ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΧΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΧΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ, ΣΟΜΔΑ ΓΗΜΟΙΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ

1 ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΧΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΧΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΧΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ, ΣΟΜΔΑ ΓΗΜΟΙΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ ΔΡΓΑΙΑ ΣΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΣΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΑ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΑ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΑΝΓΡΔΑ Γ. ΓΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ ΔΠΙΚΟΤΡΗ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ: ΘΔΟΓΧΡΑ ΑΝΣΧΝΙΟΤ ΛΔΚΣΧΡ: ΠΤΡΙΓΧΝ ΒΛΑΥΟΠΟΤΛΟ ΗΜΔΡΟΜΗΝΙΑ: 23/05/2008 ΘΔΜΑ: Η ΑΙΤΙΩΔΗΣ ΣΥΝΑΦΕΙΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΥ ΣΗ ΦΟΙΣΗΣΡΙΑ: ΚΟΤΣΙΒΙΣΗ Κ. ΔΛΔΝΗ ΑΡΙΘΜΟ ΜΗΣΡΧΟΤ: 1340200600542 ΜΑΪΟΣ 2008 ΑΘΗΝΑ

2 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΛΖΦΖ A. ΓΗΚΑΗΧΜΑ ΚΑΗ ΘΔΜΟ ΣΟ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ I. Παξαδνζηαθή θαη ζχγρξνλε ζεσξία. II. Αλάγθε ηζηνξηθψο απνδεδεηγκέλε ε έληαμε ησλ δηθαησκάησλ ζην αλάινγν ζεζκηθφ πεξηβάιινλ ηνπο θαη ε αλαλέσζε ή ε δεκηνπξγία λέσλ ζεζκψλ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ σο επηηαθηηθή. III. Σαπηφρξνλε θαηνρχξσζε θαη παξάιιειε πξνζηαζία δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ. IV. Θεζκηθή εθαξκνγή ή ζεζκηθή εξκελεία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. i. Γηπνιηθή ζεζκηθή εξκελεία ii. Γεληθφ θαη εηδηθφ πεδίν εθαξκνγήο iii. Γεληθφ θαη ζεζκηθφ πεξηερφκελν V. Αηηηψδεο ζπλάθεηα δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ B. Ζ ΑΗΣΗΧΓΖ ΤΝΑΦΔΗΑ Δ ΑΛΛΟΤ ΚΛΑΓΟΤ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ I. ην Γεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην i. Αζηηθή επζχλε ηνπ θξάηνπο ii. Δθαξκνγή ζην επξσπατθφ θνηλνηηθφ δίθαην II. ην Πνηληθφ Γίθαην III. ην Γεληθφ Δλνρηθφ Γίθαην IV. ην Γίθαην Πξνζηαζίαο ηνπ Καηαλαισηή Γ.Βηβιηνγξαθία

3 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Σν χληαγκα δελ θαηνρπξψλεη θαη πξνζηαηεχεη κφλν δηθαηψκαηα αιιά θαη πιέγκαηα ζρέζεσλ, δειαδή ζεζκνχο. Αλαγλσξίδεη φηη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα επηηξέπεηαη λα πεξηνξίδνληαη ψζηε λα κπνξνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα εθαξκνζηνχλ ζηα πιαίζηα ζπγθεθξηκέλσλ ζεζκψλ. Ζ δπλαηφηεηα απηή είλαη γλσζηή κε ηνλ φξν <<ζεζκηθή πξνζαξκνγή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ>> θαη ε επηζηεκνληθή κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ ζθνπφ απηφ είλαη ε <<αηηηψδεο ζπλάθεηα>>, δειαδή ε ζπλάληεζε ησλ πεξηερνκέλσλ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ ζε θνηλφ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν. Ζ ζεζκηθή εθαξκνγή μεθηλά απφ ηελ βαζηθή ζέζε φηη ε πξαγκαηηθφηεηα πνπ πεξηβάιιεη ηνλ άλζξσπν, άξα θαη ε λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα, είλαη νξγαλσκέλν ζχλνιν ηνπ νπνίνπ ηα κέξε ζπλδένληαη κε δεζκνχο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Αθφκε, ε αηηηψδεο ζπλάθεηα σο ην θαη εμνρήλ εξγαιείν ηεο Λνγηθήο επηζηήκεο θαη θαη επέθηαζε ηεο Ννκηθήο θαζψο θαη ε απαξαίηεηε ιεηηνπξγία ηεο ζε άιινπο θιάδνπο ηνπ Γηθαίνπ σο αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ εξκελεία θαη θαηαλφεζή ηεο.

4 Α. ΓΙΚΑΙΧΜΑ ΚΑΙ ΘΔΜΟ ΣΟ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ I. ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΗ ΚΑΙ ΤΓΥΡΟΝΗ ΘΔΧΡΙΑ ην πεδίν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ κε βάζε ηελ γεληθφηεξε θηινζνθηθή αληίιεςε πεξί ππνθεηκεληζκνχ θαη αληηθεηκεληζκνχ, δηακνξθψζεθαλ δχν θχξηεο ζεσξίεο, ε παξαδνζηαθή ε νπνία είλαη θαη εμνρήλ ππνθεηκεληθή θαζψο θαη ε ζχγρξνλε κε έληνλν αληηθεηκεληθφ ραξαθηήξα. ην επξχηεξν πιαίζην ηεο ππνθεηκεληθήο παξαδνζηαθήο λνκηθήο ζεσξίαο δεκηνπξγήζεθε ε ππνθεηκεληθή ζεσξία ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην αηνκηθφ δηθαίσκα είλαη ζηαζεξφ θαη ακεηάβιεην θαη εθαξκφδεηαη κφλν ζηε γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε θξάηνπο-πνιηηψλ. χκθσλα κε ηελ ίδηα, ζεκέιην ηεο λνκηθήο εθαξκνγήο απνηειεί ην κέγεζνο ηνπ δηθαηψκαηνο, ην νπνίν εθαξκφδεηαη ρσξίο αλαθνξά ζην λνκηθφ πεξηβάιινλ. Έηζη ν ππνθεηκεληζκφο θαη ζπλεπψο ε παξαδνζηαθή ζεσξία ζηξέθεηαη απνθιεηζηηθά πξνο ην δηθαίσκα αγλνψληαο ην ζεζκηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν αζθείηαη κε απνηέιεζκα λα νδεγείηαη ζηελ αλίζρπξε θαη άζθνπε αληηπαξάζεζε δηθαηψκαηνο πξνο δηθαίσκα θαη φρη ζηελ θαίξηα αληηθεηκεληθή αληηπαξάζεζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ. Δμεηάδεη ην δηθαίσκα απνθνκκέλν απφ ην αληηθεηκεληθφ πεξηβάιινλ ηεο έλλνκεο ζρέζεο ή ηνπ ζεζκνχ κέζα ζηνλ νπνίν εθαξκφδεηαη. Αληίζεηα απφ ηελ παξαδνζηαθή ζεσξία, ε ζχγρξνλε πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην επξχηεξν πιαίζην ηεο αληηθεηκεληθήο ζεσξίαο, νδεγήζεθε ζηελ δηαπίζησζε φηη ην δηθαίσκα δελ αζθείηαη απνκνλσκέλν, αιιά ζε έλα επξχηεξν ζεζκηθφ λνκηθφ πεξηβάιινλ, κέζα ζε θάπνηα έλλνκε ζρέζε ή ζεζκφ απφ ηνλ νπνίν επεξεάδεηαη έληνλα. Ζ εθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ εθηφο απφ ην πεξηερφκελφ ηνπο εμαξηάηαη θαη απφ ην αληηθεηκεληθφ λνκηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν αζθνχληαη θαη απφ ηελ ζρέζε ηνπο κ απηφ. Ζ ζεσξία απηή είρε σο απνηέιεζκα ε ίδηα ε θχζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ λα πξνζεγγίδεηαη δηαθνξεηηθά δειαδή πιένλ γίλεηαη δεθηή ε άπνςε φηη νη δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο δελ πεξηέρνπλ κφλν ππνθεηκεληθά δίθαηα, αιιά θαη αληηθεηκεληθέο αξρέο. Μειεηψληαο ηηο δχν ζεσξίεο ζπκπεξαίλνπκε φηη ε παξαδνζηαθή ζεσξία δελ κπνξεί πιένλ λα εξκελεχζεη ηελ πξφνδν θαη εμέιημε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα θαζψο ζηξεθφκελε κφλν πξνο ην δηθαίσκα αγλνεί ηελ χπαξμε ελφο νιφθιεξνπ αλαπφζπαζηνπ ζεζκηθνχ

