ναι Όχι Πρόσωπο κλιτικού Μόνο πρώτο ενικό Και τα τρία πρόσωπα Πίνακας 1: Χαρακτηριστικά αυτό-ευεργετούμενων και ετερο-ευεργετούμενων δομών Στην επόμενη ενότητα, θα εξεταστούν δομές που σε αντίθεση με τις ευεργετούμενες δομές, έχουν έναν αρνητικό αντίκτυπο πάνω στο έμμεσο αντικείμενο. 22

2.5 Μη-ευεργετούμενες δομές (Malefactive constructions) Η μη-ευεργετούμενη δομή οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα από την ευεργετούμενη, αφού ο συμμετέχοντας επηρεάζεται αρνητικά από το ρηματικό γεγονός. Απαρτίζεται και αυτή από ορίσματα η παρουσία των οποίων δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη από το ρήμα. Με λίγα λόγια, δεν είναι υποχρεωτικά. Η ανάλυση τους, όπως και αυτή των ευεργετούμενων, εμπίπτει στη θεωρία της εφαρμοστικότητας, στην εμφάνιση μιας πλεοναστικής εφαρμοστικής κεφαλής που νομιμοποιεί την παρουσία αυτών των πλεοναστικών ορισμάτων στην δομή. Συνήθως, στη βιβλιογραφία παρουσιάζονται και αναλύονται σαν μια κατηγορία μαζί με τις ευεργετούμενες δομές, εντάσσοντάς τες στο ευρύτερο πλαίσιο των επηρεασμένων (affected) δομών, χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη και ξεχωριστή αναφορά στις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά τους, τα οποία παρουσιάζουν κάποιες διαφορές από τις ευεργετούμενες δομές. Ειδικότερα, η μη ευεργετούμενη δομή δεν εμφανίζει τις τρείς εναλλακτικές πραγματώσεις των ευεργετούμενων αλλά μια, και συγκεκριμένα αυτή της γενικής, και πιο συγκεκριμένα της πραγμάτωσης της με το κλιτικό (παράδειγμα 26). Η μόνη δομή που πραγματώνει και τις τρείς εναλλακτικές, δηλαδή λαμβάνει την γενική αλλά και δύο προθετικές που εισάγονται με το σε- και το εις/σε βάρος- είναι αυτή με το ρήμα στήνω (παράδειγμα 27) που εντοπίστηκε στην Georgala (2012), αποτελώντας μάλιστα το μόνο παράδειγμα μη-ευεργετούμενης δομής που παρουσιάζει. Η Georgla (2012: 155-156) αναφέρει ότι η δομή εις/σε βάρος παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα της ευεργετούμενης προθετικής δομής με το για- που επισήμανε και η Anagnostopoulou, εμφανίζει δηλαδή αντικρουόμενα χαρακτηριστικά ως προς την συντακτική της ανάλυση και κυρίως για το αν λειτουργεί σαν όρισμα ή σαν προσάρτημα. Ωστόσο, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η δομή με το στήνω δεν χρειάζεται να ενταχθεί στην κατηγορία των μη ευεργετούμενων δομών. Το στήνω μαζί με το συμπλήρωμα που δέχεται είναι λεξικά χαρακτηρισμένα στο να αναφέρονται σε μια κατάσταση η οποία δεν έχει αληθινές συνδηλώσεις. Έτσι, κατηγορήματα όπως έστησα μια φάρσα/ παιχνίδι/μια παράσταση/καβγά/παγίδα 4 αναφέρονται σε μια μη-πραγματική κατάσταση που δημιουργείται σκόπιμα προκειμένου να επηρεαστεί κάποιο άλλο άτομο. Διαφέρει από όλες τις άλλες ιδιότητες που εμφανίζουν οι δομές στο (26) και οι οποίες θα παρουσιαστούν στην συνέχεια (αρνητικά σημασιολογικά χαρακτηριστικά ρήματος, μη ηθελημένο γεγονός, ιστορία. 4 Αυτό ισχύει και με τα συνώνυμα του στήνω όπως το κατασκευάζω, π.χ. κατασκευάζω μια 23

