H παγκοσµιοποίηση στην υπηρεσία όλων µας

Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Τύπου και Επικοινωνίας Το κείµενο ολοκληρώθηκε τον εκέµβριο του 2002 Ευρώπη σε εξέλιξη H παγκοσµιοποίηση στην υπηρεσία όλων µας Η Ευρωπαϊκή Ένωση και το παγκόσµιο εµπόριο Ευρωπαϊκή Ένωση 1

Παγκοσµιοποίηση σηµαίνει ότι η κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου, τεχνολογιών και ανθρώπων πραγµατοποιείται πλέον σε παγκόσµια κλίµακα, καθώς οι χώρες σε ολόκληρο τον κόσµο ανοίγονται και έρχονται σε ολοένα µεγαλύτερη επαφή µεταξύ τους. Η παγκοσµιοποίηση µπορεί να δηµιουργήσει περισσότερο πλούτο για όλους, µπορεί όµως και να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις, εξ ου και η ανάγκη να διέπεται από διεθνείς κανόνες. Αφού οι επιχειρηµατικές δραστηριότητες τείνουν να παγκοσµιοποιηθούν, θα πρέπει να τεθούν και κανόνες για τη δίκαιη άσκησή τους σε παγκόσµιο επίπεδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εκπροσωπεί όλα τα κράτη µέλη της για θέµατα εµπορικής πολιτικής, καθώς και στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου. Το παρόν φυλλάδιο περιγράφει τις προσπάθειες που καταβάλλει η ΕΕ για να εξασφαλίσει διαφανείς και δίκαιους εµπορικούς κανόνες σε παγκόσµιο επίπεδο και για να µετριάσει τις αρνητικές πλευρές της παγκοσµιοποίησης φροντίζοντας ώστε οι αναπτυσσόµενες χώρες να ωφελούνται από το ελεύθερο εµπόριο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει τη συµµετοχή των πολιτών στην εµπορική πολιτική και συµπεριλαµβάνει περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς κανόνες στις εµπορικές συµφωνίες. 2

Περιεχόµενα Πώς το εµπόριο θα συντελέσει στη δηµιουργία ενός καλύτερου κόσµου Ο ρόλος και οι ευθύνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου Οι διµερείς εµπορικές συµφωνίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα εγκαινιάζει µια νέα εποχή για το παγκόσµιο εµπόριο Άλλες πηγές ενηµέρωσης 3

Πώς το εµπόριο θα συντελέσει στη δηµιουργία ενός καλύτερου κόσµου Το εµπόριο µας αφορά όλους. Μπορεί η εµπορική πολιτική να µας φαίνεται σαν ένα πολύπλοκο, τεχνικό θέµα που µόνο οι ειδικοί κατανοούν, αλλά στην πραγµατικότητα µας αφορά όλους, καθηµερινά, όποιες και αν είναι οι δραστηριότητές µας και όπου και αν ζούµε. Ας σκεφτούµε τι εστί παγκοσµιοποίηση. Ας πάρουµε για παράδειγµα τον γαλλικό καφέ που συνοδεύει το πρωινό µας, το γιαπωνέζικο αυτοκίνητο που οδηγούµε, τους υπολογιστές από τους οποίους εξαρτιόµαστε ολοένα περισσότερο, ή ακόµη το πολύχρωµο ανατολίτικο κιλίµι που σκεπάζει τον καναπέ µας ή το οργανωµένο ταξίδι µας σε µια άλλη ήπειρο. Παγκοσµιοποίηση σηµαίνει ότι ολοένα περισσότερες χώρες, και φτωχές και πλούσιες, συµµετέχουν στην παγκόσµια οικονοµία. Αυτή η διαδικασία αλλάζει τη µορφή του παγκόσµιου εµπορίου και σιγά-σιγά εισχωρεί στην καθηµερινή µας ζωή. Ο πλούτος που δηµιουργεί το εµπόριο µπορεί να βοηθήσει τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής στις σηµερινές αλλά και στις µελλοντικές γενιές. Η συµµετοχή στο παγκόσµιο εµπόριο εάν η διαχείριση γίνεται σωστά δίνει επίσης στις αναπτυσσόµενες χώρες την πολυπόθητη ευκαιρία οικονοµικής ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που είναι η πρώτη εµπορική δύναµη στον κόσµο, έχει µεγάλο συµφέρον να δηµιουργήσει τις συνθήκες εκείνες που θα κάνουν το εµπόριο να ευδοκιµήσει. Από την άλλη µεριά, η θέση που κατέχει η ΕΕ της δηµιουργεί ευθύνες απέναντι στον υπόλοιπο κόσµο. Γι αυτό και παίζει καθοδηγητικό ρόλο στις διεθνείς εµπορικές διαπραγµατεύσεις, επιδιώκοντας ένα εµπόριο βασισµένο στον θεµιτό ανταγωνισµό και προσπαθώντας να θέσει υπό έλεγχο την παγκοσµιοποίηση µέσω του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (ΠΟΕ). Η Ευρωπαϊκή Ένωση καταβάλλει προσπάθειες για να διευκολύνει την είσοδο των εµπορικών της εταίρων που προέρχονται από τις αναπτυσσόµενες χώρες στο παγκοσµιοποιηµένο οικονοµικό σύστηµα, τείνοντας χείρα βοηθείας σε όποιον έχει ανάγκη, και ιδίως στις φτωχότερες χώρες, που προς το παρόν δεν δρέπουν τους καρπούς της παγκοσµιοποίησης. Το παρόν φυλλάδιο σας ενηµερώνει για το πώς λειτουργεί η εµπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σκιαγραφεί τις εµπορικές σχέσεις της ΕΕ µε τον υπόλοιπο κόσµο, καθώς και το ρόλο που παίζει η ΕΕ στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου. Εξηγεί επίσης τη στρατηγική που σκοπεύει να ακολουθήσει η ΕΕ για να εξασφαλίσει ότι ολόκληρος ο κόσµος θα ωφεληθεί από τις διεθνείς εµπορικές διαπραγµατεύσεις που άρχισαν στη Ντόχα τον Νοέµβριο 2001. Ο νέος γύρος διαπραγµατεύσεων, γνωστός ως «αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα», θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στη διαµόρφωση του εµπορίου τον 21ο αιώνα. 4

Ο ρόλος και οι ευθύνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αν και η Ευρωπαϊκή Ένωση, µε τις 15 χώρες µέλη της, αντιπροσωπεύει µόλις 6 % του παγκόσµιου πληθυσµού, καλύπτει ωστόσο το ένα πέµπτο των παγκόσµιων εισαγωγών και εξαγωγών, πράγµα που την καθιστά τη µεγαλύτερη εµπορική δύναµη στον κόσµο. Το εµπόριο ήταν ένας από τους πρώτους τοµείς για τους οποίους οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συµφώνησαν να µεταβιβάσουν την κυριαρχία τους, αναθέτοντας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ευθύνη για τη διευθέτηση των εµπορικών θεµάτων, π.χ. για τη διαπραγµάτευση διεθνών εµπορικών συµφωνιών εξ ονόµατός τους. Αυτό σηµαίνει ότι τα 15 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαπραγµατεύονται µε µία φωνή, τόσο µε τους εµπορικούς τους εταίρους όσο και στο πλαίσιο του ΠΟΕ, µεγιστοποιώντας έτσι την επιρροή τους στο διεθνές προσκήνιο. Αλλά οι παράγοντες που συµµετέχουν στη χάραξη της εµπορικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολλοί. Οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των χωρών της ΕΕ καλούνται συχνά να δώσουν τη γνώµη τους και οι σηµαντικές αποφάσεις λαµβάνονται από τους ίδιους τους υπουργούς. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συµµετέχει από κοντά σε όλες τις εξελίξεις. Η Επιτροπή οργανώνει συνεχώς διαβουλεύσεις µε την κοινωνία των πολιτών, π.χ. µε µη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), συνδικάτα και επιχειρήσεις. Έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση ευαισθητοποιείται σχετικά µε τα συµφέροντα όλων, ενώ αγωνίζεται για να διευρύνει τις εµπορικές της σχέσεις και να δηµιουργήσει συνθήκες ευνοϊκές για όλους τους συµµετέχοντες. (Πλαίσιο) Οι Ευρωπαίοι πρωταγωνιστούν στον εµπορικό τοµέα Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: ο πρώτος παγκόσµιος εξαγωγέας εµπορευµάτων: οι εξαγωγές ξεπέρασαν τα 973 δισ. ευρώ το 2001, ποσό που αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα πέµπτο των συνολικών εξαγωγών παγκοσµίως ο πρώτος παγκόσµιος εξαγωγέας υπηρεσιών: 291 δισ. ευρώ το 2000, ήτοι 23,9 % των συνολικών εξαγωγών παγκοσµίως η πρώτη παγκόσµια πηγή ξένων άµεσων επενδύσεων (362 δισ. ευρώ το 2000) και ο δεύτερος κατά σειρά αποδέκτης ξένων επενδύσεων (176,2 δισ. ευρώ το 2000) µετά τις Ηνωµένες Πολιτείες (304,9 δισ. ευρώ) η κύρια εξαγωγική αγορά για περίπου 130 χώρες στον πλανήτη µας µια σχετικά ανοιχτή οικονοµία: το διεθνές εµπόριο αντιπροσώπευε περισσότερο από 14 % του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος το 2000, σε σύγκριση µε 12 % για τις Ηνωµένες Πολιτείες και 11 % για την Ιαπωνία. (τέλος του πλαισίου) (Πλαίσιο) Τι αγοράζουµε και τι πουλάµε; 5