5 πιαηζίνπ γχξσ απφ απηφ θαη κέζα ζην νπνίν ην θάζε δηθαίσκα εληνπίδεηαη θαη αζθείηαη. 1 II. ΑΝΑΓΚΗ ΙΣΟΡΙΚΧ ΑΠΟΓΔΓΔΙΓΜΔΝΗ Η ΔΝΣΑΞΗ ΣΧΝ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ ΣΟ ΑΝΑΛΟΓΟ ΘΔΜΙΚΟ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΟΤ ΚΑΙ Η ΑΝΑΝΔΧΗ Ή Η ΓΗΜΙΟΤΡΓΙΑ ΝΔΧΝ ΘΔΜΧΝ ΜΔ ΣΗΝ ΠΑΡΟΓΟ ΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ Χ ΔΠΙΣΑΚΣΙΚΗ. Όπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ε αξρηθά επηθξαηνχζα δπαδηζηηθή αηνκηθηζηηθή έλλνκε ηάμε αληηκεηψπηδε ηα δηθαηψκαηα σο ππνθεηκεληθά δίθαηα παξαβιέπνληαο ηελ αληηθεηκεληθή ζεζκηθή πιεπξά ηνπο. Απηή ε αληίιεςε πνπ επηθξάηεζε γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα αξληφηαλ ζπζηεκαηηθά ηνλ αληηθεηκεληθφ ραξαθηήξα ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξεί πιένλ λα ηα εξκελεχζεη ζην ζχγρξνλν δηθαηηθφ θφζκν. Ζ πξψηε ακθηζβήηεζε ηεο ππνθεηκεληθήο ζεσξίαο ήξζε κε ηελ ζεσξία ησλ ζεζκηθψλ εγγπήζεσλ. χκθσλα κε απηήλ, κε ηελ «ζεζκηθή εγγχεζε» λνείηαη ε ζπληαγκαηηθή εγγχεζε ε νπνία απνβιέπεη ζηελ δηαζθάιηζε ηνπ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλνπ ζεζκνχ θαη φρη ζηελ πξνζηαζία ηνπ εθάζηνηε θνξέα ηνπ δηθαηψκαηνο. Ζ δηάθξηζε απηή ζπλαληάηαη θπξίσο ζην γεξκαληθφ δηθαηηθφ νηθνδφκεκα θαη αλήθεη ζηελ δηδαζθαιία ηνπ Carl Schmitt. 2 ηελ ζπλέρεηα, κε ηελ πξφνδν ηεο επηζηήκεο θαη ηελ αληηθεηκεληθνπνίεζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ επηθξάηεζε ε άπνςε φηη θάζε ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα πεξηέρεη αληηθεηκεληθέο αξρέο νη νπνίεο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εκθάληζε ηνπ αληηθεηκεληθνχζεζκηθνχ πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν αζθνχληαη. Ήδε απφ ηηο πξψηεο ζπληαγκαηηθέο αλαζεσξήζεηο, ζηα πιαίζηα ησλ δηάθνξσλ ζπλεδξηψλ ησλ αλαζεσξεηηθψλ επηηξνπψλ 3, εθθξάζηεθε ε άπνςε φηη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο πξέπεη λα ιάβεη ππφςελ ηνπ ηηο ζεζκηθέο εμειίμεηο ζε πνιινχο ηνκείο ηεο δσήο θαη θπξίσο ηελ ζεζκηθή δηέπξπλζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ ζεζκψλ πνπ αληινχληαη απφ απηήλ γηα λα κπνξέζεη λα πξνζαξκφζεη ην χληαγκα ζηα λέα δεδνκέλα ηεο επνρήο. Καηά αλάινγν ηξφπν, ε κέρξη ηψξα ηειεπηαία αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο ην 2001 ζηεξίδεηαη, φζνλ αθνξά ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα, ζηελ εμαθξηβσκέλε ζέζε φηη ν ρψξνο ειεπζεξίαο πνπ θαζηεξψλεη ε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε δελ κπνξεί λα πξαγκαησζεί παξά 1 Γηα πξνζέγγηζε δχν ζεσξηψλ βι. Γεκεηξόπνπιν Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα Β έθδνζε ζει.19. 2 Verfassungslehre, ζει170 θ επ., 1928 3 Βι. Οη πληαγκαηηθέο Διεπζεξίεο ηελ Πξάμε, 13-15 Οθησβξίνπ 1983, Α πλέδξην, Δθδφζεηο Αλη.άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή (1986)

6 κφλν εάλ πεξηθξνπξεζεί απφ ην ζχλνιν ησλ εμνπζηαζηηθψλ δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ ζεζκψλ πνπ απεηινχλ ηελ απξφζθνπηε άζθεζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. 4 Σν θξάηνο νθείιεη, ζπλεπψο, λα ιακβάλεη ζεηηθά κέηξα πνπ λα εμαζθαιίδνπλ ηνπο φξνπο απφιαπζεο ησλ δηθαησκάησλ. Τπ απηήλ ηελ έλλνηα θάζε αηνκηθφ δηθαίσκα απνθηά κηα αληηθεηκεληθή δηάζηαζε, ε νπνία παίξλεη ζπρλά ηελ κνξθή κηαο εγγχεζεο ζεζκνχ. 5 Με άιια ιφγηα, ζην εμήο ηα δηθαηψκαηα εθηφο απφ «εμ ππνθεηκέλνπ» ιεηηνπξγνχλ θαη σο «δεζκεχζεηο αληηθεηκεληθνχ δηθαίνπ», ππνρξεψλνληαο ηελ δεκφζηα εμνπζία ζε ιήςε ζπγθεθξηκέλσλ ζεηηθψλ κέηξσλ. Καζνξηζηηθφ ξφιν γηα απηφ δηαδξακάηηζε ε αληίιεςε, ε νπνία ζην πιαίζην ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην θξαηηθφ θαζήθνλ πξνζηαζίαο. 6 Δθηφο απφ ηνπο ήδε θαηνρπξσκέλνπο ζεζκνχο ηνπ πληάγκαηνο είλαη ινγηθφ επαθφινπζν φηη ζε κηα λέα αλαζεψξεζή ηνπ, ζα πξέπεη λα ζπκπεξηιεθζεί ε ζεζκνπνίεζε δηθαησκάησλ πνπ λα θαιχπηνπλ ηνπο λένπο θνηλσληθνχο ηνκείο(βηνηερλνινγία,βηνηαηξηθή, δηαδίθηπν) θαη ηα λέα θνηλσληθά αηηήκαηα. Βέβαηα ε «έιιεηςε» απηή αλαπιεξψλεηαη κε ηελ ζπζηεκαηηθή εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο, κε ην θνηλνηηθφ δίθαην, κε ζεκαληηθέο Δπξσπατθέο πκβάζεηο θαζψο θαη κε ηελ Ννκνινγία πνπ έρεη δηακνξθσζεί γηα απηά ηα ζέκαηα κέρξη ηψξα. 7 III. ΣΑΤΣΟΥΡΟΝΗ ΚΑΣΟΥΤΡΧΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΠΡΟΣΑΙΑ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ ΚΑΙ ΘΔΜΧΝ ηελ ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα πξέπεη λα εξκελεχνληαη ζχκθσλα κε ην ζχγρξνλν λφεκά ηνπο, δειαδή σο αληηθεηκεληθέο αξρέο απφ ηηο νπνίεο πξνθχπηνπλ ππνθεηκεληθά δίθαηα. Με βάζε απηή ηε ζέζε ε θαηνρχξσζε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη θαηνρχξσζε ζεζκψλ. Άιισζηε ε θαηνρχξσζε ησλ ζεζκψλ εμαζθαιίδεη ηελ ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ λα ελεξγεί, λα αλαπηχζζεη νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, λα ζπλέξρεηαη ζε ζπλδηθάηα, λα θηλείηαη εθηφο θαη εληφο ηεο ρψξαο,λα δεκηνπξγεί θαη πνιιά άιια κε νπζηαζηηθφ ζηφρν ηελ εμππεξέηεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηελ δηεπθφιπλζε ηεο δσήο ηνπ. Σν θπξηφηεξν: ηελ πξνζηαζία ηνπ απφ ην θξάηνο. Απηή φκσο επηδηψθεηαη θαη εμαζθαιίδεηαη ηφζν κε ηελ παξνρή δηθαησκάησλ φζν θαη 4 Βι. ζρεηηθά Δπηκέιεηα Γηώξγνπ Παπαδεκεηξίνπ, Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο θαη Δθζπγρξνληζκφο ησλ Θεζκψλ,ζει 50-54, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα θαη Διεπζεξίεο, Γ.Καηξνπγθαινο- Γ.αξαθηαλόο, Δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια 2000 (ηειεπηαία αλαζεψξεζε κε Φήθηζκα ηεο 6 εο Απξηιίνπ 2001) 5 Γηα ηελ έλλνηα ηεο εγγχεζεο ζεζκνχ βι. C.Schitt, Verfassungsrechtliche Aufsatze aus den Jahren (1924-1954) Berlin 1958, ζει 160 θ επ. 6 Βι. ελδεηθηηθά Αξ.Μάλεζε, Αηνκηθέο Διεπζεξίεο, Α Έθδνζε,Θεζζαινλίθε, 1979 7 Βι. γηα ηνλ πξνβιεκαηηζκφ απηφ Γηώξγν Παπαδεκεηξίνπ,φπ.π.(ζεκ4) ζει 56-57.