σχέση κατοχής). Σε κάθε περίπτωση πάντως, πρόκειται για μια συνειδητή ενέργεια, η οποία δεν συνεπάγεται ότι θα έχει πάντοτε μια αρνητική επίπτωση στον αποδέκτη της. Ίσως να αποτελούν ένα ενδιάμεσο στάδιο μεταξύ των μη ευεργετούμενων δομών και των ιδιωματικών εκφράσεων που θα παρουσιαστούν στην ενότητα 2.6. (26) α. Του έκλεψαν το πορτοφόλι - * Έκλεψαν το πορτοφόλι στον Μιχάλη/ *σε βάρος του Μιχάλη β. Της χάλασε το αυτοκίνητο - * Χάλασε το αυτοκίνητο στην Ελένη/*σε βάρος της Ελένης γ. Του γκρέμισε/γκρεμίστηκε το σπίτι - *Γκρέμισε/γκρεμίστηκε το σπίτι στον Γιάννη/*σε βάρος του Γιάννη δ. Της λέρωσε/λερώθηκε το παντελόνι - *Λέρωσε/λερώθηκε το παντελόνι στην Μαρία/*σε βάρος της Μαρίας ε. Του έσπασε το βάζο - * Έσπασε το βάζο στον Γιώργο/* σε βάρος του Γιώργου (27) α. Του έστησαν μια πλάκα β. Έστησαν μια πλάκα στον Γιώργο γ. Έστησαν μια πλάκα εις/σε βάρος του Γιώργου Οι Kittilä & Zúñiga (2010: 5) αναφέρουν ότι οι γλώσσες δεν συνηθίζουν να κωδικοποιούν με διαφορετικό τρόπο τους συμμετέχοντες ενός γεγονότος ανάλογα με το εάν το αποτέλεσμα της ενέργειας είναι ευεργετικό ή όχι. Στην ελληνική, όμως, πραγματοποιείται διάκριση και διαφοροποίηση των δύο δομών, η οποία εντοπίζεται όχι πάνω στο ευεργετούμενου ή μη όρισμα, καθώς και τα δύο φέρουν το ίδιο πτωτικό μαρκάρισμα, δηλαδή γενική, αλλά στο ρήμα, και στις συνδηλώσεις που αυτό κουβαλάει. Έτσι, ένα ρήμα όπως το χαλάω φέρει σημασιολογικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με ένα αρνητικό γεγονός και άρα με ένα μη ευεργετούμενο όρισμα, ενώ ένα ρήμα όπως το φτιάχνω σχετίζεται με ένα θετικό γεγονός και άρα με την εμφάνιση ενός ευεργετούμενου ορίσματος στην πρόταση. 24

Τα ρήματα που εμφανίζονται σχεδόν αποκλειστικά στις μη-ευεργετούμενες δομές είναι τα αναιτιατικά ρήματα 5. Πραγματώνονται επίσης και ρήματα μεσοπαθητικής μορφολογίας (παραδείγματα 26γ (γκρεμίστηκε) και 26δ (λερώθηκε) τα οποία ομοιάζουν με τα αναιτιατικά ρήματα καθώς σε αυτά, όπως θα φανεί και στην συνέχεια, απουσιάζει ο ρόλος του δράστη. Εντοπίζεται επομένως, όχι μόνο μια σημασιολογική διάκριση με τις ευεργετούμενες δομές αλλά και μια συντακτική. Τα αναιτιατικά ρήματα εντάσσονται στην Υπόθεση της Αναιτιατικότητας (Unaccusativity Hypothesis) η οποία αναπτύχθηκε από τον Perlmutter (1978). Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, τα αμετάβατα ρήματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, τα αναιτιατικά και τα ανεργαστικά, τα οποία σχετίζονται με δύο διαφορετικές υποκείμενες συντακτικές αναπαραστάσεις (Perlmutter 1978: 160). Τα αναιτιατικά ρήματα δεν εμφανίζουν εξωτερικό όρισμα αλλά μόνο ένα εσωτερικό, σε αντίθεση με τα ανεργαστικά που εμφανίζουν μόνο ένα εξωτερικό όρισμα. Όπως επισημαίνει και ο Chomsky (1995: 290), «τα εσωτερικά ορίσματα ενός (μεταβατικού) ρήματος καταλαμβάνουν τις θέσεις του χαρακτηριστή και του συμπληρώματος του ρήματος ρ, με το εξωτερικό όρισμα να καλύπτει την θέση του χαρακτηριστή του ρφ» [Μτφρ. Κ.