Τέσσερις είναι οι κυριότερες κατηγορίες προϊόντων που αποτελούν αντικείµενο συναλλαγών ή διακινούνται από χώρα σε χώρα. Οι εµπορικοί κανόνες ποικίλλουν ανάλογα µε την κατηγορία, και οι διάφορες χώρες ειδικεύονται σε διαφορετικές κατηγορίες. Εµπορεύµατα: ο όρος καλύπτει όλα τα υλικά αγαθά, όπως τα τρόφιµα, τα είδη ένδυσης, οι πρώτες ύλες και τα µηχανήµατα. Υπηρεσίες: ο όρος καλύπτει ότι έχει σχέση µε τον τουρισµό, τις τράπεζες και τις τηλεπικοινωνίες. Πνευµατική ιδιοκτησία: ο όρος καλύπτει το εµπόριο και τις επενδύσεις στον τοµέα των ιδεών και της δηµιουργικότητας: δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας, βιοµηχανικός σχεδιασµός, καλλιτεχνικά δικαιώµατα κλπ. Ξένες άµεσες επενδύσεις (ΞΑΕ): αυτό σηµαίνει ότι µια εταιρεία µιας χώρας αγοράζει ή ιδρύει εταιρεία σε άλλη χώρα. Οι επενδύσεις αυτές είναι µια εναλλακτική λύση για το εµπόριο και αποτελούν σηµαντικό στοιχείο της «παγκοσµιοποίησης». Στην έννοια αυτή δεν συµπεριλαµβάνονται οι επενδύσεις καθαρά χρηµατοοικονοµικού χαρακτήρα, δηλαδή οι περιπτώσεις που ο κάτοχος του κεφαλαίου δεν έχει άµεση επιρροή στη λειτουργία της εταιρείας στην οποία έχει µετοχές. (τέλος του πλαισίου) Ελεύθερες συναλλαγές εντός θεµιτού πλαισίου Σκοπός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η άσκηση ελεύθερων µεν αλλά σε θεµιτό πλαίσιο συναλλαγών. Με άλλα λόγια επιδιώκεται η δηµιουργία ενός συστήµατος όπου όλες οι χώρες συναλλάσσονται ελεύθερα µεταξύ τους επί ίσοις όροις και χωρίς προστατευτικούς φραγµούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυµεί δίκαιους «κανόνες παιχνιδιού» και ίσες ευκαιρίες για όλους τους παίκτες. Το σύστηµα θα πρέπει να είναι διαφανές και να υπόκειται στον έλεγχο της κοινής γνώµης. Για το σκοπό αυτό, η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνίσταται στο άνοιγµα της αγοράς της, συγχρόνως µε το άνοιγµα των αγορών άλλων χωρών. Επιδιώκεται η σταδιακή κατάργηση των εµποδίων στο εµπόριο, µε ρυθµό που να µπορεί να ακολουθήσει τόσο η ΕΕ όσο και οι άλλοι, η ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και η δηµιουργία µιας σειράς διεθνώς συµφωνηµένων κανόνων. Το «άνοιγµα» ή η «ελευθέρωση» του εµπορίου νοούνται σε σύγκριση µε την κατάσταση που είχε δηµιουργηθεί παλαιότερα όταν όλες σχεδόν οι κυβερνήσεις του κόσµου περιόριζαν τις εισαγωγές στη χώρα τους, µε πρόθεση να βοηθήσουν την εθνική οικονοµία. Άνοιγµα των αγορών σηµαίνει κατάργηση των εµποδίων στο εµπόριο µεταξύ χωρών. Αυτό ανέκαθεν αποτελούσε βασικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, στη δεκαετία του 1960, δηµιουργήθηκε «τελωνειακή ένωση» µεταξύ των χωρών µελών της, πράγµα που σηµαίνει ότι κάθε χώρα της ΕΕ µπορεί να συναλλάσσεται µε άλλη χώρα της ΕΕ για οποιαδήποτε ποσότητα εµπορευµάτων χωρίς να χρειάζεται να πληρώσει δασµούς. Καθιερώθηκε επίσης «ενιαίος εξωτερικός δασµός», πράγµα που σηµαίνει ότι στις χώρες που δεν είναι µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και που εξάγουν προϊόντα στην 6

ΕΕ επιβάλλονται οι ίδιοι δασµοί, όποια και αν είναι η χώρα της ΕΕ που εισάγει τα εµπορεύµατα. Αυτό διευκόλυνε τις εµπορικές επιχειρήσεις και συγχρόνως µείωσε τη γραφειοκρατία. Παρόλο όµως που τα δασµολογικά εµπόδια καταργήθηκαν, εξακολούθησαν να υπάρχουν πολλά µη δασµολογικά εµπόδια. Για παράδειγµα, διάφορες χώρες της ΕΕ είχαν διαφορετικές διοικητικές απαιτήσεις και διαφορετικούς κανόνες σε τοµείς όπως η συσκευασία και το ετικετάρισµα πράγµα που παρεµπόδιζε το εµπόριο µεταξύ τους. Γι αυτό, το 1992, η ΕΕ εγκαινίασε την «ενιαία αγορά» της, καταργώντας τα µη δασµολογικά εµπόδια στις εµπορευµατικές συναλλαγές και ελευθερώνοντας το εµπόριο υπηρεσιών στην Ένωση. (Πλαίσιο) Το εµπόριο στη συνθήκη της ΕΕ Η εµπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιέχεται στο άρθρο 131 της συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το άρθρο αυτό θέτει τους στόχους της κοινής εµπορικής πολιτικής, που συνίστανται στη συµβολή «προς το κοινό συµφέρον, στην αρµονική ανάπτυξη του παγκοσµίου εµπορίου, στην προοδευτική κατάργηση των περιορισµών στις διεθνείς συναλλαγές και στον περιορισµό των τελωνειακών φραγµών». Οι στόχοι αυτοί συµβαδίζουν απόλυτα µε τους γενικούς σκοπούς της Συνθήκης (άρθρο 2): «Η Κοινότητα έχει ως αποστολή να προάγει στο σύνολο της Κοινότητας την αρµονική, ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων, υψηλό επίπεδο απασχόλησης και κοινωνικής προστασίας, [...] υψηλό βαθµό ανταγωνιστικότητας [...] και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος, την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής» (Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας) (τέλος του πλαισίου) Αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτηµάτων Η ελευθέρωση του εµπορίου τονώνει την οικονοµία στο σύνολό της. Αυξάνει τα εισοδήµατα των χωρών εξαγωγής και παρέχει στους καταναλωτές στις χώρες εισαγωγής ευρύτερη επιλογή εµπορευµάτων και υπηρεσιών σε χαµηλότερες τιµές λόγω του αυξηµένου ανταγωνισµού. Τέλος επιτρέπει σε όλες τις χώρες να παράγουν και να εξάγουν τα εµπορεύµατα και τις υπηρεσίες για τα οποία βρίσκονται σε πλεονεκτική ανταγωνιστική θέση. Η παγκοσµιοποίηση λοιπόν µπορεί να δώσει ώθηση στην οικονοµική ανάπτυξη, αλλά µπορεί και να δηµιουργήσει προβλήµατα. Το άνοιγµα και η διεύρυνση των αγορών σηµαίνουν αυξηµένο ανταγωνισµό µεταξύ των επιχειρήσεων, αλλά και µεταξύ των χωρών. ηµιουργώντας διαµάχες µεταξύ άνισα ανεπτυγµένων οικονοµιών, η παγκοσµιοποίηση κινδυνεύει, αν δεν υπόκειται σε έλεγχο, να διευρύνει το χάσµα µεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών και να παραγκωνίσει ακόµη περισσότερο τις ασθενέστερες οικονοµίες. 7