7 ηελ δεκηνπξγία θαη θαζηέξσζε ζεζκψλ. Κάζε ζεζκφο απνηειεί ην πιαίζην, ηα φξηα, κέζα ζηα νπνία αζθνχληαη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα. Υσξίο ηνπο δηακνξθσκέλνπο ζεζκνχο ζα ήηαλ αδχλαην ν θάζε άλζξσπνο ζηα πιαίζηα κηαο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο λα αζθεί απξφζθνπηα ηα δηθαηψκαηά ηνπ, ρσξίο λα παξεκπνδίδεηαη απφ ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ νη νπνίνη ζα πξνζπαζνχζαλ λα θάλνπλ ην ίδην. Με αθεηεξία ηνλ άλζξσπν δηακνξθψλεηαη ε ζχγρξνλε αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα: νη ζεζκνί θαη νη αληηθεηκεληθέο θαηαζηάζεηο δεκηνπξγνχληαη γηα ην αλζξψπηλν νλ, γηα ηελ αλζξψπηλε αμία 8, ζπλδεδεκέλνη ζηελά κε ηελ αλζξψπηλε χπαξμε, ζπλεπψο κε θάζε δηθαίσκα, θαη αληιψληαο απφ απηήλ ηνλ ιφγν θαη ζθνπφ χπαξμεο ησλ ίδησλ ζε αληίζεζε κε θάπνηνπο πνπ αξλνχληαη ηελ χπαξμε δηθαησκάησλ. Απηνί θαίλεηαη λα ελζηεξλίδνληαη ηελ ζεσξία ηνπ εηαηηζκνχ ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην δηθαίσκα θαηαξγείηαη ελψ ηνλίδνληαη νη αληηθεηκεληθέο ζρέζεηο θαη θαηαζηάζεηο. Βέβαηα απηνί παξαβιέπνπλ φηη ην δηθαίσκα πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ηελ αξρή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο θαη φρη ζηελ αηνκηζηηθή αξρή, πξνο ην θνηλσληθφ δίθαην 9 θαη φρη ζην κνλφπιεπξν αηνκηθηζηηθφ. IV. ΘΔΜΙΚΗ ΔΡΜΗΝΔΙΑ Ή ΘΔΜΙΚΗ ΔΦΑΡΜΟΓΗ ΣΧΝ ΘΔΜΔΛΙΧΓΧΝ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ χκθσλα κε ηηο αληηιήςεηο ηεο ζχγρξνλεο ζπληαγκαηηθήο ζεσξίαο πεξί ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, ην πεξηερφκελν θάζε αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο δελ παξακέλεη πάληνηε ζηαζεξφ, επηδερφκελν κφλν ηνπο πξνβιεπφκελνπο ξεηνχο πεξηνξηζκνχο απφ ην χληαγκα, αιιά επηπιένλ ελδέρεηαη λα παξαιιάζζεη θαηά ην ζεκαζηνινγηθφ ηνπ εχξνο αλ αζθείηαη ζην πιαίζην κηαο ζπγθεθξηκέλεο έλλνκεο ζρέζεο ή ζεζκνχ. Ζ ζεζκηθή εθαξκνγή είλαη κέζνδνο αληηθεηκεληθή θαη νπζηαζηηθή. Γηα παξάδεηγκα ε εθαξκνγή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζεκαίλεη ηφζν ηελ «κεηαθνξά» ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ ακπληηθψλ δηθαησκάησλ ζην πεδίν ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ φζν θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ δηθαηψκαηνο ζε ζπζρεηηζκφ κε ην πεξηερφκελν ηεο δηαπξνζσπηθήο ζρέζεο ή γεληθφηεξα ηνπ ζεζκνχ, ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ εθαξκφδεηαη ην δηθαίσκα. Οπζηαζηηθά ε ζεζκηθή 8 Βι. ελδεηθηηθά γηα αλζξψπηλε αμία Π.Γ.Γαγηόγινπ, ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΑΣΟΜΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ Β. δεχηεξε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, ζει1317-1319, Δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια Αζήλα-Κνκνηελή 2005 Α.Ράτθνο, πληαγκαηηθά δίθαην, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, Β,2 ε έθδνζε 61, 2002 Κώζηαο Χξπζόγνλνο, ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ, εθδφζεηο Αλη.άθθνπια 2002 9 Βι άξζξν 25 παξ.1 ηνπ πληάγκαηνο

8 εξκελεία απνηειεί ηαπηφρξνλε εθαξκνγή ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ησλ δηθαησκάησλ. 10 ε ζχγθξηζε κε ηελ παξαδνζηαθή-ππνθεηκεληθή ζεσξία, ε ζεζκηθή κέζνδνο είλαη ζχλζεηε θαη αληηθεηκεληθή, δειαδή δελ θαηεπζχλεηαη κφλν πξνο ην ππνθεηκεληθφ ζηνηρείν, πξνο ην άηνκν, αιιά ζηξέθεηαη ζπγρξφλσο θαη πξνο ην αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν, πξνο ηνλ ζεζκφ(ρσξίο λα αγλνεί ην ππνθεηκεληθφ ζηνηρείν). Βαζίδεηαη ζηελ αιιεινζχλδεζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ θαζψο θαη ζηελ αληηπαξάζεζε ησλ πεξηερνκέλσλ δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ(δηαπξνζσπηθήο ζρέζεο). χκθσλα κε ηελ δηδαζθαιία ηνπ θ.α.γεκεηξφπνπινπ γηα ηελ ζεζκηθή εθαξκνγή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είλαη απαξαίηεηεο: H αληηπαξάζεζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ, δειαδή ν εληνπηζκφο ηεο αληίζεζεο. Ζ αλάιπζε ησλ κεξψλ ηεο αληίζεζεο, δειαδή ε αλάιπζε ηνπ θπζηθνχ πεξηερνκέλνπ δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ. Ο πξνζδηνξηζκφο ηεο θπζηθήο ζρέζεο δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ, δειαδή ε ζχλδεζε ησλ αληίζεησλ κε ην δεζκφ ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. 11 Γιπολική θεζμική ερμηνεία: δηθαηψκαηα θαη ζεζκνί απνηεινχλ ηνπο δχν βαζηθνχο πφινπο ηεο ζεζκηθήο εξκελείαο. Απφ ηελ κία ην δηθαίσκα θαη απφ ηελ άιιε ην ζεζκηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν αζθείηαη. Όπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, πξσηαξρηθή ζεκαζία έρεη ε έξεπλα θαη ε εμαθξίβσζε ηνπ ρψξνπ κέζα ζηνλ νπνίν αζθείηαη ην δηθαίσκα. Έηζη ην ζεζκηθφ πεξηβάιινλ γίλεηαη ηαπηφρξνλα θαη λνκηθφ πεξηβάιινλ πνπ παίδεη κεγάιν ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ησλ δηθαησκάησλ. Με ηελ δηαπίζησζε απηνχ σο αθεηεξία, νδεγνχκαζηε ζε πεξηζζφηεξα πεδία εθαξκνγήο ηνπ θάζε δηθαηψκαηνο, ζε επίπεδν ηφζν γεληθφ φζν θαη εηδηθφ θαζψο θαη ζε άιια πεδία ζρέζεσλ ή ζεζκψλ δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Σέινο, αλαγθαία νδεγνχκαζηε ζηελ αληίζεζε θαη αληηπαξάζεζε ππνθεηκεληθνχ θαη αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ ψζηε λα θαηαιήμνπκε ζην θαηάιιειν ρψξν κέζα ζηα φξηα ηνπ νπνίνπ είλαη επηηξεπηή ε εθαξκνγή ηνπ δηθαηψκαηνο ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Γενικό και ειδικό πεδίο εθαρμογής: ην αληηθεηκεληθφ λνκηθφ πεξηβάιινλ ρσξίδεηαη ζε δχν δηαθνξεηηθά επίπεδα κέζα ζηα νπνία γίλεηαη ε εθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Σν θάζε επίπεδν απφ απηά έρεη δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν θαη νπζηαζηηθά δηακνξθψλνληαη απφ απηά δχν δηαθνξεηηθά είδε εθαξκνγήο, ε γεληθή θαη ε εηδηθή πνπ αιιηψο θαιείηαη ζεζκηθή. 10 Γηα πεξηζζφηεξε αλάιπζε βι. Αλδξέα.Γ.Γεκεηξόπνπιν, ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ Β Δθδνζε, ζει44-47, Δθδφζεηο άθθνπια Αζήλα-Θεζζαινλίθε 11 Καηαγξάθεηαη νπ.π. ζει 46