Μ.] ή όπως αναφέρουν πιο πρόσφατες θεωρίες, τo εξωτερικό όρισμα εισάγεται από μια λειτουργική κεφαλή, αυτή της φωνής (Kratzer 1996). Ο συνδυασμός ρ-ρφ χρησιμοποιείται για να δηλώσει τον αιτιακό (causative) ή δραστικό (agentive) ρόλο του εξωτερικού ορίσματος. Αφού το εξωτερικό όρισμα απουσιάζει από τα αναιτιατικά, αυτά δεν εμφανίζουν ρηματικό κέλυφος και επομένως περιλαμβάνουν απλές ρηματικές δομές (Chomsky 1995: 290). Εφόσον λοιπόν, η παρουσία εξωτερικού ορίσματος και άρα του δράστη δεν προβλέπεται, τα μη ευεργετούμενα ορίσματα τοποθετούνται στην γεγονοτική μηευεργετούμενη δομή, με βάση την ταξινόμηση της Smith (2010), για την οποία έγινε αναφορά στην προηγούμενη ενότητα. Το όρισμα επηρεάζεται από το γεγονός στο σύνολό του και από το αποτέλεσμα που αυτό επιφέρει. Όπως επισημαίνει και η Kallulli (2006: 274), το μη-ευεργετούμενο όρισμα ερμηνεύεται και ως συμμετέχοντας ενός ρηματικού γεγονότος που έχει προκληθεί χωρίς την θέλησή του. Έτσι, δεν είναι σε θέση να ελέγξει την τελική του έκβαση (Kallulli 2006: 274), σε αντίθεση με τις ευεργετούμενες δομές, όπου η ενέργεια που περιγράφεται από το ρηματικό γεγονός είναι σκόπιμη και επομένως κατευθυνόμενη και ελεγχόμενη από τον δράστη. Αυτή η 5 Απαντώνται και με μεταβατικά ρήματα, όπως στο παράδειγμα (26α), η πλειοψηφία όμως των ρημάτων είναι αναιτιατικά. 25

ακούσια πρόκληση του ρηματικού γεγονότος εμφανίζεται μόνο με τα αναιτιατικά ρήματα που παρουσιάζουν εναλλαγή στην μεταβιβαστικότητά τους (causative alternation) (Kallulli 2006: 277). Η εναλλαγή αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι σχετίζεται με την αύξηση του σθένους των αναιτιατικών ρημάτων με την προσθήκη ενός επιπλέον ορίσματος το οποίο ερμηνεύεται ως ο δράστης της ενέργειας. Συνήθως, τα ρήματα που επιτρέπουν αυτή την εναλλαγή εκφράζουν μια αλλαγή κατάστασης (change of state) ( äfer 2008: 115). Η δομή στο (28) είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ρήματος που επιτρέπει τον σχηματισμό τόσο μιας αντιμεταβιβαστικής δομής (παράδειγμα 28α) όσο και μιας μεταβατικής (παράδειγμα 28β). Και στις δύο δομές το ρήμα εμφανίζει ενεργητική μορφολογία. (28) α. Το βάζο έσπασε β. Ο Γιάννης έσπασε το βάζο Έτσι, στο παράδειγμα (29), το έμμεσο όρισμα με την απρόθετη γενική της εμφανίζει δύο δυνατές ερμηνείες, αυτή του μη-ευεργετούμενου αλλά και αυτή της ακούσιας αιτιότητας του συμμετέχοντα ως προς γεγονός. Το ερώτημα που τίθεται όμως, είναι τι γίνεται στις ελάχιστες περιπτώσεις όπου το ρήμα δεν είναι αναιτιατικό αλλά μεταβατικό και η ενέργεια που δηλώνεται θα πρέπει να ξεκινάει από κάποιον συγκεκριμένο δράστη, ο οποίος θα ελέγχει και την εξέλιξη του γεγονότος, όπως στο παράδειγμα (30). Μήπως η γενική με το ρήμα έκλεψε στην δομή στο (30) εμφανίζει μόνο την σημασία του μη-ευεργετούμενου και όχι αυτή της μη σκόπιμης πρόκλησης του γεγονότος; (29) Μου χάλασε το κινητό (=Κάτι μου χάλασε το κινητό, Χάλασε το κινητό μου) (30) Μου έκλεψαν το πορτοφόλι (=Κάποιοι μου έκλεψαν το πορτοφόλι, Έκλεψαν το πορτοφόλι μου) Οι Alexiadou et al. (2006: 186) παρατήρησαν ότι στα ελληνικά τα αναιτιατικά μπορεί να μην νομιμοποιούν δράστες (παράδειγμα 32), αλλά νομιμοποιούν αίτια (causers) και αιτιακά γεγονότα (causing events) με την χρήση της πρόθεσης από (παράδειγμα 31). Επομένως, η παραδοσιακή άποψη ότι τα αναιτιατικά δεν 26