Τα κράτη δεν είναι σε θέση να αντιµετωπίσουν µεµονωµένα αυτό το πρόβληµα. Αφού οι επιχειρηµατικές δραστηριότητες τείνουν να παγκοσµιοποιηθούν, θα πρέπει να τεθούν σε παγκόσµιο επίπεδο κανόνες για τη δίκαιη άσκησή τους. Μόνο µέσω διεθνούς συµφωνίας µπορούµε να θέσουµε υπό έλεγχο την παγκοσµιοποίηση και να την κάνουµε να λειτουργήσει προς όφελος όλων µας. Συνεπώς η εµπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν περιορίζεται πλέον στην ελευθέρωση του εµπορίου. Καλύπτει την ανανέωση και τη βελτίωση των διεθνών κανόνων, µε την παράλληλη διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής τους, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άσκηση εµπορικών δραστηριοτήτων υπό συνθήκες θεµιτού ανταγωνισµού και η θέση υπό έλεγχο της παγκοσµιοποίησης. Καλύπτει επίσης την προώθηση διεθνούς προγράµµατος δράσεως προς όφελος των αναπτυσσοµένων χωρών, και την αντιµετώπιση θεµάτων που απασχολούν την κοινή γνώµη. Μία από τις βασικές προκλήσεις σήµερα είναι να εξασφαλιστεί ότι οι παγκόσµιοι εµπορικοί κανόνες λαµβάνουν υπόψη και προβληµατισµούς που δεν αφορούν άµεσα την αγορά, πιο συγκεκριµένα προβληµατισµούς σχετικά µε το περιβάλλον, τις δηµόσιες υπηρεσίες, την επισιτιστική ασφάλεια, τη γεωργία και τον πολιτιστικό πλούτο. (Πλαίσιο) Πολυµερές και διµερές επίπεδο Η εµπορική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης λειτουργεί σε δύο συµπληρωµατικά επίπεδα: το «πολυµερές» επίπεδο αναφέρεται στο σύστηµα εµπορικών κανόνων που συµφωνούνται από όλες τις χώρες µέλη του ΠΟΕ σε παγκόσµιο επίπεδο το «διµερές και περιφερειακό» επίπεδο αναφέρεται στο εµπόριο µεταξύ ΕΕ και µεµονωµένων εµπορικών εταίρων ή οµάδων χωρών που σχηµατίζουν ενιαίο εµπορικό παράγοντα σε µία συγκεκριµένη περιφέρεια. (τέλος του πλαισίου) 8

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέκαθεν υποστήριζε το πολυµερές εµπορικό σύστηµα. Η ΕΕ είναι πράγµατι πεπεισµένη ότι ο καλύτερος τρόπος ενθάρρυνσης και προώθησης του παγκόσµιου εµπορίου και συνεπώς της οικονοµικής ανάπτυξης και ευηµερίας είναι η θέσπιση πολυµερών εµπορικών κανόνων κατόπιν συναινέσεως. Γι αυτό και η ΕΕ συνέβαλε σηµαντικά στη δηµιουργία του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου και συµµετέχει ενεργά στον ΠΟΕ. Ένας οργανισµός που εκπροσωπεί όλες τις χώρες Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου είναι ο πυρήνας του συστήµατος διεθνούς εµπορίου που βασίζεται σε διεθνείς κανόνες. Με έδρα του τη Γενεύη, χρησιµεύει ως πλατφόρµα για πολυµερείς εµπορικές διαπραγµατεύσεις και παρέχει κανονιστικό πλαίσιο και µηχανισµούς που εγγυώνται ότι τα µέλη του τηρούν τους «κανόνες του παιχνιδιού». Στους µηχανισµούς αυτούς περιλαµβάνεται διαδικασία διευθέτησης των διαφορών. Στο πλαίσιο της παγκοσµιοποίησης της οικονοµίας, ο ΠΟΕ είναι εύλογα ο κατ εξοχήν αρµόδιος οργανισµός για την κατάργηση των εµποδίων στο εµπόριο, για τη θέσπιση και την επιβολή ενός παγκόσµιου κανονιστικού συστήµατος και για την εναρµόνισή του µε τους κανόνες άλλων πολυµερών οργανισµών. Το έργο που παρέχει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του ΠΟΕ αποσκοπεί: στο άνοιγµα των αγορών εµπορευµάτων και υπηρεσιών και στην ελευθέρωση των επενδύσεων σύµφωνα µε σαφείς κανόνες και χρονοδιάγραµµα που να µπορούν να εφαρµόσουν όλες οι χώρες στη δηµιουργία ενός ανοιχτότερου, πιο υπεύθυνου και αποτελεσµατικού ΠΟΕ µε την καθιέρωση συζητήσεων µε άλλες οµάδες και οργανισµούς στη συµµετοχή των αναπτυσσόµενων χωρών στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων του ΠΟΕ, πράγµα που θα τις βοηθήσει να ενσωµατωθούν στην παγκόσµια οικονοµία. (Πλαίσιο) Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου Σύσταση: 1η Ιανουαρίου 1995 (αλλά η προκάτοχός του, η GATT, χρονολογείται από τη δεκαετία του 1940). Μέλη: 144 χώρες στις αρχές του 2002, αριθµός που αντιπροσωπεύει πάνω από το 90 % ολόκληρου του παγκόσµιου εµπορίου. Γύροι: Οι χώρες διαπραγµατεύονται συνήθως επί πολλά έτη νέες συµφωνίες για µια σειρά θεµάτων. Αυτές τις σειρές διαπραγµατεύσεων ονοµάζουµε «γύρους». Παραδείγµατα τέτοιων διαπραγµατεύσεων είναι ο «Γύρος της Ουρουγουάης» (1986-94) και ο γύρος που άρχισε το 2001 και ονοµάζεται «Αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα». Καθήκοντα: διαχείριση των εµπορικών συµφωνιών του ΠΟΕ, 9