9 Γεληθή εθαξκνγή: ε γεληθή εθαξκνγή πεξηιακβάλεη ηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε κεηαμχ θξάηνπο θαη πνιίηε θαη ηελ γεληθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ ίδησλ ησλ πνιηηψλ. Δηδηθή εθαξκνγή: ε εηδηθή εθαξκνγή πεξηιακβάλεη ηηο εηδηθέο θπξηαξρηθέο ζρέζεηο θαη ηηο εηδηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο (ηξηηελέξγεηα). Γενικό και θεζμικό περιετόμενο: Δθηφο απφ απηήλ ηελ δηάθξηζε αληηθείκελν ηεο εξκελείαο είλαη άιιε κία, απηή αλάκεζα ζε γεληθφ θαη ζεζκηθφ πεξηερφκελν. Οη ζχγρξνλνη ζεσξεηηθνί ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ δηαθξίλνπλ κεηαμχ ηνπ γεληθνχ πεξηερνκέλνπ θάζε ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο, ήηνη ηνπ πεξηερνκέλνπ πνπ απηφ πξνζιακβάλεη ζηα πιαίζηα ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο θαη θνηλσληθήο ζρέζεο, θαη ηνπ ζεζκηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, δειαδή ηνπ πεξηνξηζκέλνπ πεξηερνκέλνπ πνπ ελδέρεηαη λα απνθηνχλ ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπο κέζα ζε έλα νξηζκέλν ζεζκφ, ην νπνίν πξνθχπηεη πξαθηηθά αλ απφ ην γεληθφ πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο αθαηξέζνπκε ην ζχλνιν ησλ απιψλ πεξηνξηζκψλ ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ. 12 Σν βαζηθφ πξνηέξεκα ηεο ζχγρξνλεο αληηθεηκεληθήο ζεσξίαο είλαη φηη ιακβάλεη ππ φςηλ ηεο ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ λνκηθψλ κνξθσκάησλ ησλ ζεζκψλ ηα νπνία επίζεο πξνζηαηεχνληαη απφ ην χληαγκα ζε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή ζεσξία πνπ δερφηαλ ηελ δπλαηφηεηα ηεο εθαξκνγήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ κφλν ζηηο γεληθέο ζρέζεηο. Με ηελ ηαπηφρξνλε εθαξκνγή φρη κφλν ηνπ πεξηερνκέλνπ ελφο αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ζε έλα ζεζκφ, αιιά θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ζεζκνχ ζε έλα δηθαίσκα, θαζίζηαηαη εθηθηή αθ ελφο ε ζεζκηθή πξνζαξκνγή ηνπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο πξνθεηκέλνπ λα κελ νδεγεζνχκε ζε δηάιπζε ησλ έλλνκσλ ζρέζεσλ θαη ζεζκψλ, αθ εηέξνπ δε πξνζδηνξίδεηαη ην κέηξν ηεο ζεζκηθήο πξνζαξκνγήο ηνπ δηθαηψκαηνο, ψζηε λα απνθεπρζεί ελδερφκελε πξνζβνιή ηνπ απφ ηελ επηβνιή δπζαλάινγσλ πεξηνξηζκψλ ζε απηφ. Οριοθεηήζεις και περιοριζμοί ζηο τώρο ηης γενικής και ηων ειδικών ζτέζεων: ε δηάθξηζε ησλ δχν πεδίσλ εθαξκνγήο ζπλδέεηαη ζηελά κε ηε δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ νξηνζέηεζε θαη ηνλ πεξηνξηζκφ. Ζ γεληθή θπξηαξρηθή θαη δηαπξνζσπηθή ζρέζε είλαη ε πεξηνρή ησλ νξηνζεηήζεσλ(φπνπ δελ επηηξέπνληαη νη πεξηνξηζκνί), ελψ νη εηδηθέο είλαη ε πεξηνρή ησλ πεξηνξηζκψλ. Κάζε ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα είλαη δπλαηφλ λα πεξηνξηζηεί ζηα πιαίζηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο εηδηθήο ζρέζεο φρη φκσο ζηελ γεληθή ζρέζε φπνπ απαγνξεχνληαη νη πεξηνξηζκνί θαη ηα δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη σο πξνο φιν ην πεξηερφκελφ ηνπο σο απφξξνηα ηεο ειεχζεξεο δεκνθξαηηθήο 12 Βι. γηα ην γεληθφ θαη ζεζκηθφ πεξηερφκελν ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, Αλδξέα Γ.Γεκεηξόπνπιν, Παξαδφζεηο πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ ζει 889 θ.επ.

10 ηάμεο. Έηζη ζηηο εηδηθέο ζρέζεηο εθαξκφδνληαη νη πεξηνξηζκνί νη νπνίνη αθνξνχλ νξηζκέλα δηθαηψκαηα θαη πεξηνξηζκέλν αξηζκφ θνξέσλ. Αληίζεηα ζηελ γεληθή ζρέζε δερφκαζηε κφλν νξηνζεηήζεηο, νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζε φια αλεμαηξέησο ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα θαη αθνξνχλ φινπο ηνπο θνξείο. 1) Γενικό πεδίο: α) γεληθή ζρέζε χκθσλα κε ηα δηδάγκαηα ηεο παξαδνζηαθήο λνκηθήο ζεσξίαο ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη κφλν ζην πεδίν ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο ζρέζεο θξάηνπο-πνιίηε. Σα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα εθαξκνδφκελα κφλν ζην πεδίν απηφ, απέθηεζαλ πεξηερφκελν πνπ αληηζηνηρεί ζηελ επξχηεηα ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο ζρέζεο απηήο θάηη πνπ ζπλέβαιε ζηελ δηακφξθσζε ηνπ γεληθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπο πνπ πξνβιέπεηαη απφ ηηο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο κέρξη ζήκεξα. Ηζηνξηθά, αξρηθά ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα πξνζέιαβαλ αηνκηθηζηηθφ ραξαθηήξα κε απνηέιεζκα ν άλζξσπνο σο κεκνλσκέλν άηνκν λα απνθηήζεη πξνηεξαηφηεηα έλαληη ηνπ θνηλσληθνχ αλζξψπνπ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα ππνηηκεζεί ην αληηθεηκεληθφ πεδίν ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Ζ χπαξμε ηνπ ζεζκηθνχ πεξηβάιινληνο ππνβαζκίζηεθε θαη νπζηαζηηθά νη ζεζκνί ήηαλ αφξαηνη ζην γεληθφ θπξηαξρηθφ πεδίν. πκπεξαζκαηηθά ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ζεσξνχληαλ θαη ζεσξνχληαη απφ ηελ παξαδνζηαθή ζεσξία εθαξκνδφκελα κφλν ζηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε θαη φρη ζηα πιαίζηα εηδηθφηεξσλ ζεζκψλ. Βέβαηα, εθηφο απφ ηελ ζρέζε θξάηνπο-πνιίηε, φια ηα κέιε κηαο θνηλσλίαο ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε γεληθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε. Ζ παξαδνζηαθή ζεσξία δελ ηελ αλαγλσξίδεη φκσο αιιά παξακέλεη ζηαζεξή ζηελ χπαξμε κφλν ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο ζρέζεο. β) γεληθό πεξηερόκελν Κάζε δηθαίσκα έρεη γεληθφ πεξηερφκελν. Σν γεληθφ πεξηερφκελν ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είλαη ην επξχηεξν πεξηερφκελφ ηνπο, ην νπνίν δελ εθαξκφδεηαη κφλν ζηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε αιιά θαη ζηελ γεληθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε. Σν γεληθφ πεξηερφκελν νξίδεηαη κε ηηο νξηνζεηήζεηο νη νπνίεο ππνδεηθλχνπλ ην κέγηζην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο, θαηεπζπλφκελεο απφ κέζα πξνο ηα έμσ. 13 2)Διδικό πεδίο: ην εηδηθφ πεδίν ζπλαληνχκε ηελ ιεγφκελε «ζεζκηθή εθαξκνγή» δειαδή ηελ εθαξκνγή ελφο ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο ζην πιαίζην 13 Γηα πεξηζζφηεξε αλάιπζε βι. Αλδξέα Γ.Γεκεηξόπνπιν, ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΏΜΑΣΑ, β έθδνζε, ζει54-56, εθδφζεηο άθθνπια Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2008