δηµιουργία πλατφόρµας για συζητήσεις και διαπραγµατεύσεις πάνω σε θέµατα εµπορικής πολιτικής, διευθέτηση και επίλυση εµπορικών διαφορών, παρακολούθηση των εθνικών εµπορικών πολιτικών, παροχή τεχνικής βοήθειας και κατάρτισης στις αναπτυσσόµενες χώρες, συνεργασία µε άλλους διεθνείς οργανισµούς. (τέλος του πλαισίου) Ο ΠΟΕ συστάθηκε το 1995, αλλά το πολυµερές εµπορικό σύστηµα στο οποίο βασίζεται είναι πολύ παλαιότερο. Οκτώ διαφορετικοί γύροι διεθνών διαπραγµατεύσεων στο πλαίσιο της Γενικής Συµφωνίας ασµών και Εµπορίου (GATT) οδήγησαν στην προοδευτική κατάργηση των δασµών και άλλων εµποδίων στο εµπόριο κατά τα τελευταία 50 έτη. Ο ΠΟΕ έχει τώρα 144 µέλη, συµπεριλαµβανοµένης της Κίνας και της Ταϊβάν που προσχώρησαν το 2001. Είναι ο µοναδικός διεθνής οργανισµός που ελέγχει το εµπόριο αγαθών και υπηρεσιών και τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας µεταξύ των µελών του. Τις συµφωνίες διαπραγµατεύονται οι κυβερνήσεις που επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την ύπαρξη κατανοητού, αξιόπιστου κανονιστικού πλαισίου για τους εισαγωγείς και εξαγωγείς ανά τον κόσµο, που τους επιτρέπει να ασκούν τις δραστηριότητές τους µε τη βεβαιότητα ότι δεν θα υπάρξουν απότοµες, απρόβλεπτες µεταβολές πολιτικής. Όσο περισσότερα µέλη υπάρχουν τόσο αποτελεσµατικότεροι θα είναι οι κανόνες του ΠΟΕ. Γι αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση ενεθάρρυνε ενεργά την προσχώρηση της Κίνας και συνεργάζεται τώρα στενά µε τη Ρωσία και ορισµένες άλλες χώρες για να τις βοηθήσει να προετοιµάσουν την προσχώρησή τους στον ΠΟΕ. Εξασφάλιση της τήρησης των κανόνων Το όργανο επίλυσης των διαφορών αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του ΠΟΕ. ίνει στα κράτη µέλη του ΠΟΕ τη βεβαιότητα ότι τηρούνται οι δεσµεύσεις και οι υποχρεώσεις που αναλήφθηκαν µετά από διαπραγµατεύσεις. Ο µηχανισµός αυτός, που καθιερώθηκε το 1995, αποτελεί το πλαίσιο το οποίο µπορούν να χρησιµοποιήσουν τα µέλη για να εξασφαλίσουν τα δικαιώµατα που έχουν αποκτήσει στο πλαίσιο πολυµερών εµπορικών συµφωνιών. Οι χώρες µέλη του ΠΟΕ δεν επιτρέπεται να προβαίνουν σε αντίποινα µεταξύ τους για υποτιθέµενη παραβίαση των συµφωνηµένων κανόνων. Αντίθετα, τα 144 µέλη έχουν όλα το δικαίωµα να επιδιώξουν αποζηµίωση µέσω του ΠΟΕ εάν θεωρήσουν ότι ένας από τους εµπορικούς τους εταίρους παραβιάζει τους κανόνες. Κατ αυτόν τον τρόπο, ο µηχανισµός προστατεύει τα ασθενέστερα µέλη από αυθαίρετες ή µονοµερείς ενέργειες των ισχυρότερων. Οι διαδικασίες για τη διευθέτηση των διαφορών ενθαρρύνουν τα µέλη να διευθετούν τις διαφορές τους µε διαβουλεύσεις. Εάν αυτό δεν συµβεί, ειδικές οµάδες εµπειρογνωµόνων λαµβάνουν τις αποφάσεις, οι οποίες στη συνέχεια εγκρίνονται ή απορρίπτονται από όλα τα µέλη του ΠΟΕ. 10

Όλα τα µέλη του ΠΟΕ, τόσο οι αναπτυσσόµενες χώρες όσο και οι µεγάλες εµπορικές δυνάµεις, τείνουν να χρησιµοποιούν ολοένα περισσότερο αυτόν το µηχανισµό, πράγµα που συντελεί στο πραγµατικό άνοιγµα της αγοράς. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση πιστεύει ότι υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω βελτίωσης, ιδίως όσον αφορά την ταχύτητα των διαδικασιών και τον τύπο των κυρώσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέβαλε προτάσεις για την αύξηση της διαφάνειας των διαδικασιών έναντι του υπόλοιπου κόσµου, και για τη διευκόλυνση του χειρισµού της διαδικασίας από τις αναπτυσσόµενες χώρες. (Γραφική παράσταση δύο κυκλικά διαγράµµατα) Μερίδιο στο παγκόσµιο εµπόριο Εµπορεύµατα Υπηρεσίες ΗΠΑ 20,8 % ΗΠΑ 21,2 % ΕΕ 18,8 % ΕΕ 23,8 % Υποψήφιες χώρες 4,1 % Υποψήφιες χώρες 3,8 % Ιαπωνία 8,8 % Ιαπωνία 8,2 % Aσία: ASEM, µε εξαίρεση την Ιαπωνία Aσία: ASEM, µε εξαίρεση την Ιαπωνία ( 1 ), 11,2 % ( 1 ), 11,2 % Υπόλοιπος κόσµος 17,8 % Υπόλοιπος κόσµος 23,7 % Λατινική Αµερική, µε εξαίρεση το Λατινική Αµερική, µε εξαίρεση το Μεξικό, 4,0 % Μεξικό, 3,2 % Καναδάς και Μεξικό 9,3 % Καναδάς και Μεξικό 4,9 % ( 1 ) ASEM: οι εννέα ασιατικοί εταίροι της «συνάντησης κορυφής Ασίας-Ευρώπης» (ASEM) εκτός από την Ιαπωνία είναι: Μπρουνέι, Κίνα, Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Ταϊλάνδη, Σιγκαπούρη, Νότια Κορέα, Βιετνάµ. Αριθµητικά στοιχεία για το 2000, µε συνάθροιση των εισαγωγών και των εξαγωγών. Πηγή: Eurostat. 11

Οι διµερείς εµπορικές συµφωνίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η µεγαλύτερη εµπορική δύναµη στον κόσµο. Παρόλο που λειτουργεί σύµφωνα µε εµπορικούς κανόνες που καθορίζονται πολυµερώς, στην ουσία οι συναλλαγές εµπορευµάτων και υπηρεσιών πραγµατοποιούνται διµερώς µεταξύ της ΕΕ και µεµονωµένων εµπορικών εταίρων. Εντούτοις, οι διµερείς και οι πολυµερείς συναλλαγές αλληλοενισχύονται. Οι διµερείς συµφωνίες της ΕΕ µε µεµονωµένους εµπορικούς εταίρους, ή µε περιφερειακές οµάδες χωρών συχνά επιδιώκουν στόχους που στη συνέχεια επιτυγχάνονται µε πολυµερείς διαπραγµατεύσεις. Οι δασµοί που επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση στα βιοµηχανικά προϊόντα είναι από τους χαµηλότερους παγκοσµίως και οι περισσότεροι θα καταργηθούν το 2004 σύµφωνα µε τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η ΕΕ από το 1994 στο πλαίσιο των διεθνών εµπορικών διαπραγµατεύσεων του Γύρου της Ουρουγουάης. Επί του παρόντος, οι περισσότερες εισαγωγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήδη πραγµατοποιούνται ατελώς ή εισέρχονται στην ΕΕ µε προτιµησιακό δασµό σύµφωνα µε διµερείς εµπορικές συµφωνίες στο πλαίσιο του συστήµατος γενικευµένων προτιµήσεων της ΕΕ. Για παράδειγµα, περισσότερο από 50 % των εισαγωγών τελικών προϊόντων χάλυβα εισέρχονται στην ΕΕ ατελώς από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης µε τις οποίες η ΕΕ έχει διµερείς συµφωνίες σύνδεσης. Οι συναλλαγές µε τις γειτονικές χώρες Το εµπόριο βοήθησε την Ευρωπαϊκή Ένωση να δηµιουργήσει στενότερους δεσµούς µε τις άµεσα γειτονικές χώρες. Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση αύξησε τις συναλλαγές της µε τις υποψήφιες για προσχώρηση στην ΕΕ χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Οι συµφωνίες µε αυτές τις χώρες, γνωστές ως «ευρωπαϊκές συµφωνίες», αποσκοπούν στη δηµιουργία µιας ζώνης ελευθέρων συναλλαγών µεταξύ αυτών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν την καθαυτό ένταξη. Χάρη σε αυτές τις συµφωνίες, το ποσοστό των εξαγωγών από τις εν λόγω χώρες προς την ΕΕ είναι τώρα πολύ µεγαλύτερο. Οι συµφωνίες αφορούν επίσης την ελεύθερη κυκλοφορία υπηρεσιών, των πληρωµών και του κεφαλαίου για το εµπόριο και τις επενδύσεις. Επιπλέον, οι χώρες αυτές θα πρέπει να εναρµονίσουν την εθνική εµπορική νοµοθεσία τους µε το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν γίνουν µέλη της. Οι συµφωνίες σύνδεσης µε άλλες υποψήφιες χώρες την Κύπρο, τη Μάλτα και την Τουρκία περιλαµβάνουν παρόµοιες διατάξεις. Για τις βαλκανικές χώρες, που ενδέχεται να προσχωρήσουν αργότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το εµπόριο αποτελεί µέσο ανασυγκρότησης. Η ΕΕ κατήργησε τους δασµούς για το 95 % των εξαγωγών από τις χώρες αυτές µε σκοπό να προωθήσει την οικονοµική τους ανάκαµψη και να ενισχύσει τους εµπορικούς τους δεσµούς µε τη υτική Ευρώπη. 12

Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση σκοπεύει να συνάψει «συµφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης» µε τις εν λόγω χώρες, παρόµοιες µε αυτές που υπογράφηκαν µε τις υποψήφιες χώρες. Έχουν ήδη υπογραφεί συµφωνίες µε την Κροατία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης χαράξει περιφερειακή στρατηγική για τις σχέσεις της µε τους γείτονές της της περιοχής της Μεσογείου. Το 1995, άρχισε να εφαρµόζεται η λεγόµενη «διαδικασία της Βαρκελόνης», η οποία επιδιώκει, µέσω ενός δικτύου διµερών συµφωνιών και περιφερειακών ρυθµίσεων, να δηµιουργήσει µια ευρωµεσογειακή ζώνη εµπορικών συναλλαγών ώς το 2010. Για να προωθηθεί αυτή η διαδικασία, υπογράφηκαν συµφωνίες σύνδεσης µε την Αλγερία, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Ιορδανία, τον Λίβανο, το Μαρόκο, την Παλαιστινιακή Αρχή και την Τυνησία. ιεξάγονται επί του παρόντος διαπραγµατεύσεις µε τη Συρία. (Πίνακας) Εµπόριο της ΕΕ: οι κυριότεροι συµµετέχοντες Εµπορικός Εισαγωγές στην Εξαγωγές από Εκατοστιαίο εταίρος ΕΕ την ΕΕ ποσοστό των (δισ. ευρώ) (δισ. ευρώ) συνολικών συναλλαγών (εισαγωγές + εξαγωγές) Όγκος των συνολικών 985 990 100 συναλλαγών της ΕΕ 1. ΗΠΑ 174 239 20,9 2. Οι δέκα 107 125 11,7 χώρες που θα προσχωρήσουν στην ΕΕ το 2004 3. Ελβετία 59 71 6,5 4. Κίνα 81 34 5,8 5. Ιαπωνία 68 42 5,6 6. Χώρες της 46 40 4,4 Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ) 7. Ρωσία 48 30 3,9 8. Νορβηγία 45 26 3,6 Αριθµητικά στοιχεία για τις εµπορευµατικές συναλλαγές του 2002 Πηγή: Eurostat. 13

Άνοιγµα των αγορών σε ολόκληρο τον κόσµο Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει τις χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αµερικής, καθώς και άλλες περιοχές του κόσµου, να δηµιουργήσουν στενότερους δεσµούς µεταξύ τους, ακολουθώντας το παράδειγµα των χωρών της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή εµπειρία «περιφερειακής ολοκλήρωσης» υπήρξε πολύ χρήσιµη, και η Ευρωπαϊκή Ένωση πιστεύει ότι η περιφερειακή ολοκλήρωση σε άλλα σηµεία του κόσµου θα βελτιώσει τις δυνατότητες των εµπορικών της εταίρων να ωφεληθούν οµαδικά από την παγκοσµιοποίηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλαµβάνει την υποχρέωση να εξασφαλίσει τη συµβατότητα των συµφωνιών µε τις υποχρεώσεις του ΠΟΕ. Η ΕΕ απαιτεί το ίδιο και από τα άλλα µέλη του ΠΟΕ και ελπίζει ότι οι τρέχουσες διεθνείς διαπραγµατεύσεις υπό την αιγίδα του ΠΟΕ θα αποτελέσουν κατάλληλη ευκαιρία για τη διευκρίνηση και την ενίσχυση των κανόνων σε αυτόν τον τοµέα προς όφελος όλων των µελών. Οι Ηνωµένες Πολιτείες είναι µέχρι τώρα ο µεγαλύτερος εµπορικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και αντιπροσωπεύει 22 % του συνολικού εµπορίου της ΕΕ (εξαγωγές + εισαγωγές). εδοµένου του όγκου του διµερούς τους εµπορίου, δεν είναι να απορεί κανείς γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωµένες Πολιτείες έχουν µερικές φορές διαµάχες. Ορισµένες από αυτές τις διαχειρίζονται διµερώς και ορισµένες καταλήγουν στο όργανο επίλυσης των διαφορών. Παρόλο που δίνεται µεγάλη δηµοσιότητα σε αυτές τις διαµάχες, το ποσοστό των συναλλαγών που ενέχονται σε αυτές είναι πολύ µικρό σε σύγκριση µε τη συνολική εµπορική ροή των συναλλαγών ΗΠΑ-ΕΕ (λιγότερο από 2 % των συναλλαγών). Η σχέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε την Ιαπωνία είναι επίσης πολύ σηµαντική. Αυτό που τονίζει κυρίως η ΕΕ είναι ότι η Ιαπωνία πρέπει να ανοίξει περισσότερο την αγορά της στα ευρωπαϊκά προϊόντα και επενδύσεις και η ιαπωνική κυβέρνηση πρέπει να λάβει αποτελεσµατικά µέτρα για την ανάκαµψη της οικονοµίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαπραγµατεύεται επίσης τη δηµιουργία ζώνης ελευθέρων συναλλαγών µε τα έξι µέλη του Συµβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ), που αποτελεί τον περιφερειακό οργανισµό στον οποίο συµµετέχουν το Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, το Κατάρ, το Οµάν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωµένα Αραβικά Εµιράτα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζει τρόπους προώθησης των διµερών οικονοµικών σχέσεων µε το Ιράν µέσω µιας συµφωνίας εµπορίου και συνεργασίας που βρίσκεται υπό διαπραγµάτευση. Επιπλέον, η ΕΕ έχει συνάψει συµφωνίες εταιρικής σχέσης και συνεργασίας µε τη Ρωσία και ορισµένες άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης Αζερµπαϊτζάν, Καζαχστάν, Κιργιζία, Μολδαβία και Ουκρανία. Οι συµφωνίες µε τη Μολδαβία, τη Ρωσία και την Ουκρανία αποτελούν µέρος µιας διαδικασίας που θα µπορούσε να οδηγήσει στη δηµιουργία ζώνης ελευθέρων συναλλαγών µεταξύ τους και µε την ΕΕ. Τον τελευταίο καιρό η Ευρωπαϊκή Ένωση ανέλαβε πολλές δραστηριότητες στο πλαίσιο των εµπορικών σχέσεών της µε την Λατινική Αµερική. 14