11 κηαο κεξηθφηεξεο έλλνκεο ζρέζεο ή ζεζκνχ, είηε σο πξνο ην γεληθφ, είηε σο πξνο ην ζεζκηθφ ηνπ πεξηερφκελν, φπσο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Ζ ζεζκηθή εθαξκνγή εκθαλίδεηαη ζηε λνκηθή ζεσξία κε δχν κνξθέο, είηε ζην δεκφζην δίθαην σο πξφβιεκα ησλ εηδηθψλ θπξηαξρηθψλ ζρέζεσλ, είηε ζην ηδησηηθφ δίθαην σο ηξηηελέξγεηα. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ αλαπηχζζεηαη ζηα πιαίζηα κεξηθφηεξσλ έλλνκσλ ζρέζεσλ θαη ζεζκψλ θαη παξ φηη ην θξάηνο έρεη κεηψζεη ζην ειάρηζην ηνπο θηλδχλνπο πνπ εκθαλίδνληαη ζηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε δελ κπνξνχκε λα πνχκε ην ίδην θαη γηα ηηο εηδηθέο ζρέζεηο. Καη αξρήλ, ν άλζξσπνο ζπκκεηέρεη θαζεκεξηλά θαη εληάζζεηαη ζε θνηλσληθέο νκάδεο δηαθνξεηηθέο, ζε δηάθνξα πιέγκαηα ζρέζεσλ, ζε ζεζκνχο φπσο είλαη ην ε νηθνγέλεηα, ζρνιείν, ην παλεπηζηήκην, ν ζηξαηφο, ε εθθιεζία, ζσκαηεία θαη πνιιά άιια. Εψληαο ζε κηα νξγαλσκέλε θνηλσλία, δξαζηεξηνπνηείηαη ζε κεξηθφηεξνπο ζεζκνχο θαη ζπλππάξρεη ζε κεξηθφηεξεο έλλνκεο ζρέζεηο, δεκφζηεο ή ηδησηηθέο θαη πνιιέο θνξέο ρσξίο ε είζνδφ ηνπ ζε απηνχο λα είλαη δηθή ηνπ ειεχζεξε επηινγή π.ρ.ππνρξεσηηθή ζεηεία γηα Έιιελεο πνιίηεο. Απηφ έρεη σο επαθφινπζν ηελ ζεζκνπνίεζε ηεο ειεπζεξίαο ηνπ αλζξψπνπ, ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δειαδή ηελ ζπζηνιή ηεο εθαξκνγήο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο ψζηε λα πξνζαξκνζηνχλ ζηνλ ζεζκφ πνπ ζπλδέεηαη κε ην πξνζηαηεπφκελν αγαζφ. α) Δηδηθή θπξηαξρηθή ζρέζε: είλαη ε εηδηθή ζρέζε εμνπζίαζεο, ζηελ νπνία βξίζθεηαη πξφζθαηξα ή γηα πεξηζζφηεξν ρξφλν ν πνιίηεο θαη έλεθα ηεο νπνίαο έρεη απμεκέλεο έλαληη ηνπ θξάηνπο ππνρξεψζεηο. 14 Δηδηθέο δηαπξνζωπηθέο ζρέζεηο: έηζη ραξαθηεξίδνληαη νη ζρέζεηο νη εηδηθέο ζην ηδησηηθφ δίθαην. Δδψ ζπλαληνχκε θαη ηελ έλλνηα ηεο «ηξηηελέξγεηαο». Πξνβιήκαηα δεκηνπξγνχληαη ζρεηηθά κε ηελ θχζε ησλ λνκηθψλ πξνζψπσλ σο δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Απηά φκσο ιχλνληαη κε εξκελεία απφ ην χληαγκα ην νπνίν επηηάζζεη φηη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο αλεμάξηεηα αλ πξφθεηηαη γηα λνκηθφ πξφζσπν δεκνζίνπ ή ηδησηηθνχ δηθαίνπ, γηα άζθεζε δεκφζηαο ή άιιεο εμνπζίαο. β) Θεζκηθό πεξηερόκελν: είλαη ην πεξηνξηζκέλν πεξηερφκελν, πνπ απνθηνχλ ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα εθαξκνδφκελα κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζεζκφ, ζε κηα ζπγθεθξηκέλε έλλνκε ζρέζε. Σν κέγεζνο ηνπ δηθαηψκαηνο δελ παξακέλεη ζηαηηθφ θαη ακεηάβιεην, αιιά 14 Γηα νξηζκφ βι. φπ.π. ζει 60

12 ζπζηέιιεηαη θαη δηαζηέιιεηαη πξνζαξκνδφκελν ζεζκηθά θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζε δηάθνξνπο ζεζκνχο θαη έλλνκεο ζρέζεηο. Ζ «ειαζηηθφηεηα» απηή ησλ δηθαησκάησλ, ε ηθαλφηεηά ηνπο δειαδή λα κεηαβάιινληαη αλάινγα κε ηνλ ζεζκφ κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ αζθνχληαη, απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο γλψξηζκα. V. ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΑΦΔΙΑ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΟ ΚΑΙ ΘΔΜΟΤ Γηα λα θηάζνπκε ζην ζεκαληηθφηεξν βήκα ηεο ζχλδεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ηνπ ζεζκνχ κε ηνλ δεζκφ ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο, ζα πξέπεη αξρηθά λα αθνινπζήζνπκε κηα δηαδηθαζία έξεπλαο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο θαη αλάιπζή ηνπ, εληνπηζκφ ησλ νξίσλ ηνπο θαη ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο: i. Φσζικό περιετόμενο: Ζ εθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ έρεη αλάγθε απφ ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο, δειαδή ηεο θχζεο ηνπο. Αλακθίβνια απαξαίηεηε είλαη ε αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηφζν ηνπ δηθαηψκαηνο φζν θαη ηνπ ζεζκνχ κέζα ζηνλ νπνίν αζθείηαη ην δηθαίσκα θαζψο θάζε δηαπξνζσπηθή ζρέζε, ζεζκφο, δηθαίσκα, ππνρξέσζε, έρεη έλα νξηζκέλν θπζηθφ ή λφκηκν πεξηερφκελν. ii. Ανηικειμενικά ζηοιτεία: Απηά ππάξρνπλ ζην πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο θαη αθνξνχλ ηνλ «ππξήλα» θαη ηελ «πεξηθέξεηά» ηνπ, ηελ θηήζε θαη ηελ άζθεζε. Παξάιιεια ηα αληηθεηκεληθά ζηνηρεία ελππάξρνπλ ζηνπο ζεζκνχο, ζηηο έλλνκεο ζρέζεηο κέζα ζηνπο νπνίνπο αζθνχληαη ηα δηθαηψκαηα. Αλ αλαρζεί θάπνην αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν ζε ζηνηρείν ηεο ζρέζεο πνπ δελ αλήθεη φκσο ζην θπζηθφ πεξηερφκελν ηεο ζρέζεο, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ παξαβίαζε ηνπ θπζηθνχ πεξηερνκέλνπ αιιά θαη ηεο θπζηθήο ιεηηνπξγίαο. iii. Ιδιόηηηες προζώπων: ζην πεξηερφκελν ησλ ζεζκψλ, ησλ δηθαησκάησλ, ησλ έλλνκσλ ζρέζεσλ, αλήθνπλ αληηθεηκεληθά ζηνηρεία πνπ αλαθέξνληαη ζηηο θπζηθέο, πλεπκαηηθέο, ζσκαηηθέο, θνηλσληθέο ηδηφηεηεο ησλ θνξέσλ ησλ λνκηθψλ κνξθσκάησλ φπσο π.ρ. ην θχιν, ε ειηθία, ε παηδεία, ην επάγγεικα, νη πεπνηζήζεηο θαη άιια. Αθφκε ζε απηφ αλήθνπλ θαη κνξθέο ζπκπεξηθνξάο φπσο ζπκβίσζε, νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλεξγαζία, ρξήζε πξάγκαηνο θαη άιια. iv. Νομικές ιδιόηηηες προζώπων και πραγμάηων: νη λνκηθέο ξπζκίζεηο ηνπ θξάηνπο ζπκπεξηιακβάλνληαη ζηα αληηθεηκεληθά ζηνηρεία, ηηο νπνίεο έρεη ζεζπίζεη ην θξάηνο θαη αθνξνχλ λνκηθέο ηδηφηεηεο ησλ πξνζψπσλ ή ησλ πξαγκάησλ. Απηέο είηε επαλαιακβάλνπλ ηηο θπζηθέο ηδηφηεηεο, ηελ θχζε ηνπ