Μια συµφωνία ελευθέρων συναλλαγών µε το Μεξικό άρχισε να ισχύει τον Ιούλιο 2000, δυνάµει της οποίας οι εξαγωγές από την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν την ίδια πρόσβαση στη µεξικανική αγορά µε τις εξαγωγές από τις Ηνωµένες Πολιτείες και τον Καναδά, δηλαδή τα µέρη της Συµφωνίας Ελευθέρων Συναλλαγών της Βόρειας Αµερικής (NAFTA). Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταργήσει όλους τους δασµούς στις εισαγωγές από το Μεξικό ώς το 2003, ενώ το Μεξικό θα καταργήσει όλους τους δασµούς για τα εµπορεύµατα της ΕΕ ώς το 2007. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Χιλή ολοκλήρωσαν πρόσφατα τις διαπραγµατεύσεις για µια συµφωνία σύνδεσης, επιτυγχάνοντας τα πιο φιλόδοξα και νεωτεριστικά αποτελέσµατα που σηµειώθηκαν ποτέ για µια διµερή συµφωνία της ΕΕ. ιεξάγονται τώρα διαπραγµατεύσεις µε τη Μercosur, την Κοινή Αγορά του Νότου που αποτελείται από την Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Παραγουάη και την Ουρουγουάη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ήδη ο σηµαντικότερος εµπορικός εταίρος των χωρών της Μercosur και ο µεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην περιοχή. Οι διαπραγµατεύσεις θα καλύψουν όχι µόνο την ελευθέρωση του εµπορίου αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και τις δηµόσιες συµβάσεις, τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας, την πολιτική ανταγωνισµού και τις ξένες επενδύσεις. Η Νότια Αφρική συνήψε το 2000 διµερή συµφωνία µε την Ευρωπαϊκή Ένωση για το εµπόριο, τη συνεργασία και την ανάπτυξη, σύµφωνα µε την οποία, σε διάστηµα δώδεκα ετών, η Νότια Αφρική και η ΕΕ θα χορηγήσουν αµοιβαία καθεστώς ελευθέρων συναλλαγών στις εξαγωγές τους. Έµφαση στην ανάπτυξη Η παγκοσµιοποίηση του εµπορίου δεν πρέπει να παραγκωνίσει τις φτωχότερες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυµεί να βρει τρόπους για να βοηθήσει αυτές τις χώρες να συγχρονιστούν µε τον υπόλοιπο κόσµο και όχι να περιθωριοποιηθούν. Πρωταρχική σηµασία έχει η βελτίωση της πρόσβασή τους στις παγκόσµιες αγορές για τα γεωργικά και βιοµηχανικά προϊόντα και υπηρεσίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκδήλωσε την υποστήριξή της για τις 49 «λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες» εγκαινιάζοντας τον Μάρτιο 2001 την πρωτοβουλία «Τα πάντα εκτός από όπλα», σύµφωνα µε την οποία η ΕΕ ανοίγει τις αγορές της σε απεριόριστες ποσότητες όλων των προϊόντων (εκτός από όπλα) από τις εν λόγω χώρες, χωρίς δασµούς. Όπως είπε ο αρµόδιος για το εµπόριο επίτροπος κ. Pascal Lamy: «Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί µήνυµα προς τον υπόλοιπο κόσµο ότι είµαστε αποφασισµένοι να βοηθήσουµε τις λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες να δρέψουν και αυτές τους καρπούς της ελευθέρωσης του εµπορίου.» (Πλαίσιο) Τα πάντα εκτός από όπλα Η πρωτοβουλία αυτή είναι η πρώτη στο είδος της σε παγκόσµιο επίπεδο. Στις 5 Μαρτίου 2001, η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν η πρώτη σηµαντική εµπορική δύναµη που άνοιξε εντελώς την αγορά της στις εξαγωγές από τις λιγότερες ανεπτυγµένες χώρες 15

(ΛΑΧ). Κατά την ηµεροµηνία αυτή, καταργήθηκαν οι δασµοί και οι ποσοστώσεις για όλα τα προϊόντα (µε εξαίρεση τα όπλα). Για τις µπανάνες, τη ζάχαρη και το ρύζι προβλέπεται σταδιακή κατάργηση των εισαγωγικών δασµών από το 2002 ώς το 2009. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, η ΕΕ έλαβε υπόψη τα συµφέροντα των δικών της παραγωγών, του συνόλου των αναπτυσσοµένων χωρών και των παραδοσιακών προµηθευτών των εν λόγω προϊόντων στην ευρωπαϊκή αγορά. Η ΕΕ ελπίζει ότι άλλες βιοµηχανικές χώρες θα ακολουθήσουν το παράδειγµά της λαµβάνοντας παρόµοιες πρωτοβουλίες. (τέλος του πλαισίου) (Γραφική παράσταση, σε τέσσερις στήλες ή µε παρόµοια µορφή) Άνοιγµα της αγοράς της ΕΕ στις εξαγωγές από τις αναπτυσσόµενες χώρες EΕ 3 % 97 % 100 % ΗΠΑ 52 % Καναδάς 45 % Ιαπωνία 49 % Εξαγωγές από τις ΛΑΧ που υπόκεινται σε προστατευτικά µέτρα Εξαγωγές από τις ΛΑΧ που ελευθερώνονται στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Τα πάντα εκτός από όπλα» Εξαγωγές από τις ΛΑΧ που απαλλάσσονται από δασµούς Το 1999, 97 % των εξαγωγών από τις λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες εισήλθαν στην ΕΕ ατελώς. Από τότε, η πρόσβαση διευκολύνθηκε ακόµη περισσότερο στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Τα πάντα εκτός από όπλα». Πηγή: ιάσκεψη των Ηνωµένων Εθνών για το Εµπόριο και την Ανάπτυξη/Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνδυασµός βοήθειας και εµπορίου Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παράδοση στενής φιλίας µε τις χώρες της Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού. Στο πλαίσιο της συµφωνίας του Κοτονού που συνήψε µε 77 χώρες της Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού (ΑΚΕ) τον Φεβρουάριο 2000, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε ολοκληρωµένη στρατηγική εµπορίου και ανάπτυξης που αποσκοπεί στην οµαλή σταδιακή ενσωµάτωση των χωρών ΑΚΕ στην παγκόσµια οικονοµία. 16

Η συµφωνία του Κοτονού θα ισχύει ώς το 2007, οπότε θα αντικατασταθεί από συµφωνίες νέου τύπου, τις λεγόµενες συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσεως (ΣΟΕΣ). Οι διαπραγµατεύσεις µεταξύ της ΕΕ και των χωρών ΑΚΕ για αυτές τις νέες συµφωνίες άρχισαν τον Σεπτέµβριο 2002. Οι ΣΟΕΣ θα αφορούν πολιτικά θέµατα, οικονοµική και εµπορική συνεργασία και αναπτυξιακή βοήθεια. Πιθανότατα θα λάβουν τη µορφή συµφωνιών µεταξύ της ΕΕ και οµάδων γειτονικών χωρών ΑΚΕ. Αυτή η νέα προσέγγιση αποτελεί απάντηση στις συζητήσεις για την παγκοσµιοποίηση, που κατέδειξαν ότι ούτε τα αναπτυξιακά έργα µε ευρωπαϊκή χρηµατοδότηση ούτε οι εµπορικοί κανόνες για προοδευτικό άνοιγµα των αγορών δεν είχαν ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία αποδεκτών όρων διαβίωσης στις φτωχότερες χώρες του κόσµου. Η βασική στρατηγική της νέας προσέγγισης συνίσταται στην ενίσχυση της περιφερειακής οικονοµικής ολοκλήρωσης σε διάφορες υποπεριφέρειες των κρατών ΑΚΕ. Οι φτωχές χώρες δεν θα πρέπει µόνο να επιδιώξουν περισσότερες πωλήσεις σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και περισσότερες συναλλαγές µεταξύ τους. Οι συµφωνίες ελευθέρων συναλλαγών µεταξύ γειτονικών χωρών µπορούν να δηµιουργήσουν µεγαλύτερες, αποτελεσµατικότερες αγορές που να είναι ελκυστικές για τους ντόπιους και ξένους επενδυτές. Οι συµφωνίες οικονοµικής εταιρικής σχέσεως θα πρέπει να αντιµετωπίσουν όλους τους παράγοντες που περιορίζουν τις επιχειρηµατικές δραστηριότητες στις χώρες ΑΚΕ. Η ΕΕ θα συνεχίσει να παρέχει ευρεία οικονοµική στήριξη σε αυτές τις χώρες.. (Γραφική απεικόνιση Κυκλικό διάγραµµα) Εξαγωγές των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών στην ΕΕ ΕΕ 52 % ΗΠΑ 42 % Ιαπωνία 5 % Καναδάς 1 % Η αξία των εξαγωγών από τις αναπτυσσόµενες χώρες στην ΕΕ σηµείωσε σταθερή άνοδο και το 2000 έφθασε σε 432 δισ. ευρώ, ήτοι στο διπλάσιο του συνολικού ποσού για το 1990. Η ΕΕ είναι ο µεγαλύτερος εισαγωγέας εµπορευµάτων από 49 λιγότερο ανεπτυγµένες χώρες (ΛΑΧ). Το διάγραµµα δείχνει την κατανοµή των εξαγωγών των ΛΑΧ προς τις τέσσερις πλουσιότερες εµπορικές δυνάµεις. Αριθµητικά στοιχεία για το 2000. Πηγή: Eυρωπαϊκή Επιτροπή. Το αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα εγκαινιάζει µια νέα εποχή για το παγκόσµιο εµπόριο 17

Στις 14 Νοεµβρίου 2001, τα 142 µέλη του ΠΟΕ περάτωσαν την τέταρτη υπουργική σύνοδο µε την απόφαση να αρχίσει νέος γύρος παγκοσµίων εµπορικών συναλλαγών. Ο γύρος αυτός, καλούµενος «Αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα», θα περιλαµβάνει τη συνέχιση της ελευθέρωσης του εµπορίου καθώς και αναθεώρηση των εµπορικών κανόνων. Ο γύρος στηρίζεται στην υποχρέωση που ανέλαβαν τα µέλη του ΠΟΕ να βοηθήσουν τις αναπτυσσόµενες χώρες να επωφεληθούν πλήρως από τις µελλοντικές αποφάσεις του ΠΟΕ. Οι διαπραγµατεύσεις θα διαρκέσουν τρία έτη µέχρι τον Ιανουάριο 2005. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πιστεύει ότι ο νέος γύρος του ΠΟΕ, στην προώθηση του οποίου συνέβαλε, είναι ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί ισορροπία µεταξύ της οικονοµικής ανάπτυξης, της προστασίας του περιβάλλοντος και της προώθησης της κοινωνικής δικαιοσύνης µε άλλα λόγια για να εξασφαλιστεί αειφόρος ανάπτυξη. Η ΕΕ θεωρεί ότι ο νέος γύρος διοργανώνεται την κατάλληλη στιγµή διότι: η παγκοσµιοποίηση επιταχύνεται. Πρέπει να τεθεί υπό έλεγχο έτσι ώστε τα θετικά της αποτελέσµατα να ωφελούν τόσο τις αναπτυσσόµενες όσο και τις βιοµηχανικές χώρες. Αυτό θα απαιτήσει την αξιοποίηση των εµπορικών ευκαιριών, αλλά συγχρόνως τη δηµιουργία ενός ρυθµιστικού πλαισίου που θα εγγυάται τη δυνατότητα πρόβλεψης, τη σταθερότητα και τη διαφάνεια ο κόσµος συνειδητοποιεί ολοένα περισσότερο τα παγκόσµια θέµατα, όπως είναι το περιβάλλον, οι επενδύσεις, ο ανταγωνισµός, η προστασία των καταναλωτών και η δηµόσια υγεία και ασφάλεια. Η παγκόσµια εµπορική κοινότητα οφείλει να λάβει υπόψη της όλους αυτούς τους προβληµατισµούς που απασχολούν την κοινή γνώµη. Μελλοντικές προτεραιότητες Το νέο πρόγραµµα προσανατολίζει τα µέλη του ΠΟΕ προς τις ακόλουθες κατευθύνσεις: Περαιτέρω άνοιγµα των αγορών αγαθών και υπηρεσιών: Αυτός είναι ο παραδοσιακός προορισµός του ΠΟΕ. Τα µέλη οφείλουν να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες για το άνοιγµα των αγορών τους µε βάση προβλέψιµους κανόνες που δεν εισάγουν διακρίσεις. Το εµπόριο θα πρέπει να ελευθερωθεί σε όσο το δυνατόν περισσότερους τοµείς, έτσι ώστε οι χώρες να µπορούν να διαπραγµατεύονται παραχωρήσεις σε έναν τοµέα έναντι κερδών σε άλλον. Βοήθεια στις αναπτυσσόµενες χώρες για να επιτύχουν καλύτερη πρόσβαση στις αγορές των ανεπτυγµένων χωρών: Καθώς οι αναπτυσσόµενες χώρες θα ανοίγουν τις αγορές τους, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες των χωρών αυτών θα αποκτούν πρόσβαση σε εισαγόµενα προϊόντα. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να πραγµατοποιηθεί µε ρυθµό που να επιτρέπει στις αναπτυσσόµενες χώρες να προσαρµοστούν επιτυχώς στις µεγαλύτερες ανταγωνιστικές πιέσεις. 18

Έµφαση στην ανάπτυξη: Αυτό αποτέλεσε σηµαντική συνιστώσα της θέσης που έλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση στη Ντόχα, όπως φαίνεται καθαρά από τα αποτελέσµατα της διάσκεψης. Η ΕΕ αναλαµβάνει την υποχρέωση να βοηθήσει τις αναπτυσσόµενες χώρες να ενσωµατωθούν στο παγκόσµιο εµπορικό σύστηµα και να δρέψουν τους καρπούς της ελευθέρωσης των συναλλαγών. Τα µέλη του ΠΟΕ δεν οφείλουν µόνο να εξασφαλίσουν στις αναπτυσσόµενες χώρες καλύτερη πρόσβαση στην αγορά και το δικαίωµα να συµµετάσχουν στη διαδικασία χάραξης των κανόνων, αλλά και να τους παράσχουν τα εφόδια και τα µέσα για να αγωνιστούν αποτελεσµατικά στον παγκόσµιο εµπορικό στίβο. (Πλαίσιο) Βοήθεια στον εµπορικό τοµέα Η Ευρωπαϊκή Ένωση τίθεται σαφώς υπέρ της χορήγησης τεχνικής βοήθειας στον εµπορικό τοµέα (ΤΒΕΤ). Από το 1996 έως το 2000, το ποσό που χορήγησε στην ΤΒΕΤ ξεπέρασε τα 700 εκατ. ευρώ, και επί του παρόντος χορηγεί επιπλέον ποσό 300 εκατ. ευρώ για διµερείς ή περιφερειακές πρωτοβουλίες που πραγµατοποιούνται στον εν λόγω τοµέα. Μερικά παραδείγµατα της τεχνικής βοήθειας στον εµπορικό τοµέα για τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ): σηµαντικό πρόγραµµα κόστους 42 εκατ. ευρώ για τη βελτίωση των υγειονοµικών συνθηκών των εξαγωγών προϊόντων αλιείας των χωρών ΑΚΕ πρόγραµµα πρωτοβουλιών κόστους 29 εκατ. ευρώ στον τοµέα των φυτοφαρµάκων για τα κηπευτικά προϊόντα υποστήριξη της εγκατάστασης και διατήρησης γραφείου ΑΚΕ στη Γενεύη. (τέλος του πλαισίου) Η ΕΕ αναλαµβάνει την υποχρέωση να παρέχει τεχνική βοήθεια και να συµβάλλει στη δηµιουργία υποδοµής στον εµπορικό τοµέα για τις αναπτυσσόµενες χώρες. Θα προσπαθήσει ιδιαίτερα να βοηθήσει τις αναπτυσσόµενες χώρες να προσδιορίσουν και να υπερασπιστούν τα συµφέροντά τους στις νέες διαπραγµατεύσεις. Θα ενισχύσει επίσης τις προσπάθειες που θα καταβάλουν µεσοπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα οι χώρες αυτές για την αξιοποίηση των αποτελεσµάτων και των εµπορικών ευκαιριών που θα προκύψουν. Στη Ντόχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέφρασε ιδιαίτερη ικανοποίηση για µια ξεχωριστή δήλωση σχετικά µε την πρόσβαση στα βασικά φάρµακα σε προσιτές τιµές. Έτσι επιβεβαιώνεται ότι οι συµφωνίες του ΠΟΕ (στην προκειµένη περίπτωση οι εµπορικές πτυχές της συµφωνίας για τα δικαιώµατα πνευµατικής ιδιοκτησίας) µπορούν να ερµηνευτούν κατά τρόπο που να επιτρέπει στα κράτη µέλη να λαµβάνουν, εάν παραστεί ανάγκη, µέτρα για την προστασία της δηµόσιας υγείας. Εκσυγχρονισµός του κανονιστικού συστήµατος για τις παγκόσµιες συναλλαγές: Η ύπαρξη δίκαιου και διαφανούς κανονιστικού συστήµατος που να διέπει το παγκόσµιο εµπόριο είναι εξίσου σηµαντική για τις αναπτυσσόµενες χώρες όσο και για τις βιοµηχανικές χώρες. Καθώς όµως η παγκοσµιοποίηση προχωρεί, ο ΠΟΕ θα πρέπει αναπόφευκτα να ανανεώσει τους κανόνες του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση άσκησε πίεση επιτυχώς για να περιλάβει ο νέος γύρος θέµατα όπως οι επενδύσεις, ο 19