13 πξάγκαηνο, είηε δεκηνπξγνχληαη εθ λένπ απφ ηνλ λνκνζέηελνκηθέο ηδηφηεηεο. Η αηηηώδεο ζπλάθεηα δηθαηωκάηωλ θαη ζεζκώλ Σν ζηνηρείν ζχκθσλα κε ην νπνίν δηαθξηβψλεηαη ηφζν ην γεγνλφο ηεο εθαξκνγήο ηνπ γεληθνχ ή ζεζκηθνχ πεξηερνκέλνπ ελφο αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ζηα πιαίζηα ζπγθεθξηκέλνπ ζεζκνχ, φζν θαη ην κέηξν ηεο ζεζκηθήο πξνζαξκνγήο ηνπ ελ ιφγσ δηθαηψκαηνο, είλαη ε αιηιώδης ζσνάθεια πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ ησλ πεξηερνκέλσλ ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ηνπ ζεζκνχ, ε νπνία νξίδεηαη ως ηο κοινό ζσζηαηικό ζηοιτείο ζηο οποίο ζσνανηώνηαι ηο περιετόμενο δικαιώμαηος και θεζμού. Με αθεηεξία ηελ βαζηθή ζέζε ηεο ελ ιφγσ ζεσξίαο, θαηά ηελ νπνία ε λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα απνηειεί νξγαλσκέλν ζχλνιν, ηνπ νπνίνπ ηα κέξε ζπλδένληαη κε δεζκνχο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο, πξνζδηνξίδεηαη ε θπζηθή ζρέζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ, δειαδή γίλεηαη πξνζπάζεηα ζπλζέζεσο ησλ δχν λνκηθψλ κνξθσκάησλ δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ κε βάζε έλα θνηλφ ζπζηαηηθφ αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο, ζην νπνίν νθείιεηαη θαη ε κεηαμχ ηνπο αηηηψδεο ζπλάθεηα. ε θάζε πεξίπησζε ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη νη ζεζκνί ζπλδένληαη κε θπζηθή ζρέζε πνπ είλαη ηαπηφρξνλα θαη λνκηθή. Σν δήηεκα ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζρεηίδεηαη κε ηελ δηαπίζησζε ηεο κεηαμχ ηνπο θπζηθήο ζρέζεο, δειαδή κε ηελ δηαπίζησζε ηεο κεηαμχ ηνπο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Σα δηάθνξα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ είλαη νκνηνγελή θαη αλνκνηνγελή, αλάινγα κε ην αλ ζπλδένληαη ή φρη κε δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Α) χκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα: κε δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ζπλδένληαη θαη αξρήλ ηα ζχκθπηα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ. Μεηαμχ ηνπο ππάξρεη θπζηθή ζρέζε πνπ είλαη ηαπηφρξνλα θαη λνκηθή. Απηφ ζπκβαίλεη γηα παξάδεηγκα ζηηο δηαθνξεηηθέο βηνηηθέο πεξηνρέο φπνπ θάζε βηνηηθή πεξηνρή απνηειείηαη μερσξηζηά απφ έλα νξγαλσκέλν ζχλνιν δηθαησκάησλ, ζεζκψλ, ζρέζεσλ, ππνρξεψζεσλ. Σα λνκηθά κνξθψκαηα πνπ αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνηηθή πεξηνρή είλαη ζχκθπηα κεηαμχ ηνπο λνκηθά κνξθψκαηα. Γηα λα ην ηεθκεξηψζνπκε ζα κπνξνχζακε λα αλαθεξζνχκε ζηα νηθνγελεηαθά δηθαηψκαηα ηα νπνία είλαη ζχκθπηα πξνο ηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο θαη ζεζκνχο. Β) Με ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα: κε δεζκφ αηηηψδνπο ζπλάθεηαο είλαη δπλαηφλ λα ζπλδένληαη θαη κε ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα, πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνηηθή πεξηνρή. Απηά καδί κε ηα πξψηα ραξαθηεξίδνληαη νκνηνγελή ελψ ηα άιια αλνκνηνγελή.

14 Καηά ζπλέπεηα ζηα ζπγθεθξηκέλα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ 15, ζηα νπνία δηαπηζηψλεηαη ε χπαξμε ελφο θνηλνχ αληηθεηκεληθνχ ζηνηρείνπ, επηβάιιεηαη κε βάζε απηφ ην ζηνηρείν ν πεξηνξηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο ρσξίο απηφ λα απνηειεί πξνζβνιή πξνο ην χληαγκα ή παξαβίαζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ αιιά ελέξγεηα απαξαίηεηε γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ εθάζηνηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ζηα αλνκνηνγελή δεχγε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, είλαη δπλαηή ε εθαξκνγή ηνπ γεληθνχ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ δηθαηψκαηνο, ρσξίο λα επεξεάδεηαη ην πεξηερφκελν ηεο ζρέζεο. Ζ αλνκνηνγέλεηα δελ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηελ δηαπξνζσπηθή εθαξκνγή, αληίζεηα φζν κεγαιχηεξε είλαη ε αλνκνηνγέλεηα ηφζν ειαηηψλεηαη ε αλαγθαηφηεηα πεξηνξηζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο. 15 Βι. ζρεηηθά κε ηα δεχγε δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ θαη ησλ ρσξηζκφ ηνπο ζε ζχκθπηα θαη κε ζχκθπηα λνκηθά κνξθψκαηα Αλδξέα Γ Γεκεηξόπνπιν φπ.π. ζει 71

15 Β. Η ΑΙΣΙΧΓΗ ΤΝΑΦΔΙΑ Δ ΑΛΛΟΤ ΚΛΑΓΟΤ ΣΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ Η αηηηώδεο ζπλάθεηα ή αιιηώο ν αηηηώδεο ζύλδεζκνο απνηειεί αλαπόζπαζην θνκκάηη ηεο λνκηθήο επηζηήκεο θαη ζπλαληάηαη ζηνπο ζεκαληηθόηεξνπο θιάδνπο ηεο όπωο είλαη ην Γεληθό Γηνηθεηηθό δίθαην, ην Πνηληθό Γίθαην, ην Γεληθό Δλνρηθόνπζηαζηηθά ζε όιν ην θάζκα ηνπ Αζηηθνύ Γηθαίνπ-,θαζώο θαη πην πξόζθαηα ζην Γίθαην πξνζηαζίαο ηνπ Καηαλαιωηή 16. Η ζπκβνιή ηνπ είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ δηεπζέηεζε κηαο ζεηξάο πξνβιεκάηωλ πνπ αλαθύπηνπλ ζην ρώξν ηνπ Γηθαίνπ θαη ρωξίο απηόλ δελ ζα κπνξνύζαλ λα εξκελεπηνύλ ή ζα νδεγνύζαλ ζε αδηθαηνιόγεηεο απνθάζεηο είηε από ηνπο εξκελεπηέο ηνπ δηθαίνπ είηε από ηνπο εθαξκνζηέο ηνπ. I. ΣΟ ΓΔΝΙΚΟ ΓΙΟΙΚΗΣΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Οη πξνυπνζέζεηο ηεο επζχλεο γηα παξάλνκεο δεκηνγφλεο πξάμεηο ή παξαιείςεηο δηνηθεηηθψλ νξγάλσλ θαηά ην άξζξν 105ΔηζΝΑΚ είλαη νη εμήο έμη: Ζ πξάμε ή παξάιεηςε πξέπεη: α. λα πξνήιζε απφ όξγαλα ηνπ θξάηνπο ή ελφο άιινπ λνκηθνχ πξνζψπνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ β. λα αλήθεη ζηελ πεξηνρή ηεο θπξηαξρηθήο δηνηθήζεωο γ. λα έγηλε «θαηά ηελ «ελάζθεζηλ ηεο αλαηεζεηκέλεο απηνίο δεκφζηαο εμνπζίαο» δ. λα είλαη παξάλνκε ε. λα παξέβε δηάηαμε πνπ δελ έρεη ηεζεί γηα ράξε ηνπ γεληθνύ ζπκθέξνληνο ζη. λα πξνμέλεζε δεκία 17 16 Λφγσ ζεκαληηθφηεηαο ηνπ λφκνπ 2251/1994 γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θαηαλαισηή ζα γίλεη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζε απηφλ αλ θαη ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην Αζηηθφ Γίθαην. 17 Γηα πξνυπνζέζεηο θαη πεξηζζφηεξε αλάιπζή ηνπο βι. Π.Γ.Γαγηόγινπ, Γεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, Δθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1997