ανταγωνισµός, οι δηµόσιες συµβάσεις και τα µέτρα για την απλοποίηση των εµπορικών διαδικασιών (γνωστά ως «διευκόλυνση των συναλλαγών»). Η ΕΕ υποστηρίζει επίσης σχέδια βελτίωσης των κανόνων του ΠΟΕ σχετικά µε τα µέτρα κατά των επιδοτήσεων και τις διαδικασίες αντιντάµπινγκ, µε σκοπό να µειωθούν οι δυνατότητες κατάχρησης του συστήµατος. Προστασία του περιβάλλοντος στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης: Στη Ντόχα, οι υπουργοί στη διάσκεψη της Ντόχα συµφώνησαν µε την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι το εµπόριο και τα περιβαλλοντικά θέµατα µπορούν και πρέπει να εξετάζονται σε πολυµερές επίπεδο. εδοµένου ότι η αλληλεξάρτηση των διαφόρων χωρών του κόσµου ολοένα αυξάνεται, τα µείζοντα θέµατα όπως η κλιµατολογική αλλαγή, η προστασία της στιβάδας του όζοντος και η διάθεση των τοξικών αποβλήτων δεν είναι δυνατόν να αντιµετωπιστούν από µια µεµονωµένη χώρα ή οµάδα χωρών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι θα πρέπει να επιδιώκεται εναρµόνιση των πολυµερών περιβαλλοντικών συµφωνιών και των συµφωνιών του διεθνούς εµπορικού συστήµατος, έτσι ώστε να αλληλοενισχύονται. Προώθηση της εµπορικής και κοινωνικής ανάπτυξης: Θα ενισχυθεί η συνεργασία µεταξύ του ΠΟΕ και της ιεθνούς Οργάνωσης Εργασίας ( ΟΕ) για να επιτευχθεί πρόοδος στις κοινωνικές πτυχές της παγκοσµιοποίησης, µεταξύ άλλων, στον τοµέα των κανόνων εργασίας. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα θα ενθαρρύνει την παγκόσµια κοινότητα να εξετάσει αυτό το θέµα µέσω της ΟΕ και θα προσπαθήσει να εξασφαλίσει την εποικοδοµητική συµβολή του ΠΟΕ στη διαδικασία αυτή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συµπεριλαµβάνει ήδη κοινωνικά και περιβαλλοντικά κίνητρα στις εµπορικές της σχέσεις µε τις αναπτυσσόµενες χώρες (σύστηµα γενικευµένων προτιµήσεων). Προβαίνει επιπλέον σε µείωση των δασµών για τις χώρες που εφαρµόζουν τις συµβάσεις της ΟΕ. Ενσωµάτωση θεµάτων που απασχολούν το ευρύ κοινό Η Ευρωπαϊκή Ένωση επεδίωξε διεξαγωγή συζητήσεων στο πλαίσιο του ΠΟΕ σχετικά µε θέµατα που απασχολούν το ευρύ κοινό. Μεταξύ αυτών των θεµάτων, η ΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σηµασία στην προστασία των καταναλωτών, και ιδίως στην επισιτιστική ασφάλεια. Τα ποιοτικά πρότυπα και τα πρότυπα ασφάλειας πρέπει να διατηρηθούν σε υψηλό επίπεδο. Οι κανόνες του ΠΟΕ επιτρέπουν στις χώρες να λαµβάνουν εµπορικά µέτρα για την προστασία της υγείας και την ευηµερία των κατοίκων, υπό την προϋπόθεση ότι τα µέτρα που λαµβάνονται δικαιολογούνται από επιστηµονική άποψη. Εάν δεν υπάρχουν επιστηµονικές αποδείξεις, οι χώρες µπορούν να λάβουν προσωρινά µέτρα σε προληπτική βάση εν αναµονή των επιστηµονικών αποδείξεων. (Πλαίσιο) ιάλογος µε την κοινωνία των πολιτών 20

Οι διαδηλώσεις κατά της παγκοσµιοποίησης εστίασαν την προσοχή του κοινού στον τρόπο άσκησης της εµπορικής πολιτικής. Οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών σε ολόκληρο τον κόσµο επεδίωξαν να καταστήσουν γνωστές τις ανησυχίες τους ότι η παγκοσµιοποίηση ωθεί την εµπορική πολιτική προς κατευθύνσεις αντίθετες προς τα συµφέροντα των πολλών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε διάλογο µε την κοινωνία των πολιτών το 1998, αναγνωρίζοντας ότι η εµπορική πολιτική πρέπει να εκφράζει τα συµφέροντα και αξίες του µεγαλύτερου τµήµατος της κοινωνίας και ότι το εν λόγω κοινωνικό σύνολο πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εκφράσει τη γνώµη του πριν από τη λήψη δύσκολων αποφάσεων. Έκτοτε, η Επιτροπή πραγµατοποίησε τακτικά συναντήσεις µε εκπροσώπους των συνδικάτων, ακαδηµαϊκών ιδρυµάτων, οργανώσεων εργοδοτών (συµπεριλαµβανοµένων των µικρών επιχειρήσεων) και µη κυβερνητικών οργανώσεων (βλέπε ιαδίκτυο: trade-info.cec.eu.int/civil_soc). (τέλος του πλαισίου) Αναµένεται ότι η συνέχιση των διαπραγµατεύσεων για την ελεύθερη πρόσβαση στις υπηρεσίες θα δηµιουργήσει σηµαντικές ευκαιρίες αγοράς και θα αποφέρει οφέλη στους καταναλωτές σε παγκόσµιο επίπεδο. Σχετικά µε αυτό το θέµα, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επιδιώκει µείωση της κρατικής παρέµβασης σε όλους τους τοµείς ή ιδιωτικοποίηση των αγορών σε τοµείς κοινής ωφελείας όπου διακυβεύονται αρχές στις οποίες βασίζονται τα συµφέροντα του συνόλου, όπως οι τοµείς της ιατρικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης, ή τοµείς που υπάγονται εκ παραδόσεως στην κρατική δικαιοδοσία, όπως η ενέργεια ή οι ταχυδροµικές υπηρεσίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επίσης αποφασισµένη να διατηρήσει το δικαίωµα της πολιτιστικής διαφοροποίησης στις διαπραγµατεύσεις. Οι οπτικοακουστικές υπηρεσίες παίζουν σηµαντικό ρόλο στη διάδοση του πολιτιστικού πλούτου και συνεπώς διαφέρουν από τις άλλες εµπορικές υπηρεσίες. Οι εµπορικές διαπραγµατεύσεις δεν πρέπει να έχουν ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία τυποποιηµένων πολιτιστικών προϊόντων αντίθετα, θα πρέπει να προωθείται ο σεβασµός της πολιτιστικής διαφοροποίησης. Σε γενικές γραµµές, το αναπτυξιακό πρόγραµµα της Ντόχα ανοίγει νέα εποχή για τον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου. Όχι µόνο θα συνεχίσει να βελτιώνει τους όρους των διεθνών συναλλαγών και επενδύσεων, αλλά θα είναι πλέον σε θέση να διαδραµατίσει σηµαντικότερο ρόλο στην προώθηση της οικονοµικής µεγέθυνσης, στη δηµιουργία θέσεων απασχόλησης και στην καταπολέµηση της φτώχειας. Η επιδίωξη χρηστής διεθνούς διακυβέρνησης και η προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης αποτελούν το φιλόδοξο σκηνικό αυτού του προγράµµατος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει να συµµετέχει ενεργά στο πρόγραµµα υποβάλλοντας προτάσεις για όλα τα θέµατα των διαπραγµατεύσεων και ενεργώντας ως µεσάζων µεταξύ των εµπλεκοµένων µερών, και ιδίως µεταξύ των ανεπτυγµένων και των αναπτυσσόµενων χωρών. Θα εξακολουθήσει να έχει στενές επαφές µε τους υπουργούς διαφόρων χωρών και θα επιδιώξει τη διαµόρφωση της εµπορικής πολιτικής κατά τρόπον ώστε να εξυπηρετεί τα συµφέροντα της πλειονότητας των µελών του ΠΟΕ, και ιδίως των αναπτυσσοµένων χωρών. 21

Άλλες πηγές ενηµέρωσης Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τα θέµατα που θίγει το παρόν φυλλάδιο, σας παραπέµπουµε στην ακόλουθη θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο ιαδίκτυο για την εµπορική πολιτική: europa.eu.int/comm/trade Για πληροφορίες σχετικά µε άλλες πτυχές των σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε τον υπόλοιπο κόσµο: europa.eu.int/comm/world 22