16 Γηα ηελ ζεκειίσζε ηεο επζχλεο ηνπ Γεκνζίνπ, απαηηείηαη λα ππάξρεη κεηαμχ ηεο παξαλνκίαο ηεο πξάμεσο ή παξαιείςεσο ησλ νξγάλσλ ηνπ Γεκνζίνπ θαη ηνπ δεκηνγφλνπ απνηειέζκαηνο αιηιώδης ζύνδεζμος 18. Απηφο δηαπηζηψλεηαη ζπγθξίλνληαο ηελ θαηάζηαζε ηνπ ελάγνληνο κεηά ηελ παξάλνκε πξάμε κε εθείλε πνπ ζα ππήξρε αλ ε παξάλνκε πξάμε δελ είρε γίλεη. Αηηηψδεο ζχλδεζκνο ζπληξέρεη θαη φηαλ ηελ δεκία πξνθάιεζε ε αλάθιεζε κηαο επκελνχο δηνηθεηηθήο πξάμεσο ιφγσ παξαλνκίαο γηα ηελ νπνία ν ηδηψηεο δελ ήηαλ ππαίηηνο. Καηά κηα άιιε δηαηχπσζε πξνυπφζεζε απνηειεί ε πξφζθνξε αηηηψδεο ζπλάθεηα κεηαμχ ηεο πξάμεο ή παξαιείςεσο θαη ηεο δεκίαο, πνπ θαζηζηά ηελ πξάμε ή παξάιεηςε δεκηνγφλν (ΑΠ 39/1998 Γ.Γηθε1, 1150, Δ 4776/1997, 3027/1998). Ζ ζπλάθεηα απηή ζπληξέρεη, φηαλ θαηά ηα δηδάγκαηα ηεο θνηλήο πείξαο θαη ηεο ινγηθήο, ε πξάμε ή ε παξάιεηςε, θαηά ην ρξφλν θαη κε ηνπο φξνπο πνπ έγηλε, ήηαλ ηθαλή, θαη αληηθεηκεληθή πξφγλσζε θαη ζχκθσλα κε ηε ζπλήζε πνξεία ησλ πξαγκάησλ, λα επηθέξεη δεκία(ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο) 19 Δθηφο απφ ην εζσηεξηθφ Γίθαην, ε παξαλφκσο πξνθιεζείζα δεκία θαηά ηελ εθαξκνγή απφ ειιεληθά δηνηθεηηθά φξγαλα ηνπ εσρωπαϊκού κοινοηικού Γικαίοσ κπνξεί λα ζεκειηψζεη αζηηθή επζχλε ηνπ ειιεληθνχ δεκνζίνπ απνθιεηζηηθψο ή ζπληξέρνλησο κε ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα. Καηά ηελ απφθαζε Francovich αλάκεζα ζηηο ηξεηο πξνυπνζέζεηο ηεο επζχλεο ηνπ θξάηνπο, ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε χπαξμε αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ αλάκεζα ζηελ παξάβαζε ηεο επηβιεκέλεο ζην θξάηνο ππνρξεψζεσο θαη ζηελ δεκία πνπ ππέζηε ν δεκηνχκελνο 20. 18 Βι. ΑΣΗΚΖ ΔΤΘΤΝΖ ΣΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ, ΝΟΜΟΛΟΓΗΑ ΔΣΧΝ 1990-2001,ηΔ, ΑΠ, ΓΔΚ, ΔΓΓΑ, ζει 108-110, Δθδφζεηο άθθνπια 2002 απφ Παπαεπαγγέινπ/Δκκαλνπειίδε/Γηαλλαθνχ/Νηθνιαξάθνπ-Μαπξνκηράιε/Σδηξάθε 19 Βι. Δγρεηξίδην Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ, Δπ.Π.πειηωηόπνπινο, ζει 237-239, Δθδφζεηο άθθνπια 2005-Αλαδηαηχπσζε 20 Βι. Π Γ.Γαγηόγινπ φπ.π ζει855-857

17 II. ΣΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ ην Πνηληθφ Γίθαην σο πξφβιεκα αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ραξαθηεξίδνπκε κφλν ηελ ζρέζε αλάκεζα ζηελ πξάμε θαη ην απνηέιεζκα πνπ δηαγξάθεηαη απφ ηελ πνηληθή ππφζηαζε. 21 Ο πνηληθφο θψδηθαο πεξηέρεη εηδηθέο πνηληθέο ππνζηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα πιεξσζνχλ κε κηα απιή ζπκπεξηθνξά θαη εηδηθέο πνηληθέο ππνζηάζεηο νη νπνίεο ραξαθηεξίδνπλ έλα ηδηαίηεξν απνηέιεζκα ζε ζηελή έλλνηα σο ην απνηέιεζκα πνπ πιεξνί ηε ζπγθεθξηκέλε πνηληθή ππφζηαζε. ηα εγθιήκαηα απιήο ζπκπεξηθνξάο δελ εκθαλίδεηαη πξφβιεκα αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ. Αληίζεηα, πξφβιεκα αλαθχπηεη ζηα εγθιήκαηα απνηειέζκαηνο. Δδψ πξφθεηηαη γηα πνηληθέο ππνζηάζεηο νη νπνίεο πξνζδίδνπλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα κηα νξηζκέλε απαμία. Ζ έλλνηα ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ έρεη ζπλεπψο ηελ απνζηνιή ζε πεξίπησζε πνπ ππάξρεη έλα απνηέιεζκα κε απαμία ηνπ νπνίνπ ηελ πξφθιεζε απαγνξεχνπλ νη θαλφλεο ηνπ Π.Κ., λα επηιέμεη απφ ην πιήζνο ησλ πξάμεσλ εθείλεο πνπ έρνπλ πξνθαιέζεη απηφ ην απνηέιεζκα θαη έρνπλ επνκέλσο θαη νη ίδηεο απαμία. 22 Απηφο ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο είλαη άγξαθν ζηνηρείν ηεο αληηθεηκεληθήο ππφζηαζεο. Βέβαηα απφ κφλν ην γεγνλφο ηεο χπαξμεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο κεηαμχ ζπκπεξηθνξάο ηνπ δξάζηε θαη απνηειέζκαηνο δελ ζπλεπάγεηαη θαη πνηληθή επζχλε ηνπ δξάζηε. Γηα ηελ πνηληθή επζχλε ηνπ ζα πξέπεη λα δηαπηζησζεί φηη απηφο πξνθάιεζε ην απνηέιεζκα θαη ππαίηηα, δειαδή ζα πξέπεη λα δηαπηζησζεί φηη ππάξρεη θαη αηηηψδεο ζχλδεζκνο θαη ππαηηηφηεηα. Οπζηαζηηθά αηηηψδεο ζπλάθεηα ππάξρεη φηαλ δελ κπνξνχκε λα ζεσξήζνπκε ηελ πξάμε ζαλ ειιείπνπζα ρσξίο λα ιείπεη αλαγθαία θαη ην απνηέιεζκα. Ζ έλλνηα γχξσ απφ ηελ νπνία ζηξέθεηαη ην δήηεκα ηνπ αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ είλαη ν «φξνο». Όπσο παξαηεξεί ν Ν.Αλδξνπιάθεο, φξνο ελφο απνηειέζκαηνο είλαη θάζε ηη πνπ δελ κπνξνχκε λα ππνζέζνπκε φηη ιείπεη ρσξίο λα ιείπεη θαη ζπγρξφλσο ην απνηέιεζκα.γηα ην δήηεκα ηνπ «φξνπ» έρνπλ αλαπηπρζεί πνιιέο ζεσξίεο νη ζπνπδαηφηεξεο απφ ηηο νπνίεο είλαη: Α) ε «ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ» Β) ε «ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο» 21 Αηηηψδεο ζπλάθεηα είλαη ν λνεηφο ζχλδεζκνο ν νπνίνο πθίζηαηαη κεηαμχ ηεο πξάμεσο σο έκπξαθηεο εθδήισζεο ηεο αλζξψπηλεο βνχιεζεο θαη ησλ δηαθφξσλ απνηειεζκάησλ ηεο. 22 Βι. Λεωλίδα Κνηζαιή, ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ-ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ,θεθάιαην 4, εθδφζεηο Αλη.Ν.άθθνπια 2005

18 Ζ ζεσξία ηνπ «ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ» είλαη ε θξαηνχζα ζην Πνηληθφ Γίθαην, γηαηί κε ηε βνήζεηα ηεο ππαηηηφηεηαο νδεγεί ηειηθά ζε νξζέο ιχζεηο. 23 III. ΣΟ ΓΔΝΙΚΟ ΔΝΟΥΙΚΟ ΓΙΚΑΙΟ i. Η αηηηώδεο ζπλάθεηα ζηελ ελνρή πξνο απνδεκίωζε-νη 3ζεωξίεοε επηθξαηέζηεξε ζύγρξνλε Μηα απφ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επζχλε πξνο απνδεκίσζε είλαη ε χπαξμε αηηηψδνπο ζπλδέζκνπ κεηαμχ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο θαη δεκίαο. Ζ αλάγθε λα ππάξρεη απηφο ν ζχλδεζκνο κεηαμχ ησλ δχν πξψησλ πξνυπνζέζεσλ ηεο επζχλεο πξνο απνδεκίσζε είλαη απηνλφεηε. Πξνθχπηεη άιισζηε θάζε θνξά θαη απφ ηε δηάηαμε πνπ ηδξχεη ηελ επζχλε γηα απνδεκίσζε. Πξνβιήκαηα παξνπζηάδνληαη φρη ζρεηηθά κε ην αλ είλαη αλαγθαία απηή ε πξνυπφζεζε αιιά ζρεηηθά κε ηελ αθξηβή έλλνηα ηεο. ηα πιαίζηα απηνχ ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ δεκηνπξγήζεθαλ θαη αλαπηχρζεθαλ ηξεηο ζεσξίεο: 1. ζεσξία ηνπ ηζνδπλάκνπ ησλ φξσλ(condicio sine qua non) 2. ζεσξία ηεο πξφζθνξεο αηηίαο(causa adaequata) 3. ζεσξία ηνπ ζθνπνχ ηνπ θαλφλα δηθαίνπ ηνλ αηηηψδε ζχλδεζκν δίλεηαη ζπλήζσο κεγαιχηεξε απηνηέιεηα απέλαληη ζην παξάλνκν θαη ηελ ππαηηηφηεηα απ φηη πξέπεη. Άιισζηε ν αηηηψδεο ζχλδεζκνο πξέπεη λα ζπλδέεη ηε δεκία φρη γεληθά κε ηελ πξάμε ηνπ δξάζηε αιιά κε φια ηα ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ ηνλ λφκηκν ιφγν επζχλεο. ii. Αδηθνπξαθηηθή επζύλε- αηηηώδεο ζύλδεζκνο κεηαμύ ηνπ λόκηκνπ ιόγνπ επζύλεο(δειαδή ηεο παξάλνκεο θαη ππαίηηαο πξάμεο) θαη ηεο δεκίαο Οη πξνυπνζέζεηο ηεο αδηθνπξαθηηθήο επζχλεο πξνο απνδεκίσζε θαηά ηελ ΑΚ 914 κπνξνχλ λα αλαιπζνχλ ζηηο αθφινπζεο 1. αλζξψπηλε πξάμε 2. παξαλνκία 3. ηθαλφηεηα πξνο θαηαινγηζκφ 4. ππαηηηφηεηα 23 Βι. Άιθεο Β.Καξαγηαλλφπνπινο, ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ-ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ, λέα βειηησκέλε έθδνζε κε ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ Ν.3189/2003, ΑΘΖΝΑ 2005

19 5. δεκία θαη 6. αηηηψδεο ζχλδεζκνο κεηαμχ ηνπ λφκηκνπ ιφγνπ επζχλεο(δειαδή ηεο παξάλνκεο θαη ππαίηηαο πξάμεο ελφο ηθαλνχ πξνο θαηαινγηζκφ πξνζψπνπ) θαη ηεο δεκίαο. iii. Δπζύλε γηα αδηθαηνιόγεην πινπηηζκό-αηηηώδεο ζπλάθεηα πινπηηζκνύ θαη δεκίαο Καηά ηελ ΑΚ 904 1 εδ.1 νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ γέλλεζε ηεο αμίσζεο αδηθαηνιφγεηνπ πινπηηζκνχ είλαη ηξεηο: 1. λα ππάξρεη πινπηηζκφο ελφο πξνζψπνπ, δειαδή ηνπ νθεηιέηε, πνπ είλαη ππφρξενο ζε απφδνζε ηνπ πινπηηζκνχ 2. ν πινπηηζκφο λα έρεη επέιζεη απφ ηελ πεξηνπζία ή κε δεκία άιινπ 3. θαη ν πινπηηζκφο λα είλαη αδηθαηνιφγεηνο(«ρσξίο λφκηκε αηηία») Δπηπιένλ απφ ηελ δηαηχπσζε ηνπ άξζξνπ πξνθχπηεη έκκεζα ε αλάγθε λα ππάξρεη αηηηψδεο ζπλάθεηα αλάκεζα ζηνλ πινπηηζκφ ηνπ ελφο θαη ηελ επηβάξπλζε ηνπ άιινπ. 24 ΣΟ ΓΙΚΑΙΟ ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΟΤ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΗ ΜΔ ΝΟΜΟ 2251/94 ην άξζξν 6 ηνπ Νφκνπ 2251/94 φπσο ηζρχεη κεηά ην Νφκν 3587/07 πεξί ηεο επζχλεο ηνπ παξαγσγνχ γηα ειαηησκαηηθά πξντφληα αλαθέξεηαη σο πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ ε χπαξμε αηηηψδνπο ζπλάθεηαο κεηαμχ ειαηησκαηηθνχ πξντφληνο θαη δεκίαο. Έηζη θαζηεξψλεηαη ε ππνρξέσζε ηνπ παξαγσγνχ γηα ηελ απνθαηάζηαζε φισλ αιιά θαη κφλν εθείλσλ ησλ δεκηψλ, πνπ νθείινληαη ζην ειάηησκα ηνπ δηθνχ ηνπ πξντφληνο. Δηδηθφηεξε πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο δελ επηρεηξείηαη. Σν θελφ απνθαζίζηαηαη κε ηελ πξνζθπγή ζηελ έλλνηα θαη ηα θξηηήξηα ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο ζην γεληθφ δίθαην ηεο απνδεκίσζεο. 25 24 Βι. Γεληθά Μηρ.Π.ηαζόπνπινο, ΔΠΗΣΟΜΖ ΓΔΝΗΚΟΤ ΔΝΟΥΗΚΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ, Δθδφζεηο άθθνπια ΑΘΖΝΑ-ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2004 25 Βι. ΓΗΚΑΗΟ ΠΡΟΣΑΗΑ ΣΟΤ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΖ, Ιωάλλεο Καξάθωζηαο, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, Δθδνζε 2008

20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γεκεηξόπνπινο Γ. Αλδξέαο, ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ, ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ-ΔΗΓΗΚΟ ΜΔΡΟ, χζηεκα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Σφκνο Γ, 2008 Μάλεζεο Αξ., ΑΣΟΜΗΚΔ ΔΛΔΤΘΔΡΗΔ, 1979 Γαγηόγινπ Γ. Π., ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΑΣΟΜΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ Β, 2005 Ράϊθνο Α., ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΘΔΜΔΛΗΧΓΖ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ, 2002 Χξπζόγνλνο Κ., ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ, 2002 Παπαδεκεηξίνπ Γ., ΑΝΑΘΔΧΡΖΖ ΣΟΤ ΤΝΣΑΓΜΑΣΟ ΚΑΗ ΔΚΤΓΥΡΟΝΗΜΟ ΣΧΝ ΘΔΜΧΝ, 2000 Α πλέδξην, ΟΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΔ ΔΛΔΤΘΔΡΗΔ ΣΖΝ ΠΡΑΞΖ, 1986 Σζάηζνο Γ., ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΣΟΜΟ Γ -ΘΔΜΔΛΗΧΓΖ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ 1987 Γαγηόγινπ Γ. Π., ΓΔΝΗΚΟ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, 1997 πειηωηόπνπινο Π. Δπ., ΔΓΥΔΗΡΗΓΗΟ ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ 2005 Παπαεπαγγέινπ, Δκκαλνπειίδε, Γηαλλαθνύ, Νηθνιαξάθνπ-Μαπξνκηράιε, Σδηξάθε, ΑΣΗΚΖ ΔΤΘΤΝΖ ΣΟΤ ΓΖΜΟΗΟΤ, 2002 Κνηζαιήο Λ., ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ, 2005 Καξαγηαλλόπνπινο Β. Αι., ΠΟΗΝΗΚΟ ΓΗΚΑΗΟ, ΓΔΝΗΚΟ ΜΔΡΟ, 2005 ηαζόπνπινο Π.Μηρ., ΔΠΗΣΟΜΖ ΓΔΝΗΚΟΤ ΔΝΟΥΗΚΟΤ ΓΗΚΑΗΟΤ, 2004 Καξάθωζηαο Κ. Ιωάλλεο, ΓΗΚΑΗΟ ΠΡΟΣΑΗΑ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΖ, 2008